SEROLOGIA GRUP KRWI I TRANSFUZJOLOGIA – WYKŁAD 5
TEMAT: INNE UKŁADY GRUPOWE KRWI.
Układ grupowy Kell / Cellano
30 antygenów
nośnikiem jest glikoproteina (93 kDa) kodowana przez gen na 7 chromosomie; składa się z 732 aminokwasów – białko transbłonowe
do prawidłowej ekspresji antygenów niezbędna jest mała glikoproteina Kx kodowana przez gen Xk na chromosomie X (brak ekspresji Kx – fenotyp McLeod)
znaczenie kliniczne: K (9% rasy białej), k (99,8% rasy białej), Kpa (0,01% rasy białej), Kpb (prawie u wszystkich osób rasy białej), Jsa (0,01% rasy białej), Jsb (prawie u wszystkich osób rasy białej)
antygeny K i k – występują na krwinkach czerwonych
antygen K – u 10 tyg. płodu
obecność białka Kell – należy do endopeptydaz:
jądro
mięśnie szkieletowe
węzły chłonne
K – najsilniejszy immunogen
przeciwciała anty-K – często wywołują odczyn poprzetoczeniowy i ChHPN
krwinki K-ujemne mogą nabyć antygen K w przebiegu zakażeń Streptococcus faecium
FENOTYPY:
K-K+ (91%) – rasa kaukaska
K+k+ (8,8%)
K+k- (0,2%)
Antygen Kpa i Kpb – „p” od nazwiska Penny, u którego wykryto przeciwciała o tej swoistości
fenotypy:
Kp(a+b-) – rzadko
Kp(a-b+) – ok. 97,7%
Kp(a+b+) – 2,3 %
Antygen Jsa i Jsb – „Js” – inicjały pacjenta, u którego wykryto przeciwciała
fenotypy:
Js(a+b-) – 0%
Js(a-b+) – 100%
Js (a+b+) – rzadko
Fenotyp K0 – całkowity brak wszystkich antygenów
Fenotyp Kmod – wszystkie fenotypy z obniżoną ekspresją
K0 i Kmod – depresja i obniżona ekspresja antygenów Kell i zwiększona ekspresja antygenu Kx (związanego z Kell)
Kx należy do układu Kx jako jedyny antygen
kontrolowany przez gen XK leżący na chromosomie X
białko połączone z białkiem niosącym determinanty Kell
ekspresja Kx większa, gdy obniżona ekspresja antygenów układu Kell
brak białka XK jest przyczyną zespołu McLeod
występuje na granulocytach i fibroblastach
PRZECIWCIAŁA UKŁADU KELL
przeciwciała naturalne anty-K
rzadko, naturalne, zimne IgM lub IgG
mogą być związane z zakażeniem E.coli, M. tuberculosis czy przez paciorkowce i zanikają po wyleczeniu
E.coli mają miejsce wiążące anty-K
przeciwciała odpornościowe anty-K
klasy IgG, mogą aktywować dopełniacz do składnika C3b
najczęściej występujące poza przeciwciałami układów AB0 i RH
1/10 biorców K-ujemnych tworzy anty-K po przetoczeniu jednostki krwinek K-dodatnich
w przebiegu ChHPN anty-K niszczą krwinki czerwone płodu i hamują erytropoezę (podwójne działanie)
przeciwciała anty-k
reakcje poprzetoczeniowe od łagodnych do ciężkich, czasem spóźnione
ChHPN od łagodnej do ciężkiej
przeciwciała anty-Kpa
znaczenie kliniczne j.w
przeciwciała anty-Kpb
łagodniejsze objawy odczynu poprzetoczeniowego i ChHPN
przeciwciała anty-Js
reakcje poprzetoczeniowe i ChHPN od łagodnych do ciężkich
Fenotyp McLeod
występuje u mężczyzn jako cecha recesywna związana z płcią
osłabienie wszystkich antygenów układu Kell
objawy:
krótszy czas przeżycia krwinek, obniżona przepuszczalność wody, niedokrwistość z akantocytozą
podwyższone stężenie kinazy kreatyninowej
choroby nerwowo-mięśniowe z atrofią mięśni szkieletowych oraz kardiomiopatią
u części chorych – jednocześnie przewlekła choroba ziarniniakowa (delecja w bliskim locus dla XK)
kobiety – nosicielki nieaktywnego genu XK mają zwykle mieszaninę prawidłowych krwinek czerwonych i akantocytów
Układ grupowy Kidd (Jk)
2 kodominujące allele: Jka, Jkb oraz niemy gen Jk
występują na 18 chromosomie
kodują 3 antygeny: Jka, Jkb, Jk3 (Jkab) związany z Jka lub Jkb
liczba antygenów na krwince: 14 000 – 18 000
występowanie: krwinki czerwone, nabłonek nerek
białko nośnikowe układu Kidd jest transporterem mocznika – dzięki czemu jest on szybko usuwany w kłębkach nerkowych
fenotypy:
fenotyp | częstość występowania w Polsce | genotypy |
---|---|---|
Jk(a+b-) | 26,3% | JkaJka |
Jk(a+b+) | 50,3% | JkaJkb |
Jk(a-b+) | 23,4% | JkbJkb |
Jk(a-b-) | bardzo rzadko w Europie | JK3 |
Osoby Jk(a-b-) posiadają przeciwciała o swoistości anty-Jka Jkb stąd nazwa przeciwciał anty-Jk3
PRZECIWCIAŁA UKŁADU KIDD
anty-Jka i anty-Jkb powstają w następstwie alloimmunizacji (głównie IgG):
poprzetoczeniowej (natychmiastowa lub opóźniona – zależna od aktywacji limfocytów T pamięci; ciężki przebieg)
ciążowej (słaby przebieg ChHPN)
w reakcji z krwinkami mogą wiązać dopełniacz (obecność IgM towarzyszących IgG – IgG1, IgG3)
hemoliza wewnątrznaczyniowa
wykrywa się je w PTA-LISS
częściej występują przeciwciała anty-Jkb niż anty-Jka
szybko tracą aktywność – można ich nie wykryć podczas próby zgodności serologicznej – przyczyna opóźnionego odczynu poprzetoczeniowego
Układ grupowy Duffy (Fy)
6 antygenów – dwa kodominujące allele na 1 chromosomie:
Fya (FY1), Fyb (FY2), Fyab (FY3), Fyc (FY4), FY5, FY6
nośnik – transbłonowa glikoproteina, receptor dla zarodźca malarii (Plasmodium vivax), jest też receptorem dla chemokin na komórkach śródbłonka (IL-8)
ilość antygenów Fya i/lub Fyb na krwinkach – ok. 17 000
ANTYGENY UKŁADU DUFFY
Fya – silniejszy immunogen niż Fyb
porównywalny z antygenami c i E układu Rh
oba wrażliwe na enzymy proteolityczne (papaina), labilne podczas przechowywania
obecny na krwinkach płodu (6 miesięcy), normalna ekspresja ok. 12 miesiąca
Fyb – słaby immunogen
obecny u wszystkich człekokształtnych
rozwija się w okresie życia płodowego (występuje na krwinkach pępowiny)
Fy3 (Fyab) – 100% rasa biała
występuje na krwinkach płodowych, niewrażliwy na enzymy
ekspresja wzrasta po urodzeniu
Fy4 (Fyc) i Fy5 – rzadko w rasie białej
Fy6 – 100% ludzi rasy białej; nie wykryto przeciwciał
ANTYGENY Fy – WYSTĘPOWANIE:
krwinki czerwone
śródbłonek naczyń
mózg
jelito grube
tarczyca
grasica
nerki
FENOTYPY UKŁADU Fy:
Fy(a+b-) | 17% rasy kaukaskiej |
---|---|
Fy(a+b+) | 49% rasy kaukaskiej |
Fy(a-b+) | 34% rasy kaukaskiej |
Fy(a-b-) | bardzo rzadko w rasie kaukaskiej (68% rasy czarnej) |
Krwinki o fenotypie Fy(a-b-) nie wiążą Plasmodium.
PRZECIWCIAŁA UKŁADU DUFFY
anty-Fya (występują często) i anty-Fyb (występują rzadziej)
odpornościowe klasy IgG, w 50% wiążą dopełniacz; rzadko naturalne
najsilniej aglutynują krwinki w PTA-LISS
determinanty anty-Fy są niszczone przez enzymy, brak reakcji w LEN
są przyczyną ciężkich powikłań poprzetoczeniowych i wywołują ChHPN
u osób Fy(a-b-) występują przeciwciała o swoistości anty-Fya
anty-Fy3, anty-Fy4, anty-Fy5 – rzadko
Układ grupowy P
1 antygen: P (P1) – 94% osób rasy czarnej
78% rasy białej
P2 (brak P1)
Pk – związane (biochemicznie) z P1
Antygen P – ulokowany na glikolipidzie i blisko związany z antygenami kolekcji globzyd GLOB
gen kodujący galaktozylotransferazę odpowiedzialną za syntezę P1 – chromosom 22
występowanie:
krwinki czerwone
inne komórki krwi
płyn owodniowy
płyn torbieli bąblowca
receptor dla mikroorganizmów (E.coli, toksyny czerwonki)
SCHEMAT ZALEŻNOŚCI BIOSYNTEZY NOŚNIKÓW P I ANTYGENÓW UKŁADU AB0, LEWIS, Ii
powstają przez dodanie cukru do prekursorowych glikosfingolipidów w błoni krwinki czerwonej
synteza związana z syntezą ABH, Lewis, P i I
Laktozyloceramid
Paraglobzyd
i H P1 Lex
I A B Lex
FENOTYPY:
P1 | 78% rasy kaukaskiej |
---|---|
P2 | 21% rasy kaukaskiej |
P1k | bardzo rzadko |
P2k | ………………..’’………………….. |
p | ………………..’’………………… |
P1 – aglutynacja P1+++; P1++, P1+
PRZECIWCIAŁA ANTY-P1
naturalne zimne IgM, nieregularne, występują u osób z fenotypem P2
aglutynują krwinki w NaCl w temperaturze 4oC, słabiej w PTA-LISS
rzadko wiążą składniki dopełniacza
nie wywołują ChHPN i rzadko są przyczyną odczynów poprzetoczeniowych (słabe, opóźnione)
naturalne nieregularne anty-P1
u chorych na motylicę wątrobową
u zakażonych bąblowcem
Układ grupowy Levis (Le)
antygeny są kodowane przez geny LE (FUT3) i SE (FUT4) – kodują enzym fukozylotransferazę
Antygeny nie są składnikami błony erytrocytów!!
mają charakter nabyty, są adsorbowane z osocza
nośnikami antygenów są glikosfingolipidy osocza
nieobecne na krwinkach płodu
SYNTEZA ANTYGENÓW UKŁADU LEVIS
gen Le – koduje fukozylotransferazę, która przyłącza fukozę wiązaniem α (1-4) do NacGlc w oligosacharydach typu 1 – antygen Lea ; wydzielanie po 6 miesiącu życia
gen Se koduje fukozylotransferazę, która przyłącza fukozę do ostatniej Gal w łańcuchu oligosacharydowym glikosfingolipidów osocza; w następstwie równoczesnej ekspresji Le i Se powstaje antygen Leb ; wydzielanie później niż Lea
WYSTĘPOWANIE ANTYGENÓW LEVIS
krwinki czerwone
limfocyty
płytki krwi
trzustka
błona śluzowa żołądka i jelit
mięśnie szkieletowe
pęcherz
kora nerki i nadnerczy
ANTYGENY I PRZECIWCIAŁA UKŁADU LEVIS:
Lea
nieobecne na krwinkach noworodka
obniżona ekspresja w czasie ciąży
niewrażliwe na działanie enzymów proteolitycznych
przeciwciała anty-Lea
klasy IgM, rzadziej IgG
wiążą dopełniacz
rzadko wywołują ChHPN i odczyny poprzetoczeniowe
Leb
niewrażliwe na enzymy proteolityczne
przeciwciała anty-Leb
klasy IgM, rzadziej IgG
wiążą dopełniacz
nie wywołują reakcji poprzetoczeniowych i ChHPN
Leab
dawniej Lex
występują na krwinkach czerwonych osób Le(a+b-) i Le(a-b+) oraz u 90% noworodków
przeciwciała anty-Leab
często łącznie z anty-Lea i/lub anty-Leb
obecne w surowicy osób Le(a-b-), wydzielaczy A1, B lub AB
LebH
obecne na krwinkach czerwonych o dużej ekspresji H (0 i A2Le(b+))
nie występują na krwinkach noworodka, niska ekspresja w ciaży
przeciwciała anty-LebH
klasy IgM
reagują w temperaturze pokojowej i w 37oC w testach enzymatycznych
wiążą dopełniacz
nie wywołują reakcji poprzetoczeniowych i ChHPN
ALeb
oznaczany też jako A1Leb
obecny na krwinkach A1Le(b+) i A1BLe(b+) wydzielaczy grupy A, którzy maja gen Le
nie występują na krwinkach noworodka
mało danych o swoistości przeciwciał (limfocytotoksyczne?)
BLeb
obecne na krwinkach BLe(b+) i A1BLe(b+) wydzielaczy grupy B, którzy mają gen Le
nieobecne na krwinkach noworodka
mało danych o swoistości przeciwciał
nie wywołują ChHPN i odczynów poprzetoczeniowych
Układ MNS
obecnie znane 43 antygeny związane ze sjaloglikoproteinami zwanymi glikoforynami
glikoforyny – zachowują strukturę krwinek i ich ładunków
Ag M i N – odkryte przez Landsteinera i Lewina
Ag S i s (U) – odkryte przez Woolsha i Montgomeriego
badania genetyczne wykazały, że Ag M, N, S i s stanowią jeden układ grupowy, określany jako MNS
cechy tego układu dziedziczą się na zasadzie 2 par genów sprzężonych ze sobą
kodowane przez geny 4 chromosomu
ANTYGENY UKŁADU MNS U RASY BIAŁEJ
M | 78% | krwinki czerwone |
---|---|---|
N | 72% | krwinki czerwone |
S | 55% | krwinki czerwone |
s | 89% | krwinki czerwone |
U | 99,0% | krwinki czerwone |
Antygeny M i N powstają we wczesnym okresie życia płodowego.
Antygeny MN i Ss można traktować oddzielnie.
Badania rodzinne pozwoliły na ustalenie sposobu dziedziczenia cech Ss:
cecha S lub s u dziecka – musi być u jednego z rodziców
osoba o genotypie SS nie może mieć dziecka o cechach ss i odwrotnie
Nośnikami antygenów MNS SA sjaloglikoproteiny błonowe (GP):
GPA (glikoforyna A) – sjaloglikoproteina MN
wrażliwa na działanie enzymów proteolitycznych: trypsyny, ficyny i papainy
GPB (glikoforyna B) – sjaloglikoproteina Ss
wrażliwa na działanie α-chymotrypsyny
CECHY ANTYGENÓW UKŁADU MNS:
są receptorami dla składowych dopełniacza
są receptorami dla bakterii
są receptorami dla wirusów
są receptorami dla pierwotniaków (Plasmodium falciparum)
FENOTYPY W RASIE KAUKASKIEJ
M+N-S+s- | 6% |
---|---|
M+N-S+s+ | 14% |
M+N-S-s+ | 8% |
M+N+S+s- | 4% |
M+N+S+s+ | 24% |
M+N+S-s+ | 22% |
M-N+S+s- | 1% |
M-N+S+s+ | 6% |
M-N+S-s+ | 15% |
PRZECIWCIAŁA UKŁADU MNS
kolejnośc wg wzrastającego znaczenia klinicznego: anty-N, anty-M, anty-S, anty-s
anty-M
często jako naturalne, nieregularne, reagujące w temperaturze 4oC
najczęściej IgM lub IgG lub mieszane
aglutynują krwinki w NaCl, PTA-LISS
nie aglutynują krwinek w LEN
często wykazują efekt dawki
pojedyncze przypadki ChHPN i odczynu poprzetoczeniowego
anty-N
rzadziej niż anty-M, naturalne, zimne aglutyniny (słabe)
klasy IgM, nie reagują powyżej 25oC
aglutynują krwinki w NaCl, PTA-LISS
nie aglutynują krwinek w LEN
hemolitycznie aktywne w połączeniu z fenotypem S-s-
anty-S i anty-s
rzadko naturalne
powstają w wyniku stymulacji, klasa IgG
anty-S (rzadko), anty-s (bardzo rzadko)
aglutynują krwinki w PTA-LISS
nie aglutynują krwinek w LEN
mogą powodować hemolityczną reakcję poprzetoczeniową i ChHPN
anty-U
klasa IgG
występują rzadko (rasa czarna)
u osób Ss (42%)
mogą dawać odczyny poprzetoczeniowe lub ChHPN