JOHN DEWEY

1859 – 1952

• wybitny amerykański filozof i pedagog

• opracował założenia progresywistycznej koncepcji dydaktycznej (jako efekt sprzeciwu wobec dydaktyki herbertowskiej oraz dzięki 7-letniej praktyce pedagogicznej

w swojej eksperymentalnej Laboratory School, gdzie sprawdził w praktyce słuszność swoich poglądów filozoficznych i pedagogicznych)

Poglądy J. Deweya:

MYŚLENIE:

• prawdziwą swobodą jest swoboda intelektualna

• jeżeli człowiek nie rozwija w sobie myślenia i daje sobą powodować popędom, kaprysom, chwilowym okolicznościom, tak naprawdę popada w niewolę.

• Pełny akt myślenia człowieka składa się z pięciu logicznych stopni:

1. odczucie trudności,

2. wykrycie jej i określenie,

3. wysunięcie hipotezy (możliwego rozwiązania),

4. weryfikacja logiczna lub/i empiryczna hipotezy,

5. działanie zgodne z obraną hipotezą

• umysł wyszkolony, logicznie wyrobiony będzie umiał nie tylko posługiwać się powyższymi stopniami, traktując każdy problem jako odrębny i wyjątkowy, ale także wykorzystać pomyłki i błędy z przeszłości.

• w skład myślenia refleksyjnego wchodzą też następujące procesy: indukcja, dedukcja, interpretacja faktów (sąd), posługiwanie się ideami, które Dewey rozumie jako pewne znaczenia przyjmowane na próbę i jako takie stanowiące narzędzia refleksji, analiza, synteza itd.

• myślenie może być konkretne (dot. kwestii znanych i związanych z naszym życiem społecznym, np.: meble, ziemniaki, płaca, wybory itp.) bądź abstrakcyjne (nie jest ściśle związane z praktycznymi względami).

WYCHOWANIE:

• proces wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku (proces społeczny), dzięki któremu jednostka staje się spadkobiercą nagromadzonego kapitału cywilizacji,

• dochodzi do skutku jedynie dzięki pobudzaniu wrodzonych sił dziecka przez wymogi społeczne sytuacji, w której się dziecko znalazło,

• posiada 2 strony (organicznie zespolone ze sobą, równoważne):

1. PSYCHOLOGICZNĄ - instynkty i siły wrodzone dziecka dostarczają materiału i są punktem wyjścia w wychowaniu (strona indywidualna)

2. SOCJOLOGICZNĄ - poznanie społecznych warunków współczesnego stanu cywilizacji jest rzeczą nieodzowną dla należytej oceny duchowych sił dziecka - instynkty i dążności dziecka trzeba przetłumaczyć na język społecznych odpowiedników (strona społeczna)

• jednostka, którą należy wychować, jest jednostką społeczną, a społeczeństwo organicznym związkiem jednostek uspołecznionych,

• musi się rozpoczynać od wglądu psychologicznego w zdolności, zainteresowania

i nawyknienia dziecka, a dalej konieczna jest nieustanna interpretacja tych zdolności, zainteresowań i nabytych sposobów zachowania się dziecka, aby wiedzieć do czego zmierzają - trzeba znaleźć ich społeczne odpowiedniki, żeby poznać ich właściwe znaczenie i użyteczność społeczną,

• pewien proces życiowy, a nie przygotowanie do przyszłego życia.

SZKOŁA:

• instytucja społeczna, postać życia społecznego, w której zespolone są wszystkie jego czynniki, najbardziej przydatne dla przysposobienia dziecka do uczestniczenia

w dziedzictwie poprzednich pokoleń oraz do używania własnych sił dla celów społecznych, dlatego:

• musi przedstawiać pewną formę obecnego życia

• zadanie szkoły: pogłębienie i rozszerzenie odczucia wartości społecznych, które zostało mu wdrożone w życiu domowym

• powinna upraszczać istniejące poza nią życie społeczne

• życie szkolne powinno wyrastać z życia domowego - powinno podjąć

i kontynuować czynności, z którymi dziecko obeznało się już w domu, aby nauczyło się poznawać ich znaczenie i potrafiło wykonywać je samodzielnie

• szkoła nie jest miejscem udzielania wiadomości, uczenia się lekcji i wytwarzania nawyknień - jest to tylko przygotowanie do czegoś, życie szkolne nie wchodzi w skład doświadczenia dziecka

• najważniejsze są bezpośrednie i żywe stosunki z innymi we wspólnocie pracy

i myśli

• dyscyplina szkoły powinna wynikać z jej życia jako społecznej całości, a nie pochodzić od nauczyciela,

• egzaminy są użyteczne jedynie jako sprawdziany przystosowania się dziecka do wymogów życia społecznego i mają sens tylko wtedy, gdy pozwalają określić, do jakiej czynności i pracy społecznej dziecko okazuje najwięcej przysposobienia.

NAUCZYCIEL:

• nie może narzucać dziecku wyobrażeń albo wpajać mu zasobu nawyknień,

• ma dokonywać nieustannie umiejętnego doboru wpływów, mających oddziaływać na dziecko,

• ma dopomagać dziecku w dawaniu właściwych odpowiedzi, czyli reakcji na wpływy,

• zaprawiać dziecko do dyscypliny życia na podstawie swego bogatszego doświadczenia i dojrzalszej mądrości.

PRZEDMIOTY NAUCZANIA SZKOLNEGO:

• zbyt nagłe wprowadzenie dziecka w szereg przedmiotów jest niezgodne z naturą dziecka

• własna działalność społeczna dziecka jest istotnym ośrodkiem korelacji/koncentracji przedmiotów szkolnych, a nie nauki przyrodnicze, literatura, historia

• naczelna zasada koncentracji nauczania: wsparcie nauczania na rozwoju sił dziecka

• jedyną drogą uświadomienia dziecku jego społecznego dziedzictwa jest danie mu możności wykonywania tych samych zajęć, które uczyniły cywilizację tym, czym jest, robiąc ośrodkiem korelacji tzw. zajęcia ekspresyjne i konstrukcyjne

• podstawowe zajęcia: gotowanie, szycie, roboty ręczne itd. - czynności te, powinny być dla dziecka środkiem, umożliwiającym mu wejście w tok bardziej formalnych przedmiotów szkolnego programu

• inne przedmioty nauczania są o tyle kształcące, o ile zapoznają z materiałami

i procesami, które czynią życie społeczne tym, czym ono jest - muszą opierać się na dotychczasowym doświadczeniu

• przedmioty nauczania muszą zawierać czynniki społeczne, np. nauka o języku

• w idealnym programie nauczania nie ma żadnej kolejności i następstwa przedmiotów - postęp nie polega na następstwie przedmiotów, lecz na wyzwalaniu

w dziecku nowych nastawień i zainteresowań w stosunku do doświadczenia

• kształcenie jest ciągłą rekonstrukcją doświadczenia

METODA W NAUCZANIU:

• prawo i metoda przedstawiania dziecku materiału muszą być wydobywane z natury dziecka

• w rozwoju naturalnym dziecka zachowanie się czynne wyprzedza funkcje czysto odbiorcze, uzewnętrznianie się (ekspresja) jest wcześniejsze od odbierania wrażeń (impresji), rozwój mięśni wcześniejszy od rozwoju sprawności aparatu zmysłowego, wszelkie stany świadomości dążą do ujawnienia się w działaniu

• procesy rozumienia i myślenia są rezultatem działania i kształtują się celem umożliwienia lepszej kontroli postępowania

JOHN DEWEY

Bardzo duży wpływ na współczesną myśl pedagogiczną wywarł John Dewey, wybitny filozof-pragmatysta i pedagog amerykański. On to jeden z pierwszych nawoływał, już pod koniec XIX w., do rewizji podstawowych założeń szkoły tradycyjnej, poddał druzgocącej krytyce zasady dawnego wychowania, spojrzał z nowej strony na życie dziecka i przejawy jego psychiki, wskazał drogę do oparcia pracy wychowawczej na naturalnych podstawach przeżyć i czynnych zainteresowań wieku dziecięcego, wysunął postulat przekształcenia szkoły na instytucję żywą, będącą źródłem radości dla dziecka oraz bezpośrednich doświadczeń życiowych. Opracował on podstawowe założenia koncepcji dydaktycznej, dającej początek ruchowi reformistycznemu, który (w stosunku do szkoły tradycyjnej) nazwano szkołą postępową – progresywistyczną.

Ruch nowatorski wyrażający się w teorii i praktyce wielu krajów inspirowany był przemianami społecznymi i ekonomicznymi zachodzącymi pod koniec XIX i na początku XX wieku, jak też rozwojem psychologii. zmierzano nie tylko do usunięcia braków szkoły tradycyjnej, ale do stworzenia od podstaw nowej szkoły, która przybrała w różnych krajach rozmaite nazwy: szkoła życia, szkoła aktywna, szkoła twórcza, szkoła czynu.

Koncepcja pedagogiki progresywnej

Koncepcja progresywistyczna kształtowała się z jednej strony w wyniku krytyki poglądów herbartystów, z drugiej zaś – w toku praktycznych prób nowatorskich w chicagowskiej szkole laboratoryjnej, które zmierzały do przystosowania szkoły do potrzeb i wymagań ówczesnego życia społecznego.

Koncepcja dydaktyczna Deweya wynika z jego poglądów filozoficznych i psychologicznych, pragmatyczny instrumentalizm łączy się z działaniem, z doświadczeniem człowieka, w wyniku którego odbywa się jego rozwój i zdobywa on wiedzę o świecie. Działanie jest więc źródłem poznania, stąd uczenie się jest możliwe tylko przez działanie. Instrumentalizm Deweya stał się podstawą jego teorii uczenia się, której naczelnym hasłem była zasada: uczymy się przez działanie. Filozofia wychowania Deweya godząc dążenia jednostkowe i zbiorowe, upatrując w idealnej szkole pracy jedynie narzędzie do udoskonalenia społeczeństwa próbowała wyjść naprzeciw rodzącym się w Stanach Zjednoczonych i Europie tendencjom demokratycznym.

Zgodnie z tą zasadą w szkole progresywistycznej główny akcent położono na rozwój aktywności ucznia, jego zainteresowań i zdolności poznawczych poprzez różnorakie zajęcia praktyczne. Tego rodzaju zajęcia najskuteczniej kształtują intelekt, wdrażają do współpracy i współdziałania, przygotowują do działalności, z której wyrastają autentyczne zainteresowania.

Przyjmując, że myślenie ściśle powiązane z działaniem jest czynnikiem warunkującym rozwój człowieka, Dewey inaczej, niż herbartyści, określa proces uczenia się: uczenie się powinno przebiegać w procesach myślenia i działania, a myślenie to rozwiązywanie problemów, których punktem wyjścia są odczuwane trudności. toteż uczenie się jest procesem badawczym, opartym na rozwiązywaniu problemów. W każdym pełnym akcie myślenia można wyróżnić następujące stopnie logiczne:

1. odczuwanie trudności

2. wykrycie jej i określenie,

3. nasuwanie się możliwego pomysłu rozwiązania (formułowanie hipotezy),

4. wprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania (logiczna weryfikacja hipotezy),

5. dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy.

Organizacja i tok lekcji winny być wyznaczone przez poszczególne stadia aktu myślenia, stanowiące swoiste stopnie formalne lekcji. W nauczaniu należy dążyć do stworzenia uczniom sytuacji wymagających rozwiązania przez nich różnorakich praktycznych problemów, przy czym problemy te powinny dotyczyć przede wszystkim rzeczywistych i autentycznych potrzeb uczniów oraz zainteresowań wyrosłych na podłożu ich ogólnego rozwoju. Uczeń powinien zdobywać wiedzę samodzielnie przez działalność praktyczną, osobiste doświadczenie oraz rozwiązywanie problemów wysuwanych przez życie. Przekazywanie uczniom nowych informacji trzeba traktować jako czynności incydentalne w rozwoju myślenia, jako instrumentu działania.

Wady dydaktyki Deweya

System dydaktyki progresywistycznej, oparty na filozofii pragmatycznej nie zapewniał zdobywania uczniom usystematyzowanej wiedzy będącej podstawą myślenia i działania, a to dlatego, że stopnie Deweya oprócz tłumaczenia (wyjaśniania) i sprawdzania, nie uwzględniały innych rodzajów rozumowania (wnioskowania i dowodzenia).

Ponadto dawanie priorytetu zainteresowań ucznia nad jego planowym wysiłkiem, swobody działania nad karnością, doświadczenia indywidualnego nad doświadczeniem społecznym czy inicjatywy ucznia nad inicjatywą nauczyciela powoduje, że możliwości zastosowania tych stopni w procesie dydaktycznym są ograniczone. Stadia pełnego aktu myślenia nie uwzględniają także potrzeby utrwalania wiedzy ani kształcenia określonych umiejętności. Braki te wynikają stąd, że Dewey błędnie utożsamiał proces uczenia się, z procesem badania.

Utożsamianie uczenia się z badaniem ograniczało kierowniczą rolę nauczyciela. Miejsce aktywnego wychowawcy przekazującego gotową wiedzę uczniom, zajął w szkole działania Deweya nauczyciel-instruktor, który nie narzucał uczniom ani treści nauczania, ani metod uczenia się, lecz stwarzał warunki do zdobywania różnorodnych doświadczeń.

Brakiem dydaktyki Deweya jest także to, że uczenie się poprzez badanie może stać się sztuką dla sztuki – nie ważne po co, ważne by było co badać. Takie formalistyczne stanowisko uniemożliwia zaznajomienie uczniów z systematyczną wiedzą o świecie. Jednostronność teorii nauczania Deweya przejawia się w tym, że przyjmuje on dla wszystkich przedmiotów jedną metodę doświadczenia czynnego. uważał on, iż rozwiązywanie wszelkich problemów powinno się odbywać według stadiów pełnego aktu myślenia.

Zalety pedagogiki Deweya

Równocześnie koncepcja dydaktyki Deweya posiada wiele wartościowych haseł i postulatów, a sporo jego myśli stało się powszechnym dorobkiem pedagogiki. Dzięki niemu zwrócono uwagę na praktyczną działalność uczniów, uczenie się przez działanie, wiązanie nauczania z życiem oraz na aktywizowanie uczniów, rozwijanie ich samodzielności oraz zainteresowań.

W szkole Deweya uczniowie nie mieli tylko słuchać i odpowiadać, lecz rozwiązywać problemy wynikające z ich potrzeb i zainteresowań. Dynamiczna rola ucznia w procesie uczenia się pozwala lepiej przygotować wychowanka do czekających go zadań w nowym społeczeństwie, w którym swoje miejsce mogą znaleźć tylko ci, którzy będą umieli w sposób kreatywny dostosować się do zmiennych i w chwili obecnej nieokreślonych wymagań nowego społeczeństwa. Do takiego sposobu myślenia i działania nie przygotowywała pasywna pedagogika Herbarta.

Na plus pedagogiki Deweya trzeba także zaliczyć i to, że odnosi się do nauczania wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach systemu szkolnego, a więc ma charakter formalny i uniwersalny.

Nie bez znaczenia jest także postulat stosowania w procesie nauczania metod naturalnych, tj. bezpośredniego poznawania rzeczywistości. Wprowadzenie metod laboratoryjnych i doświadczeń bezpośrednio przeprowadzanych przez uczniów pozwalających im lepiej zapoznać się z obserwowanymi procesami niż przez suchy wykład. Szkoła przemienia się w naturalną formę aktywnego życia społecznego, za pomocą zajęć praktycznych, pogłębiając i rozszerzając odczucie wartości społecznych, jakie dziecko zdobyło w życiu domowym.

Podsumowanie.

Myśl pedagogiczna Deweya jest ciekawą próbą przystosowania szkoły do potrzeb i wymagań nowoczesnego życia społecznego, stworzenia nowego typu wychowania jako narzędzia społecznej przebudowy w kierunku twórczego demokratyzmu. Wobec ogromnych przeobrażeń społecznych, jakie dokonują się ustawicznie pod wpływem rewolucji informatycznej i informacyjnej pedagogika Deweya pragnie uczynić człowieka świadomym współtwórcą przemian w świecie ludzkim, swobodnym i odpowiedzialnym, zdolnym do inicjatywy i samodzielnego rozstrzygania zagadnień wyłaniających się z życia. udoskonalenie społeczeństwa, powodzenie demokracji uzależnione jest od tego czy pedagogice uda się stworzyć „nowego” człowieka, twórczego i aktywnego, umiejącego podołać narastającym ustawicznie zagadnieniom i dokonać niezbędnej reorganizacji doświadczenia. Wydaje się, że pedagogika Deweya zwalczając szkołę tradycyjną z jej metodami biernymi i pamięciowymi, będącymi wykładnikiem sztywnego i stabilnego społeczeństwa, propagująca nową, aktywną i zagadnieniową technikę uczenia się i nauczania, mającą zabezpieczyć płynność i elastyczność życia społecznego, jest właściwą propozycją na wyzwania nowego społeczeństwa. Zasada twórczej czynności, zgodnej z zainteresowaniami ucznia i kształcącej jego siły wewnętrzne, przywraca harmonię pomiędzy zawodem a życiem człowieka i podnosi jego godność osobistą poprzez umiejętność kreatywnego dostosowania się do zachodzących zmian

W XIX i XX wieku ożył kierunek zwany naturalizmem pedagogicznym. Badania psychologiczne potwierdzały tezę o spontanicznym, nieskrępowanym i naturalnym rozwoju psychiki dziecka. Według

założeń pedagogiki naturalistycznej proces wychowania jest zjawiskiem naturalnym, analogicznym do innych zjawisk przyrodniczych.

Natura dziecka z gruntu jest dobra, a wychowanie ma dążyć do jego zachowania. Zatem należy

pozostawić dziecku swobodę działania, usunąć z wychowania przymus i dążenie do urobienia jego psychiki według jakichkolwiek wzorów. Cele wychowania powinna wyznaczać natura dziecka, jego indywidualność, zainteresowania i zdolności.

Naturalizm

oprócz błędów jak np. przekonanie o dobrej naturze małego dziecka wprowadził do pedagogiki też pozytywne elementy. Do najważniejszych zaliczyć trzeba przekonanie, że o skuteczności wychowania decyduje znajomość psychiki dziecka.

Innym kierunkiem, który odegrał dużą rolę w tworzeniu się teorii wychowania był socjologizm pedagogiczny. Wyrastał bezpośrednio z zainteresowań środowiskiem społecznym. Socjologizm pedagogiczny był całkowicie przeciwstawny koncepcji naturalistycznej. Jeżeli dla naturalistów istotą procesu wychowania była specyficzna dla każdego dziecka „natura”, to kierunek socjologiczny za główny czynnik rozwoju dziecka przyjął środowisko społeczne. Cele wychowania ustanawia

społeczeństwo zgodnie z interesem grupy, środowiska czy narodu. Zatem wychowanie jako proces

społeczny nie może odbywać się poza społeczeństwem.

Integracji obu kierunków na gruncie nowego wychowania dokonał John Dewey. Twierdząc, że o

wychowaniu decydują dwa równoważne czynniki: indywidualny i społeczny.

Taką szkołą miała być „szkoła pracy”.

Ażeby zobrazować okres w którym John Dewey działał i tworzył podwaliny nowego systemu nauczania powinniśmy w tym miejscu przytoczyć kilka faktów z historii Ameryki. Prawie na

sto lat przed urodzeniem Dewey’a w 1787 r. została uchwalona Konstytucja Stanów Zjednoczonych, która weszła w życie wraz z 26 poprawkami. Konstytucja Amerykańska była pierwszą w świecie

(drugą była Polska Konstytucja 3 Maja z 1791), która określała zasady polityczne i społeczno-gospodarcze państwa, jego ustrój strukturę i kompetencje naczelnych organów władzy oraz podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie. Określała, że ludność Stanów Zjednoczonych w sposób demokratyczny wybiera swoich przedstawicieli do Kongresu zaś prezydenta w pośrednim

głosowaniu powszechnym. Formacją społeczno-gospodarczą Ameryki został kapitalizm, który jako sposób produkcji pozwalał na łączenie środków produkcji stanowiących własność klasy burżuazyjnej (kapitaliści) z najemną siłą roboczą pracowników pozbawionych tychże środków. System ten pozwalał na dużą konkurencyjność w wytwarzaniu produktów, a co za tym idzie na bardzo szybki rozwój gospodarczy kraju.

W 1861 r. do władzy dochodzi znakomity polityk Abraham Lincoln. Był on głównym przeciwnikiem rozszerzania się niewolnictwa. Niewolnicy byli pozyskiwani w Afryce jako tania siła robocza, która nie wymagała dużych nakładów finansowych. Pomijając to, że taki sposób wyzysku człowieka był niezgodny z konstytucją amerykańską, należy zwrócić uwagę, że „nabyte ręce” nie sprzyjały rozwojowi przemysłu maszynowego. Wydaje się, że Lincoln dostrzegł to zagrożenie, gdyż taki system nie tylko uwłaczał człowiekowi, ale także prowadził nie do rozwoju państwa, ale do jego uwstecznienia. Za takim rozumowaniem może przemawiać fakt, że po wygraniu wojny secesyjnej (1861-1865) przez Północ nastąpiło zniesienie niewolnictwa w całym kraju zaś w następnych latach nastąpił szybki okres uprzemysłowienia Ameryki i wzrost kapitalizmu. Doniosłym wydarzeniem tego okresu była pierwszaw świecie samochodowa linia produkcyjna. W 1903 r. Henry Ford założył koncern samochodowy i na potrzeby produkcji opracował specjalne metody organizacji pracy

i zarządzania w swojej firmie.

Ekspansywny rozwój przemysłu maszynowego spowodował wzrost zapotrzebowania na ludzi

wykształconych, którzy mogliby podołać wyzwaniu, jakie stawiały nowe wynalazki techniczne. Masowa produkcja fabryczna, dochodząca do niebywałej specjalizacji coraz bardziej pochłaniała człowieka, wyzyskując jego siły, czyniła zeń tylko narzędzie. W tej twardej rzeczywistości w walce o byt mogły się ostać tylko jednostki dobrze przygotowane do życia praktycznego. W takiej oto sytuacji politycznej i gospodarczej Ameryki zaczęły się rodzić nowe koncepcje filozoficzne, które miały pomagać ludziom w odnalezieniu własnej tożsamości

W 1894 r. John Dewey przeniósł się do Chicago i wykładał na tamtejszym uniwersytecie aż do

roku 1904. W tymże okresie powstało wiele programowych książek z zakresu pedagogiki, a mianowicie „Szkoła i społeczeństwo” (1899), „Szkoła i dziecko” (1902) oraz „Moje pedagogiczne credo” (1897).[4]/ Jako kierownik instytutu pedagogiki na tymże uniwersytecie stworzył on sobie teren doświadczeń wychowawczych i dydaktycznych, które starał dostosować do rosnących potrzeb

amerykańskiego społeczeństwa. Punktem wyjścia rozumowania Dewey’a do stworzenia nowej koncepcji wychowania było stwierdzenie ujemnego wpływu wielkomiejskich stosunków na rozwój

pomysłowości i zamiłowania do pracy u dziecka.

W tej wielkiej pogoni za zdobyczami technologicznymi i spełnieniami marzeń ludzkości, Dewey

dostrzegł, że człowiek powoli staje się instrumentem tych osiągnięć. Zatraca swoje człowieczeństwo i staje się, można tutaj śmiało powiedzieć, „cyborgiem”. Życie rodzinne obraca się tylko wokół pracy, a to z kolei nie pozwala na budowanie życia rodzinnego, a co za tym idzie i społecznego. Najbardziej w tym systemie są poszkodowane dzieci. Dewey stwierdził, że życie rodzinne przeniosło się do fabryk, a dzieci zostały pozbawione sposobności obserwowania, jakwytwarza się sprzęty domowe, środki żywności itp. Poprzez pracę, która była wykonywana w domudzieci uczyły się nie tylko wytwarzać proste roboty ale także uczyły się porządku, pilności, spostrzegawczości. Dewey patrząc na życie rodzinne postanowił ten schemat powielić i przenieść do szkoły jako nowy system nauczania. Słusznie

zauważył, że dziecko poprzez wykonywanie prostych prac nie tylko uczy się wykonywać określone czynności manualne, ale przede wszystkim kształtuje swój charakter, osobowość i umiejętność współżycia społecznego.

Według Dewey’anowy ruch w wychowaniu tak zwana „nowa szkoła” wywoła zmiany w pedagogice, że spowodują one „przewrót podobny do tego, jakiego dokonał Kopernik, gdy przesunął środek astronomiczny z Ziemi na Słońce. W tym wypadku dziecko staje się Słońcem wokół którego krążyć mają poczynania wychowawcze. Zapowiadany przez Dewey’a „kopernikański przewrót” w pedagogice miał liczne i głębokie źródła oraz uwarunkowania. Eksperymentalna szkoła w swoich założeniach miała za zadanie uspołecznienie amerykańskiego wychowania oraz do nadania programowi nauczania praktycznego kierunku i powiązanie ich ze zdobyczami nauk ścisłych i

dostosowanie do wymagań rozwijającego się przemysłu.

Koncepcja „nowego wychowania” oraz „szkoła pracy” zrywała z dotychczasową tradycyjną szkołą. Dotychczasowa szkoła, twierdził Dewey zanadto sprzyja bierności ucznia i nie rozwija w nim naturalnego zaspokajania ciekawości. Tradycyjna szkoła uczy zbyt szablonowo, ogranicza zdolność dziecka tylko do tego czego uczą, co pokazują, a także przestała służyć dziecku jak i społeczeństwu -

przeciwstawieniem miała być jego koncepcja szkoły kształcącej bystrość i aktywność, pobudzająca do myślenia, ruchu i działania. Środowisko szkolne nie ma być miejscem tylko do pobierania lekcji, według Dewey’a szkoła winna stać się „naturalną formą życia społecznego”. Szkołę – zgodnie

z przeświadczeniem Dewey’a – przekształcić należy w embrionalne społeczeństwo.

W swojej szkole Dewey wprowadził jako podstawę szereg zajęć fizycznych, które nie miały za

zadnie nauczania praktycznego posługiwania się narzędziami, ale także miały być wychowawczynią do czynnego udziału w społeczeństwie. Według Dewey’a tradycyjna szkoła poprzez swój totalitarny system nauczania wykształcała osobników egoistycznych. Z kolei nowy program był przeciwieństwem starego systemu, gdyż poprzez szkołę pracy dzieci uczyły się współpracy, udzielały sobie wskazówek,

doradzały i pomagały. Równocześnie taki system pozwalał na ułatwieniu młodzieży poznania i zrozumienia nowych warunków społecznych przez powiązanie jej działalności z realnym życiem. „Szkoła pracy” miała być embrionalnym odwzorowaniem życia społecznego. Te nowe metody uczenia to nie tylko zdobywanie wiedzy, ale także uspołecznienie wychowanków. Natomiast dotychczasowa szkoła stosowała według Dewey’a zbyt drastyczne metody takie jak: kary, zachęty, zaś praca miała być tym narzędziem, które wyzwala w dzieciach wrodzone popędy społeczne, twórcze, badawcze i artystyczno-ekspresyjne.

O prawdziwości zdobytej wiedzy decyduje użyteczność tzn. czy jest ona niezawodnym instrumentem

skutecznego działania. Prawdziwe jest wszystko co prowadzi do sukcesu, powodzenia w działaniu. W swojej szkole John Dewey zaproponował „pracę” jako źródło zdobywania i weryfikowania wiedzy, czyli uczenia się. Według Dewey’a istotą tego procesu było uczenie się w działaniu, a działanie jest ciągłym pokonywaniem trudności i przeszkód, na które jest narażony młody człowiek. Pełne rozwiązywanie określonych problemów według Dewey’a stanowi „pełny akt myślenia”, który składa się z pięciu etapów:

1) odczuwanie trudności,

2) wykrycie jej i określenie,

3) formułowanie sposobu możliwego rozwiązania (hipotez),

4) wyprowadzenie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania,

5) sprawdzenie i zastosowanie.

Najdelikatniejszym ogniwem społeczeństwa jest dziecko i ono jest najbardziej narażone na trudności szybko rozwijających się nowych technologii, a także rozwój społeczeństwa demokratycznego. Osobnik w nowym społeczeństwie powinien sam sobie dawać radę i aby mu pomóc Dewey z

etapów myślenia wyprowadza stopnie budowy lekcji, które odpowiadają etapom myślenia. Taką właśnie miała być idea nowej „szkoły pracy”, którą zaproponował John Dewey.

Idee „szkoły pracy” bardzo szybko znalazły żywy oddźwięk w Europie, a w sczególności w Niemczech, gdzie hasło aktywnej szkoły podjął i samodzielnie rozwijał Kerschensteiner. We Włoszechzastosowała je Maria Montesori do wychowania dzieci przedszkolnych.

Działalność i poglądy pedagogiczne Jana Fryderyka Herbarta (1776-1841)

W 1794 roku wysłany przez ojca na studia prawnicze do Jeny zaprzyjaźnił się z Fryderykiem Schillerem , który w tym czasie napisał „Listy o wychowaniu estetycznym” i pod jego wpływem zaczął się interesować zagadnieniami pedagogiki i filozofii. Badanie nad celami i metodami wychowania , jakie prowadził całe życie , doprowadziły go do opracowania spekulatywnych teorii filozofii.

W 1797 r. wyjechał do Szwajcarii jako nauczyciel trzech bogatych chłopców i tam zapoznał się z teorią Pestalozziego i stal się ich wyznawcą i reformatorem. Do końca życia pozostał zwolennikiem ustroju feudalnego z absolutną władzą królewską. . Nie uznawał ani idei demokratycznych ani prawa mas ludowych do wpływu na życie polityczne. Dlatego też w swoich pismach czynił jedynie krótkie wzmianki na temat oświaty ludu. Podkreślał natomiast przy różnych okazjach moralną i intelektualną niższość niewykształconego ludu od bogatej burżuazji . Pomimo uznania dla osiągnięć starożytnej Grecji twierdził, że poglądy wychowawcze jej najwybitniejszych przedstawicieli włącznie z Platonem straciły swoją praktyczną wartość. Najbliższy mu był Locke , dlatego , że swoje dzieło poświęcił domowemu wychowaniu młodzieży arystokratycznej.

Najwyższym celem wychowania jest kształtowanie silnych charakterów odznaczających się pięcioma ideami moralnymi:

1.idea doskonałości , która określa siłę, zakres i harmonię dążeń jednostki

2.idea życzliwośći , polegająca na decyzji podporządkowania własnej woli – woli innych jednostek

3.idea prawa – zapobiegająca konfliktom z dążeniami i pragnieniami innych jednostek

4.idea słuszności , która zapewnia równouprawnienie jednostce w stosunkach z innymi

5.idea wewnętrznej wolności , która czuwa nad wewnętrzną zgodnością jednostki z samą sobą i stanowi przejście od wszystkich wymienionych idei do aktów woli.

Herbart twierdząc, że formowanie charakterów jest podstawowym celem wychowania , starał się ustalić najbardziej właściwe metody gwarantujące powodzenie pracy pedagogicznej.

Pedagogikę ogólną dzielił na trzy części :

1.kierowanie- jest pierwszą podwalina wychowania i polega głównie na zatrudnieniu wychowanków , organizowaniu im zajęć, pielęgnowaniu ich rozwoju fizycznego , bez rozpieszczania , a zarazem niebezpiecznego hartowania.

2.Karność zawsze towarzyszy wychowaniu i wśród sposobów utrzymania karności wymienia nie tylko rozkaz i nakaz , ale i karcer , a nawet karę cielesną, chociaż w wymierzaniu kary cielesnej sugeruje ostrożność.

3.nauczanie – należycie wychowany człowiek powinien kierować się w rozsądnie swoimi czynami .

Należy od samego początku wychowania wyrabiać dobra wolę.

Nauczyciel jego zdaniem powinien kształtować cechy charakteru młodego człowieka lecz także starać się wywrzeć wpływ na jego postępowanie i działalność w przyszłym życiu. Powinien również zabiegać aby cele , do których jego uczeń dążący , można było z góry przewidzieć i tak nad nim pracować , aby je potrafił zrealizować .Największa umiejętność wychowawcy polega na tym , aby kierować stale uwagę uczniów na te idee , które jego zdaniem powinny dominować w całym ich życiu, np. lekarza powinna interesować medycyna .

Bardzo charakterystyczną i trwałą zdobyczą Herbarta jest jego nauka o zainteresowaniach.

Zainteresowanie wg niego to wewnętrzna dążność do zachowania w świadomości różnorodnych wyobrażeń i myśli lub częste przywoływanie ich do niej. Dążenia te umacniają dwa prawa umysłu:

1.prawo częstotliwości –

2.prawo kojarzenia

im częściej jakieś pojęcie , czy wyobrażenie jest przywoływane do świadomości , tym łatwiej do niej wraca i tym trwalsze zajmuje w niej miejsce, dzieje się tak na mocy prawa przyzwyczajania . Podobnie , gdy pewna grupa myśli kojarzy się z sobą , ich połączona siła decyduje o tym , jakie wyobrażenia powinny zajmować . Zainteresowania są aktywną siłą działającą w umyśle , która decyduje jakie idee i wyobrażenia wywołują określone zainteresowania .

w zainteresowaniu wyróżniał dwa aspekty :

1.obiektywny –określany jako wiedza , odnosi się do różnych działań , w których jednostka uczestniczy lub różnych stron środowiska , na które reaguje

2.subiektywny lub psychologiczny – odnosi się do życzliwości wynikającej ze społecznego obcowania człowieka .

W wiedzy wyróżnia :

1.zjawiska przyrodnicze

2.prawa naukowe

3.związki estetyczne

Celem wychowania jest wpojenie uczniom odpowiednich pragnień zainteresowań , stworzenie w ich umysłach wewnętrznej nad nimi kontroli oraz wykształcenie dojrzałości sądu.

Cele wychowania można zrealizować przez wychowujące nauczanie . Tylko wychowanie oparte na niewzruszonych zasadach może dawać pewność , że wewnętrzne życie ucznia , zwłaszcza moralne, ustalone w okresie szkolnym , nie ulegnie w dalszym życiu zasadniczym zmianom.

Nie oddzielał wychowania od nauczania. Zwalczał poglądy o istnieniu dwóch procesów pedagogicznych : jeden przeznaczony na wyrabianie dyscypliny , kształtowanie woli i moralności, drugi – na rozwój umysłu poprzez przyswajanie wiedzy. Nie można – twierdził-zgodzić się z tym, że na jednych lekcjach rozwija się umysł, a wola i charakter na drugich. Wola i rozum rozwijają się dzięki temu samemu wychowawczemu nauczaniu. Za najważniejszy cel uważał wychowanie młodzieży o silnej zrównoważonej woli .

Zapoczątkował psychologię eksprymentalną, był pierwszym myślicielem , który odrzucał twierdzenie o istnieniu oddzielnych zdolności i podkreślał jedność umysłu oraz wszystkich jego czynności. Psychologia Herbarta zwraca uwagę na subiektywne momenty w procesach umysłowych, umożliwiając wyjaśnienie takich zjawisk psychicznych , które byłyby niezrozumiałe , gdyby nie wiązały się według ścisłych praw kojarzenia z ukrytymi w psychice indywidualnym doświadczeniami. Dla pedagogiki ważny jest postulat Herbarta łączenia nowych wiadomości z dawnej zdobytą wiedzą ucznia.

Zasady i metody nauczania.

Wychowanie nie polega na rozwijaniu aktywności dziecka . Uważał, że nauczyciel nie może wpływać bezpośrednio na uczucia i wolę ucznia , ponieważ na nie można oddziaływać jedynie poprzez wyobraźnię , sady , ideę na które skieruje jego uwagę. Uważał , że może posługiwać się nauczyciel ideami i umiejętnie je wszczepić w umysł.

Trzy etapy rozwoju umysłu :

1.stadium wrażenia i percepcji

2.wyobrażenia i pamięci

3.koncepcyjne myślenie i formowanie sądów

Zadaniem nauczania jest doprowadzić umysł do trzeciego etapu. Nauczanie wtedy jest skuteczne ,jeżeli opiera się na właściwym toku eksponowania materiału przez nauczyciela oraz toku przyswajania sobie materiału przez ucznia

Tok nauczania może być:

1.syntetyczny- każde nauczanie , w którym nauczyciel bezpośrednio dokonuje zestawienia tego, czego uczył

2.analityczny – najpierw uczeń wypowiada swoje myśli ,a później się je pod kierunkiem nauczyciela prostuje i uzupełnia

Sens tych określeń wyjaśniony jest w „ Wykładach pedagogicznych”

Przyswajanie nowego materiału wymaga przede wszystkim uporządkowanej pracy , w której wyróżnia się dwa etapy:

1.zgłębianie – polega na koncentracji uwagi na określonym przedmiocie

2.zastanawianie się- łączy i koordynuje wyniki zgłębiania

Herbart wprowadził jako pierwszy zasadę :

1.koncentracji – zaaobsorbowanie uwagi przez jakieś zagadnienie do takiego stopnia , że nie reaguje na żadne inne zjawiska

2.korelacji – łączył ściśle z zasadą koncentracji tj. takie postepowanie , w którym pewne zagadnienia stają się centralne w procesie nauczania i dla jego omówienia wymaga współdziałania wszystkich przedmiotów

Proces przyswajania nowego materiału ma przechodzić przez stadia :

1.jasności, kojarzenia, systemu i metody.

Zostały one później nazwane przez T. Zillera( jeden z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły Herbarta) stopniami formalnymi nauczania odnoszącymi się do każdego materiału

Proces nauczania można zilustrować za pomocą schematu:

Stopnie przyswajania stopnie nauczania

I. Zgłębianie 1. spoczywające ............................jasność

2.postepujące ...............................kojarzenie

II. Zastanawianie się 3.spoczywające.............................system

4. postępujące .............................metoda

Spoczywające zgłebianie , które wydobywa z „mętnej mieszaniny” przedstawień jakieś jedno; wynikiem tego jest jasność przedstawienia.

Postępujące zgłębianie które przenosi się kolejno z jednego przedstawienia na drugie, jego wynikiem jest kojarzenie przedstawień

Spoczywające zastanawianie się , które zbiera wyniki zgłębiania i wiąże w całość z poprzednimi wiadomościami , w ten sposób powstaje system

Postępujące zastanawianie się , które podciąga pod nabyte pojęcia nowe przypadki i produkuje „nowe człony systemu”, dzięki temu daje nam metodę , czyli umiejętności zastosowania zdobytej wiedzy

Wielkim wkładem w nauczanie stała się teoria wielostronnego zainteresowania.

Jednak niekorzystny wpływ na praktykę szkolną miał skrajnie intelektualistyczny charakter koncepcji zainteresowania , zacierający się jego związek z działaniem i podkreślającym wartość samej tylko pracy umysłowej , bez jej powiązania z praktyką. Brakiem w herbertowkim nauczaniu było całkowite zlekceważenie samodzielności uczniów w procesie zdobywania wiedzy – bierne jednostki.

Dopiero w Niemczech w XIX wieku powstał HERBARTYZM którego przedstawiciele opracowali zawiły system swojego mistrza w popularnej formie.

Głównymi ośrodkami były: Lipsk i Jena.

Przedstawiciele:

Karol Stoy, Tuiskon Ziller, Wilhelm Rein.