Wykład 3.

13.03.2013r.

I.

Przełom językowy – polegał na tym, że dostrzeżono fenomen języka jako czynnika kształtującego całość procesu poznawczego. Refleksja nad językiem towarzyszyła myśli socjologicznej znacznie wcześniej, bo już sam Comte podkreślał ważność języka, jako ważne narzędzie konstruowania całości społecznych, gdyż w jego umyśle to ludzkość (całość poznania) stanowiła przedmiot socjologii.

Cytat ilustrujący wagę tej myśli - „Jeżeli nie możemy myśleć bezmyślnie, a uczymy się myśleć przy pomocy słów, to znaczy to, że język wyznacza zasadnicze granice wszelkiego ludzkiego poznania.” – jak ta myśl powołana na początku XIX wieku, a więc w istocie w okresie już komunistycznym skutkowała przełomem językowym, rewolucją połowy wieku XX ?

Myśl ta zrodziła się na gruncie kultury niemieckiej, gdzie filozofowie zajmujący się fenomenami kulturowymi, byli w swoisty sposób skupieni na pytaniu: Czym charakteryzuje się duch niemiecki, co sprawia, że Niemcy rozproszone (w sensie organizacyjnym) można traktować jako jedność społeczną, oraz jedność kulturową ?- to pytanie konfrontowane było z narastająca wiedzą o różnorodności innych kultur, o tym jak dalece rozwiązania przyjęte społecznie w różnych krajach mogą się różnić.

W konfrontacji z wiedzą antropologiczną okazało się, że znaczna część fenomenu różniących doświadczenie kulturowe Europejczyków w porównaniu z przedstawicielami innych kultur trudne jest do prostej translacji, przetłumaczenia. Pojawiła się w związku z tym obawa, że być może jest tak że ten czynnik tworzący jedność społeczną stanowi także pewną granicę, pewien czynnik ograniczający możliwości dotarcia do sensu znaczenia doświadczeń innych kultur, innych społeczeństw, innych całości społecznych.

Refleksja niemiecka rozwijała się w sposób niezależny od francuskiej, w której pojawił się niezwykły myśliciel, socjolog – Ferdinand de Saussure - który dokonał porównania pomiędzy tym czym jest język, a tym, czym jest świat przez język nazywany, tym samym to co jest znaczone przez język, który jest znaczący w sensie społeczno-kulturowym uległo kardynalnemu rozdzielaniu światów i języki okazały się problematyczne w świetle tych rozróżnień, i nie dawało się już tak łatwo ze sobą zestawić.

Jeszcze inaczej problem ten wyglądał na poziomie amerykańskim – należy się tutaj odwołać do dwóch badaczy, których tak naprawdę zawdzięczamy bardzo radykalne hipotezy tego odnosić się do języka. Byli to mianowicie Edward Sapir i Benjamin Lee Whorf – oni to w początkowym okresie sformułowali hipotezę, że sposób postrzegania świata zależy od języka.

W latach mniej więcej 40-stych XX wieku – zaczął się tworzyć menaż kulturowy, sformułowano wówczas taką hipotezę, że „granice mojego języka są granicami mojego świata” – przyjrzenie się temu zagadnieniu na trzech poziomach:

1. Język jako zasób słownikowy. Czym dysponujemy na poziomie pojęć?

2. Jak pojęcia wpływają na poznanie i działanie? Czy sposób, pewne zdarzenie nie przekłada się na coś więcej niż tylko nasze doświadczenie intelektualne, ale także na rzeczywistą praktykę naszego zachowania?

3. Do jakiego stopnia język jako system znaczeniowy, system pojęć posiada właściwość tworzenia systemów rozumienia swoistego świata wyznaczonego przez ten właśnie system?

Ad.1

Pojęcia – (np. jest wiele rodzajów rzeczownikowych nazwy śniegu) – kiedy antropolodzy próbowali porozumiewać się na temat otoczenia przyrodniczego, dostrzeganych różnic to komunikacja ich była niezwykle utrudniona , ponieważ w odniesieniu do pewnych elementów otoczenia, własnego otoczenia społecznego, ludy dysponowały katalogiem pojęć, katalogiem słów. Problem jednak nie polega tylko na tym, że język tworzy pewną barierę komunikacyjną, co było tak dotkliwe dla filozofów generujących cytat: „granice mojego języka są granicami mojego świata”, okazało się, że być może ta różnica jest także różnicą postrzegania rzeczywistości, możliwości jej recepcji, tego co się w świecie tak naprawdę widzi.

Można sobie wyobrazić że w naszym słowniku występuje wiele słów, które przez opis w sposób względnie poprawny mogą uwidocznić tę różnicę otoczenia, a więc nie dysponując tymi słowami nie wrażamy w sposób poprawny naszej rzeczywistości.

Ma to też przełożenie na pewna praktykę naukową, ponieważ możliwości tej nauki zależą od repertuaru pojęciowego, słów którymi posługuje się przy opisywaniu rzeczywistości. Definicje pojęć są narzędziami poznania, którymi dysponuje ktoś potencjalny w sowim procesie poznania rzeczywistości. Kto wie co zawierają w sobie znaczenia pojęć, ten potrafi oglądać rzeczywistość przy pomocy tego języka.

Ad.2

Rodzące się przekonanie, że słowa, pojęcia wpływają na nasz sposób zachowania, powodują że w określony sposób działamy, że nie tylko widzimy świat w określony sposób, ale także w określony sposób się do niego odnosimy.

Ludzie zachowują się zgodnie z tym, co postrzegają jako istotne lub nieistotne. Język dostarcza więc pewnych reguł zachowania, które przekładają się na nasze postępowanie. Dzięki tej hipotezie doszło do sformułowania zasad między człowiekiem i językiem - (Człowiek jest mówiony przez język. Człowiek zachowuje się zgodnie z językiem.) – nasze działanie wyznaczone jest struktura i możliwościami języka. Język jest społecznie konstruowanym systemem wyznaczającym sposób ludzkiego zachowania <– hipoteza tworząca podstawy rewolucji myślowej.

Ad.3

(poszukiwanie dowodów na trafność powyższego spostrzeżenia)

Sapir i Whorf przyjrzeli się temu, przyjmując hipotezę o odmienności systemu wszystkich języków w porównaniu z naszym językiem.

Kulturą która odbiegała od naszej, była kultura chiński – Chiny, jako przykład państwa predystynowanego do bardzo masowych, totalitarnych sposobów działania.

My jesteśmy nawykli do tego, że przy pomocy dwudziesty kilku liter potrafimy wyrazić wszystkie zasoby naszego słownika. Mówiąc inaczej, wystarczy nam opanowanie kilku znaków, bardzo umownych żeby wyrazić każdą językową formułę. Dwadzieścia kilka znaków czyni nas potencjalnymi użytkownikami języka zarówno w formie pisanej jak i słownej. Nieco inaczej wygląda to w języku chińskim, bo tam zapis jest odmienny kulturowo, historycznie – liczy ok. 6 tys. znaków – konsekwencja pierwszą różnicy w licznie używanych znaków np. w Polsce i Chinach jest to, że kiedy my mówimy że dzieci idąc do przedszkola powinny opanować czynność czytania i pisania, jest to dla nas zupełnie logiczne, ale inaczej rzecz się ma w Chinach, tam czytanie i pisanie nie jest rzeczą którą można umieć, jest to rzecz niewykonalna w praktyce życiowej, czytanie i pisanie w Chinach zaczyna się od urodzenia i trwa aż do śmierci, a więc całe życie. Pokazuje to, że za tą praktyka posługiwania się słowem pisanym musi się tez kryć bardzo zróżnicowany oraz świata, ale i wyrażanie jego właściwości – człowiek doskonali się w postrzeganiu świata. Druga kwestia dotyczy charakterystyki treściowej – słowo musi pasować do bardzo licznych sytuacji, emocji, okoliczności jego użytkowania, i tak np. słowo „stół” charakteryzuje się abstrakcyjnością, ogólnością której sens można precyzować za sprawą dodawania innych słów. Natomiast w języku chińskim, to jedno słowo stół musiałoby się przełożyć na wiele różnych znaków, których znaczenie, pochodzenie i sens użycia trzeba by było opanować, gdyż istnieje wiele rodzajów stołów, musiały by się więc one składać z wielu różnych innych znaków. Dodatkowo każdy znak niesie za sobą przypisaną mu informację o charakterze emocjonalnym ( i ta emocja wiąże się z rodzajem stołu o którym mówimy ), dlatego trzeba też wiedzieć jakiego znaku użyć w stosownym momencie. Problem języka chińskiego polega na tym że jest on bogaty w znaki i uczymy się go nieustanie, ale i na tym, że ucząc się znaków tego języka uzyskujemy coraz doskonalsze rozumienie zarówno okoliczności w których mogą być one użyte jak i uwrażliwienie na emocjonalną stronę owego procesu.

Rewolucja chińska – procesy zmiany kulturowej – czas kiedy Chińczycy wykazywali karność i jednomyślność w zachowaniu. Przykładem są rządy Mao Zedonga – mała czerwona książeczka Mao, opublikowana jako manifest rewolucji kulturowej – każdy chińczyk musiał ja w całości opanować, nauczyć się jej na pamięć i recytować wtedy, gdy władca tego wymagał. Zmiana jednego znaku = zmianie całej myśli i ten kto dopuścił się tego czynu zamiany znaków, był posądzany o dewizjonistę, gdyż powiedział coś niezgodnego z myślą wodza.

Innym przykładem jest scena z filmu „Hero” reż. Zhang Yimou, scena nauki chińczyków znaków – kaligrafii – i najazdu wrogich wojsk. Chińczycy mimo ataku wroga nie przerywają nauki. Ukazuje to, że język jest dla chińczyków istotą jedności kulturowej, scena ta pokazała na czym polega sens kultury chińczyków (najważniejsza jest lekcja kaligrafii).

Jeżeli wie się czym jest język, można inaczej odbierać, interpretować świat. Widzieć takie rzeczy, które umykają uwadze innych. Używamy języka nie tylko do komunikowania się, ale także do zmieniania świata, dlatego ta opowieść o języku pokazuje, że okazuje się być on nie jest tylko narzędziem rekonstruowania czyichś myśli, ale jest on ważny jako instrument kreacji, twórczość. Język jest zawsze gotowy, a sensy są zawsze odmienne.

Język = gra dyskursów, w której jedne słowa obejmują przewagę nad innymi. Naukę definiuje więc język, czyli sposób mówienia.

II.

Systemy socjologiczne I poł. XX wieku.

OBIEKTYWIZM - SOCJOLOGIZM	SOCJOLOGIA ROZUMIEJĄCA	PRAGMATYZM
Emil Durkheim (1858–1917)	Max Weber (1864-1920)	John Dewey (1859-1952)
sukcesor pozytywizmu francuskiego	krąg kultury i myśli akademickiej niemieckiej	ikona kulturowa całości pragmatyzmu angielskiego