3 cele:

- technika czytania (podstawowa umiejętność)

- czytanie funkcjonalne (czytanie dla uczenia się)

- czytanie emocjonalne (traktowanie czytania jako przyjemności)

Aspekty czytania

Według A. Brzezińskiej – czytanie to współdziałanie trzech uzależnionych od siebie aspektów: technicznego, semantycznego i krytyczno-twórczego.

ASPEKT TECHNICZNY – odnosi się do umiejętności rozpoznawania, kojarzenia i różnicowania liter, połączeń literowych i głosek oraz ich werbalnego odtwarzania w odpowiednim czasie. Istota tego poziomu to kojarzenie znaków graficznych z fonicznymi i odwrotnie (technika czytania – jak?)

ASPEKT SEMANTYCZNY – dotyczy kojarzenia rozpoznawanych znaków z posiadanym doświadczeniem i rozumieniem znaczenia słów i zdań (czytanie ze zrozumieniem – co?)

ASPEKT KRYTYCZNO – TWÓRCZY – obejmuje ustosunkowanie do się do czytanego tekstu, ocenę czytanych literek i interpretację tekstu, zarówno dosłowną, jak i przenośną. Istotą tego aspektu to refleksyjny, krytyczny stosunek do odczytywanych treści i ich znaczeń (czytanie krytyczne i twórcze – po co?)

Cechy czytania

Na dobre czytanie składają się takie umiejętności: czytanie płynne, czytanie poprawne, czytanie biegłe i czytanie wyraziste.

CZYTANIE PŁYNNE – uczeń czyta wyrazy jako całości, czyta tekst wolno i całymi wyrazami, nie czyta „po literze”, nie wybrzmiewa poszczególnych głosek, nie sylabizuje, nie bierze oddechu w połowie wyrazu, stosuje takie tempo, które zapewnia mu – chociaż powolne – równomierne czytanie z właściwą dla siebie szybkością.

CZYTANIE POPRAWNE – to prawidłowe odczytywanie wyrazów zgodnie z ich brzmieniem, dziecko nie przekręca liter, sylab i wyrazów, nie opuszcza wyrazów, ani też ich nie dodaje, zwraca uwagę na znaki przystankowe. O poprawnym czytania mówimy wtedy, gdy wymawiane są starannie wszystkie głoski i uczeń czyta wyraźnie.

CZYTANIE BIEGŁE – polega na indywidualnym, świadomym stosowaniu właściwego tempa czytania umożliwiającego czytającemu i słuchającemu uchwycenia treści poszczególnych wyrazów, płynnie i poprawnie odczytanych. Czytanie biegłe wiąże się z umiejętnością zachowania właściwych akcentów logicznych w zdaniu, z uwzględnieniem znaków przystankowych.

CZYTANIE WYRAZISTE – polega na zachowaniu pauz gramatycznych (znaków przystankowych), logicznych (akcentowanie poszczególnych wyrazów lub grup wyrazowych), psychologicznych (oddzielenie różnych pod względem nastroju partii czytanego tekstu), na przestrzeganiu odpowiedniej intonacji, zastosowaniu odpowiedniego tempa, właściwej modulacji głosu. Czytanie wyraziste to czytanie z uczuciem.

Formy czytania

W edukacji początkowej stosuje się dwie formy (rodzaje) czytania: czytanie głośne oraz ciche, a także formę pośrednią – czytanie szeptem. Wyróżnia się: czytanie głośne nauczyciela oraz czytanie głośne ucznia (jednostkowe, zbiorowe i z podziałem na role)

CZYTANIE GŁOŚNE NAUCZYCIELA stosuje się w celu zapoznania dzieci z nowym tekstem literackim, utworem o wysokich walorach artystycznych, z tekstem pod względem językowym czy też w celu wprowadzenia uczniów w odpowiedni nastrój. Czytanie nauczyciela powinno być wzorowe.

CZYTANIE JEDNOSTKOWE – to czytanie tekstu (całego lub wybranego fragmentu) przez jednego ucznia. Daje nauczycielowi okazję do sprawdzenia, jak czytają jego uczniowie, jaki jest poziom sprawności ich czytania. Wszelakiego rodzaju niedociągnięcia (opuszczanie liter, sylab, wyrazów, ignorowanie znaków, nadmierny pośpiech itp.) ujawniają się bowiem dopiero podczas głośnego czytania indywidualnego. Głośne odczytywanie tekstu pomaga głównie w początkowej fazie nauki czytania, dlatego ten rodzaj czytania powinien być redukowany w dalszej edukacji, Sztucznie podtrzymywany stanowi dodatkowe utrudnienie i zmniejsza czas treningu czytelniczego. (Klus – Stańska, Nowicka)

CZYTANIE ZBIOROWE, czyli chóralne polega na wspólnym, chóralnym czytaniu tekstu przez wszystkich uczniów. Powinno zostać poprzedzone kilkakrotnym głośnym czytaniem jednostkowym. Do czytania zbiorowego wybieramy najczęściej utwory wierszowane, o wyraźnie zaznaczonym rytmie lub fragmenty o charakterze epickim, w którym przeważają opisy, relacje. Wymaga ono bardzo starannego przygotowania. Dotyczy to nie tylko znajomości tekstu, lecz także ustalenia, jak dany utwór będzie czytany. Czytanie zbiorowe wcale nie jest więc łatwe, Dzieci muszą zachować odpowiednie tempo czytania, rozpoczynać z jednego tonu. Przy takim czytaniu zaleca się, aby początkowo uczniami czytał nauczyciel. W miarę czytania może się wyłączyć i słuchać, czy dzieci właściwie czytają, ingerować tylko wtedy, kiedy popełniają rażące błędu.

CZYTANIE Z PODZIAŁEM NA ROLE jest swoistą formą przygotowania dzieci do tzw. Inscenizacyjnych sposobów opracowywania tekstów literackich. Ważny dobór odpowiednich tekstów. Powinny to być teksty zawierające dialogi, żywą akcję, wyraźnie zarysowane postacie. Obejmuje kilka etapów:

- czytanie określonego tekstu,

- wyodrębnianie poszczególnych postaci i zdarzeń,

- wybór uczniów do odczytania poszczególnych fragmentów tekstu,

- czytanie przez poszczególnych uczniów tekstu według przypisanych im ról,

- ocena czytania.

CZYTANIE SZEPTEM jest formą pośrednią między czytaniem głośnym a cichym. Ułatwia zdobywanie coraz lepszej techniki czytania i zrozumienia tekstu. Stosowane jest jako czytanie jednostkowe. Wszyscy uczniowie czytają naraz, zachowując indywidualne dla siebie tempo. Czytanie szeptem jest szczególnie użyteczne w pierwszym etapie nauki.

CZYTANIE CICHE to czytanie wzrokowe, bez udziału narządów mowy. W dużym stopniu zależy od umiejętności czytania na głos. W początkowym okresie dominuje czytanie głośne, a gdy dzieci osiągną określoną szybkość i sprawność czytania, nauczyciel zaczyna właściwą pracę nad czytaniem cichym.

Metody nauki czytania i pisania

METODY ANALITYCZNE – w nauce czytania i pisanie przyjmują za podstawę pewną całość językową, np. zdanie czy wyraz o określonym znaczeniu. W zależności od tego, co stanowi punkt wyjścia w metodach analitycznych wyróżnia się:

- Metodę zdaniową – gdzie podstawową jednostką jest zdanie,

- Metodą wyrazową – z podstawową jednostką w formie wyrazu.

Przy stosowaniu metod analitycznych zadaniem dziecka jest zapamiętanie obrazów graficznych ogromnej liczby słów stwarzających podstawę czytania; bardzo obciąża to pamięć, często przekraczając możliwości umysłowe dziecka. Metody te kładą nacisk na znaczeniową funkcję czytania (f.semantyczna)

METODY SENTETYCZNE – w nauce czytania i pisania za podstawę przyjmuje dźwięki i z nich budują sylaby, słowa i zdania. Zależnie od przyjętej jednostki podstawowej wyróżnia się:

- Metodę alfabetyczną – w której podstawową jednostkę stanowią wyrazy liter w porządku alfabetycznym

- Metodę dźwiękową lub głoskową – w której podstawową jednostkę czytania stanowią głoski – fonemy i ich graficzne odpowiedniki – litery;

- Metodę sylabową, czyli zgłoskową – gdzie podstawową jednostkę w nauce czytania stanowi sylaba.

Metody te kładą nacisk na techniczną funkcję czytania, poza tym są trudne i czasochłonne. Współcześnie rzadko występują dawniej stosowanie metody analityczne i najstarsze metody nauki czytania – syntetyczne. Zostały one zastąpione przez połączenie tych dwóch metod w jedną.