WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII

Literatura wprowadzenie do socjologii

1. Frysztacki Krzysztof „Socjologia problemów społecznych”

2. Barbara Szacka „Wprowadzenie do socjologii”

3. Luba Sołoma „Socjologia”

4. Krystyna Bolesta-Kukułka „Socjologia Ogólna”

5. Piotr Sztompka „Socjologia - Analiza społeczeństwa”

6. Henri Mendras „Elementy socjologii”

7. Anthony Giddens „Socjologia”

Socjologia – francja 1837 rok August Conte użył nazwy socjologia.

Socjus (wspólny, zbiorowy) + Logos (mądrość, wiedza)

Dwa warunki, które spełnia nauka :

1. Przedmiot;

2. metoda, którymi przedmiot może być badany.

Przedmiotem socjologii jest społeczne zachowanie się człowieka i ich zachowanie jak również zamierzone działania człowieka , formy organizacji życia zbiorowego oraz zachodzące w nich reakcje, interakcje i procesy.

Procesy w socjologii:

• transformacja;

• globalizacja;

• demokratyzacja;

• sekularyzacja(odejście wiernych od kościoła).

Przyczyny powstania socjologii:

• rozwój ( upowszechnienie się myśli oświeceniowej);

• rewolucja francuska;

• rewolucja przemysłowa.

1. Cechy rewolucji oświecenia:

• krytycyzm wobec wszelkich instytucji publicznych, społecznych, politycznych, religijnych – oderwanie myśli od tradycji dogmatów np.dogmat nieomylności Papieża - słońce kręci się wokół ziemi( dogmat to coś co uważamy za prawdziwe nie sprawdzając tej prawdy. Oświecenie to koniec z dogmatami.

• racjonalizm (oparcie wiedzy o świecie na zasadach rozumowych);

• empiryzm ( sposób poszukiwania wiedzy poprzez doświadczenie).

1. Cechy Rewolucji Francuskiej w 1789 roku zmieniła świat

Hasła rewolucji:

• Wolność;

• Równość;

• Braterstwo.

Hasła pojawiły się w społeczeństwie feudalnym ( stanowym).

Społeczeństwo podzielone na stany to:

• Szlachta;

• Chłopi;

• Mieszczaństwo;

• Duchowieństwo.

Stan społeczny nie klasa.

Rewolucja zniosła ustrój stanowy najpierw we Francji później w Europie. Zniosła monarchie

absolutną , wprowadziła pierwszą republikę i system demokratyczny. Rewolucja miała charakter społeczny, ale przyczyny ekonomiczne (brak zbytu na produkty francuskie, bo angielskie były tańsze).

1. Cechy Rewolucji przemysłowej

• zastąpienie pracy ręcznej przez maszyny;

• zastąpienie prymitywnych technologii nowoczesnymi;

• zastąpienie produkcji jednostkowej dla konkretnego odbiorcy produkcją masową dla anonimowego konsumenta;

• zastosowanie w przemyśle nowoczesnych wynalazków;

• powstanie gospodarki rynkowej, w której stale widoczna jest konkurencja i rywalizacja wśród producentów i konsumentów;

• zastąpienie szlachty na najwyższych szczeblach hierarchii społecznej burżuazją (zamożne mieszczaństwo) i kapitalistami;

• przemiana struktury społecznej traci swą pozycję ziemiaństwo i arystokracja rozpoczyna się epoka społeczeństw klasowych kapitalistów i robotników;

• koncentracja ludności w miastach. Miasta się rozrastają, ludność traktowana jest jak siła robocza i dodatek do maszyny.

WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII 2

Ład społeczny to są takie warunki wzajemnych odniesień między ludźmi, że zachowania członków społeczeństwa dają się przewidzieć, a w konsekwencji możliwe jest nawiązywanie relacji społecznych, zawieranie umów, dotrzymywanie zobowiązań i przyrzeczeń. Najszerszym kontekstem ludzkich działań jest całe społeczeństwo.

Społeczeństwo to duże skupiska ludzi dające się wyodrębnić jako jakieś cechy charakterystyczne i tworzące całość takie jak: narody, państwa, a nawet kontynenty. Społeczeństwo odnosi się też do społeczeństwa globalnego obejmującego wszystkie zbiorowości ludzkie żyjące na kuli ziemskiej i powiązane w pewną wspólnotę komunikacyjną, gospodarczą, kulturową, polityczną itp.

Społeczności to duże grupy ludzi mających wyraźne poczucie wspólnoty, wyodrębniające się z otoczenia, a także mające tendencje do tworzenia wspólnych instytucji i norm.

Rodzaje społeczności:

• Społeczność lokalna (gmina) 2479 gmin;

• Społeczność lokalna geograficznie;

• Społeczności kulturowe ( wspólny język, gwara, obyczajowość);

• Społeczności religijne (chrześcijanie ) parafia;

• Społeczności obyczajowe 9subkultury).

W ramach każdego społeczeństwa niezależnie od społeczności można wyodrębnić grupy społeczne, które charakteryzują się ścisłymi związkami pomiędzy nimi np. rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, pracownicze, młodzieżowe itp.

Grupa społeczna to pewna grupa osób ( 3 lub więcej) powiązana instytucjonalnie posiadająca pewne wspólne wartości (cele) i oddzielone od innych grup wyraźną zasadą odrębności.

Cechy grupy :

1.członkostwo:

• zamknięte ( bardzo rygorystyczne wymagania np. endokrynologowie);

• otwarte ( przyjmują wszystkich np. PCK).

2. identyczność pod względem określonych cech wewnątrz grupy, a zarazem odrębność pod względem innych grup.

3. ośrodki skupienia ( są to wartości i symbole grupowe jak również obiekty materialne budynki, tereny, urządzenia).

4. zadania i cele, które wzmacniają więź wewnątrz grupową i są kluczowym czynnikiem kreującym grupę inaczej mówiąc jeśli chcemy stworzyć grupę w sposób niezorganizowany należy zaproponować atrakcyjny cel bądź zadanie do wykonania.

5. organizacja wewnątrz grupowa (struktura grupy) to układ wszelkich elementów istotne i obecne w jej składzie.

Struktura grupy:

• funkcje w grupie ( role do wykonania);

• pozycje społeczne w grupie;

• władza grupowa:

  • legalna ( procedury, wybory),

  • tradycyjna tj. przyjętych reguł ( np. król),

  • charyzmatyczna ( wybitne cechy jednostki).

• instytucje grupowe;

• wzory działania;

• formy kontroli wewnątrz grupowej.

WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII 3

Rola społeczna ( zachowania) – jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru.

Role społeczne to typowa odpowiedź jednostki na typowe oczekiwania społeczne w sytuacjach społecznych.

Struktura społeczna to układ wszystkich elementów, które się na tą strukturę składają oraz relacje i procesy jakie w nich zachodzą.

Pozycja społeczna to miejsce danej roli w hierarchii ról grupowych stale określana i o pozycje toczona jest nieustannie walka . Z pozycją zawsze wiążą się określone prawa i obowiązki.

Pozycja to miejsce w strukturze społecznej, które jest wyznaczone przez układ norm, wartości oraz formułowane społecznie oczekiwania i wymogi. Pozycja to „przestrzeń społeczna” obszar swobody.

Władza to możliwość podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli tych które tych decyzje dotyczą przywilej panowania nad wolą innych ludzi

Władza społeczna to możliwość egzekwowania lub wywierania wpływu czy nacisku jednaj osoby lub grupy – nacisku zmierzającego do zmian w zachowaniach, myśleniu, uczuciach, emocjach lub postrzeganiu.

Typy władzy:

• władza tradycyjna ( wynikająca z określonych zasad i norm przeszłość;

• władza legalna ( wynikająca z procedur przyjętych jako właściwe w sytuacji wybierania osób na określone stanowiska;

• władza charyzmatyczna wynika z określonych cech przywódczych.

WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII 4

INSTYTUCJA potocznie to urząd , przedsiębiorstwo lub inny twór (potocznie nie naukowo jest to ogólne mniemanie).

W szerokim socjologicznym znaczeniu INSTYTUCJE TO osoby, przydzielone im środki oraz unormowanie czynności jakie te osoby mają wykonywać w imieniu i na rzecz szerszej zbiorowości.

INSTYTUCJA SKŁADA SIĘ:

1. Z powołanych osób do załatwianie doniosłych spraw;

2. Środki materialne i niematerialne dzięki którym wykonywane są te czynności ;

3. Formy organizacyjne zasady prawa, które regulują sposób wykonywania tych czynności.

INSTYTUCJA to zespół powtarzających się czynności społecznych uregulowanych normatywnie idealizujących istotę funkcji społecznych.

INSTYTUCJA to struktura społeczna ( grupa, zespół osób) służąca trwałemu zaspokojeniu różnego rodzaju potrzeb społecznych.

Potrzeby społeczne są zaspakajane poprzez instytucje.

WZORY DZIAŁANIA to społecznie definiowane w ramach określonej kultury modele zachowania (reagowania)w sytuacjach społecznie ważnych dla życia grupowego(zbiorowego) np. modele zachowania w czasie ceremonii, obrzędu, ważnych wydarzeń, rytuałów itp.

Wzory mogą mieć charakter :

• Oficjalny (składanie kwiatów);

• Prywatne (wizyta u sąsiadów, imieniny u Cioci).

Wzory zachowania zawarte są w normach i wartościach społecznych ( grupy), a przekazywane są w procesie socjalizacji i wychowania.

Pogwałcenie wzorów działania społecznego wywołuje społeczną dezaprobatę i może wiązać się z reakcją społeczną tzw. zastosowaniem odpowiednich sankcji wobec jednostki lub grupy łamiącej wzór działania.

WZÓR KULTUROWY to społecznie lub symbolicznie zdefiniowane i uaktualniane ideały czy modele np. wzory osobowe, wzory relacji, wzory kulturowe określają sytuacje lub stany rzeczy uznawane przez grupę za godne naśladowania choć najczęściej nieosiągalne rzeczywistości takie wzory stanowią ważne kryterium oceny realnych rzeczywiście istniejących zjawisk. Życie społeczne dostarcza również antywzorów kulturowych tj. zachowań, reakcji postrzeganych negatywnie, których trzeba unikać aby nie zasłużyć na negatywne reakcje np. donosiciel, tchórz, przestępca, nieuk, kłamczuch.

KONTROLA SPOŁECZNA to zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób społecznie pożądany.

Czynniki te mają charakter:

1. Statyczny – społeczny system normatywny, który przedstawia wzorzec zachowań wymaganych;

2. Dynamiczne – społecznie oddziaływanie reakcje otoczenia na zachowania określane w systemie normatywnym. Oddziaływania te mogą być:

1. Prewencyjne, kiedy podejmowane jest przed zachowaniem lub;

2. Represyjne podjęte w wyniku stwierdzenia rozbieżności między zachowaniem jednostki, a wymogami systemu normatywnego.

Na system normatywny możemy patrzeć w skali ogólnospołecznej lub jednostki.

System normatywny składa się :

• Norm społecznych;

• Wartości społecznych.

NORMY (jak?) SPOŁECZNE to sposób postępowania określony jako pożądany. Norma określa wzorzec do którego członkowie społeczeństwa powinni się stosować. Norma mówi tylko jakie zachowanie jest pożądane nie mówi nigdy jakie konsekwencje przyniesie stosowanie lub niestosowanie jej.

Rolą społeczną jest ustanawiać normy i ich później przestrzegać .

NORMY SPOŁECZNE TO SPOŁECZNIE WYMAGANY SPOSÓB ZACHOWANIA.

WARTOŚCI (po co?dlaczego?) to społecznie wymagany cel zachowania wartości w każdym społeczeństwie są uporządkowane hierarchicznie na szczycie są wartości życiowe, pierwszorzędne, drugorzędne i instrumentalne.

Normy i wartości tworzą hierarchie i podsystemy normatywne:

• Podsystem prawa;

• Podsystem moralny;

• Podsystem norm religijnych;

• Podsystem obyczajowy;

• Podsystem zwyczajowy;

• Podsystem mody.

NORMA OBYCZAJOWA to obwiązujący sposób zachowania lub reguła postępowania, których naruszenie wywołuje negatywne sankcje społeczne.

OBYCZAJE to powszechne praktyki i tradycje, z którymi związane jest pogląd iż to one właśnie prowadzą do pomyślności społecznej gdyż wywierają przymus na jednostkę i skłaniają ją do konformizmu (przestrzeganie przyjętych w społeczeństwie norm i wzorów zachowania).

NORMY I ZACHOWANIA ULEGAJA PRZEMIANOM:

1. Przymus zewnętrzny stojący za normą obyczajową może zmienić się w przymus wewnętrzny, kiedy jednostka sama wywiera na siebie nacisk zmierzający do postrzegania konwencji czy reguł zachowania;

2. Przemiany samej treści normy obyczajowej przez co te normy mogą się nawet w odniesieniu do tego samego przedmiotu różnić, a jest to proces przebiegający w czasie.

ZWYCZAJ to powtarzający się sposób zachowania dowolnie ustalony i przyjęty przez jednostkę lub grupę, którego naruszenie nie wywołuje negatywnych sankcji społecznych.

ZWYCZAJ to indywidualna skłonność do określonych zachowań. Zwyczaj może przekształcić się w pewną konwencję lub rytuał . W odróżnieniu od obyczaju zwyczaje odnoszą się do tych obszarów, w których społeczeństwo pozostawia jednostkom swobodę decyzji co do możliwych zachowań.

WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII 5

Kontrola społeczna z pespektywy jednostki.

1. Kontrola wewnętrzna – oddziaływania regulacyjne, które płyną z psychiki działającej jednostki podstawą tej kontroli jest proces socjalizacji i wychowania w trakcie których następuje uwewnętrznienie norm wartości społecznych;

2. Kontrola zewnętrzna – są to pozytywne lub negatywne reakcje otoczenia społecznego na zachowania jednostki odnoszące się do sfery normatywnie uregulowanej;

Podstawowe metody kontroli społecznej z perspektywy jednostki to sankcje.

Sankcja to ( w socjologii) każda reakcja społeczna na zachowanie normatywnie regulowane i ma ona zawsze charakter działania społecznego tzn. sankcjami dysponuje otoczenie społeczne. Sankcje mogą być:

1. Pozytywne lub negatywne;

2. Aktualne (zastosowanie tych sankcji negatywnych czy pozytywnych bezpośrednio po zachowaniu - perspektywistyczna groźba kary bądź nagrody);

3. Prewencyjne ( pojawiają się przed zachowanie normatywnie regulowanym) bądź represyjne ( po zachowaniu normatywnie regulowanym);

4. Realne ( takie, które są przez jednostkę rzeczywiście odczuwane) bądź symboliczne (np. ośmieszenie, wykluczenie);

5. Formalne ( kiedy podmiot dysponujący sankcją i trybem jej stosowania ma charakter zinstytucjonalizowany) bądź nieformalne ( większość ma charakter nieformalny).

Więzi społeczne

Podstawą spójności ludzi ( łączą się w większe struktury) jest organizacja np. o charakterze politycznym, religijnym.

Więzi społeczne to zorganizowany system stosunków społecznych, instytucji, środków kontroli społecznej, który skupia poszczególne elementy składowe zbiorowości (np. grupy, podgrupy, jednostki) w całość trwającą i rozwijającą się.

Przejawy więzi społecznych:

1. Aspekt obiektywny to dające się określić rzeczowo związki między ludźmi np. więzy krwi, pochodzenie, terytorium, języka, kultury, przynależności;

2. Kiedy skupisko ludzi świadomie przyjmuje i dokonuje podziału na swoich i obcych jednocześnie przyznając swoim odpowiednie uprawnienia i obowiązki i pozbawiając ich w stosunku do innych;

3. Aspekt subiektywny swoiste stany świadomości tzw. poczucie szczególnej łączności z ludźmi oraz manifestacje tego poczucia, które przejawiają się później w zachowaniach, postawach, myśleniu oraz emocjach, uczuciach;

4. Zbiorowe działanie to świadome wykonywanie czynności, niesiona pomoc innym przez to więzi w najbardziej oczywisty sposób przejawiają się.

Rodzaje więzi społecznych:

1. Naturalne - dane człowiekowi przez społeczne warunki urodzenia ( krwi, terytorium, rasy, religii;

2. Więzi stanowione (narzucone) pojawiają się wówczas gdy zbiorowością narzucono podziały społeczne, bądź przynależności ( chłopi, szlachta, więzień, żołnierz);

3. Zrzeszeniowe powstają na skutek dokonanego łączenia się ludzi w większe skupiska.

Nieodnawialne źródła energii – gaz, ropa, węgiel.

Odnawialne źródła energii – słońce, ziemia, wiatr, mięśnie ludzki czy zwierząt.

WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII 6

Struktury uboczne:

• Mikrospołeczne (małe grupy społeczne – rodzina, sąsiedzi);

• Mezzostruktury ( średniego zasięgu – społeczności lokalne, regionalne, parafia);

• Makrospołeczne ( naród, grupa etniczna, obywatele Państwa).

Naród to wspólnota wyobrażeniowa, złożona z jednostek które identyfikują się ze sobą pod pojęciem narodu. Pojęcie narodu jest przejawem struktur wielkiego zasięgu. Istotnym kryterium przynależności do narodu jest:

• Przynależność do wspólnoty terytorialnej;

• Identyfikacja z ową wspólnotą z racji wspólnych tradycji, kultury, historii czy losu;

Narodowość jest stanem zbiorowej świadomości czyli poczucia przynależności, które tworzą naród.

Akcent narodu:

1. Naród jako wspólnota historyczna w tym wypadku akcentuje znaczenie przeszłości, wspólnego losu, wspólnego pokonywania zagrożeń co tworzy w efekcie więzy w sensie obiektywnym i subiektywnym wspólnota taka ma;

• wspólne korzenie,

• terytorium,

• kulturę,

• język,

• symbolikę,

• sztukę

Tworzy lub dąży do stworzenia wspólnego Państwa;

1. Naród jako wspólnota terytorialno – ekonomiczna w tym wypadku akcentuje się czynniki:

• Terytorium;

• Ziemia;

• Wspólna gospodarka;

• Produkcja.

Tworzenie narodu jest uwarunkowane czynnikiem współpracy, współdziałania, wspólnej gospodarki;

1. Naród jako wspólnota polityczna akcentuje się proces przekształcania się grup etnicznych i zbiorowości terytorialnych w narody wraz z powstawaniem państw służących:

• utrzymaniu integracji;

• zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego;

Państwo stoi na straży tożsamości narodowej przez system praw, ale też wychowania, oświaty itp.

1. Naród jako wspólnota kulturowa akcentuje się znaczenie:

• dorobku określonej wspólnoty,

• integrującego znaczenia kulturowych wartości;

• norm,

• tradycji,

• symboli.

1. Naród jako wspólnota psychiczna akcentuje się dla powstania i bycia narodem fakt dążenia do integracji, poczucia więzi zespalającej jednostki ze wspólnotą bez tej szczególnej więzi inne czynniki tj. kultura, gospodarka, terytorium nie mogły odpowiednio zaistnieć.

Zmiany procesów społecznych

Na życie społeczne można spojrzeć z dwóch perspektyw ( co już zasygnalizował A. Conte):

1. Perspektywa statyczna czyli rozpatrujemy skład, zawartość, stan zastany społeczeństwa. Mówimy o strukturze społecznej;

2. Perspektywa ma charakter dynamiczny w tym wypadku interesować nas będą procesy, zmiany, zjawiska, rozwój wszelkich aspektów życia społecznego (rodzina tradycyjna – rodzina nowoczesna).

Zmiana społeczna pojmowana jest jako różnica (przeobrażenie) pomiędzy stanem systemu społecznego w jednym momencie czasu i stanem tego systemu w innym czasie.

Perspektywa zmian niesie ocenę.

Proces społeczny to ciąg sekwencja następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian.

Postęp odnosi się do doskonalenia się systemu społecznego ze względu na przyjęte kryteria

( np. zaspokojenia potrzeb, wzrost dobrobytu, rozwój nauki, technologii, wolność, szczęścia).

Proces industrializacji (uprzemysłowienie) niesie szereg amian:

1. Techniczne zmiany;

2. Ekonomiczne;

3. Społeczne.

Uprzemysłowienie dostarczenie potrzeb na miarę, które mają zaspokoić potrzeby. Zmiany tworzące industrializacje polegała na wytworzeniu towarów, na pracy urządzeń i wykorzystywaniu nieodnawialnych źródeł energii.

Zasadniczą rolę odegrały wynalazki techniczne w rozwiniętym uprzemysłowieniu wynalazki są nawet produkowane.

Zmiany ekonomiczne to ukształtowanie się rynku i gospodarki rynkowej. Gospodarka towarowo – pieniężna. Producent wytwarza dobra (towary i usługi) dla masowego odbiorcy i sprzedaje je na rynku umownymi cenami zależnymi od popytu i podaży. W epoce przedprzemysłowej wytwarzanie dóbr (towarów i usług) nakierowane były na konkretnego odbiorcę i po cenach ustalonych.

Zmiany społeczne to zmiany z jednej strony wewnętrznych organizacji przedsiębiorstw oraz zmiany w złożonych relacjach kooperacji współpracujących ze sobą przedsiębiorstw i instytucji. Zmiany społeczne to także zmiany stylu życia ogromnych rzeszy ludzi, zmiany miejsca zamieszkania, ruchliwość przestrzenna i społeczna (ruchliwość horyzontalna i wertykalna). Awans lub degradacja zmiany w kulturze i edukacji. Osłabienie się kultury ludowej pojawiła się kultura masowa, wymiera kultura wyższa.

Proces urbanizacji (umiastowienie)

Rodzaje urbanizacji:

1. Demograficzna – jest to odsetek ludności miejskiej w stosunku do ogółu danego obszaru regionu 62% ludności miejskiej w świętokrzyskim 44% ludności miejskiej;

2. Ekonomiczna – odsetek ludności na danym obszarze utrzymujących się ze źródeł pozarolniczych ( przemysł, budownictwo, usługi)2,7% Wielka Brytania czyli 97,3 % urbanizacji ekonomicznej najwięcej na świecie w Polsce 73% najmniejszy odsetek tylko 27% pracuje w rolnictwie.

3. Społeczna czyli rozprzestrzenianie się miejskiego stylu życia niezależnie od środowiska po miejsku można żyć również na wsi.

Podstawą jednostki to predyspozycja do motywowania zachowania wobec tego czegoś (cel).

Składniki postaw jednostki:

1. Poznawczy;

2. Emocjonalno – motywacyjny;

3. Behawioralny.

WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII ĆWICZENIA 2

Kulturowy ideał osobowości, system wartości , role społeczne, jaźń subiektywna, jaźń odzwierciedlona.

Osobowość – to zbiór unikalnych i stosunkowo trwałych cech jednostki wyodrębniających ją od pozostałych.
Socjologiczna koncepcja osobowości wg J. Szczepańskiego – na osobowość wg niego składają się:
1. Elementy biogenne – anatomia i fizjologia wpływa na naszą osobowość. Wpływy na osobowość warunkują je ale nie bezwzględnie. Jeszcze popędy wrodzone i odruchy także wpływają na osobowość
2. Elementy psychogenne – pamięć, wola, uczucia, spostrzegawczość, temperament, skłonności, wyobrażenia
3. Elementy socjogenne – 
1. kulturowy ideał osobowości - to zespół wyobrażeń jaki powinien być idealny członek społeczeństwa. Jest on narzucany jednostce, kształtuje się w okresie dorastania, kiedy szukamy ideałów do których dążymy. Jest różny w różnych kulturach. Nie zawsze wypełniamy kulturowy ideał osobowości.
2. role społeczne - to nasze prawa, obowiązki – są wynikiem oczekiwań społecznych. To względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób przebiegające wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego celu. Których grupa oczekuje od określonej jednostki. Wzór osobowy określany jest przez społeczeństwo.
3. Jaźń subiektywna – to zespół wyobrażeń o sobie jednostki, wytworzony na podstawie tego, jak traktują ją inni ludzie. Kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. To jest nasze wewnętrzne poczucie ja . kształtuje się pod wpływem grup pierwotnych
4. Jaźń odzwierciedlona – jest to zespół wyobrażeń jednostek wytworzony na podstawie tego co przypuszczamy, że myślą o nas inni. Kształtuje się w okresie dojrzewania. Inaczej jest to patrzenie na siebie oczami innych. Jest to końcowy element kształtowania się osobowości
Wg J. Szczepańskiego – Osobowość – to zespół trwałych cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
Kulturowy ideał osobowości i role społeczne kształtowane są przez społeczeństwo czyli narzucane z zewnątrz.

WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII ĆWICZENIA

1. Społeczna natura człowieka;

2. Tworzenie kultury ( zdobywanie wiedzy i przekazywanie, porozumiewanie się , artykułowanie mowy, umiejętność oceniana i wartościowana;

3. Przeobrażenie zasobów przyrody za pomocą narzędzi w celu zaspokajania potrzeb.

Wykonywanie pracy

Praca to świadoma, celowa planowana działalność w celu zaspokajania potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych specyficznie ludzkich potrzeb na co składa się:

• potrzeba nieprzymusowej pracy;

• potrzeba twórczości;

• zhumanizowanie potrzeb biologicznych tj. ujęte w określone ramy( np. spożywanie posiłków w określony sposób);

• potrzebę kontaktu i współżycia społecznego.

1. Przyczyny powstania socjologii wśród nauk.

Początki socjologii jako nauki sięgają przełomu XVIII i XIX wieku. Nastąpił rozwój klasy robotniczej, dało się zauważyć olbrzymie nierówności społeczne mające źródło w warunkach społeczno – polityczno – kulturalnych i materialnych.

Nazwę socjologia wprowadził po raz pierwszy August Comte w 1837 r. Comte uważany za ojca socjologii określił ją jako „królową nauk”. Chciał niezawodnego sposobu zdobywania i klasyfikacji wiedzy. Traktował też socjologię jako program naprawy społeczeństwa.

Kolejnym twórcą socjologii był Emil Durkheim, który zapoczątkował jej specjalizację. Po raz pierwszy twierdził, że przedmiotem nauki nie jest społeczeństwo, lecz fakty społeczne (jak religia, język, prawo, moda, wzorce zachowania). Rozwinął teorię więzi społecznej.

Dwa podstawowe etapy myśli socjologicznej:

1. Przednaukowy – początki, formowanie się podstaw socjologii aż do uzyskania statusu dziedziny naukowej

2. Naukowy – rozpoczęty formalnymi narodzinami socjologii, obejmuje jej rozwój cechujący się postępującą instytucjonalizacją i specjalizacją oraz kumulowaniem wiedzy teoretyczno – metodologicznej.
   Przyczyny powstania socjologii:

• rozwój ( upowszechnienie się myśli oświeceniowej);

• rewolucja francuska;

• rewolucja przemysłowa.

1. Cechy rewolucji oświecenia:

• krytycyzm wobec wszelkich instytucji publicznych, społecznych, politycznych, religijnych –Oświecenie to koniec z dogmatami.

• racjonalizm (oparcie wiedzy o świecie na zasadach rozumowych);

• empiryzm ( sposób poszukiwania wiedzy poprzez doświadczenie).

1. Cechy Rewolucji Francuskiej w 1789 roku zmieniła świat

Hasła rewolucji:

• Wolność;

• Równość;

• Braterstwo.

Społeczeństwo podzielone na stany to:

• Szlachta;

• Chłopi;

• Mieszczaństwo;

• Duchowieństwo.

Stan społeczny nie klasa.

1. Cechy Rewolucji przemysłowej

• zastąpienie pracy ręcznej przez maszyny;

• zastąpienie prymitywnych technologii nowoczesnymi;

• zastąpienie produkcji jednostkowej produkcją masową;

• zastosowanie w przemyśle nowoczesnych wynalazków;

• powstanie gospodarki rynkowej;

• zastąpienie szlachty na najwyższych szczeblach hierarchii społecznej burżuazją (zamożne mieszczaństwo) i kapitalistami;

• przemiana struktury społecznej traci swą pozycję ziemiaństwo i arystokracja rozpoczyna się epoka społeczeństw klasowych kapitalistów i robotników;

• koncentracja ludności w miastach. Miasta się rozrastają, ludność traktowana jest jak siła robocza i dodatek do maszyny.

1. Przedmiot socjologii.

Przedmiotem socjologii jest społeczne zachowanie się człowieka i ich zachowanie jak również zamierzone działania człowieka , formy organizacji życia zbiorowego oraz zachodzące w nich reakcje, interakcje i procesy.

Procesy w socjologii:

• transformacja;

• globalizacja;

• demokratyzacja;

• sekularyzacja(odejście wiernych od kościoła).

Przedmiotem socjologii są :

• przyczyny charakter, następstwa relacji międzyludzkich oraz mniej lub bardziej trwałych form, w jakich te relacje występują ;

• dynamika i procesy rozwoju;

• siły skupiające i rozbijające zbiorowości;

• zachowania, działania i losy, które zależą od ich powiązań z innymi ludźmi;

• zmiany i przekształcenia zachodzące, w zbiorowościach.

Socjologia to nauka o społeczeństwie, zajmująca się faktami, zdarzeniami istotnymi dla człowieka, bada mechanizmy ludzkich zachowań. Socjologia bada trzy zasadnicze dziedziny : fakty istotne dla życia społeczeństwa, znamienne sytuacje, zdarzenia grupy. Socjologia opisuje i wyjaśnia społeczne uwarunkowania i skutki społecznej działalności ludzi oraz skutki społeczne między zbiorowościami i grupami społecznymi oraz wewnątrz nich – konflikty, walkę, współpracę, współdziałanie.

1. Elementy osobowości społecznej.

Osobowość społeczna to wynik procesu socjalizacji, to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka była wychowana i w których uczestniczy.

Elementy osobowości społecznej:

1. Elementy biogenne – to genetyka np. wzrost;

2. Elementy psychogenne – jest to psychologiczne wyposażenie tj. inteligencja, pamięć wola, wyobraźnia, temperament, spostrzegawczość;

3. Elementy socjogenne – struktura norm wartości (wyobrażenie o własnej osobie wytworzone zazwyczaj ma podstawia innych ludzi), struktura pełnionych ról (nasze wyobrażenia, co inni o nas sądzą), struktura jaźni (subiektywna – to zespół wyobrażeń o sobie jednostki, wytworzony na podstawie tego jak traktują nas inni ludzie; odzwierciedlona – zespół wyobrażeń jednostek wytworzony na podstawie tego co przypuszczamy, że myślą o nas inni.

1. Określenie postawy i komponentów postaw.

Postawa to trwała (utrzymująca się przez dłuższy czas) ocena – pozytywna lub negatywna – ludzi, obiektów i pojęć, reakcja na coś.

Na postawę składają się:

• kompnent emocjonalny ( to co czujemy; reakcje emocjonalne wobec przedmiotów);

• komponent poznawczy ( to co myślimy; myśli i przekonania o przedmiocie postawy);

• komponent behawioralny ( to co robimy; działania, zachowania wobec przedmiotu).

1. Definicja grupy społecznej i czynniki konstytuujące grupę.

Grupa społeczna to pewna grupa osób ( 3 lub więcej) powiązana instytucjonalnie posiadająca pewne wspólne wartości (cele) i oddzielone od innych grup wyraźną zasadą odrębności.

Cechy grupy :

1.członkostwo:

• zamknięte ( bardzo rygorystyczne wymagania np. endokrynologowie);

• otwarte ( przyjmują wszystkich np. PCK).

2. identyczność pod względem określonych cech wewnątrz grupy, a zarazem odrębność pod względem innych grup.

3. ośrodki skupienia ( są to wartości i symbole grupowe jak również obiekty materialne budynki, tereny, urządzenia).

4. zadania i cele, które wzmacniają więź wewnątrz grupową i są kluczowym czynnikiem kreującym grupę inaczej mówiąc jeśli chcemy stworzyć grupę w sposób niezorganizowany należy zaproponować atrakcyjny cel bądź zadanie do wykonania.

5. organizacja wewnątrz grupowa (struktura grupy) to układ wszelkich elementów istotne i obecne w jej składzie.

1. Wymiary opisu struktury grupy

Struktura grupy (organizacja wewnątrz grupowa) to układ wszelkich elementów istotne i obecne w jej składzie.

Struktura grupy:

• funkcje w grupie ( role do wykonania);

• pozycje społeczne w grupie;

• władza grupowa:

  • legalna ( procedury, wybory),

  • tradycyjna tj. przyjętych reguł ( np. król),

  • charyzmatyczna ( wybitne cechy jednostki).

• instytucje grupowe;

• wzory działania;

• formy kontroli wewnątrz grupowej.

1. Określenie władzy społecznej i typy władzy.

Władza to możliwość podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli tych które tych decyzje dotyczą przywilej panowania nad wolą innych ludzi

Władza społeczna to możliwość egzekwowania lub wywierania wpływu czy nacisku jednaj osoby lub grupy – nacisku zmierzającego do zmian w zachowaniach, myśleniu, uczuciach, emocjach lub postrzeganiu.

Typy władzy:

• władza tradycyjna ( wynikająca z określonych zasad i norm przeszłość;

• władza legalna ( wynikająca z procedur przyjętych jako właściwe w sytuacji wybierania osób na określone stanowiska;

• władza charyzmatyczna wynika z określonych cech przywódczych.

1. Określenie instytucji i kontroli społecznej.

INSTYTUCJA potocznie to urząd , przedsiębiorstwo lub inny twór (potocznie nie naukowo jest to ogólne mniemanie).

W szerokim socjologicznym znaczeniu INSTYTUCJE TO osoby, przydzielone im środki oraz unormowanie czynności jakie te osoby mają wykonywać w imieniu i na rzecz szerszej zbiorowości.

INSTYTUCJA SKŁADA SIĘ:

1. Z powołanych osób do załatwianie doniosłych spraw;

2. Środki materialne i niematerialne dzięki którym wykonywane są te czynności ;

3. Formy organizacyjne zasady prawa, które regulują sposób wykonywania tych czynności.

INSTYTUCJA to zespół powtarzających się czynności społecznych uregulowanych normatywnie idealizujących istotę funkcji społecznych.

INSTYTUCJA to struktura społeczna ( grupa, zespół osób) służąca trwałemu zaspokojeniu różnego rodzaju potrzeb społecznych.

Potrzeby społeczne są zaspakajane poprzez instytucje.

KONTROLA SPOŁECZNA to zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób społecznie pożądany.

Czynniki te mają charakter:

1. Statyczny – społeczny system normatywny, który przedstawia wzorzec zachowań wymaganych;

2. Dynamiczne – społecznie oddziaływanie reakcje otoczenia na zachowania określane w systemie normatywnym. Oddziaływania te mogą być:

1. Prewencyjne, kiedy podejmowane jest przed zachowaniem lub;

2. Represyjne podjęte w wyniku stwierdzenia rozbieżności między zachowaniem jednostki, a wymogami systemu normatywnego.

1. System normatywny.

Na system normatywny możemy patrzeć w skali ogólnospołecznej lub jednostki.

System normatywny składa się :

• Norm społecznych;

• Wartości społecznych.

NORMY (jak?) SPOŁECZNE to sposób postępowania określony jako pożądany. Norma określa wzorzec do którego członkowie społeczeństwa powinni się stosować. Norma mówi tylko jakie zachowanie jest pożądane nie mówi nigdy jakie konsekwencje przyniesie stosowanie lub niestosowanie jej.

Rolą społeczną jest ustanawiać normy i ich później przestrzegać .

NORMY SPOŁECZNE TO SPOŁECZNIE WYMAGANY SPOSÓB ZACHOWANIA.

WARTOŚCI (po co?dlaczego?) to społecznie wymagany cel zachowania wartości w każdym społeczeństwie są uporządkowane hierarchicznie na szczycie są wartości życiowe, pierwszorzędne, drugorzędne i instrumentalne.

Normy i wartości tworzą hierarchie i podsystemy normatywne:

• Podsystem prawa;

• Podsystem moralny;

• Podsystem norm religijnych;

• Podsystem obyczajowy;

• Podsystem zwyczajowy;

• Podsystem mody.

1. Określenie norm obyczajowych i zwyczajowych.

NORMA OBYCZAJOWA to obwiązujący sposób zachowania lub reguła postępowania, których naruszenie wywołuje negatywne sankcje społeczne.

OBYCZAJE to powszechne praktyki i tradycje, z którymi związane jest pogląd iż to one właśnie prowadzą do pomyślności społecznej gdyż wywierają przymus na jednostkę i skłaniają ją do konformizmu (przestrzeganie przyjętych w społeczeństwie norm i wzorów zachowania).

NORMY I ZACHOWANIA ULEGAJA PRZEMIANOM:

1. Przymus zewnętrzny stojący za normą obyczajową może zmienić się w przymus wewnętrzny, kiedy jednostka sama wywiera na siebie nacisk zmierzający do postrzegania konwencji czy reguł zachowania;

2. Przemiany samej treści normy obyczajowej przez co te normy mogą się nawet w odniesieniu do tego samego przedmiotu różnić, a jest to proces przebiegający w czasie.

ZWYCZAJ to powtarzający się sposób zachowania dowolnie ustalony i przyjęty przez jednostkę lub grupę, którego naruszenie nie wywołuje negatywnych sankcji społecznych.

ZWYCZAJ to indywidualna skłonność do określonych zachowań. Zwyczaj może przekształcić się w pewną konwencję lub rytuał . W odróżnieniu od obyczaju zwyczaje odnoszą się do tych obszarów, w których społeczeństwo pozostawia jednostkom swobodę decyzji co do możliwych zachowań.

1. Kontrola społeczna z perspektywy jednostki; określenie i typy sankcji społecznych.

Kontrola społeczna z pespektywy jednostki.

1. Kontrola wewnętrzna – oddziaływania regulacyjne, które płyną z psychiki działającej jednostki podstawą tej kontroli jest proces socjalizacji i wychowania w trakcie których następuje uwewnętrznienie norm wartości społecznych;

2. Kontrola zewnętrzna – są to pozytywne lub negatywne reakcje otoczenia społecznego na zachowania jednostki odnoszące się do sfery normatywnie uregulowanej;

Podstawowe metody kontroli społecznej z perspektywy jednostki to sankcje.

Sankcja to ( w socjologii) każda reakcja społeczna na zachowanie normatywnie regulowane i ma ona zawsze charakter działania społecznego tzn. sankcjami dysponuje otoczenie społeczne. Sankcje mogą być:

1. Pozytywne lub negatywne;

2. Aktualne (zastosowanie tych sankcji negatywnych czy pozytywnych bezpośrednio po zachowaniu - perspektywistyczna groźba kary bądź nagrody);

3. Prewencyjne ( pojawiają się przed zachowanie normatywnie regulowanym) bądź represyjne ( po zachowaniu normatywnie regulowanym);

4. Realne ( takie, które są przez jednostkę rzeczywiście odczuwane) bądź symboliczne (np. ośmieszenie, wykluczenie);

5. Formalne ( kiedy podmiot dysponujący sankcją i trybem jej stosowania ma charakter zinstytucjonalizowany) bądź nieformalne ( większość ma charakter nieformalny).

1. Przejawy i typy więzi społecznych.

Więzi społeczne

Podstawą spójności ludzi ( łączą się w większe struktury) jest organizacja np. o charakterze politycznym, religijnym.

Więzi społeczne to zorganizowany system stosunków społecznych, instytucji, środków kontroli społecznej, który skupia poszczególne elementy składowe zbiorowości (np. grupy, podgrupy, jednostki) w całość trwającą i rozwijającą się.

Przejawy więzi społecznych:

1. Aspekt obiektywny to dające się określić rzeczowo związki między ludźmi np. więzy krwi, pochodzenie, terytorium, języka, kultury, przynależności;

2. Kiedy skupisko ludzi świadomie przyjmuje i dokonuje podziału na swoich i obcych jednocześnie przyznając swoim odpowiednie uprawnienia i obowiązki i pozbawiając ich w stosunku do innych;

3. Aspekt subiektywny swoiste stany świadomości tzw. poczucie szczególnej łączności z ludźmi oraz manifestacje tego poczucia, które przejawiają się później w zachowaniach, postawach, myśleniu oraz emocjach, uczuciach;

4. Zbiorowe działanie to świadome wykonywanie czynności, niesiona pomoc innym przez to więzi w najbardziej oczywisty sposób przejawiają się.

Rodzaje więzi społecznych:

1. Naturalne - dane człowiekowi przez społeczne warunki urodzenia ( krwi, terytorium, rasy, religii;

2. Więzi stanowione (narzucone) pojawiają się wówczas gdy zbiorowością narzucono podziały społeczne, bądź przynależności ( chłopi, szlachta, więzień, żołnierz);

Zrzeszeniowe powstają na skutek dokonanego łączenia się ludzi w większe skupiska.

1. Zmiana, proces, postęp społeczny – określenia.

Zmiana społeczna pojmowana jest jako różnica (przeobrażenie) pomiędzy stanem systemu społecznego w jednym momencie czasu i stanem tego systemu w innym czasie.

Perspektywa zmian niesie ocenę.

Proces społeczny to ciąg sekwencja następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian.

Postęp odnosi się do doskonalenia się systemu społecznego ze względu na przyjęte kryteria

( np. zaspokojenia potrzeb, wzrost dobrobytu, rozwój nauki, technologii, wolność, szczęścia).

1. Określenie i zmiany, jakie niesie proces industrializacji.

Proces industrializacji (uprzemysłowienie) niesie szereg zmian:

1. Techniczne zmiany;

2. Ekonomiczne;

3. Społeczne.

Uprzemysłowienie dostarczenie potrzeb na miarę, które mają zaspokoić potrzeby. Zmiany tworzące industrializacje polegała na wytworzeniu towarów, na pracy urządzeń i wykorzystywaniu nieodnawialnych źródeł energii.

Zasadniczą rolę odegrały wynalazki techniczne w rozwiniętym uprzemysłowieniu wynalazki są nawet produkowane.

1. Rodzaje urbanizacji.

Proces urbanizacji (umiastowienie)

Rodzaje urbanizacji:

1. Demograficzna – jest to odsetek ludności miejskiej w stosunku do ogółu danego obszaru regionu 62% ludności miejskiej w świętokrzyskim 44% ludności miejskiej;

2. Ekonomiczna – odsetek ludności na danym obszarze utrzymujących się ze źródeł pozarolniczych ( przemysł, budownictwo, usługi)2,7% Wielka Brytania czyli 97,3 % urbanizacji ekonomicznej najwięcej na świecie w Polsce 73% najmniejszy odsetek tylko 27% pracuje w rolnictwie.

3. Społeczna czyli rozprzestrzenianie się miejskiego stylu życia niezależnie od środowiska po miejsku można żyć również na wsi.