Ekonomia

• Ekonomia – nauka badająca w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w celu zaspokajania różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.

Gospodarowanie

• Gospodarowanie – dokonywanie wyborów ekonomicznych.

Do wyprodukowania chleba potrzebujemy:

• surowców (mąki, soli, drożdży itp.),

• maszyn,

• energii,

• siły roboczej.

Technologia produkcji

• wyznacza ilość i rodzaj zasobów koniecznych do wyprodukowania danego produktu,

• wyznacza proporcje, w jakich zasoby powinny być ze sobą połączone.

Wybory

• korzyści,

• koszty (koszt alternatywny, koszt utraconych korzyści).

Granica możliwości produkcyjnych wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji.

Ekonomia zajmuje się problemem, w jaki społeczeństwo rozdziela (alokuje) zasoby, posiadające różnorodne

zastosowania, w celu produkowania dóbr oraz w jaki sposób dzieli wytworzone dobra między członków społeczeństwa.

Mikroekonomia vs. Makroekonomia

• Mikroekonomia - bada decyzje alokacyjne podejmowane przez indywidualne podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa, konsumentów).

• Makroekonomia – analizuje problemy alokacyjne na poziomie całego społeczeństwa, całej gospodarki.

Analiza marginalna

• polega na posługiwaniu się kategoriami marginalnymi;

• zysk (korzyść) marginalny (ZM);

• koszt marginalny (KM).

Zasada malejących korzyści marginalnych

• Wraz ze wzrostem konsumpcji maleją korzyści osiągane ze zwiększania konsumpcji o dodatkową jednostkę – maleją korzyści marginalne.

• Przy bardzo wysokim poziomie konsumpcji korzyści marginalne będą wynosiły zero.

Zasada rosnącego kosztu marginalnego

• Przy danym dochodzie pieniężnym przeznaczanie coraz większej części dochodu na zakup odzieży oznacza, że musimy rezygnować z coraz większej ilości jednostek żywności.

• Koszt marginalny odzieży jest równy korzyściom marginalnym z poświęcanej żywności.

Zasada optymalizacji decyzji

• Każdy podmiot gospodarczy dążący do maksymalizacji korzyści netto ze swojej działalności powinien zwiększać ją lub zmniejszać aż do momentu zrównania korzyści marginalnych z kosztami marginalnymi.

Wyobraźcie sobie, że...

• wygraliście bilet na koncert U2 dziś wieczorem;

• biletu tego nie możecie sprzedać;

• dziś wieczorem jest też koncert Myslovitz, na który planowaliście pójść;

• bilet na Myslovitz kosztuje 40 zł, ale byli byście skłonni zapłacić za niego 50 zł;

• nie ma innych kosztów pójścia na którykolwiek z tych dwóch koncertów. Jaki jest koszt alternatywny pójścia na koncert U2 ???

Cechy gospodarki rynkowej

• Dominacja prywatnej własności czynników produkcji.

• Rynkowa alokacja zasobów gospodarczych.

Głównym regulatorem gospodarki jest rynek.

Zalety gospodarki rynkowej

• tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów;

• efektywny system motywacyjny;

• duża innowacyjność gospodarki;

• dyscyplina finansowa przedsiębiorstw;

• tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej;

• duża elastyczność gospodarki;

• dobre zaopatrzenie sklepów.

Słabości gospodarki rynkowej

1. Czynniki ograniczające działanie rynku w praktyce.

2. Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych.

3. Istnienie tzw. dóbr publicznych.

4. Występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę.

5. Powstawanie dużych różnic dochodu i majątku.

Rynek

• Rynek jest miejscem zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr.

• Rynek decyduje o systemie cen.

Popyt

• Popyt – wielkość zapotrzebowania zgłaszanego na rynku na dany towar, po określonej cenie.

• Krzywa popytu – zbiór punktów przedstawiających zależność między ceną a popytem.

Prawo popytu rynkowego

• Wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się, ceteris paribus, popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta.

• Prawo popytu przedstawia odwrotną zależność między ceną a popytem.

• Ceteris paribus – założenie niezmienności pozostałych warunków wpływających na dane zjawisko ekonomiczne.

Pozacenowe czynniki wpływające na rozmiar popytu

• dochody,

• gusty i preferencje,

• ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych,

• przewidywania cen relatywnych,

• liczba ludności,

• efekty naśladownictwa i demonstracji.

Podaż

• Podaż – wielkość produkcji, którą producenci skłonni są zaoferować po określonej cenie.

• Krzywa podaży – zbiór punktów przedstawiających zależność między ceną a podażą.

Prawo podaży rynkowej

• wzrost ceny rynkowej prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych ilości produktu;

• spadek ceny rynkowej prowadzi, ceteris paribus, do spadku oferowanych ilości produktu.

Pozacenowe czynniki wpływające na rozmiar podaży

• ceny czynników produkcji,

• technologia,

• podatki i subsydia,

• przewidywania cen,

• ilość przedsiębiorstw w gałęzi.

Cena równowagi rynkowej

• Cena równowagi rynkowej jest to cena, przy której rozmiary podaży zrównują się z rozmiarami popytu.

• „Cena czyszcząca rynek”

Zadanie 1

• Na rynku whisky popyt wyraża się wzorem P=200-20Q, natomiast podaż to funkcja P=Q+95.

• Q – ilość w tysiącach litrów

• P – cena za litr

• Znajdź cenę i ilość równowagi rynkowej.

Zadanie 2

• Na rynku pączków postać krzywych popytu i podaży jest następująca:

• P=-0,5QD+20

• P=0,25QS+5

• Znajdź cenę i ilość równowagi.

• Aby walczyć z nadwagą państwo ustaliło cenę minimalną P=15.

• Określ rozmiary nierównowagi rynkowej przy tej cenie.

Zadanie 3

• Równowaga na rynku mleka została jednocześnie zakłócona przez dwa czynniki:

• wzrost cen pasz dla bydła,

• wzrost dochodów.

• Jaki był ich wpływ na cenę i ilość równowagi?

Zadanie 4

• Zaostrzenie przepisów o ochronie środowiska spowodowało znaczący wzrost kosztów produkcji plastiku.

• Jak czynnik ten wpłynie na rynki:

• plastiku,

• okien plastikowych,

• okien drewnianych?

Elastyczność

• Elastyczność popytu i podaży jest miernikiem pozwalającym ocenić rozmiary wzrostu lub spadku popytu i podaży w odpowiedzi na zmiany cen, dochodów itp.

• Elastyczność informuje jak zmieni się jedna kategoria (o ile procent), jeśli druga zmieni się o jednostkę (o 1%).

Elastyczność

• Elastyczność popytu i podaży jest miernikiem pozwalającym ocenić rozmiary wzrostu lub spadku popytu i podaży w odpowiedzi na zmiany cen, dochodów itp.

• Elastyczność informuje jak zmieni się jedna kategoria (o ile procent), jeśli druga zmieni się o jednostkę (o 1%).

Elastyczność popytu

- używane oznaczenia

• QDX – wielkość popytu na dobro x;

• ΔQDX – zmiana absolutna popytu na dobro x;

• %ΔQDX – zmiana procentowa popytu na dobro X;

• PX – cena dobra x;

• DP – dochód pieniężny.

Zadanie 5

• Elastyczność mieszana popytu na benzynę bezołowiową w stosunku do benzyny „euro” równa się 3/2.

• Cena benzyny „euro” wzrosła z 3,3 do 3,6 zł za litr.

• Jak zmieni się popyt na benzynę bezołowiową?

Zadanie 6

• Elastyczność mieszana popytu na kawę Nescafe w stosunku do ceny kawy Tchibo równa się 2.

• Cena kawy Tchibo wzrosła z 2 do 3 zł za opakowanie.

• O ile procent wzrośnie popyt na kawę Nescafe?

Zadanie 7

• Średnie dochody kupujących wzrosły z 2500 do 4000 zł.

• Wzrost dochodów wywołał wzrost konsumpcji bananów o 30%.

• Ile wynosi elastyczność dochodowa popytu na banany?

Zadanie 9

• Elastyczność dochodowa popytu na soki owocowe wynosi 0,7.

• Wzrost średniego dochodu konsumentów wywołał wzrost popytu na soki owocowe o 25%.

• O ile procent wzrósł średni dochód konsumentów?

Zadanie 8

• Wyznacz elastyczność cenową popytu na książki jeśli wzrost ceny książek o 5% powoduje spadek popytu na książki o 15%.

Determinanty elastyczności cenowej popytu

• występowanie substytutów,

• znaczenie dobra w całkowitym dochodzie konsumenta,

• długość czasu reakcji popytu na zmianę ceny.

Zadanie 9

• Cena jabłek wzrosła z 5 zł do 6 zł za kilogram.

• Spowodowało to spadek wielkości popytu ze 150 tysięcy kg do 100 tysięcy kg.

• Ile wyniesie przychód marginalny?

Zadanie 10

• Krzywa popytu ma postać:

• P=1000-2QD

• Jaka będzie wartość maksymalna przychodu całkowitego?

Konsument

• Konsumpcja polega na jednorazowym zużyciu określonych dóbr w celu zaspokojenia potrzeb lub też na używaniu danego dobra przez dłuższy okres czasu.

• dobra jednorazowego użytku

• dobra trwałego użytku

Konsument

Użyteczność

• suma zadowolenia jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra;

• ma charakter subiektywny;

• jest kategorią porządkową wskazującą na relatywne znaczenie użyteczności poszczególnych dóbr w stosunku do siebie.

Użyteczność

• suma zadowolenia jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra;

• ma charakter subiektywny;

• jest kategorią porządkową wskazującą na relatywne znaczenie użyteczności poszczególnych dóbr w stosunku do siebie.

Użyteczność marginalna

• wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia (zmniejszenia) konsumpcji danego dobra o dodatkową jednostkę.

Prawo malejącej użyteczności marginalnej

• zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest większe aniżeli z kolejnych;

• użyteczność marginalna konsumowanego dobra będzie malała wraz ze zwiększaniem poziomu jego konsumpcji.

Użyteczność marginalna a ceny dóbr

Maksymalne zadowolenie konsument osiąga w sytuacji gdy:

System preferencji konsumenta

• Konsument dokonuje równoczesnych wyborów wielu dóbr.

• Uporządkowany system preferencji – konsument dokonuje równoczesnych wyborów wielu dóbr dążąc do osiągnięcia takich kombinacji konsumowanych dóbr, które spełniają w najwyższym stopniu jego preferencje.

Założenia teorii wyboru konsumenta

• Założenie kompletności preferencji,

• Założenie przechodniości preferencji,

• Założenie nienasyconości zadowolenia konsumenta.

Krzywa obojętności

• przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne;

• każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenia.

Dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia.

Obojętne kombinacje konsumpcji

jabłek i pomidorów

Cechy krzywej obojętności

• Krzywe obojętności mają nachylenie negatywne.

• Krzywe obojętności nie mogą przecinać się.

• Krzywe obojętności są wypukłe w stosunku do początku układu.

• Krzywych obojętności jest nieskończenie wiele.

Marginalna stopa substytucji

• MSSXY

• Określa jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę w sytuacji kiedy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji.

Marginalna stopa substytucji

Prawo malejącej MSS

Ograniczenia wyboru konsumenta

• zasoby pieniężne, którymi konsument w danym momencie dysponuje;

• ceny produktów i usług ukształtowane na rynku.

Linia budżetowa konsumenta

• Załóżmy, że:

– Cena 1 kg jabłek wynosi 5 zł.

– Cena 1 kg pomidorów wynosi 3 zł.

– Miesięczny dochód konsumenta wynosi 1500 zł.

Optimum konsumenta

• Punkt, w którym konsument maksymalizuje zadowolenie z konsumpcji znajduje się na najwyższej krzywej obojętności możliwej do osiągnięcia przy danych ograniczeniach.

• Jest to punkt styczności linii budżetowej z krzywą obojętności.

Zadanie 1

• Użyteczność całkowita konsumpcji 1, 2, 3 jednostek dobra A wynosi odpowiednio 200, 250, 280.

• Określ, jaka jest ich użyteczność marginalna.

Zadanie 2

• Ksawery jest pseudokibicem oraz miłośnikiem twórczości Woody Allena.

• Swój czas wolny spędza na oglądaniu filmów na DVD i chodzeniu na mecze piłkarskie.

• Użyteczność marginalna z obejrzenia ostatniego filmu wynosi 10, a z ostatniego obejrzanego meczu 45.

• Wypożyczenie płyty DVD kosztuje 10 zł, a bilet na mecz 40 zł.

• Czy Ksawery maksymalizuje swoje zadowolenie?

• Jeśli nie, co powinien zrobić, by osiągnąć największą satysfakcję?

Zadanie 3

• Wydatki z rodzinnego budżetu przeznaczane są na zakup leków (L) i pozostałą konsumpcję (K).

• Rodzinom w trudnej sytuacji pomoc społeczna udziela 30% dotacji na pokrycie wydatków na leki.

• Jak będzie wyglądała linia ograniczenia budżetowego rodzin otrzymujących dopłatę do leków w porównaniu do rodzin nie otrzymujących dopłat?

Zadanie 4

• Cena dobra X jest dwa razy większa niż cena dobra Y.

• Wiedząc, że dobra te są doskonałymi substytutami, zastępowanymi w proporcji 1:1 określ:

– punkt optimum konsumenta,

– punkt optimum konsumenta w przypadku, gdy ceny dóbr X i Y zostaną ustalone na tym samym poziomie.

Zadanie 5

• Anna dysponuje budżetem tygodniowym na owoce w wysokości 24 PLN i wydaje je na jabłka i winogrona.

• Cena 1 kg jabłek wynosi 3 PLN, a 1 kg winogron 12 PLN.

a) Ile może kupić jabłek, kupując tylko jabłka?

b) Ile może kupić winogron, kupując tylko winogrona? c) Ile kupi jabłek, kupując 1 kg winogron w ramach swojego budżetu?

d) Napisz algebraiczną postać równania budżetowego Anny i narysuj ją na wykresie.

Zadanie 6

• Pan Iksiński bardzo lubi kawę. W kawiarence zawsze dodaje do jednej filiżanki kawy 4 kostki cukru oraz 2 śmietanki.

• Wiedząc, że filiżanka kawy kosztuje 3 zł, śmietanka 1 zł, a co druga kostka cukru 50 gr., określ ile kaw kupi pan Iksiński mając do dyspozycji 240 zł?

• Co się stanie jeśli w kawiarence będzie promocja polegająca na tym, że za tę samą cenę pan Iksiński otrzyma filiżankę kawy o połowę większą?

Zadanie 7

• Operator telefoniczny proponuje swoim klientom wybór spośród dwóch pakietów cenowych A i B.

• Pakiet A za opłatę 25 zł oferuje 20 bezpłatnych minut, a każda następna minuta kosztuje 0,25 zł.

• W pakiecie B należy zapłacić 20 zł, przy czym koszt jednej minuty wynosi 0,20 zł.

• Klient ma do dyspozycji 80 zł na pokrycie rachunków telefonicznych.

• Który pakiet powinien wybrać klient?

Producent

• podmiot gospodarczy decydujący co i ile produkować;

• w gospodarce rynkowej występuje w podwójnej roli.

Produkcja

• przetwarzanie zasobów w celu wytworzenia

produktów i usług;

• technologia produkcji;

• współczynniki technologiczne – określają ilość danego zasobu, której należy użyć dla wyprodukowania jednostki wyrobu.

Nakłady vs Wyniki

Nakłady Wyniki

• surowce, dobra pośrednie,

• półfabrykaty, dobra finalne:

• maszyny, - dobra inwestycyjne,

• urządzenia, - dobra konsumpcyjne,

• usługi innych czynników usługi.

produkcji,

• praca,

• ziemia,

• kapitał.

Obieg kapitału w przedsiębiorstwie

• Faza I: zakup czynników produkcji; kapitał występuje w formie pieniężnej;

• Faza II: produkcja dóbr; kapitał występuje w formie rzeczowej, w postaci surowców, maszyn, pracowników itp.;

• Faza III: sprzedaż wytworzonych dóbr; kapitał ponownie przybiera postać pieniężną.

Zysk vs Strata

• Zadanie producenta polega na takim wyborze

kombinacji nakładów na produkcję i efektów z

produkcji, aby różnica między nakładami i przychodami była dodatnia i możliwie maksymalna.

Zysk

• stanowi podstawę wyborów producenta

kształtujących strukturę produkcji;

• wpływa na możliwość inwestycyjne firmy;

• określa możliwość samofinansowania przedsięwzięć produkcyjnych;

• wywiera wpływ na wielkość zatrudnienia;

• spełnia rolę motywacyjną.

Inwestycje

• zastępowanie zużytych fizycznie i ekonomicznie maszyn, urządzeń, instalacji itp. nowymi, bardziej efektywnymi środkami produkcji;

• inwestycje tworzą podstawy do osiągania dalszych zysków.

Zysk brutto vs Zysk netto

• Zysk brutto = Przychody ze sprzedaży – Koszty

produkcji i sprzedaży

• Zysk netto = Zysk brutto – Podatki

• Zysk dla właścicieli = Zysk netto – rezerwy

obowiązkowe i dobrowolne.

Zadanie

• Przedsiębiorstwo sprzedało 15 sztuk wyrobu A, po cenie 20 zł za sztukę.

• Koszt produkcji sztuki wyrobu A wynosi 10 zł.

• Podatek CIT wynosi 19%.

• Przedsiębiorca musi tworzyć rezerwy

obowiązkowe na poziomie 10%.

Efektywność techniczna

• oznacza, że producent maksymalizując efekt

produkcji nie będzie wkładał do produkcji więcej czynników (nakładów) niż jest to konieczne dla osiągnięcia danej wielkości efektu.

Efektywność ekonomiczna

• oznacza takie wykorzystanie nakładów czynników produkcji, aby koszt wytworzenia jednostki produktu był minimalny;

• oznacza wybór w oparciu o zasadę najmniejszego kosztu produkcji.

Funkcja produkcji

• Produkcja – łączenie określonych nakładów w

celu osiągnięcia efektu w postaci wytworzonych produktów lub usług.

Q = f (F₁, F₂,  …,F_n)

Gdzie:

Q – wielkość produkcji,

F – czynniki produkcji.

Jednoczynnikowa funkcja produkcji

Q =  f₁ (L)

Q =  f₂ (K)

Gdzie:

Q – wielkość produkcji,

L – siła robocza,

K – kapitał.

Wieloczynnikowa funkcja produkcji

Q =  f₃ (L, K)

Gdzie:

Q – wielkość produkcji,

L – siła robocza,

K – kapitał.

Czynniki stałe vs Czynniki zmienne

• Czynniki stałe – ich nakłady nie zmieniają się wraz ze zmianami rozmiarów produkcji.

• Czynniki zmienne – ich nakłady zmieniają się wraz ze zmianami rozmiarów produkcji.

Koszty alternatywne

• koszty związane z utratą korzyści zastosowania danych zasobów w innej działalności gospodarczej;

• koszt alternatywny zastosowania maszyny równy jest korzyściom, które można by osiągnąć wynajmując ją lub sprzedając;

• koszty implicite.

Koszty rachunkowe

• iloczyn ilości kupionych czynników produkcji i ich cen wyrażonych w pieniądzu;

• koszty explicite.

Koszty ekonomiczne

• wszystkie koszty explicite i implicite, łącznie z zyskiem normalnym, niezbędne do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej.

Zysk normalny

• wynagrodzenie skłaniające przedsiębiorcę do kontynuowania przedsięwzięcia;

• jest kosztem implicite, związanym z możliwością alternatywnego zastosowania talentu przedsiębiorcy;

• jest to koszt w ujęciu ekonomicznym.

Zysk rachunkowy vs Zysk ekonomiczny

• Zysk rachunkowy = Przychody całkowite –

Koszty explicite

• Zysk ekonomiczny = Przychody całkowite –

Koszty explicite – Koszty implicite

Konkurencja doskonała

• żaden z kupujących i sprzedających nie ma wpływu na cenę;

• cena kształtuje się na rynku jako wypadkowa oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców na dany produkt;

• zarówno dla producenta jak i konsumenta cena jest wielkością daną.

Konkurencja doskonała - założenia

• założenie jednorodności produktu;

• założenie pełnej mobilności czynników produkcji;

• duża liczba sprzedających i kupujących;

• założenie doskonałej informacji o rynku.

Monopol pełny

• w danej gałęzi przemysłu istnieje tylko jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkty nieposiadające bliskich substytutów.

Monopol pełny - założenia

• produkty jednorodne lub zróżnicowane;

• brak możliwości wejścia do działalności

opanowanej przez monopol pełny;

• jeden sprzedający i wielu kupujących;

• założenie doskonałej informacji o rynku.

Konkurencja monopolistyczna

• łączy elementy modelu konkurencji

doskonałej i modelu monopolu pełnego;

• przedsiębiorstwa są współzależne.

Konkurencja monopolistyczna - założenia

• produkty na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty;

• swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania rynku;

• wielu sprzedających i kupujących;

• założenie doskonałej informacji o rynku.

Oligopol

• występuje niewielka liczba wysoce współzależnych przedsiębiorstw, które opanowały produkcję i zbyt danego produktu;

• możliwości wyznaczania ceny i wielkości produkcji przez dane przedsiębiorstwo uzależnione są od postępowania przedsiębiorstw konkurencyjnych.

Oligopol - założenia

• produkty jednorodne lub zróżnicowane;

• niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących;

• ograniczony dostęp do rynku;

• pełna informacja o rynku.

Sposoby ograniczania działalności

monopolistycznej

• zakaz praktyk monopolistycznych;

• poddanie monopoli kontroli państwa;

• pomoc dla przedsiębiorstw wchodzących na

rynki zmonopolizowane.

Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm.)

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

• polski urząd antymonopolowy;

• Prezes Urzędu jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i

konsumentów.

Do zadań Prezesa UOKiK należą m.in.:

1) sprawowanie kontroli przestrzegania przez przedsiębiorców przepisów ustawy;

2) wydawanie decyzji w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, w sprawach koncentracji przedsiębiorców oraz w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;

3) prowadzenie badań stanu koncentracji gospodarki oraz zachowań rynkowych przedsiębiorców;

4) opracowywanie i przedkładanie Radzie Ministrów projektów aktów prawnych dotyczących ochrony konkurencji i konsumentów;

5) inicjowanie badań towarów, wykonywanych przez organizacje konsumenckie;

6) występowanie do przedsiębiorców w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów.

Zakazane jest zawieranie porozumień, polegających na:

1) ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów;

2) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji;

3) podziale rynków zbytu lub zakupu;

4) stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane

warunki konkurencji;

5) uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z

przedmiotem umowy;

6) ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem;

7) uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu

warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny.

Zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej, polegające na:

1) bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów;

2) ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów;

3) stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub nie jednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane

warunki konkurencji;

4) uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z

przedmiotem umowy;

5) przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji;

6) narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nieuzasadnione korzyści;

7) podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych.

Koncentracja przedsiębiorstw

• wymaga zgody Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Zabronione są praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, a w szczególności:

1) stosowanie postanowień wzorców umów, które

zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców

umowy uznanych za niedozwolone;

2) naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji;

3) nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej

konkurencji.

Makroekonomia

• dział ekonomii koncentrujący się na badaniu sposobu działania gospodarki jako całości;

• bada zjawiska i procesy zachodzące w skali całej gospodarki.

Obszary zainteresowań makroekonomii

• czynniki określające poziom i wzrost ogólnej produkcji w gospodarce w okresie krótkim i długim;

• cykliczny rozwój gospodarki;

• bezrobocie;

• ogólny poziom cen i tendencje inflacyjne;

• powiązania gospodarki z zagranicą;

• rola polityki gospodarczej państwa w procesach gospodarczych.

Makrowielkości gospodarcze

• wielkość gospodarcze będące miarami zjawisk i procesów w skali całej gospodarki;

• są agregatami powstałymi dzięki połączeniu odpowiednich wielkości mikroekonomicznych.

Zasady stosowane przy agregacji

1. Należy agregować wielkości jednorodne.

2. Przy agregowaniu zasobów wielkości

ekonomiczne muszą dotyczyć tego samego momentu.

3. Przy agregowaniu strumieni wielkości muszą dotyczyć tego samego okresu.

Produkt Krajowy Brutto

• jedna z podstawowych kategorii makroekonomicznych;

• syntetyczna miara wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu roku.

Ruch okrężny w gospodarce

Metody liczenia PKB

• metoda sumowania produktów,

• metoda sumowania dochodów,

• metoda sumowania wydatków.

Metoda sumowania produktów

• sumowanie wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku;

• aby uniknąć wielokrotnego dodawania tych samych elementów sumuje się:

– wartość dóbr finalnych,

– wartość dodaną.

Dobra finalne

• dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika:

– produkty i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe;

– produkty i usługi inwestycyjne nabywane przez przedsiębiorstwa;

• nie zużywają się w całości w jednym cyklu wytwórczym.

Dobra pośrednie

• zużywają się w całości w przedsiębiorstwach podczas wytwarzania innych produktów.

Wartość dodana

• przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji;

• oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr wytworzonych w danym przedsiębiorstwie sumy

kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr.

Zadanie 1

• Przedsiębiorstwo A wytwarza surowce i sprzedaje je przedsiębiorstwu B za 100 mln zł.

• Przedsiębiorstwo B przetwarza surowce na wyroby gotowe i sprzedaje je za 180 mln zł przedsiębiorstwu handlowemu C.

• Przedsiębiorstwo C sprzedaje produkty gospodarstwom domowym za 250 mln zł.

• Oblicz metodą wartości dodanej wpływ powyższych procesów produkcji na PKB.

Metoda sumowania dochodów

• polega na sumowaniu dochodów czynników

produkcji powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku;

• należy uwzględnić tylko dochody związane z wytwarzanie produktów lub usług;

• dodajemy płace, renty, procenty i zyski.

Metoda sumowania wydatków

• sumowanie wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe:

– wydatki na dobra konsumpcyjne wytwarzane w kraju;

– wydatki na krajowe dobra inwestycyjne;

– wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi z wyłączeniem płatności transferowych;

– wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe.

Podatki pośrednie

• np. podatek od wartości dodanej, akcyza;

• uszczuplają kwoty jakie przedsiębiorstwa mogą przeznaczyć na nabywanie czynników produkcji;

• należy odjąć ich wartość w rachunku PKB.

Subsydia

• oznaczają zwiększenie przychodów przedsiębiorstw i w konsekwencji wzrost wydatków na czynniki produkcji;

• należy dodać ich wartość przy obliczaniu PKB.

PKB w cenach rynkowych

• miara produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorców, więc wraz z podatkami pośrednimi.

PKB w cenach czynników produkcji

• miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich i z uwzględnieniem subsydiów.

PKB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach rynkowych – podatki pośrednie + subsydia

Zadanie 2

• Rozważmy zamkniętą gospodarkę bez udziału państwa z następującymi całkowitymi wydatkami:

– konsumpcja = 1200

– inwestycje = 400.

• Ile wynosi PKB?

Zadanie 3

• Rozważmy zamkniętą gospodarkę z następującymi wydatkami:

– konsumpcja = 1200

– inwestycje = 400

– zakupy rządowe = 300

– transfery rządowe = 200

– odsetki od długu państwowego = 100

– podatki = 400

• Ile wynosi PKB w cenach rynkowych?

Zadanie 4

• Rozważmy otwartą gospodarkę z następującymi wydatkami:

– konsumpcja = 1200

– inwestycje = 400

– zakupy rządowe = 300

– eksport = 200

– import = 300

• Ile wynosi PKB?

Produkt narodowy brutto

• miara łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji;

• jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

Dochody netto – nadwyżka dochodów z tytułu świadczenia usług czynnika produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju.

Zadanie 5

• PKB kraju X wynosi 350 mln zł.

• Obywatele kraju X z tytułu świadczenia usług czynników produkcji poza tym krajem otrzymują 25 mln. • Cudzoziemcy świadczący w kraju X usługi czynników produkcji otrzymują 40 mln zł.

• Ile wynosi produkt narodowy brutto?

Amortyzacja

• ekonomiczne odzwierciedlenie procesu zużywania się istniejącego zasobu kapitału trwałego;

• część inwestycji w gospodarce musi być przeznaczona na odtworzenie zużytego zasobu kapitału w rozmiarach odpowiadających amortyzacji.

I netto = I brutto – amortyzacja

Dochód narodowy

• produkt narodowy netto;

• uwzględnia inwestycje netto.

Dochód narodowy = PNB – amortyzacja

Zadanie 6

• PNB kraju X wynosi 335 mln zł.

• Inwestycje brutto w gospodarce wynoszą 35 mln zł.

• Amortyzacja maszyn wynosi 15 mln zł.

• Ile wynoszą inwestycje netto?

• Ile wynosi dochód narodowy?

Prawda vs Fałsz

1. PKB to zarówno wyrażona w € wartość dóbr finalnych i usług wyprodukowanych w określonym czasie, jak i suma wartości dodanych wytworzonych w tym czasie przez przedsiębiorstwa.

2. PKB wzrasta, gdy kupujesz nowy lub używany samochód.

3. Jeżeli FORD sprzeda więcej samochodów, PKB USA wzrośnie niezależnie od tego, czy kupią je Amerykanie, czy cudzoziemcy.

4. Jeśli przedsiębiorstwo zastąpi starą maszynę do pisania nową, nie zwiększy to PKB, bo całkowita liczba maszyn do pisania nie zmieni się.

5. Zasób kapitału zwiększa się o całkowitą wielkość wydatków inwestycyjnych.

6. Jeśli kupisz 100 akcji IBM, to transakcję tę zaliczymy do inwestycji i zwiększy ona PKB.

Cykl koniunkturalny

• zjawisko występowania w gospodarce okresowych wahań poziomu wielkości agregatowych takich jak np.: dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie, inwestycje.

Fazy cyklu koniunkturalnego

• faza kryzysu,

• faza depresji (zastoju),

• faza ożywienia,

• faza rozkwitu.

Cykl koniunkturalny

Amplituda wahań koniunkturalnych

• rozpiętość między górnym punktem

zwrotnym a dolnym punktem zwrotnym;

• zwiększanie się amplitudy oznacza, że cykl ma

charakter bardziej wybuchowy;

• zmniejszanie się amplitudy oznacza

złagodzenie przebiegu cyklu.

Współczesny cykl koniunkturalny

• tylko dwie fazy:

– faza spadkowa;

– faza wzrostowa;

• zmniejszenie amplitudy wahań;

• zmiany cyklu koniunkturalnego są następstwem m.in. :

– monopolizacji gospodarki;

– rozwoju interwencjonizmu państwowego.

Bezrobocie

• zjawisko, gdy część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.

Bezrobotni

• osoby w wieku produkcyjnym, które:

a) są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce;

b) pozostają bez pracy, mimo podjęcia poszukiwań pracy.

Ludność w wieku produkcyjnym

Aktywni zawodowo i Bierni zawodowo

Aktywni zawodowo = Zasób siły roboczej

Współczynnik aktywności zawodowej

• stosunek liczby aktywnych zawodowo do

liczby ludności w wieku produkcyjnym.

gdzie:

az – współczynnik aktywności zawodowej;

Sr – liczba aktywnych zawodowo;

Lp – liczba ludności w wieku produkcyjnym.

Zadanie 1

• W kraju X liczba ludności w wieku produkcyjnym wynosi 15 milionów osób.

• 5 milionów spośród grupy ludzi w wieku produkcyjnym stanowią osoby bierne zawodowo.

• Oblicz współczynnik aktywności zawodowej w kraju X.

Współczynnik aktywności zawodowej

zależy m.in. od:

• poziomu stawek płac;

• preferencji jednostek w zakresie kształcenia;

• modelu rodziny;

• liczby dzieci w rodzinie i sposobu ich wychowania;

• możliwości znalezienia pracy.

Rozmiary bezrobocia zależą od

• współczynnika aktywności zawodowej;

• liczby ludności w wieku produkcyjnym;

• rozmiarów zatrudnienia.

Wskaźnik stopy bezrobocia

• stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej.

gdzie:

b – wskaźnik stopy bezrobocia;

B – liczba osób bezrobotnych;

Sr – zasób siły roboczej.

Zadanie 2

• Liczba osób aktywnych zawodowo w kraju Y wynosi 20 milionów.

• Spośród osób aktywnych zawodowo zatrudnienie znajduje 15 milionów.

• Oblicz wskaźnik stopy bezrobocia w kraju Y.

Metody pomiaru bezrobocia

• metoda wykorzystywana w statystyce urzędów pracy;

• metoda wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BABEL).

Metoda wykorzystywana w statystyce UP

1. osoby zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy;

2. pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach, z

wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych;

3. zarejestrowane w urzędzie pracy, jeżeli:

• ukończyły 18 lat,

• nie osiągnęły wieku emerytalnego;

• nie nabyły prawa do emerytury;

• nie właścicielami lub posiadaczami gospodarstwa rolnego;

• nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej.

BABEL

1. w okresie ostatniego tygodnia nie pracowały (nawet przez okres 1 godziny);

2. aktywnie poszukują pracy;

3. są gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu.

Strumień napływu do zasobu bezrobocia

• osoby zwalniane z pracy w ramach zwolnień grupowych;

• osoby zwalniane z pracy indywidualnie;

• osoby odchodzące z pracy dobrowolnie;

• osoby wchodzące na rynek pracy po raz pierwszy.

Strumień odpływu z zasobu bezrobocia

• bezrobotni otrzymujący pracę;

• bezrobotni odchodzący z zasobu siły roboczej:

– przechodzenie na emeryturę lub rentę;

– zniechęcenie wynikające z bezskutecznego poszukiwania pracy.

Typy bezrobocia

• bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi:

– bezrobocie frykcyjne;

– bezrobocie strukturalne;

• bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą.

Równowaga na rynku pracy

• występuje, gdy podaż pracy zrówna się z popytem na pracę;

• bezrobocie naturalne (bezrobocie równowagi)

– nadwyżka osób poszukujących pracy przy stawce równowagi nad liczbą osób akceptujących oferty pracy przy tej stawce.

Przyczyny bezrobocia naturalnego

• niedoskonałość funkcjonowania rynków;

• niekompletne informacje o wolnych miejscach pracy i wolnej sile roboczej;

• niedoskonała mobilność siły roboczej;

• ograniczony zakres konkurencji;

• niedostosowania strukturalne popytu i podaży pracy.

Bezrobocie a aktywność państwa

• Aktywna polityka państwa na rynku pracy:

– polityka makroekonomiczna;

– polityka mikroekonomiczna;

• Pasywna polityka państwa na rynku pracy.

Polityka makroekonomiczna

• wykorzystywanie instrumentów fiskalnych (podatki, wydatki budżetowe) i pieniężnych (stopy procentowe, podaż pieniądza) w celu redukowania bezrobocia;

• stymulowanie globalnego popytu na towary;

• stwarzanie producentom korzystnych ekonomicznych warunków rozwijania produkcji.

Polityka mikroekonomiczna

• zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy i redukcję bezrobocia:

– publiczne programy zatrudniania;

– subsydiowanie zatrudnienia;

– pożyczki dla przedsiębiorstw i dla bezrobotnych;

– szkolenia zawodowe;

– usługi pośrednictwa pracy.

Pasywna polityka państwa na rynku

pracy

• różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych, np.:

– zasiłki dla bezrobotnych;

– odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy;

– dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę.

Negatywne skutki bezrobocia

• pogorszenie poziomu życia bezrobotnego i jego rodziny;

• frustracja i wzrost niezadowolenia;

• niepełne wykorzystanie zasobu siły roboczej;

• produkcja w gospodarce niższa od potencjalnej

Pozytywne skutki bezrobocia

• korzystny wpływ na konkurencyjność na rynku pracy, stymulacja wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych wśród osób poszukujących pracy;

• wzrost motywacji do kształcenia, do zwiększania nakładów na inwestycje w kapitał ludzki;

• możliwość realokacji zasobów ludzkich przy głębokich przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów nowoczesnych i efektywnych,

• walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem osłabienie pozycji pracowników i związków zawodowych w przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi do zmniejszenia presji na wzrost płac;

• wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr;

• zainteresowanie elastycznymi formami pracy.