Transport jako zjawisko historyczne.

Pierwsza rewolucja techniczna: rewolucja przemysłowa neolitu sprzed 2700r p.n.e.

Epoka transportu niezmechanizowanego cywilizacji przedindustrialnych/rolniczych:

-transport starożytności

-transport wieków średnich

Druga rewolucja techniczna: rewolucja przemysłowa (Anglia) początek 1760r.

Epoka transportu zmechanizowanego.

Cykliczny rozwój transportu:

1787-1842- Integracja (transport wodny niezmechanizowany)

1843-1897- Ekspansja (kolej)

1898-1945- Intensyfikacja (samochód)

1946-1995- Racjonalizacja (samolot)

1996- - transport kosmiczny

Transport:

Społeczna działalność człowieka polegająca na przemieszczeniu ładunków, osób i wiadomości z jednego miejsca na inne, przy czym ta działalność musi się różnić od innych podobnych działalności pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i technologicznym.

Klasyfikacja transportu:

a) podział na gałęzie- pionowa

związane ze środowiskiem w jakim się transport porusza:

-wodne (morski, śródlądowy)

-lądowe (samochodowy, kolejowy, rurociągowy)

-powietrzne (lotniczy, kosmiczny)

b) podział na rodzaje- pozioma

-na przedmiot przewozu: ładunków i osób

-regularny (drobnicowe liniowy) i nieregularny (masowe) (chodzi o żeglugę)

Ładunki drobnicowe- na całą pojemność statku składają się różne partie ładunków (różne rzeczy)

Transport trampowy/masowy- nieregularnie pływa ale ładunki masowe czyli całą pojemność statku wypełnia ten sam ładunek

Przewozy czarterowe- nieregularne w lotniczym i morskim

Kolejowy- regularny z technicznych kwestii

Samochodowy- regularny i nieregularny

Lotniczy- 70% regularne

Ze względu na technologię transportu:

-multimodalny

-kombinowany

-łamany

Zasięg geograficzny:

-krajowy

-kontynentalny

Odległość:

Bliskiego, średniego i dalekiego zasięgu,

Transport tworzy użyteczność czasu i miejsca.

Działy, które uważali za produktywne:

Socjaliści uważali, że transport pasażerski jest nieproduktywny.

Ekonomika transportu- działowa nauka ekonomiczna:

-należy ją wyodrębnić, bo jak każdy z działów ma specyficzne cechy, problemy

-transportu rentowności, finansowania, warunki konkurencji

-specyficzne metody (aplikacja ogólnych zasad, ruch cen, opodatkowanie, wpływ transportu na bilans płatniczy i handlowy)

-specyficzne mierniki (TKM, PKM)

Nauki zajmujące się transportem:

ekonomia, geografia, historia i prawo transportu, infrastruktura, organizacja i zarządzanie, marketing statystyka, ekonomika transportu- bada zależności

Ekonomiczne i pozaekonomiczne uwarunkowania działalności transportowej

Transport jako czynnik rozwoju gospodarczego:

-„prawo intensywności transportu” E. Saxa

-aspekt ilościowy rozwoju transportu (podaży usług transportowych

-aspekt jakościowy rozwoju transportu

Środki pracy w transporcie- cechy i struktura:

Środki pracy- środki trwałe uzupełnione nietrwałymi, warunkujące funkcjonowanie poszczególnych gałęzi transportu.

Cechy środków trwałych:

-długi okres użytkowania i zachowania postaci materialnej

-stopniowe zużywanie się fizyczne, moralne, ekonomiczne

-jednorazowe odtwarzanie po całkowitym zużyciu

-postępujące w miarę procesu zużycia częściowo przenoszenia wartości na wytworzoną przy ich stosowaniu produkcję

Struktura środków trwałych transportu (klasyfikacja rodzajowa):

-budynki i budowle 63,7% (wartość brutto)

-maszyny i urządzenia techniczne 23,1% (wartość brutto)

-środki transportu 10,5% (wartość brutto)

-pozostałe środki trwałe 2,7% (wartość brutto)

Zróżnicowane gałęziowe środków trwałych:

Środki transportowe- najważniejsza grupa środków trwałych w transporcie

Nakłady inwestycyjne i środki trwałe w transporcie ogółem.

(Dekapitalizacja majątku transportowego- przykład Polski)

Infrastruktura („pod” struktura):

To co leży na ziemi, pod ziemią i jest związane z przemieszczaniem się; jeden z ważniejszych elementów kraju.

Infrastruktura

Podział infrastruktury:

a) materialna- stanowiąca część ogólnospołecznego stanu rzeczywistego kapitału

b) instytucjonalna- tworzącą ramy wewnątrz, których jednostki gospodarcze układają plany gospodarcze i realizują je współdziałając z innymi

c) personalna- obejmującą liczbę i właścicieli ludzi pracujących w gospodarce pod względem ich umiejętności i zdolności przyczynia się do podwyższenia poziomu i integracji gospodarczej

Inny podział:

a) gospodarczą- obejmującą urządzenia transportowe, porty

b) społeczną

c) organizacyjną

Cechy infrastruktury:

-niepodzielność techniczna i ekonomiczna

-długi okres żywotności

-długi okres powstawania

-brak możliwości importu

-im mobilność

-wielozadaniowość

-kapitałochłonność

-materiałochłonność

-pracochłonność

Można je podzielić na 3 grupy:

-cechy inwestycji infrastrukturalnych i w ich…

Cechy efektów infrastruktury:

-o charakterze usługowym

-o charakterze dóbr szczególnie cennych

-o charakterze dóbr publicznych

-niemożność magazynowania efektów

-brak substytutów

-wielogałęziowe znaczenie

-efekty zewnętrzne

-efekty sieciowe

-efekty makro i mikroekonomiczne

-nieostrość granic wzrostu świadczenia usług

-efekty długookresowe

-ogólnogospodarcze i ogólnospołeczne znaczenie efektów

Cechy rynku infrastrukturalnego:

-nierównomierność i zmienność czasowa i przestrzenna popytu

-niemożność odraczania popytu

-ograniczona suwerenność konsumenta

-duży wpływ czynników pozaekonomicznych na popyt

-ograniczone możliwości konkurencji

-ograniczone możliwość lub brak wykluczenia z dostępu do infrastruktury

-ograniczona rola regulacji cenowej

-wysokie bariery wejścia i wyjścia na rynek

-subaddytywność i rosnące przychody

-rynek niekwestionowalny

-istotna rola państwa i/lub instytucji regulujących działanie rynku

-ograniczone a w pewnych przypadkach brak możliwość zastosowania regulacji rynkowej

Cechy inwestycji i obiektów infrastrukturalnych:

-wysoka kapitałochłonność

-długi okres realizacji

-długi okres dojrzewania

-długi okres użytkowania

-wolny przebieg procesu starczenia moralnego

-ograniczone możliwości przekształceń

-wysoka niepodzielność nakładów

-ograniczone możliwości etapowania inwestycji

-wysokie nakłady progowe

-duży okres zwrotu

-duży udział kosztów stałych i ogólnych

-skokowe narastanie kosztów

-duży udział kosztów utopionych

-immobilność przestrzenna

-wysoka specyficzność nakładów

-niemożność importowania infrastruktury

-znaczna współzależność części składowych

-korzyści skali

-wysokie ryzyko inwestycyjne

Praca w transporcie

Praca w transporcie:

a) czynności organizacyjne

b) czynności wykonawcze

Cechy pracy w transporcie:

a) różnorodność działalności pod względem jakościowym i ilościowym

b) mobilność- wynikająca z przestrzenno-dynamicznego charakteru produkcji transportowej

c) zatomizowany charakter- wynikający z wielofunkcyjności procesu transportowego, efekt pracy transportu uzależniony od jakości pracy cząstkowej

d) ciągłość w procesie technologicznym transportu wymagająca stałej dyspozycyjności dużej liczby pracowników

e) względem poziom zatrudnienia w transporcie zależy od:

-wielkości potrzeb transportowych gospodarki

-struktury gałęziowej systemu transportowego

-technicznego uzbrojenia pracy w każdej gałęzi

-wydajności pracy żywej i produktywności pracy uprzedmiotowionej

f) dominacja mężczyzn w zatrudnieniu

g) tendencje do zmniejszenia pracochłonności transportu

Zatrudnienie według gałęzi (ogółem):

-transport samochodowy

-transport kolejowy

-transport morski

-transport lotniczy

-transport rurociągowy

Energetyczne aspekty działalności transportowej:

a) Energia jako czynnik warunkujący rozwój i funkcjonowanie transportu

b) Energochłonność transportu według gałęzi:

-kolejowy najmniejsza

-wodny śródlądowy

-morski

-lotniczy

-samochodowy (największa

c) Kryzys energetyczny lata 70-te

d) Badanie i rozwiązania energooszczędne w transporcie

Ekologiczne uwarunkowania funkcjonowania transportu:

Transport jako czynnik degradacji środowiska naturalnego.

Zagrożenia dla środowiska naturalnego ze strony transportu:

-terenochłonność degradacja gleb

-zanieczyszczenie powietrza

-zanieczyszczenie wody

-hałas wibracje

-utrata zdrowia i życia (wypadkowość)

-odpady w postaci zużytych opon, starych pojazdów, akumulatorów itd.

Transport jako element zagospodarowania przestrzeni

Miejsce transportu w systemie czynników lokalizacji sił wytwórczych.

Lokalizacja zjawisk gospodarki narodowej:

-czas

-przestrzeń

Transport jako element gospodarki przestrzennej:

-transport a relacje przestrzenne zjawisk gospodarczych

-współzależności rozwoju i funkcjonowania elementów gospodarki przestrzennej

Systemy czynników lokalizacji sił wytwórczych:

a) Kosztów transportu:

-koszty przewozu

-koszty przeładunku

-orientacja surowcowa

-orientacja rynkowa

b) Pozostałych sił wytwórczych:

-koszty pracy

-koszty ziemi

-koszty wody

-koszty energii

c) Koszty społeczno-polityczne:

-koszty aglomeracji

-aktywizacja regionalna

-bariera graniczna

-ochrona środowiska

Czynniki kosztów transportu:

a) Czynniki kosztów przewozu:

Współzależność lokalizacji i kosztów transportu, dążenie do racjonalizacji procesu przewozowego.

b) Czynniki kosztów przeładunku:

Przeładunki, a koszty procesu transportowego.

∙ Proces transportowy:

załadunek (nadawca) ↔ przemieszczanie ↔ wyładunek (odbiorca)

↓

proces przewozowy (przewoźnik): przeładunki pośrednie i bezpośrednie, konteneryzacja, reeksport

c) Czynniki orientacji surowcowej:

-przetwarzanie surowca w miejscu wydobycia

-lokalizacja działalności produkcyjnej w punktach transportowych

-lokalizacja produkcji w miejscu zaopatrzenia

d) Czynnik orientacji rynkowej:

Lokalizacja produkcji w miejscu zbytu produktów gotowych (produkty czyste, prefabrykacja ropy naftowej).

Czynniki pozostałych sił wytwórczych:

a) Kosztów pracy:

Oszczędności z tytułu wykorzystania taniej siły roboczej i pożądanej siły roboczej z racji specyfiki działalności produkcyjnej (np. portrety, rynek pracy, górnictwo)

b) Kosztów ziemi:

Wybór lokalizacji produkcji z uwzględnieniem walorów ziemi, dotychczasowego zainwestowania, strefy przemysłowe.

c) Kosztów wody:

Lokalizacji produkcji wodochłonnej (browary, inne napoje, przemysł chemiczny i tekstylny).

d) Kosztów energii:

Lokalizacja elektrowni w pobliżu zagłębi węglowych, hydroenergetyka.

Czynniki kosztów społeczno-politycznych:

a) Kosztów aglomeracji:

-korzyści skali

-racjonalne wykorzystanie faktu aglomeracji

b) Aktywizacji regionalnej:

Regionalna polityka społeczno-gospodarcza, polityka aktywizacji obszarów predysponowanych do rozwoju (np. regiony morskie), przywracanie utraconych walorów regionu poprzez inwestowanie.

c) Bariery granicznej:

granice polityczne→ granica celna→ lokalizacja

d) Ochrony środowiska:

-właściwa lokalizacja produkcji uwarunkowana ekologicznie

-konflikty lokalizacyjno-ekologiczne

Znaczenie punktów transportowych jako miejsc lokalizacji produkcji:

-porty morskie

-inne punkty transportowe

Transport w procesie gospodarowania

Cel działalności transportu:

-pokonywanie przestrzeni w ujęciu ekonomicznym

-odpłatne świadczenie usług, których jest przemieszczanie osób i ładunków

Funkcje transportu:

a) Konsumpcyjna:

Zaspokajanie potrzeb transportowych poprzez świadczenie usług transportowych

b) Produkcyjna:

Zaspokajanie potrzeb produkcyjnych poprzez stworzenie warunków działalności gospodarczej innych sfer, wpływa na funkcjonowanie rynku (wymianę towarową)

c) Integracyjna:

Stwarzanie możliwości powiązań w relacjach przestrzennych oraz poprzez usługi transportowe (gospodarko-społeczno-państwowo)

Transport umożliwia:

-funkcjonowanie gospodarki narodowej

-aktywny rozwój społeczno-gospodarczy regionów

-kooperację

-międzynarodową wymianę towarową

Transport jako:

a) Dawca:

Udział w procesie tworzenia wartości we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego; umożliwia wymianę dóbr.

b) Biorca:

Korzysta z produkcji innych działów gospodarki (przemysł hutniczy, metalowy, włókienniczy, drzewny, energetyka).

Transport w gospodarce narodowej:

a) Transport jako biorca:

Korzysta z produkcji poszczególnych gałęzi produkcji np. przemysłów hutniczego, metalowego, drzewnego, włókienniczego, chemicznego oraz nowoczesnych technologii.

b) Transport jako dawca:

-świadczy usługi transportowe

-umożliwia wymianę dóbr i usług

-obsługuje wymianę towarową

-zaspokaja potrzeby transportowe ludności w tym komunikacyjne

Substytucja w transporcie:

Stopień zastępowania usługi transportowej przez inne usługi.

Transport jako działalność gospodarcza:

Niski stopień substytucji w stosunku do innych działów gospodarki narodowej.

Wysoki stopień substytucji pomiędzy poszczególnymi gałęziami transportu.

Rodzaje odległości:

a) Przestrzenna:

Wyrażona naturalnymi miernikami odległości (km).

b) Izodromy:

Linie łączące punkty o jednakowej odległości przestrzennej.

Substytucja w transporcie:

a) Wzajemna substytucja odległości czasowej na przestrzenną.

Wybór dotyczy:

-trasy krótszej bez względu na czas podróży

-trasy dłuższej lecz maksymalnie oszczędzającej czas

b) Wzajemna substytucja odległości przestrzennej na ekonomiczną i odległości ekonomicznej na przestrzenną.

Wybór dotyczy:

-trasy krótszej lecz droższej

-trasy dłuższej lecz tańszej

c) Substytucja odległości przestrzennej na czasową i ekonomiczną z uwzględnieniem zróżnicowania prędkości różnych środków transportu, opłat za przewozy.

Komplementarność w transporcie:

Bardzo wysoki uzupełniający charakter transportu w stosunku do innych dziedzin gospodarki narodowej (wysoka komplementarność transportu z innymi działami gospodarki). Transport jako niezbędny element procesu gospodarczego.

Prędkość techniczna:

Stosunek drogi transportowej do czasu jej przebycia z uwzględnieniem wszystkich zwolnień i zatrzymań pojazdu wynikających z warunków ruchowych i wymagań technicznych:

$$V_{t} = \frac{L}{T_{r} + T_{\text{pt}}}$$

V_t- prędkość techniczna L- długość drogi T_r- czas trwania ruchu pojazdu

T_pt- czas postojów technicznych

Prędkość eksploatacyjna:

$$V_{e} = \frac{L}{T_{r} + T_{\text{pt}} + T_{\text{pp}}}$$

V_e- prędkość eksploatacyjna L- długość drogi T_r- czas trwania ruchu pojazdu

T_pt- czas postojów technicznych T_pp- czas postoju w związku z odprawą podróżnych, obsługą ładunków, czynnikami eksploatacyjnymi

Prędkość techniczna plus wszystkie pozostałe postoje wynikające w transporcie:

a) towarowym- z czynności przeładunkowych

b) pasażerskim- odprawy podróżnych

c) ekonomiczna- wyznaczona odcinkami dróg rozchodzących się z poszczególnych punktów transportowych o takim samym poziomie kosztów transportu

d) izotymy- linie łączące równych kosztów transportu (zależnie od układu sieci oraz od cen usług transportowych)

Współczynnik wydłużenia drogi (sieci):

$$W_{w} = \frac{L_{S}}{L_{g}}$$

W_w- współczynnik wydłużenia drogi (sieci) W_W→ dążenie do minimalizacji

L_S- odległość przestrzenne wzdłuż sieci komunikacyjnej

L_g- odległość przestrzenna mierzona wzdłuż linii prostej

-czasowa- wyraża czas trwania prędkości przewozu

Izochrony- linie łączące punkty o takiej samej odległości czasowej przewozu pomiędzy dwoma punktami transportowymi.

Produkcyjny charakter transportu:

-usługowy charakter transportu

-wartość użytkowa usługi transportu

-udział transportu w pomnażaniu dochodu narodowego (produkcyjności transportu)

Systematyzacja poglądów na produkcyjność transportu:

Produkcja rzeczowa Produkcja usług

ROLNICTWO	GÓRNICTWO	PRZEMYSŁ	TRANSPORT	HANDEL	INNE USŁUGI

Produkcja materialna (praca produkcyjna)

Szkoła keynesistów

Szkoła klasyczna

Szkoła marksistowska

Poglądy w państwach socjalistycznych

Współczesne poglądy w państwach kapitalistycznych

Systematyzacja produkcyjności pracy

Transportochłonność gospodarki:

Jako stan zaangażowania transportu w działalność innych działów.

Transportochłonność gospodarki wyraża się:

Wzrostem zapotrzebowania na usługi transportowe przyrostem bezwzględnym rozmiarów potrzeb transportowych, wartością nakładów transportowych ponoszonych na wytworzenie jednostki dochodu narodowego.

Materiałochłonność transportu + Energochłonność transportu + Pracochłonność transportu = Transportochłonność gospodarki

Transportochłonność gospodarki jako:

Stosunek nakładów ponoszonych na działalność transportową do efektów osiąganych w sferach działalności społeczno-gospodarczej obsługiwanej przez transport.

Mierniki transportochłonności gospodarki narodowej:

-ton przewozów odniesione do jednostki wartości produktu globalnego i dochodu narodowego

-tonokilometry pracy przewozowej odniesione do jednostki wartości produktu globalnego i d. n.

-wartość przewozów innych usług działalności podstawowej transportu odniesiona do jednostki wartości produktu globalnego i d.n.

Transport jako czynniki wzrostu gospodarczego:

a) Rozwinięty i sprawny transport jest warunkiem i czynnikiem dynamizującym rozwój i wzrost gospodarki.

b) Problemy:

-obsługa pozostałych działów gospodarki narodowej- produkcyjnych i nieprodukcyjnych

-współzależny rozwój gospodarki i transportu

-aktywizacja rozwoju obszarów rozmieszczonych wokół obiektów infrastruktury

-aktywizacja życia gospodarczego i społecznego

-aktywizacja turystyki

-rozwój transportu możliwy jest dzięki inwestycjom infrastrukturalnym- modernizacji istniejących, budowie nowych obiektów

-transport zbliża rynki

Transport jako bariera wzrostu gospodarczego:

a) Niedostosowanie transportu do potrzeb gospodarki. Niedostosowanie transportu do potrzeb oczekiwań społeczeństwa.

b) Problemy:

-niedostosowania systemu transportowego

-błędnego podziału zadań przewozowych pomiędzy szczególne gałęzie transportu

-niedostosowania infrastruktury

-niedostosowania taboru

-zatrudnienia kwalifikowanych kadr

-właściwej struktury organizacyjnej transportu

-właściwego zarządzania transportem

-błędnej lub brak polityki transportowej