1. Specyfika demokracji ateńskiej.

Podstawą demokracji ateńskiej były rządy większości. Na zgromadzeniach wszyscy obywatele płci męskiej brali udział w głosowaniu. Głosowanie odbywało się w miejscach publicznych np. na agorach zwykle przez podniesienie rąk. Głosować mogli tylko dorośli mężczyźni, mający status obywatela. Kobiety, dzieci, niewolnicy oraz obcokrajowcy, nie mieli prawa głosu. Demokracja dla Ateńczyków znaczyła równość w podejmowaniu decyzji, nie zaś wybór osób.

2. Sofistyka – idea, metoda, kierunki rozwoju, zastosowanie polityczne.

To nurt filozoficzny nastawiony na nauczanie retoryki, polityki i etyki. Sofistyka stworzyła etykę sytuacyjną (inne zasady moralne obowiązują w stanie wojny, inne w pokoju). Sofiści stanowczo sprzeciwiali się oligarchii. Sformułowali „prawo silniejszego” - ludzie nie rodzą się jednakowi, silniejsi powinni rządzić słabszymi, przez co demokracja stała się złym ustrojem. Idealnym ustrojem była tyrania.

5. Główne założenia stoicyzmu.

Twórca: Zenon z Kition

Miał on swoją szkołę w Atenach, która nazywała się "Stoa poikile", od której wziął nazwę stoicyzm.

Stoicy byli materialistami (uznawali tylko jeden byt - materię) i racjonalistami (poznanie rozumowe).

Nawiązywali do Sokratesa i jego zdania, że szczęście, cnota i rozum są nierozłączne.

Szczęście może zapewnić tylko cnota, która jest najwyższym dobrem. Aby osiągnąć szczęście, należy uniezależnić się od spraw zewnętrznych, zapanować nad sobą, wyrzec się dóbr przemijających.

Człowiek żyjący w zgodzie z naturą i rozumem jest wolny.

6. Główne założenia cynizmu.

Twórcą jest Antystenes z Aten.

Człowiek jest jednostkowy, jest obywatelem świata. Prawo, religia itp. są wynikiem niepisanych aktów umowy społecznej. Stan naturalny człowieka to bezpaństwowość, a cywilizacja jest tworem sztucznym, który prowadzi do nieszczęśliwości. Najważniejszą wartością w życiu człowieka jest jego szczęście. Szczęście polega na cnocie, ta zaś na życiu zgodnym z naturą.

7. Główne założenia epikureizmu.

Twórcą był Epikur.

Zanim skorzysta się z jakiejś przyjemności należy rozważyć, czy suma ewentualnego cierpienia, które będzie związane z osiągnięciem tej przyjemności, nie będzie większa od niej samej. W tym celu Epikur stworzył teorię różnych rodzajów przyjemności, za najbardziej wartościowe przyjemności uważał te, których osiągnięcie nie wymaga wysiłku i które nie są związane z przykrymi następstwami.

8. Cyceron – koncepcja państwa i prawa.

Państwo powstało przez skłonność ludzi do życia w grupie. Jest to rzecz publiczna, ludu. Rządzić powinna masa stanu średniego, by w państwie był ład i pokój. Najlepszym ustrojem jest monarchia, lecz przewyższa ją ustrój mieszany, złożony po części z trzech podstawowych. Prawo powinno dostosować się do panującego ustroju, a jedynym słusznym prawem jest prawo natury.

3. Platon – typologia ustrojów, teoria degeneracji polis realnej, polis idealna.

Podział ustrojów i ich ewolucja wg stopni ich degradacji:

- timokracja – Platon rozumiał rządy wojowników, za cechę charakterystyczną – przewagę takich cech jak odwaga, wysokie aspiracje i skromność. Timokracja nie kieruje się jednak rozumem i, wraz z narastającą żądzą bogacenia się rządzących, ulega nieuchronnie degeneracji, skutkiem jej jest powstanie:

- oligarchii – rządów nielicznej grupy bogaczy. Wskutek bogacenia się wojowników zrodził się podział na grupę bogatych oligarchów i masę biedoty. Mówi to o nietrwałości ustroju i prowadzi zaś do:

- demokracji – rządzą w niej ludzie niekompetentni, wytwarza się ogólny nieład i w rezultacie anarchia, co mogą wykorzystać sprytniejsze jednostki w celu stworzenia => tyranii,

- tyrania –stanowi końcowy produkt degeneracji ustrojowej, w którym następuje całkowity zanik wartości, lud żyje w zastraszeniu, zaś rządzący nie podlega żadnej kontroli.

Zdaniem Platona wszystkie polis rzeczywiste ulegają degeneracji. Nie ma rzeczy stałej. Żeby zapewnić trwałość państwu tworzymy polis idealną – czyli tą, która stoi ponad wszystkimi ustrojami. Ludzie z natury rzeczy nie są równi i dlatego każdy powinien robić to, co potrafi najlepiej. Rządzić powinni ludzie mądrzy – filozofowie. W państwie wszystko musi mieć charakter powszechny – nie ma tu miejsca na indywidualność, państwo musi być ascetyczne - konieczne jest wyrzeczenie się dóbr doczesnych.

4. Arystoteles – metoda komparatystyczna, geneza i cel państwa, typologia ustrojów.

Państwo to twór naturalny. Człowiek jest stworzony do życia w państwie, nie może żyć sam, bo nie byłby w stanie zaspokoić swoich potrzeb. Państwo jest syntezą mniejszych wspólnot, jakimi są rodzina i gmina.

Celem państwa jest jednoczenie ludzi dla korzyści, dostarczając jeden drugiemu tego co jest niezbędne do życia. Państwo różni się od innych wspólnot (gminy, rodziny) „doskonałością”: ono tylko osiąga samowystarczalność.

Najlepsze ustroje badane metodą komparatystyczną wg Arystotelesa to: monarchia, arystokracja i politea, a zwyrodnieniami co do nich są: tyrania, oligarchia i demokracja.

11. Teologia polityczna św. Augustyna – cel koncepcji, dwa państwa, relacje państwo – Kościół.

Istnieją dwa państwa – ziemskie, civitas terrena i niebieskie, civitas dei. Państwo ziemskie jest koniecznością wyrosłą ze złej natury człowieka. Uosabiać ono musi panowanie zła i grzechu. Państwo Boże – to wszyscy wybrani, obdarzeni bożą łaską, którzy dzięki niej czynią dobro. To twór idealny, bliski platońskiej wizji polis idealnej.

Teoria państwa u św. Augustyna wychodzi z założenia oddzielenia funkcji kościelnych od państwowych. Państwo odnosi się do spraw materialnych, a kościół do duchowych. Powinny być autonomiczne i nie ingerować w swoje sprawy, chociaż Kościół może wspomagać państwo, formując postawy moralne. Państwo powinno pomagać kościołowi w zwalczaniu herezji.

12. Teologia polityczna św. Tomasza – cel koncepcji, geneza państwa, hierarchizacja społeczeństwa i prawa, własność, typologia ustrojów.

W sprawach państwa i społeczeństwa uważał Tomasz, że władza państwowa pochodzi tylko pośrednio od Boga. Boska jest tylko sama zasada władzy, natomiast konkretny ustrój tworzą ludzie. Państwo ma prowadzić ludzi ku wiecznej szczęśliwości. Tymi warunkami są: pokój oraz porządek, czyli hierarchiczna struktura społeczeństwa. obraz społeczeństwa to : połączeni w jedną grupę feudałowie duchowni i świeccy, później ci, którzy nie są magnatami, ale mają majątek, oraz ci, którzy majątku nie posiadają.

Najważniejszym prawem jest lex aeterna – prawo wieczne, czyli boży plan urządzenia świata. Odbiciem prawa wiecznego w rozumie ludzkim jest prawo naturalne. (normy postępowania)

Człowiek nie jest pierwotnym właścicielem dóbr, ale jedynie ich zarządcą. Własność prywatna wynika z tego, że człowiek lepiej troszczy się o własne mienie niż wspólne, gdy sam je zdobywa lepiej je traktuje i gdy go używa lepiej się z tym czuje niż ze wspólnym.

Za najlepszy ustrój uznawał monarchię, bo jedna osoba dąży do pokoju, a nie musi jednoczyć wielu. Kilka osób, by utrzymać społeczeństwo w ładzie musi się całkowicie ze sobą zgadzać, więc łączą się oni w całość przez podporządkowanie jednemu, co jest złe, bo w jedności przejawia się natura, czyli rządy jednostki są zgodne z naturą.

13. Marsyliusz z Padwy – cel państwa, teoria i przedmiot doktryny suwerenności ludu.

Państwo to stróż bezpieczeństwa i pokoju między ludźmi, gwarant ładu w społeczeństwie, toteż do najważniejszych jego zadań należy tępienie występków i rozstrzyganie nieporozumień. Podstawową treścią państwa jest władza -rząd. Rząd musi być monopolistyczny, by wszystko kontrolować w interesie ludzi, bo od nich pochodzi. ludzie chętniej słuchają praw, które sami ustanowili, ustawodawstwo ludowe gwarantuje więc lepsze funkcjonowanie prawa, jego skuteczność. Po drugie lud lepiej niż jednostka rozpoznaje swoje dobro i bardziej go pragnie; a zatem wola ogółu daje szansę stanowienia lepszych norm.

15. N. Machiavelli – uwarunkowania doktryny, metoda badawcza, nowatorstwo koncepcji.

Machiavelli odsłaniał tajniki rządzenia, pokazywał faktyczne motywy działania wład­ców, pozbawiał je metafizycznych i irracjonalnych osłon. Laicyzm doprowadził go do rezygnacji z religijnych autorytetów. Sam nie wierzył w Boga, doceniał jednak społeczną funkcję religii . Przedmiotem jego zainteresowania była „sztuka państwowa”. Machiavelli brutalnie odsłonił niskie pobudki ludzkiego działania i właściwy człowiekowi egoizm i rządzę posiadania. Podstawą jego wnioskowania było doświadczenie - rezultat obserwowania rzeczywistości. W czasach mu współczesnych został potępiony przez Kościół, a schronienie znalazł na dworze Ludwika bawarskiego.

16. N. Machiavelli – virtu i fortuna.

Zachowanie człowieka poddane jest zawsze dwóm zasadom: Fortunie i Virtu.Fortuna to los, i coś od jednostki niezależnego; to zespół wydarzeń, których nie można przewidzieć. Fortuna przesądza zatem tylko część ludzkich czynności. Inne zależą od Virtu , czyli przedsiębiorczości człowieka, jego zdolności myślenia i przewidywania. Jest tu regułą, że Fortuna najchętniej zarzuca swe pęta na słabych, mało ambitnych. Życie sprzyja więc śmiałym; wybitni i aktywni mogą zmniejszyć Fortunie pole jej działania.

17. N. Machiavelli – państwo okresu przejściowego, cel, technika rządzenia.

Ustrój okresu przejściowego musi opierać się na silnej, wręcz dyktatorskiej władzy „księcia”. Ponieważ dobra i celowa polityka to taka, która nastawiona jest na osiągnięcie wyznaczonego celu, sukces usprawiedliwia wszystkie poczynania, a historia ocenia łaskawie tylko polityków, którzy ten sukces osiągnęli. Władca mający wyprowadzić naród z upadku musi być dyktatorem, nie wystrzegającym się okrucieństwa i terroru, choć wykonanie nieprzyjemnych działań powierzać innym. Książę powinien w szczególności:

- być zdecydowanym w stosowaniu przemocy,

- wykazywać powściągliwość i oszczędność w korzystaniu z majątku,

- budzić miłość w poddanych, ale bardziej ich lęk,

- kierować się zawsze dobrem powszechnym.

18. Docelowa – pożądana forma ustroju państwowego wg N. Machiavellego.

Machiavelli wyróżnił formy regularne i zdegradowane. Najwłaściwszym byłby ustrój oparty na połączeniu elementów wszystkich trzech form regularnych; podział na republikę i jednowładztwo. Docelowy ustrój powinien być republikański, ale w formie mieszanej. Najlepszą republiką jest taka, która łączy elementy rządów monarchicznych, arystokratycznych i demokratycznych. Gwarancją trwałości republiki miały być prawo i silna armia. Jedynym ustawodawcą miało być państwo.

19. J. Bodin – koncepcja państwa i władzy państwowej.

Państwo to sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym, co jest dla nich wspólne, z władzą suwerenną na czele. Na miano państwa zasługuje zatem tylko taki rząd, który jest sprawiedliwy. Suwerenność jest niepodzielna, wszyscy w państwie jej podlegają – jeśli nie ma władzy suwerennej – nie ma państwa. Głównym przejawem suwerenności jest wyłączność prawodawcza. Bo kto ma wyłączność stanowienia prawa, ten decyduje o wszystkich innych dziedzinach publicznej aktywności. Sprawowanie władzy nie musi być w rękach jednostki – Bodin dopuszczał republikę, chociaż wolał monarchię. Gdyby monarcha postępował wbrew zasadom prawnego rządzenia, poddani nie mają prawa wystąpić przeciw niemu.

20. Teologia polityczna renesansu – Państwo – Kościół – społeczeństwo, relacje wg Lutra.

Państwo nie może nic zrobić dla zbawienia człowieka, ma jednak duże możliwości, by powstrzymać ludzi od dalszego upadku. Państwo bowiem kontroluje postępowanie ludzi i choć nie ma wpływu na wiarę swych poddanych, włada przecież ich ciałami. Po to, by państwo mogło dobrze karać złych poddanych, konieczne jest wyposażenie władcy w pełnię praw do działania. W czasach zepsucia potrzeba państwa surowego, absolutnego. Nawet przeciwko najbardziej tyrańskiemu władcy nie przysługuje prawo do buntu i oporu.

21. Teologia polityczna renesansu – J. Kalvin – doktryna i praktyka podporządkowania państwa Kościołowi.

Bóg jest jedynym suwerenem; osobiście kieruje ręką rządzących, jest wszechobecny przy podejmowaniu państwowych decyzji. Władza w państwie nie należy więc do monarchy; nie pochodzi też od ludu; należy bezpośrednio do samego Stwórcy. Przeciwko władcy nie wolno się opierać – wystarczy że władca rządzi, by słuchać go bez zastrzeżeń. Kościół to siła samoistna, zdolna do wykonywania zadań duszpas­terskich i sprawowania władzy politycznej. Kościół jest organicznie związany z aparatem politycznym. Dobry pastor łączy w sobie godność duchowną i świecką.

22. Plebejski nurt ideologii politycznej reformacji – T. Munzer.

Rozum jest duchem świętym, który uczy, że wolność chrześcijańska, którą Luter przenosił w zaświaty, jest celem świata doczesnego. Munzer żądał natychmiastowego urzeczywistnienia królestwa sprawiedliwości społecznej. Jedyną drogą realizacji tej misji jest aktywne działanie dla dobra powszechnego. Trzeba zatem niszczyć te instytucje i przywileje, które chronią prywatne interesy ze szkodą dla ogółu. Królestwo boże Munzera miało być wspólnotą równości wszystkich, a władza miała należeć do prostego ludu. Został potępiony przez Lutra i Kalwina.

23. Utopie renesansowe – główne tezy programowo – ideowe, przykład.

Utopie pojawiły się w czasie, gdy człowiek renesansu zaczął kwestionować koncepcje dziejów konsekrowane przez chrześcijańską eschatologię i soteriologię (utopie ładu wiecznego) i zaczął na nowo marzyć chcąc sprowadzić na ziemię Królestwo Boże. Ten gatunek stał się formą krytyki określonych grup lub władców, ale też podpowiadał jak inaczej mogłoby być, zakładał zniesienie własności prywatnej, jeśli ludzie postępują źle to dlatego, że są deprawowani w niesprawiedliwych ustrojach społecznych. Symbolem tych wątpliwości stał się Tomasz More, który stworzył dzieło pt „Utopia”, przedstawia ono fikcyjne królestwo na wyspie, gdzie wszyscy ludzie pracują, ubierają się i jedzą tak samo, nie mają waluty co czyni ich wolnymi.

26. T. Hobbes – stan natury, prawo natury, umowa społeczna, charakter państwa, stosunki państwo – Kościół.

Człowiek jest z natury egoistą. Ludzie nie chcą się pogodzić z równością; każdy chce mieć więcej dóbr. Cechę stanu naturalnego, kiedy życie ludzkie było samotne, stanowiła wojna wszystkich ze wszystkimi. Człowiek jest jednak me tylko niewolnikiem własnych namiętności. Zawsze był istotą rozumną; to go różni od zwierząt.

Ludzie tworząc państwo zawarli umowę społeczną, każdy z każdym. Państwo jest absolutnym władcą jednostek, takie bowiem jest logiczne następstwo umowy społecznej. Zmiana formy rządzenia nie wchodzi w grę. Tylko władca, decyduje o polityce i gospodarce, wszelkie korpora­cje, z parlamentem włącznie, są mu podległe. Nie upierał się przy absolutyzmie królewskim.

27. J. Locke – stan natury, konstrukcja i cel umowy społecznej, liberalizm doktrynalno – ustrojowy (koncepcja własności łączonej z pracą, cel państwa,, wolności jednostki).

Stan natury był dobrą epoką, w której ludzie byli wolni i równi. Prawo natury było związane z naturą człowieka. Były one jego własnością i nikt nie mógł mu ich odebrać. Człowiek miał więc już w chwili urodzenia naturalną władzę zachowania własności, tj. życia, wolności. Miał też prawo sądzić oraz karać tych, którzy ją naruszali. Umowa społeczna składa się z dwóch aktów. Najpierw umawiają się ze sobą jednostki, a dopiero potem umowa społeczeństwa z władzą tworzy rząd, czyli państwo.

30. J.J. Rousseau – koncepcja stanu natury, przyczyny narodzin społeczeństwa, konstrukcja i destrukcja społeczeństwa przed aktem umowy społecznej, cel i treść umowy społecznej.

Stan natury to stan szczęścia, ludzie nie czuli potrzeby życia społecznego. Uczucia człowieka pierwotnego były bardzo proste. Jednak z chwilą założenia rodziny ten stan się zmienił, pojawiły się pierwsze namiętności i układy, sąsiedzi i obcy. Wtedy powstało społeczeństwo, zaczęto wytwarzać więcej dóbr, a ludzie zrobili się chciwi, żądni władzy. Powstaje umowa społeczna – każdy z każdym – a jej przedmiotem jest wolność człowieka, który zrzeka się swoich praw naturalnych na rzecz społeczeństwa. Suwerenność zawsze powinna pozostać w rękach ludu.

31. J.J. Rousseau – pojęcie i znaczenie polityczne: woli powszechnej i suwerenności ludu, wizja państwa, religia obywatelska.

Suwerenność zawsze powinna pozostać w rękach ludu. Rząd, w którym lud zachowuje suwerenność Rousseau nazwał republikańskim. Twierdził też, że wola powszechna to nie jest wola większości; wola powszechna stanowi wyraz poglądów wszystkich na to, co stanowi interes społeczności. Wola powszechna dotyczy tylko dobra powszechnego, a nie dobra jednostek.

Rousseau odrzucał podział władz i partii politycznych. Uważał on za konieczne wprowadzenie do państwa pewnej formy religii o wysokim stopniu ogólności, która była by zdolna zintegrować wszystkich obywateli i pokierować ich dalszym życiem tak, by nie popadali w fanatyzm religijny, a myśleli o państwie.

32. K. Monteskiusz – metoda badawcza, „duch praw”.

Twierdził, że duch praw jest różny u różnych narodów - zależy od położenia geograficznego kraju, od klimatu, warunków życia miesz­kańców. Życie narodów jest tak zróżnicowane, że nie można ustalić jednego, modelu prawa, określającego porządek dla wszystkich państw. Prawa dobre dla jednego narodu są bezwartościowe dla innego, żyjącego w innych warunkach.

Historyzm i racjonalizm były podstawowy­mi założeniami badawczymi Monteskiusza. Umożliwiły one sformułowanie tezy, że wartość ludzkich praw jest zawsze względna. Nie zawsze prawodawcy o tym pamiętają: często stanowią takie prawa, które lekceważą charakter narodu.

33. K. Monteskiusz – typologia ustrojów i koncepcja podziału władz (teoria).

Demokracja to struktura nierealna, bo zakłada równość praw, a nie wolno przecież dopuścić do rządów biedoty. Najwięcej zalet ma republika arystokratyczna, której zasadą jest umiarkowanie. Niestety, ta forma ma tę wadę, że daje się urzeczywistniać tylko w państwach małych, a poza tym wymaga wyższego poziomu moral­nego od reszty.

Monarchia to rządy jednostki, których istotą jest honor.

Despotyzm to rządy jednostki na mocy swojej woli i zachcenia, najlepszym ustrojem jest zatem monarchia.

Podział władzy to ochrona przed despotyzmem. Istnieją pola aktywności władzy: prawodawcza, wyko­nawcza i sądowa. Władza prawodawcza powinna należeć do parlamentu, wykonawcza do monarchy, a władzę sądową miały sprawować wybierane na krótkie kadencje niezawisłe trybunały.

34. Liberalizm mieszczański – główne koncepcje doktrynalne F.M. Arouet’a (Woltera).

Oświecony władca, przyjaciel filozofii, sam miał promować likwidację absolutyzmu; on sam ma zrezygnować z władzy nieograniczonej na rzecz umiarkowanej. Władza należy do posiadających i nie ma żadnego powodu by dopuszczać do niej biedotę.

Domagał się jedności prawa, krytykował pasożytnictwo kleru i szlachty równie ostro jak ucisk chłopa.

35. Liberalizm radykalny – zarys koncepcji politycznej Diderot’a.

Potępiał absolutną monarchię. Reprezentantem suwerennego ludu powinien być parlament, musi on kontrolować rząd i monarchę. Bogacenie się jednostek to droga ku dobrobytowi. Skuteczną bronią przeciwko wyzyskowi jest zbrojne powstanie ludu. Domagał się: wolności handlu, poszanowania prawa własności.

36. Zasady roku 1789 we Francji.

To Deklaracja praw człowieka i obywatela. Głosiła, że ludzie rodzą się i pozostają wolni. Celem każdego związku politycznego jest zachowanie przyrodzonych i nieprzedawnionych praw człowieka: wolność, własność i opór przeciwko uciskowi. Źródłem władzy zwierzchniej jest zawsze naród. Żadna jednostka nie może wykonywać władzy nie pochodzącej wprost od narodu.

37. Jakobinizm – doktryna i praktyka polityczna, tezy ustrojowe doktryny – reakcja społeczna (wg Pawła Jasienicy).

Ideologię tę, która ukształtowała się w przedrewolucyjnej Francji, cechował radykalizm polityczny i społeczny. Jej zwolennicy piętnowali niesprawiedliwość podziału społeczeństwa na warstwy uprzywilejowane i nieuprzywilejowane. Dobro narodu traktowali jako dobro najwyższe, pochwalali więc terror jako metodę odstraszania wewnętrznych wrogów. Zalecali przykładne karanie osób, na które padł nawet cień podejrzenia o zdradzieckie zamiary. Jakobini żądali przekazania władzy w ręce najbardziej światłych osób, gotowych do działań i decyzji o radykalnym charakterze.

38. Absolutyzm oświecony – zasady ideologiczne, założenia ustrojowe, przykład.

Nurt ten zakładał, że władza pochodzi od ludu, który na skutek umowy społecznej przyczynia się do istnienia państwa i przekazuje władzę w ręce monarchy. Tym samym, władca jest pierwszym i najważniejszym sługą państwa (ale nie ludu). Z drugiej strony zachowuje wszystkie prawa właściwe dla absolutyzmu - władza jest sprawowana przez urzędy - był to więc czas rozkwitu administracji. Okres absolutyzmu oświeconego to też czas rozwoju nowożytnej myśli wojskowej i armii. Będąc pod wpływem filozofii oświecenia zwracano także uwagę na rozwój kultury i nauki. W najpełniejszej postaci realizowany był w Austrii i Prusach.

39. Polskie Oświecenie – nurty polityczne (Kołłątaj, Staszic, Jezierski), zasady ustrojowe Konstytucji 3 Maja 1791.

Kołłątaj uważał, że państwo miało być monarchią konstytucyjną, naczelnym organem władzy miał być sejm. Chłop miał być wolny. Podobne poglądy reprezentował Staszic i Jezierski - właśnie praca chłopów była wg nich źródłem narodowego bogactwa. Domagali się dopuszczenia mieszczan do sejmu i urzędów oraz całkowitego zrównania ich w prawach ze szlachtą oraz zniesienia elekcji tronu.

Konstytucja 3 maja wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa. Konstytucja zniosła zgubne instytucje, takie jak liberum veto. Miała wyprzeć istniejącą anarchię, na rzecz monarchii konstytucyjnej.

43. Myśl polityczna Alexisa de Tocqueville’a (liberalizm sceptyczny) – przyczyny rewolucji francuskiej, demokracja „niwelująca” – w kierunku społeczeństwa masowego, mechanizmy obrony przed „tyranią mas”.

Przyczynami rewolucji francuskiej są wg niego złe rządy Ludwika Filipa. Zwraca również uwagę na przyczyny ogólne; są to m.in. rewolucja przemysłowa, ekonomiczne i polityczne teorie, pogarda w jaką popadła klasa rządząca.

Uważał, że ludzie zawsze będą się różnić, ale demokracja jest takim ustrojem, który służy dobrobytowi ogółu. Zarazem też podkreślał, że wprowadzenie równości stwarza niebezpieczeństwo powstania rządów autokratycznych. Niwelujące działanie demokracji prowadzi do społeczeństwa masowego, które wchłania jednostki. Demokracja musi być zakorzeniona w świadomości ludzi.

10. Średniowiecze – najważniejsze trendy i zjawiska polityczne.

Doktryna średniowiecza nie odrzucała dorobku antyku w całości; była jego kontynuacją, o tyle tylko, o ile pozwalała na to nowa rzeczywistość. Średniowiecze stworzyło nową formację – feudalizm. Myślało kategoriami religijnymi; wyrażało swe poglądy przez pryzmat prawd objawionych, spisanych w świętych księgach. Zasadniczą cechą doktryn tej epoki było uznanie nadrzędności religijnej sfery życia nad wszystkimi innymi. Posługując się tą konstrukcją średniowiecze uzasadniało wojny religijne, nietolerancję, wyprawy krzyżowe i świętą inkwizycję. Jedynym suwerenem była głowa kościoła – papież, który jest nieomylny bo natchniony przez boga, to on rozstrzyga czy państwo dobrze czy źle wypełnia swą misję.

14. Główne nurty ideowo doktrynalne okresu Odrodzenia, renesansowa idea humanizmu.

Odrodzenie było przewrotem w pojęciach religijnych i w kulturze duchowej. Wracano do dawnych wyobrażeń Greków i Rzymian. Odrodzenie nie odrzuciło religii, zgłaszało jednak kategoryczny protest przeciwko tradycji kościelnej. Wyciągano z tego dwa wnioski: po pierwsze stwierdzano, że tylko Pismo Święte głosi prawdę, a wszystko to, co narosło wokół niego, mija się z nią. Po drugie brał górę pogląd, że każdy, kto chce poznać prawdę słów Chrystusa, może to zrobić sam, bo człowiek to indywiduum, które może dokonywać własnej interpretacji. Tym bardziej zbędny jest dla poznania wiary aparat kościelny.

Humanizm to światopogląd renesansu, stawiający w centrum człowieka, jego potrzeby duchowe i materialne. Dla ludzi tej epoki charakterystyczne było zafascynowanie sobą, zwracano również uwagę na własne bogactwo, święcie wierzono we własne możliwości.

25. Myśl polityczna Pawła Włodkowica.

Jego myśl sprowadzała się do ułożenia stosunków polsko – krzyżackich. Podejmował także takie zagadnienia, jak: wolność i godność człowieka, swoboda wyznania religijnego, relacje między instancjami kościelnymi a świeckimi, stosunek prawa Bożego do prawa ludzkiego, wojna sprawiedliwa.

41. Doktryny kontrrewolucji – teoria ewolucyjna Burke’a, teokratyzm Józefa de Maistre.

Edmund Burke martwił się o zachowanie tak zwanego "związku generacyjnego" między pokoleniami, by zbyt duża zmiana nie powodowała, że starsi i młodsi nie mogą już się zrozumieć. Rewolucję traktował jako niedozwolone zerwanie ciągłości historycznej. Naród jest dziełem wielu generacji, tych przeszłych, obecnych i przyszłych. Żadna generacja nie ma prawa podejmowania decyzji w imieniu pozostałych.

Józef de Maistre ujmuje konstrukcję suwerenności monarchy jako odbicie nieomylności papieża: w sferze duchowej mamy nieomylność papieża natomiast w sferze politycznej jest suwerenność monarchy. Podkreślał, że władza państwowa powinna być podporządkowana papieżowi.

42. Liberalizm polityczny – geneza i podstawowe założenia doktryny.

Liberalizm polityczny jest przekonaniem, że jednostki są podstawą prawa i społeczeństwa. Zgodnie z tym społeczeństwo ze swoimi instytucjami powinno chronić wolność pojedynczych jednostek bez faworyzowania tych o wyższej pozycji społecznej. Doktryna ta kładzie nacisk na umowę społeczną, zgodnie z którą obywatele tworzą prawa ich dotyczące i jednocześnie zgadzają się na ich przestrzeganie. Umowa ta jest oparta na przekonaniu, że obywatele wiedzą najlepiej, co jest dla nich najlepsze.

29. Nurty epoki Oświecenia, racjonalizm, szczególna (polityczna) rola filozofów – intelektualistów.

Nurty Oświecenia to: marinizm, deizm (Bóg stwórcą świata, który więcej w niego nie ingeruje), ateizm (odrzucenie Boga), utylitaryzm (działania człowieka powinny mieć na względzie jak największe dobro jak największej liczby ludzi), empiryzm (poznanie świata przez doświadczenie) i racjonalizm, czyli kult rozumu, wg tej teorii najistotniejszą siłą i cechą człowieka jest rozum, a przesądy i uprzedzenia należy odrzucić.

W ówczesnych latach duże znaczenie (ich myśli) mieli intelektualiści tacy jak Isaac Newton, Kartezjusz, John Locke, Wolter.