JÓZEF CZECHOWICZ
- wywodził swój rodowód od starego ariańskiego rodu
- urodzony w Lublinie 15.03.1903 roku. Ojciec poety, Paweł Czechowicz - syn służącej z Żukowa, woźny a później inkasent w Banku Warszawskim w Lublinie. Chorował, przebywał w szpitalu psychiatrycznym, aż w końcu w 1912 zmarł. Matka, Małgorzata z Sułków. Czechowicz miał dwoje rodzeństwa: siostrę Katarzynę i brata Stanisława (zmarł młodo na gruźlicę)
- W 1913 roku Czechowicz zostaje zapisany do szkoły, a w 1921 roku otrzymuje maturę Seminarium Nauczycielskiego Męskiego. W tym samym roku Czechowicz zostaje nauczycielem w Brasławskiej szkole powszechnej (Wileńszczyzna). Po pewnym czasie Czechowicz przenosi się do Słobódki. Swoje wrażenia zawarł w „Opowieści o papierowej koronie” drukowanej w „Reflektorze” (czerwiec, 1923). Akcja utworu toczy się w Słobódce, głównym bohaterem jest Henryk, zawiedziony kochanek homoseksualista, niedoszły samobójca (Czechowicz używał imienia Henryk)
- Czasopismo „Reflektor” użyczy swej nazwy grupie poetyckiej, której teoretykiem był Czesław Bobrowski. Jej trzon tworzyli: Konrad Bielski, Wacław Gralewski, Stanisław Grędziński i Józef Czechowicz.
- Do "Skamandra" zraził Czechowicza tradycjonalizm, podobną postawę zajmie wobec awangardowego doktrynerstwa i awangardowego racjonalizmu. Chce, aby "ludowe" znaczyło "ludzkie", aby mowa poetycka - pełna brzmień, inkantacji - była sięganiem do języka magicznego.
- najwcześniejsze wiersze pochodzą z 1922 roku
- po rozpadnięciu się „Reflektora” Czechowicz powołuje Związek Literatów Lubelskich. W 1933 miał wyjśc miesięcznik „Strefa”, ale nie udało się
- wydawał i redagował „Kurier Lubelski” do 1932 (radykalne i demokratyczne), a potem „Dziennik Lubelski” (krótko, bo tylko 9 dni)
- praca w ZNP (Wydział Wydawniczy). Redagował „Płomyczek”, „Miesięcznik Literatury i Sztuki”
- pseudonimy: JHC, Henryk Zasławski
- wyrzucono go z ZNP – oskarżono o homoseksualizm i niemoralność
- w 1937 został sekretarzem redakcji tygodnika „Pion”, potem pracował w Polskim Radiu
- zginął w 1939 (podczas bombardowania)
- w „Pionie” drukował jednoaktówki: „Czas jutrzenny”, „Jasne miecze” (głównym bohaterem był aktor), „Obraz” (Bohater – malarz) i czwartą „Bez nieba” (bohater: poeta. Poeta ów symbolizować miał wyjątkowość artysty, a druga postać, Sobowtór – przynależność do ludzi) drukował w „Piórze”
- pracował nad utworem prozatorskim „Berło” – nie ukończone, ponoć zniszczone, miało być „klechdą domową”, składającą się z 3 części
- wiele opowiadań i nowel zawierających wątki autobiograficzne – „Litery”, „Koń rydzy”, „Ludzie, konie, deszcz”, „Jama” (przeżycia wojenne)
- pewne utwory nazywał „skrótami powieści” – „Lelela”, „Sektanci”, „Matka”. Były to jakby „konspekty powieści”, ale Czechowicz uważał te „skróty powieści” za gatunek literacki. Akcja była na poły fantastyczna, w wymiarze snu/baśni
- utwory dla dzieci nawiązywały formą do kołysanek, form poezji ludowej
- liczne tłumaczenia, w 1923 dramat Błoka, poza tym: Lermontow, Jasienin, Cwietajew, Olżycz, Tyczyna, Apollinaire, Eliot, Blake, fragmenty Ulissesa
- poezja śmierci i zagłady to między innymi: „Przemiany”, „Więzy miłości” – deformacja optymistycznej wizji urbanizacji. „Śmierć” – wszechobecność śmierci. „Więzienie” – świat to więzienie. „Ampułka” – życie to koszmar.
- poezja: widmo śmierci, duży wpływ wojny, obrazy mitologiczne, słowo „koń” było hasłem wywoławczym niepokojów i katastrof. Wielką rolę odgrywają w niej motywy ognia i wody w ambiwalentnym, śmiercionośno-oczyszczającym znaczeniu.
- Świat poezji Czechowicza to przede wszystkim wieś i małe miasteczko, a główne tonacje psychiczne to łagodność, czułość i bezradność. Dominująca w jego poezji barwą uczuciową jest żal, estetyczną - elegijność, a główną obsesją - śmierć. Myśl o śmierci własnej jest w niej ściśle spleciona z przeczuciem śmierci zbiorowej, wojny, wielkiej zagłady.
- problematyka poezji – trzy wyraźne całości: Arkadia, śmierć, katastrofa. opozycją w tej poezji jest przeciwstawienie Arkadii i Katastrofy - krucha, łagodna uroda Arkadii i apokaliptyczna groza Katastrofy wzajemnie się potęgują.
- występował jako autor wypowiedzi programowych, walczył o pewien typ poezji, pisał felietony i recenzje
- szkice o poezji i poetach: „Oblicze nowej sztuki”, „Poezja godna epoki”
- funkcje poezji wg Czechowicza: „mitotwórstwo” – wypracowanie takiego modelu przyszłości, który poezja mogłaby światu zaproponować. Poeta ma ujmować rzeczywistość w kształt nowego mitu.
- W warstwie formalnej jego poezja cechuje się uproszczoną i rozluźnioną składnią, całkowitą rezygnacją z interpunkcji i dużych liter.
- Koncepcję języka poetyckiego w twórczości poetyckiej Czechowicza określa się jako symboliczno-magiczną. Poeta stara się sięgać do treści ukrytych, nadać słowu moc sprawczą, uczynić z niego zaklęcie. Prowadzi to do mityzacji świata i do jego odrealnienia a zarazem ku personifikacji zjawisk, heroizacji postaci i uwzniośleniu - źródeł takiej postawy szukać można w poezji romantycznej oraz, przede wszystkim, w folklorze.
- nazywał swój program poetycki „fantazjotwórstwem”. Cechy które powinna mieć poezja: wizyjność i kreacyjność
- był pomiędzy dwoma postawami: kontynuacja tradycji i sprzeciw wobec niej
- wyraźna dwuplanowość w jego poezji: świat widziany i drugi, poza nim, wyrażany symbolicznie
- popierali go: Napierski, Gałczyński, krytykował Zawodziński
- pierwsza próba zetknięcia powojennych czytelników z Czechowiczem – Jaworski w numerze „Kameny”, będącej wyborem wierszy Czechowicza
- 1949-1954 – nie pisało się nic o Czechowiczu i nie wydawało jego wierszy. Wreszcie Pollak i Śpiewak wydali „Wiersze wybrane Józefa Czechowicza”
- trudność wydawniczą sprawiła ortografia – Czechowicz miał własną interpunkcję i ortografię. (dopisywano więc kropki i przecinki tam gdzie uważano że być powinny)
- dla Czechowicza ważna była muzyczność poezji. Promieniowanie rytmiczne wynika z rytmu obrazów. Słownictwo z dziedziny muzycznej bardzo bardzo częste (trąbka, śpiew), onomatopeja. Czechowicza uznaje się za "wirtuoza muzyczności" i "mistrza instrumentacji głoskowej", współtworzą one w jego wierszach również warstwę znaczeniową. Interpretując muzyczność w poezji Czechowicza krytycy określali ją często w sposób dosyć daleko różniący się od siebie - sądy te wahają się pomiędzy "nieśpiewną muzycznością" a "kołysankowością" - obrazuje to różnorodność możliwości interpretacji, a także ewolucje w twórczości poety, która stawała się z czasem bardziej muzyczna.
- zrażał go minimalizm ideowy awangardy
Zbiór zawiera wiersze ze zbiorów:
KAMIEŃ – wczesne wiersze – sielskość, łagodność. utwory sielankowe, pojawia się pytanie: „czegóż się bać?”, kilka wierszy porusza problematykę śmierci, śmierć staje się punktem odniesienia
DZIEŃ JAK CO DZIEŃ – walka dwóch postaw: związanej z niebem i z ziemią
BALLADA Z TAMTEJ STRONY – szukanie ratunku – ziemi (jedność człowieka z ziemią), świat to więzienie. Śmierć jest tematem głównym, ale pojawiają się wizje arkadyjskie. Budowa wiersza: aliteracje, rymy, powtórzenia
STARE KAMIENIE – świat łagodny, spokojny, piękny
W BŁYSKAWICY – walka dobra ze złem
NIC WIĘCEJ – nurt katastroficzny
NUTA CZŁOWIECZA – nasilenie nurtu katastroficznego
(Kamień, Lublin 1927;
Dzień jak codzień, Warszawa 1930;
Ballada z tamtej strony; Warszawa 1932;
Stare kamienie, Lublin 1934; W błyskawicy, Warszawa 1934;
Nic więcej, Warszawa 1936;
Arkusz poetycki, Warszawa 1938;
Nuta człowiecza, Warszawa 1939)
A tu zamieszczam coś fajnego, co znalazłam:
W jego liryce można wskazać dwa opozycyjne nurty: sielankowo - arkadyjski i katastroficzny. Pierwszy zawiera poezję przedstawiającą wiejski pejzaż w liryczny sposób, drugi wyraża natomiast egzystencjalne niepokoje i obrazy oraz przeczucia i zapowiedzi wojny, zagłady świata, ukazywanej w apokaliptycznym wymiarze.
„Na wsi" to poetycki opis wieczoru na wsi. Poeta kreuje tradycyjny, wiejski pejzaż, wskazuje typowe i charakterystyczne elementy: żyto, rzekę, pole, siano, wracające z pastwiska bydło, krzyże na rozstajach. Opis został zdynamizowany przez uchwycenie zmian związanych z upływem czasu (przedstawione zostało popołudnie, wieczór i noc) oraz przez nagromadzenie czasowników w metaforach. Dynamizm opisu nie odbiera jednak wierszowi jego sielskości. Poetycki obraz jest niezwykle bogaty i plastyczny. Autor oddziałuje na wyobraźnię odbiorcy przez określenie różnorodnych wrażeń zmysłowych: zapachu, kolorów i światła, dźwięku, ciepła. Poeta stosuje także tradycyjną metaforę, a także animizację i personifikację („księżyc idzie srebrne chusty prać"), które są charakterystyczne dla wyobraźni ludowej, ożywiającej naturę. Wiersz tchnie ciepłem i spokojem. Tak jest też traktowany wiejski krajobraz - jako ucieczka przed strachem i złem.
Kolejne utwory poetyckie Czechowicza to narastanie niepokoju. Następuje wytłumienie nurtu sielsko - arkadyjskiego, a znaczne zwiększenie doznań katastroficznych. Pojawia się lęk o losy jednostki i cywilizacji, społeczności. Czechowicz używa teraz wielu motywów i symboli apokaliptycznych: ognia, potopu, dymu i pożaru. Sięga także do biblijnych odwołań. Nasila się złowrogi nastrój przyszłej katastrofy.
„Sam" jest pełen niepokoju, smutku i uczucia zbliżonego do pesymizmu. Podmiot liryczny jest sam i w swojej samotności rozpatruje wizję nieuchronnej apokalipsy, która już wisi nad światem. Brak jest jasnego wytłumaczenia i uzasadnienia niepokoju, nie ma podanej wyraźnej jego przyczyny. Mimo to, a może właśnie dlatego, jest on tak wyraźnie dostrzegalny i przejmujący.
Ostatni tomik poezji Czechowicza to „Nuta człowiecza", zawierająca liczne refleksje religijne, wiele fragmentów, w których poeta wyraża przeczucie własnej śmierci. Jego przewidywania sprawdziły się - zginął w Lublinie w pierwszych dniach wojny.
„Ballada z tamtej strony" - jak mówi tytuł wiersza podmiot liryczny opisuje siebie jako już nieżyjącego. Stwierdza on, iż życie jest bardzo krótkie, jak sen. Katastrofista widzi swoje życie jako skończone. To co istnieje teraz jest już przeszłością, bo i tak kiedyś przeminie.
„Przedświt" - jest to apokaliptyczna wizja świata. Pojawia się motyw jeźdźca i konia (ten koń stanowi cień skojarzenia z 4 jeźdźcami na koniach z Apokalipsy). Świat ulegnie zagładzie, gdy pojawią się jeźdźcy apokalipsy. W utworze mówi się o przedświcie, ale samego świtu nie będzie, on zginie i pojawi się coś innego. Jawią się różne kolory, a wśród nich czerwień - kolor zagłady, zniszczenia. Człowiek natomiast w momencie zagłady szuka ucieczki, która i tak mu nic nie da.
„Żal" - podmiot liryczny mówi o zagładzie, o własnej śmierci. Wszyscy jesteśmy skazani na zagładę. Podmiot utożsamia siebie z całą ludzkością. Pojawia się element wojny, podmiot mówi, że będzie strzelał do siebie (nawiązanie do I wojny światowej, podczas której Polacy, będący pod różnymi zaborami, strzelali do siebie). Zagłada będzie dotyczyła wszystkich. Zginą żołnierze, przestępcy, dzieci, kobiety, cywile. Ten świat stworzony przez cywilizację jest skazany na zagładę. Motyw ryku głodnych ludów, stanowić ma ryk, który doprowadzi świat do zagłady. Złowieszcze są również w wierszu świergoczące jaskółki.