POJĘCIE NORMY I PATOLOGII W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

• Definicja psychologii klinicznej:

Psychologia kliniczna bada zaburzenia w przystosowaniu wg norm ogólnych /osoby, których zachowanie wykracza poza ogólną normę/ i indywidualnego standardu danej jednostki /osoby, które wychodzą poza swój standard zachowania/ oraz jakie zmiany w sytuacji i osobowości spowodowały zmiany w zachowaniu.

zadaniem psychologii klinicznej jest badanie odchyleń od normy ogólnej i standardu indywidualnego.

• KRYTERIA NORMY I PATOLOGII

  • kryterium statystyczne - dostosowanie do średniej (w sensie matematycznym) populacji

Według tego kryterium konstruuje się wszystkie kwestionariusze, testy. Ale czy średnia statystyczna wskazuje na optymalny rozwój człowieka, na zdrowie psychiczne?

• kryterium przystosowania – dostosowanie się do otoczenia, środowiska, w którym człowiek funkcjonuje

Czy przystosowanie do środowiska patologicznego, przestępczego jest oznaką zdrowia psychicznego ? A co z nadmiernym konformizmem?

• norma hedonistyczna - zdrowy jest ten, kto jest zadowolony z życia, siebie, ma dobre samopoczucie

• stan idealny jako norma

np. definicja zdrowia wg WHO: „stan w pełni dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego”, nie tylko brak choroby czy niedomagania.

W różnych koncepcjach psychologicznych formułowane są różne definicje zdrowej osobowości, które można określić jako normę teoretyczną.

• brak choroby, brak objawów - na tym kryterium opiera się definicja zdrowia psychicznego w psychiatrii.

Ale wystąpienie samych objawów nie musi świadczyć o chorobie psychicznej. Każda jednostka nozologiczne opisywana jest nie tylko przez symptomy, ale również przez etiologię (przyczyny) i patogenezę (podłoże choroby). Np. te same objawy mają różne przyczyny . Poza tym zaburzenia procesów psychicznych występują także u ludzi zdrowych i nie są traktowane jako patologiczne.

• Rodzaje norm w psychologii

  • Norma ilościowa (statystyczna) – wynika z pomiaru cechy w pewnej populacji; takie nasilenie cechy lub stanu, które mieści się w granicach przeciętnej (średniej);

  • Norma teoretyczna – odnoszenie stanu jednostki do prawidłowości i twierdzeń zawartych w różnych koncepcjach teoretycznych;

  • Norma społeczna – zachowanie charakterystyczne dla wzoru w danej kulturze lub społeczności zgodnie prawami grupy i zasadami życia społecznego;

  • Norma kliniczna – porównanie zachowania i stanu psychicznego jednostki z opisem zespołów klinicznych, charakterystycznych dla danej jednostki chorobowej;

Ponieważ to, co jest patologią i zdrowiem jest funkcją tolerancji społecznej, często posługujemy się pojęciem normy społeczno-klinicznej.

PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA

1. ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA

Złudzenia

• niepatologiczne (zachowany krytycyzm)

  • fizjologiczne – uwarunkowane strukturą przedmiotu i budową analizatora

  • wynikające z nastawienia, powstające pod wpływem emocji

• patologiczne – zniekształcone spostrzeżenia, których chory nie koryguje mimo dowodów błędności; może towarzyszyć im urojeniowa interpretacja

Omamy (halucynacje)

• spostrzeżenia chorego, powstające bez bodźców działających z zewnątrz

• wytwory psychiki chorego rzutowane na zewnątrz (projekcja)

• chory ma poczucie realności tych przeżyć, jest przekonany o ich rzeczywistym istnieniu

Podział omamów ze względu na budowę:

• elementarne – pojedyncze wrażenia (błyski, trzaski)

• proste – dotyczą jednego analizatora

• złożone – dotyczą więcej niż jednego analizatora

Podział omamów ze względu na rodzaj analizatora:

• wzrokowe – (widzenie postaci, zmienione kształty ciała); mogą być makro- mikrooptyczne, statyczne lub dynamiczne; rzadko rzutowane poza pole widzenia np. z tyłu (objaw sobowtóra)

• słuchowe (głosy, ugłośnienie myśli, głosy nakazujące tzw. imperatywy)

• smakowe (zmieniony smak potraw)

• zapachowe (gaz, zgnilizna, trupi, zapach nieba)

• dotykowe (robaki na powierzchni skóry, swędzenie, promieniowanie, ogrzewanie, chłód)

• czucia wewnętrznego – interoceptywne (przemieszczanie narządów, ściskanie mózgu, gnicie, pustka)

Pseudohalucynacje – wyobrażenia odczuwane jako doznania obce, narzucone z zewnątrz, ale zlokalizowane w przestrzeni wewnętrznej (nie mają cech przedmiotowej rzeczywistości)

Halucynoidy – oceniane krytycznie przez chorego

Zmiany w indywidualnym spostrzeganiu rzeczywistości:

• derealizacja – rzeczywistość wydaje się nierealna, inna, obca (ludzie poruszają się jak roboty, wydaje się, że przedmioty maja inne kształty lub rozmiary niż zwykle, spostrzeganie jakby przez mgłę)

• depersonalizacja - poczucie zmiany siebie (odłączenia od własnej osoby, utraty tożsamości, spostrzeganie własnej osoby jako obcej, poczucie wyobcowanie)

1. ZABURZENIA MYŚLENIA

• zaburzenia treści myślenia:

Urojenia - fałszywe sądy o rzeczywistości, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości; nie koryguje tych sądów mimo dowodów błędności

Podział urojeń ze względu na treść:

• prześladowcze

• zazdrości

• hipochondryczne

• grzeszności, winy

• poniżenia, zubożenia, nihilistyczne

• wielkościowe

• odnoszące – ksobne

• oddziaływania, owładnięcia

Podział urojeń ze względu na budowę:

• paranoiczne – usystematyzowane, zwykle dotyczące jednej sprawy, powiązane ze sobą, pozornie logiczne, wewnętrznie spójne

• paranoidalne – luźno ze sobą powiązane, dotyczą zwykle wielu spraw, brak wyraźnej, konsekwentnej struktury

• inkoherentne – brak wszelkiej spójności, zmienne w treści, absurdalne

Idee nadwartościowe - skrajne, dominujące, wiodące przekonania, które chory uważa za szczególnie ważne, słuszne, z którymi związany jest emocjonalnie; podporządkowuje im całe swoje życie; występuje mała podatność na perswazję, korygowanie ich.

Myśli natrętne (obsesje) - myśli uporczywie narzucające się, oceniane krytycznie, nieprzyjemne; chory dąży do przeciwstawiania się im

Myślenie magiczne – nieodróżnianie znaku (słowa) od tego, co reprezentuje; wiara w to, że myślenie i działanie są tym samym, brak logicznego powiązanie pomiędzy przyczyną a skutkiem (np. w natręctwach – odczynianie)

• Zaburzenia toku myślenia:

• Przyspieszenie toku myślenia

• Zwolnienie toku myślenia

• Zahamowanie toku myślenia

• Zatamowanie myślenia

• Rozkojarzenie – brak powiązania pomiędzy poszczególnymi fragmentami wypowiedzi

  • Gonitwa myślowa

  • Neologizmy

  • Perseweracje

  • Werbigeracje

• Splątanie myślenia

• Lepkość myślenia

• Drobiazgowość myślenia

• Rozwlekłość myślenia

• Dezorientacja - zaburzenie co do miejsca, czasu lub własnej osoby

1. ZABURZENIA PAMIĘCI

• Nadczynność – szybkie i dokładne zapamiętywanie i odtwarzanie

• Niedoczynność – upośledzenia zapamiętywania i przypominania

  • czynnościowa

  • organiczna

• Amnezja – niepamięć

  • wsteczna

  • następcza

• Paramnezje - zafałszowanie pamięci

• Złudzenia pamięciowe - zniekształcone przypominanie trafnie zapamiętanego materiału

• Omamy pamięciowe - przekonanie o realności przeżyć, które wystąpiły tylko w wyobraźni

• Konfabulacje – wypełnianie luk pamięciowych fałszywą, przypadkową treścią

• Psychopatologia emocji

1. AFEKT PATOLOGICZNY

• nagły początek

• burzliwy przebieg z wyładowaniem ruchowym

• objawy wegetatywne

• krótki czas trwania

• znużenie, sen po reakcji

• niepamięć

1. ZABURZENIA NASTROJU

• ze względu na treść emocji:

• hypothymia - obniżony nastrój

• dysforia (drażliwość)

• lęk

• hyperthymia – podwyższony nastrój

  • nastrój euforyczny

  • egzaltacja

  • ekstaza

1. ZABURZENIA LĘKOWE

nasilone, nieuzasadnione obawy, nieproporcjonalne do bodźców zewnętrznych

Objawy psychiczne lęku:

• martwienie się, strach, przewidywanie lęku

• poczucie przerażenia lub paniki

• nadmierne pobudzenie psychiczne

• drażliwość zmęczenie

• bezsenność

• powodowanie lub uleganie wypadkom

• derealizacja, depersonalizacja

• trudności z koncentracją

Skargi somatyczne:

• ból głowy

• lekkość w głowie i zawroty

• kołatanie serca i ból w klatce piersiowej

• rozstrój żołądka i biegunka

• częste oddawanie moczu

• kula w gardle

• niepokój ruchowy

• brak tchu

• parestezje

• suchość w ustach

Objawy przedmiotowe:

• pocenie się

• chłodna, lepka skóra

• tachykardia i zaburzenia rytmu serca

• zaczerwienienie lub bladość skóry

• wzmożenie odruchów

• drżenie

• przestraszanie się

• niepokój manipulacyjny

1. PSYCHOPATOLOGIA EMOCJI

• Nietrzymanie afektu – epizodyczne wyładowania

• Labilność emocjonalna – zmienność nastroju

• Ambiwalencja emocjonalna – współistnienie emocji o przeciwnym znaku

• Zaleganie afektu - nadmiernie długie trwanie raz wzbudzonego afektu

• Stępienie uczuciowe – zanik uczuć wyższych

• Spłycenie afektu – słaba reakcja emocjonalna

• Paratymia i paramimia – emocje lub ich ekspresja niedostosowane do sytuacji, niezgodne z treścią wypowiedzi

• Zaburzenia aktywności i napędu

• Obniżenie aktywności

• Podwyższenie aktywności

• Spowolnienie i zahamowanie ruchowe

  • Osłupienie – osłupienie dysocjacyjne, depresyjne, katatoniczne

• Zaburzenia katatoniczne:

  • Podniecenie katatoniczne

  • Osłupienie katatoniczne – stupor katatonicus

    • Osłupienie receptoryczne

    • Osłupienie efektoryczne

  • Zryw ruchowy – raptus katatonicus

  • Katalepsja - giętkość woskowa

  • Negatywizm

Paragnomen

Zaburzenia afektywne / nastroju

1. Zaburzenia afektywne/nastroju ICD - 10

• Epizod maniakalny

  • Hipomania

  • Mania bez objawów psychotycznych

  • Mania z objawami psychotycznymi

• Epizod depresyjny

  • Epizod depresyjny łagodny

  • Epizod depresyjny umiarkowany

  • Epizod depresyjny ciężki bez objawów psychotycznych

  • Epizod depresyjny ciężki z objawami psychotycznymi

• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

• Zaburzenia depresyjne nawracające

• Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju

  • Cyklotymia

  • Dystymia

1. Kryteria wg ICD - 10

• Podstawowy objaw - depresja czyli stan obniżonego nastroju (z lękiem lub bez) albo stan wzmożonego nastroju

• Pozostałe objawy - wtórny charakter

• Zwykle nawracający charakter objawów, ale u niektórych pacjentów jeden epizod w życiu

• Objawy mogą występować w każdej grupie wiekowej

1. EPIZOD MANIAKALNY :

• wzmożenie nastroju

• Zwiększenie aktywności fizycznej i psychicznej

Hipomania

• łagodne wzmożenie nastroju

• dobre samopoczucie

• zwiększona energia i aktywność

• nasilenie kontaktów z otoczeniem

• gadatliwość, spoufalanie się lub drażliwość, zarozumiałość

• wzmożenie popędu seksualnego

• zmniejszenie potrzeby snu

• zaburzenia koncentracji

Mania bez objawów psychotycznych

• wzmożenie nastroju całkowicie nieadekwatnie do sytuacji

• niekontrolowalne podniecenie

• drażliwość i podejrzliwość

• bardzo dobre samopoczucie

• nadmierną aktywność

• wielomówność

• zniesione zahamowania społeczne

• chory nie śpi

• wyraźnie zawyżona samoocena

• bezkrytyczna ocena sytuacji

• zmiany w percepcji
  zachowania nieodpowiedzialne lub agresywne

• objawy uniemożliwiają pracę i normalną aktywność w środowisku

Mania z objawami psychotycznymi

• euforia lub drażliwość i podejrzliwość

• urojenia wielkościowe, posłannictwa religijnego, prześladowcze itp.

• gonitwa myśli, stowotok

• podniecenie ruchowe

• zachowania agresywne i przemoc

• zaniedbywanie potrzeb życiowych

• wyczerpanie, odwodnienie

1. EPIZOD DEPRESYJNY

• obniżony nastrój niezależny od okoliczności

• brak reaktywności emocjonalnej

• lęk

• podniecenie psychoruchowe (czasami maskuje depresję)

• apatia (utrata zainteresowań)

• anhedonia (niezdolność do cieszenia się)

• mała energia, duża męczliwość

• osłabienie koncentracji i uwagi

• niska samoocena, brak wiary we własne możliwości

• poczucie winy

• pesymistyczna ocena przyszłości

• myśli i czyny samobójcze

• zaburzenia snu - wczesne budzenie się rano

• zaburzenia łaknienia

Epizod depresyjny łagodny

• obniżony nastrój, apatia i ahedonia

• trudności w wykonywaniu pracy i codziennych obowiązków, ale są wykonywane

• bez objawów somatycznych lub z objawami somatycznymi

Epizod depresyjny umiarkowany

• obniżony nastrój, apatia i anhedonia

• Wyraźne trudności z wykonywaniem pracy i obowiązków domowych

• bez objawów somatycznych lub z objawami somatycznymi

Epizod depresyjny ciężki bez objawów psychotycznych

• Cierpienie lub pobudzenie dopóki nie dojdzie do znacznego zahamowania

• Poczucie bezwartowości, winy

• Zagrożenia samobójstwem

• Objawy uniemożliwiają wykonywanie jakiejkolwiek pracy oprócz drobnych czynności

Epizod depresyjny ciężki z objawami psychotycznymi

• Skrajne obniżenie nastroju

• Urojenia (dotyczą grzeszności, odpowiedzialności za zło, przestępstwa, ubóstwa, klęski, nieuchronnej katastrofy)

• Omamy - słuchowe (głosy oszczercze, oskarżenia), węchowe (zapach zgnilizny, rozkładającego się ciała, trupi)

• Osłupienie depresyjne

1. ZABURZENIE AFEKTYWNE DWUBIEGUNOWE

• Co najmniej dwa nawroty epizodów z podwyższeniem lub obniżeniem nastroju i aktywności

• Obecność remisji pomiędzy epizodami

• Epizody maniakalne zaczynają się nagle i są krótsze od depresji

• W miarę trwania choroby skracają się okresy remisji, a depresje stają się częstsze i dłuższe

1. ZABURZENIE DEPRESYJNE NAWRACAJĄCE (duża depresja, depresja sezonowa, dwubiegunowa - typ depresyjny)

• Powtarzające się epizody depresji łagodne, umiarkowane lub ciężkie

• Brak w przeszłości jakichkolwiek epizodów podwyższonego nastroju

• Przeciętna wieku pierwszego epizodu ok. 50 lat

• Remisje pomiędzy nawrotami depresji

1. UPORCZYWE (UTRWALONE) ZABURZENIA NASTROJU

• Objawy (o zmiennym nasileniu) trwają wiele lat

• Przewlekły przebieg choroby

• Epizody raczej nie osiągają nasilenia hipomanii czy łagodnej depresji

Cyklotymia

• stałe wahania nastroju, obawy występują cyklicznie

• łagodne objawy depresyjne i okresy wzmożonego samopoczucia

• cykliczne zmiany aktywności

• często niestabilność samopoczucia od wczesnej młodości

• mogą występować okresy normalnego samopoczucia w przeciągu kilku miesięcy

• zmiany nastroju bez wyraźnego związku z wydarzeniami życiowymi

Dystymia

• przewlekłe obniżenie nastroju

• przebiegające z niewielkim nasileniem objawów

• objawy zwiększają się epizodycznie (nie cyklicznie)

• zachowana jestreaktyność nastroju (można sprowokować zmiany nastroju)

• stan przygnębienia, smutek występuje jako stan

• anhedonia

• rozdrażnienie, lęk lub niepokój

• zaburzenia łaknienia – brak lub nadmierny apetyt

• zaburzenia snu – insomia lub hipersomia

• poczucie zmęczenia, brak energii, trudności z koncentracją, utrata zainteresowań

• są w stanie podołać codziennym obowiązkom

• dodatkowo poczucie winy i złość

• niska samoocena, pesymistyczne myślenie

SCHIZOFRENIA

To grupa zaburzeń, gdzie występują objawy wytwórcze (wzbogacające obraz kliniczny) i ubytkowe (będące przejawem zubożenia obrazu klinicznego)

1. Epidemiologia

• rozpowszechnienie ok. 1% populacji,

• roczna zapadalność u osób powyżej 15 r. ż. – 0,03 – 0,12%

• w dużych miastach 2 – 3 razy częściej mężczyźni (u mężczyzn wcześniejszy początek, a przez to gorsze rokowanie)

• zapadalność:

• wczesny okres dorosłości, późny młodzieńczy

• wyższa w krajach uprzemysłowionych

• wyższa w czasach kryzysów ekonomicznych

• wyższa u osób urodzonych późną zimą i wczesną wiosną

1. Rokowanie - zróżnicowane

Lepsze:

• u osób z późnym początkiem choroby

• u osób z zadowalającym przedchorobowym funkcjonowaniem społecznym i zawodowym

• u osób rehabilitowanych

• gdy brak stępionego, płaskiego afektu

• gdy występuje duże nasilenie objawów paranoidalnych

• gdy występują cechy splątania w okresie najwiwkszego nasilenia epizodu psychotycznego

• gdy objawy psychotyczne pojawiają się szybko (do 4 tygodni) od pierwszych zmian w zachowaniu

• w okresach rozkwitu gospodarczego

1. Etiologia – nieznana

1. Czynniki genetyczne:

• zgodność zachorowania u bliźniąt jednojajowych wychowywanych razem 91%, wychowywanych osobno 78%; inne dane - u bliźniąt jednojajowych 45 – 50%, u dwujajowych 12 – 15%

• gdy chorują oboje rodzice 15% – 55%

• większa częstość występowania zaburzeń psychicznych (różnych) u dalszych krewnych

• inne badania: ryzyko zachorowania: krewni I stopnia 10 – 12%, krewni II stopnia 5 – 6%, oboje rodzice - 40%

• ale 90% chorych nie ma krewnych I stopnia z tą chorobą

• Etiologia

1. Czynniki biologiczne – hipoteza biochemiczna

• hipoteza dopaminowa

• objawy wytwórcze są wynikiem zwiększonej aktywności dopaminergicznej, spowodowanej nadwrażliwością receptorów dopaminergicznych lub zwiększoną aktywnością struktur dopaminergicznych;

• albo wystepuje osłabienie aktywności dopaminergiczej – stan hipodopaminergiczny – odpowiedzialny za objawy ubytkowe

1. Czynniki psychospołeczne

• teoria podwójnego wiązania

1. Teoria infekcyjna - wirusowa

• zmiany neuropatologiczne oraz obecność przeciwciał przeciwwirusowych w surowicy i płynie mózgowo – rdzeniowym u niektórych chorych sugeruje przebytą infekcję

1. Objawy

• Upośledzenia funkcjonowania – w stosunku do osiągniętego poprzednio lub niemożność osiągnięcia prawidłowego poziomu funkcjonowania.

• Formalne zaburzenia myślenia – urojenia, nastawienia ksobne, ubóstwo myśli itd.

• Nielogiczna forma myślenia – rozkojarzenia myśli, niedokojarzenie, ześlizgi myślowe, przemieszanie wątków, rozwlekłość myślenia, neologizmy, nadmierne rozszerzanie pojęć, otamowanie, echolalia.

• Zaburzenia spostrzegania – omamy słuchowe, węchowe, smakowe.

• Zaburzenia afektu – spłycenie, stępienie, zmienność, afekt nieadekwatny, błazeński.

• Upośledzenie poczucia tożsamości – zaburzenia poczucia siebie samego, swojej płci, rozróżnienia świata zewnętrznego i wewnętrznego.

• Zaburzenia procesów motywacji – nienaturalne popędy, ambiwalencja itd.

• Zaburzenia stosunków z ludźmi - wycofanie się z życia społecznego, izolacja emocjonalna, agresywność, zaburzenia życia seksualnego itd.

• Zmiany w sferze ruchowej – podniecenie, zahamowanie, dziwne pozy, grymasy, rytuały, objawy katatoniczne.

• Świadomość, pamięć, orientacja – na ogół prawidłowe.

• Upośledzenie poczucia tożsamości – zaburzenia poczucia siebie samego, swojej płci, rozróżnienia świata zewnętrznego i wewnętrznego.

• Zaburzenia procesów motywacji – nienaturalne popędy, ambiwalencja itd.

• Zaburzenia stosunków z ludźmi - wycofanie się z życia społecznego, izolacja emocjonalna, agresywność, zaburzenia życia seksualnego itd.

• Zmiany w sferze ruchowej – podniecenie, zahamowanie, dziwne pozy, grymasy, rytuały, objawy katatoniczne.

• Świadomość, pamięć, orientacja – na ogół prawidłowe.

1. Kryteria diagnostyczne wg DSM – IV

• A. Występowanie 2 z poniższych objawów ciągle przez 1 msc :

  1. Urojenia

  2. Omamy

  3. Dezorganizacja mowy

  4. Dezorganizacja zachowania lub zachowanie katatoniczne

  5. Objawy ubytkowe

• lub 1 z poniższych:

  1. Dziwaczne urojenia

  2. Głosy komentujące zachowanie danej osoby i jej myśli

  3. Więcej głosów dyskutujących ze sobą

• B. Znaczące zaburzenie funkcjonowanie społecznego lub zawodowego

• C. Utrzymywanie się objawów z pkt. A w osłabionej postaci przez okres co najmniej 6 mies.

• D. Wykluczenie psychozy schizoafektywnej i choroby afektywnej

• E. Wykluczenie nadużywania środków pscyhoaktywnych i chorób somatycznych jako przyczyny choroby

1. Postacie schizofrenii

Katatoniczna - dominują zaburzenia psychomotoryczne (hiperkineza lub osłupienie)

• osłupienie, mutyzm, negatywizm, opór, katalepsja, chaotyczne podniecenie, bezcelowa aktywność, niezwykłe pozy, zastyganie

Hebefreniczna (zdezorganizowana)

• rozkojarzenie, sałata słowna, niedostosowanie afektu, afekt błazeński, wyraźne zaburzenia zachowania, bezcelowa aktywność, nieodpowiedzialne zachowanie, manieryzmy i grymasy, samozadowolenie lub drażliwość, gwałtowny rozwój objawów ubytkowych (spłycenie afektu, utrata woli), urywkowe urojenia i omamy

Paranoidalna

• urojenia, omamy słuchowe (głosy grożące, nakazujące), wechowe lub smakowe, drazliwość lękliwość, zaburzenia afektu, woli, katatoniczne niesą nasilone

• Postacie schizofrenii

Depresja poschizofreniczna (jako część schizofrenii)

• objawy depresyjne po ustąpieniu epizodu przy utrzymywaniu się objawów schizofrenicznych

Rezydualna

• przewlwkły etap rozwoju choroby, przebycie co najmniej jednego epizodu psychotycznego, utrzymywanie się obawów resztkowych przez rok, dominują objawy negatywne, spowolnienie, mała aktywność, bierność, słabe komunikowanie się, spłycenie afektu, brak dbałości o siebie

Prosta

• powolny, postepujący rozwój, objawy ubytkowe, całościowy spadek aktywności, spłycenie afektu, niezdolność do spełniania wymagań społecznych

Niezróżnicowana

• nasilone omamy, urojenia, rozkojarzenia, zaburzone zachowanie,

• niespełnienie kryteriów innych postaci

WYBRANE ASPEKTY LECZENIA SCHIZOFRENII

Model rehabilitacyjno-edukacyjny

• Konieczne jest stworzenia warunków zapewniających podtrzymanie, rehabilitację i rozwój pacjentów wypisanych po ostrym kryzysie psychotycznym, aby zniwelować zjawisko „obrotowych drzwi”.

• Zakłada się, że patologiczne kontakty międzyludzkie w środowisku mają niekorzystny wpływ na przebieg choroby (liczbę nawrotów, okresy remisji).

• Czynnikom psychospołecznym przypisuje się rolę wyzwalającą i stabilizującą przebieg choroby (niespecyficzny wpływ).

Ogólne zasady:

• Kompleksowe podejście - ze względu na heterogeniczność etiopatogenezy i przebiegu choroby.

• Trwały związek z kluczową postacią terapeuty – tzw. „bliski dystans”, relacja budząca zaufanie, ale o niezbyt dużym emocjonalnym zaangażowaniu.

• Udział pacjenta w społeczności terapeutycznej.

• Oddziaływania na rodzinę pacjenta.

• Komplementarna a nie konkurencyjna rola farmakoterapii.

Cele i zasady:

• złagodzenie objawów;

• uzyskanie wglądu w psychozę;

• wzrost zdolności radzenia sobie w życiu społecznym;

• zaangażowanie i współudział pacjenta;

• radzenie sobie z chorobą i rehabilitacja vs leczenie przyczyny;

• koncentracja na konkretnych problemach i bieżącej sytuacji vs koncentracja na nieświadomych procesach, życiu wewnętrznym;

• ćwiczenia nowo nabytych umiejętności poza oddziałem;

• traktowanie rodziny jako potencjalnego źródła wsparcia vs przyczyny psychopatologii.

Formy oddziaływań terapeutycznych:

• Zajęcia psychoedukacyjne

• Treningi umiejętności społecznych

• Psychoterapia

• Terapia zajęciowa

• Arteterapia

• Zajęcia ruchowe – gimnastyka taniec

• Psychodrama

• Zajęcia rekreacyjne

• Wsparcie społeczne

• Interwencja kryzysowa

Formy pomocy instytucjonalnej:

• Psychiatryczny oddział dzienny

• Oddział dzienny rehabilitacyjny

• Środowiskowy Dom Samopomocy

• Hostel lub mieszkanie chronione

• Specjalistyczne usługi środowiskowe

• Oddział hospitalizacji domowej

• Klub pacjenta lub inna grupa samopomocowa

• Warsztaty terapii zajęciowej

• Ośrodek interwencji kryzysowej

• Zakład lub stanowisko pracy chronionej

Przykłady zajęć treningowych:

• Trening rozpoznawania wczesnych objawów choroby

Celem treningu jest nauczenie pacjenta rozpoznawania objawów prodromalnych i odróżniania ich od innych symptomów towarzyszących chorobie. Śledząc powtarzające się remisje i nawroty choroby pacjent uczy się dostrzegać pewne charakterystyczne zmiany poprzedzające kolejne epizody schizofrenii. Sygnały ostrzegawcze przed pogorszeniem stanu zdrowia pojawiają się zazwyczaj dużo wcześniej niż nawrót choroby, najczęściej z wyprzedzeniem kilku dni a nawet tygodni. Są one odmienne u różnych osób jednak zazwyczaj pacjent najpierw zauważa wahania nastroju, zaś jego otoczenie zmiany w zachowaniu. Do najbardziej powszechnych symptomów ostrzegawczych należą zaburzenia snu, kłopoty z apetytem, zmiany nastroju, myślenia i przekonań oraz zmiana zachowań społecznych, np. pogłębiające się wycofanie lub natręctwa.

• Trening umiejętności życiowych

Są to zajęcia praktyczne, dające możliwość nauczenia się czynności niezbędnych do prowadzenia samodzielnego życia, takich jak sprzątanie, gotowanie, dbanie o higienę osobistą. Może też polegać na nauce zachowania się w bardziej złożonych sytuacjach, np. załatwienie jakiejś sprawy w urzędzie czy gospodarowanie pieniędzmi.

• Trening umiejętności społecznych

Celem treningu jest poprawa kompetencji interpersonalnych i umiejętności społecznych, które z założenia u pacjentów z diagnozą schizofrenii są zaburzone. By pomóc im poprawić funkcjonowanie społeczne wykorzystuje się techniki takie jak modelowanie, wzmacnianie czy odgrywanie ról. Poruszane kwestie mogą dotyczyć umiejętności prowadzenia rozmowy, komunikacji pozawerbalnej, zawierania znajomości z innymi, rozwiązywania konfliktów, wykorzystania czasu wolnego, korzystania usług różnych urzędów.

• Przykładowe zajęcia edukacyjne, cele:

• Wzrost wiedzy na temat choroby akceptacja choroby

• Zwiększenie aktywności w procesie leczenia

• Poprawa współpracy z personelem medycznym akceptacja leków

• Umiejętność rozpoznawania objawów prodromalnych

• Zwiększenie kompetencji w trudnych sytuacjach życiowych docenienie roli wydarzeń stresujących

• Udzielenie wsparcia rodzinie odbarczenie z poczucia winy; wzrost radzenia sobie z psychopatologią

1. Wprowadzenie – cele, założenia, oczekiwania

2. Czym jest choroba? – objawy, typy schizofrenii

3. Jakie są jej przyczyny – biologiczne i środowiskowe (model podatności na stres)

4. Jak można ją leczyć? – metody farmakologiczne i psychologiczne; leki i objawy uboczne

5. Metody oddziaływań psychospołecznych – jakie są zalecane, a jakie przeciwwskazane?

6. Jak zapobiegać nawrotom? – ryzyko nawrotu, objawy zwiastunowe, plan kryzysowy

7. Rola rodziny w leczeniu

8. Podsumowanie – kwestie prawne, wykaz instytucji udzielających pomocy

POZNAWCZA KONCEPCJA DEPRESJI

Aaron Beck zwrócił uwagę, że… osoby w depresji ujawniają negatywne myśli na temat siebie i otaczającej rzeczywistości oraz nieracjonalne przekonania dotyczące swojej przyszłości… są to tzw. błędne schematy poznawcze czyli dysfunkcjonalne założenia

Kognitywna koncepcja depresji:

• Model poznawczy depresji kładzie nacisk na rolę informacji - napływających i zakodowanych w strukturach poznawczych. Struktury poznawcze decydują o motywacji, napędzają ludzkie działania.

• Schematy poznawcze - hipotezy na temat otaczającej rzeczywistości i nas samych - zawierają nie tylko informacje, ale także oceny, wzorce zachowań. Określają sposób w jaki jednostka koduje swoje doświadczenia, jak interpretuje spostrzegane informacje.

• Osoby cierpiące na depresją, jeszcze przed zachorowaniem prezentowały szczególny typ poznawczy, który cechuje obecność trwałych, sztywnych i nawykowych zaburzeń myślenia, w postaci negatywnych, dysfunkcjonalnych schematów poznawczych.

• Negatywne myśli pojawiają się automatycznie. W miarę pogłębienia się depresji zaburzenia poznawcze wypierają racjonalne myślenie i mogą stać się źródłem depresji.

Koncepcja wyuczonej bezradności Beck’a:

• Koncepcja wyuczonej bezradności – wyjaśnia mechanizm powstawania bierności i rezygnacji, a to jest podstawą pesymizmu, który może prowadzić do depresji.

• Widzenie siebie zdefektowanym przecenianie trudności szukanie pomocy popadanie w zależność wyuczona bezradność.

• Depresja wynika z utrwalonych nawyków myślenia. Styl wyjaśniania zdarzeń pozytywnych i negatywnych jest różny u różnych ludzi (wyuczony w dzieciństwie).

• Czynniki poznawcze nie są jedynymi przyczynami depresji (inne to: biochemiczne, zaburzenia aktywacji podwzgórza, stresy psychologiczne), ale są najważniejsze w jej podtrzymywaniu.

Pesymizm: łac. pessimus – najgorszy

Postawa wyrażająca się w skłonności do dostrzegania tylko ujemnych stron życia, negatywnej oceny rzeczywistości oraz przyszłości.

OPTYMIZM: łac. optimum - najlepiej

…jest przeciwieństwem pesymizmu. Podkreśla stosunek do życia, w którym świat spostrzegamy przede wszystkim jako pozytywne miejsce, jako coś dobrego. Optymiści generalnie postrzegają ludzi i zdarzenia jako dobre. Mają tak zwany "pozytywny" stosunek do życia, wierząc w to, iż rzeczy z czasem ułożą się poprawnie.

Uwarunkowania depresji:

• pesymizm

• niepowodzenie, zdarzenie krytyczne, wrogie otoczenie

• przeżuwanie myśli

TRIADA DEPRESYJNA BECKA -> MYŚLENIE wpływa na EMOCJE

1) pesymistyczna ocena sytuacji
2) pesymistyczna ocena siebie
3) pesymistyczna ocena przyszłości

Pesymistyczny styl atrybucji

• wyjaśnianie osobiste niepowodzeń – „to przeze mnie, to moja wina”

• stały charakter niepowodzenia – „zawsze już tak będzie”

• uniwersalny zasięg niepowodzenia – „we wszystkim jestem do niczego”

• Skąd się biorą błędne schematy poznawcze ?

• z błędów w procedurach poznawczych (błędne spostrzeganie i przetwarzanie informacji, zniekształcenia poznawcze)

• z wczesnych relacji z osobami znaczącymi

• z mitów funkcjonujących w kulturze

pesymiści przejawiają: „konsekwentną i negatywną stronniczość w poznawczym przetwarzaniu informacji”

• Najbardziej patogenny charakter mają poglądy nt tego:

• Co człowiek musi i powinien

• Jak powinni zachowywać się inni wobec nas

• Jaki powinien być bieg zdarzeń w świecie

„powinienem zawsze być kompetentny” - „nie mogę dobrze o sobie myśleć, jeśli się pomylę”

„ludzie zawsze powinni okazywać mi sympatię” - „nie mogę być szczęśliwy, jeśli ktoś o mnie źle pomyśli”

„wszystko powinno iść gładko i szybko” – „nie mogę być szczęśliwy, jak mi się coś nie uda”

• Aaron Beck zauważył, że…

Jeśli osoba myśli o sobie „jestem dobra i zasługuję na miłość” inaczej zareaguje na krytykę i odrzucenie, niż osoba, która myśli o sobie „nie zasługuję na miłość, bo nie jestem taka, jaka powinnam być”

ZNIEKSZTAŁCENIA POZNAWCZE - Są to złe nawyki myślowe, najczęściej będące efektem uczenia, które są automatycznie uruchamiane w różnych sytuacjach.

Błędne procedury poznawcze:

1. personalizacja

2. nadmierna generalizacja

3. myślenie „czarno-białe”

4. minimalizowanie i wyolbrzymianie

5. selektywne abstrahowanie

6. katastrofizacja

7. arbitralne wnioskowanie

• czytanie w myślach

• przepowiadanie przyszłości

PERSONALIZACJA:

Bezpodstawne odnoszenie wydarzeń negatywnych do siebie, obwinianie się, przypisywanie sobie sprawstwa niepowodzeń

Mąż wraca z pracy do domu zdenerwowany jak nigdy dotąd… Żona: „To na pewno przeze mnie”

NADMIERNA GENERALIZACJA:

Wyciąganie wniosków z pojedynczych zdarzeń, nie branie pod uwagę wszystkich czynników sytuacyjnych, wszystkich możliwych wytłumaczeń

Utalentowany pianista popełnia błąd podczas grania pierwszego w życiu koncertu przed publicznością… „Nigdy nie będę wirtuozem fortepianu, jestem beznadziejny, lepiej dam sobie spokój z tym graniem”

MYŚLENIE CZARNO-BIAŁE (dychotomiczne):

Używanie skrajnych ocen, spostrzeganie świata bez odcieni szarości „Albo zdam na prawo jazdy, albo jestem do niczego”

„Albo jesteś moim przyjacielem, albo wrogiem”

MINIMALIZOWANIE I WYOLBRZYMIANIE:

niedocenianie pozytywnych zdarzeń a przypisywanie zbyt dużego znaczenia niekorzystnym informacjom „I co z tego, że dostałem tę pracę, skoro nie zdałem na prawo jazdy”

KATASTROFIZACHA:

przesadne ujmowanie jakiegoś zdarzenia w kategoriach katastrofy „pomyliłem się na egzaminie – to kompromitacja”

„coś mnie trochę boli – tak rozwija się rak”

SELEKTYWNE ABSTRAHOWANIE:

koncentracja na tym, co niekorzystne, wnioskowanie na podstawie fragmentu informacji Impreza była świetna, ktoś raz nie zrozumiał kawału, który opowiadali koledzy… „Lepiej nie będę chodził na imprezy, nie potrafię się bawić tak jak inni…”

ARBITRALNE WNIOSKOWANIE:

nieuwzględnianie argumentów i dowodów, zwłaszcza przeciwnych do negatywnego wniosku

CZYTANIE W MYŚLACH:

„Wiem, że uważają mnie za głupią” „Na pewno go nudzę” „Dawno do mnie nie dzwoniła, pewnie ma dosyć moich narzekań”

PRZEPOWIADANIE PRZYSZŁOŚCI:

„Nikt mnie nie pokocha” „Nic mi się nie uda” „Na pewno nie zdam tego egzaminu”

Zmiana negatywnego myślenia skoro myślenie wpływa na emocje to… ZMIANA MYŚLENIA powinna wpłynąć na ZMIANĘ EMOCJI