Podstawowe pojęcia
Teksty językowe – indywidualne wypowiedzi mówione lub pisane. Mają one określoną budowę, sygnał początku i końca i są przekazywane przez określonego nadawcę do odbiorcy w pewnej sytuacji komunikowania. Tekst jest całością, która odznacza się wewnętrzną spójnością formalną i treściową.
Uzus językowy – panujący w pewnym środowisku albo występujący powszechnie w pewnych typach tekstów zwyczaj używania takich, a nie innych form językowych. Są to wyrazy uznawane za poprawne, jak i takie składniki tekstów, które dotąd nie uzyskały aprobaty.
Norma – zbiór tych elementów językowych, a więc zasób wyrazów, ich form i połączeni oraz inwentarz sposobów ich tworzenia, łączenia, wymawiania i zapisywania, które są w pewnych okresie uznane przez jakąś społeczność (przede wszystkim przez warstwy wykształcone społeczeństwa) za wzorcowe, poprawne albo co najmniej dopuszczalne.
Norma wzorcowa – na tę normę składają się te elementy języka i wypowiedzi, które używamy świadomie, z poczuciem ich wartości semantycznej i stylistycznej, a pozostają w zgodzie z tradycją językową, regułami gramatycznymi, regułami gramatycznymi i semantycznymi polszczyzny oraz tendencjami ozwojowym, które można w niej obserwować. Są to elementy akceptowane przez zdecydowaną większość wykształconych Polaków.
Norma użytkowa – obejmuje zbiór wyrazów, ich form i połączeń, używanych w kontaktach swobodnych, nieoficjalnych, o różnorodnej tematyce.
System językowy – ogół morfemów występujących w języku i modeli ich łączenia, a także reguł ich zespalania w jednostki tworzące tekst (morfemy nasz-, żólt-, balon-, syn-, -ik, -ek, zero morfologiczne, -y, -ego, -a).
Warianty językowe – liczne środki oboczne występujące w języku, pełniące tę samą funkcję.
Innowacja językowa – jest to każdy nowy element w tekście, uzusie, normie lub systemie.
Błąd językowy – nieświadome odstępstwa od obowiązującej w danym momencie normy językowej, czyli takie innowacje, które nie znajdują uzasadnienia funkcjonalnego.
Typy wariancji językowych:
Wariancja alternatywna – obejmuje warianty równoległe, mające oparcie w dwóch modelach systemu, równouprawnione w normie. Wybór jednego z wariantów zależy od użytkownika języka.
Wariancja recesywna – gdy jeden z elementów obocznych wychodzi z obiegu, jest przestarzały, a przez to ma ograniczony zakres użycia, drugi zaś jest neutralny.
Wariantywność ekspansywna (innowacyjna) – gdy do normy językowej wchodzą z uzusu elementy nowe, innowacje językowe.
Wariancja recesywna – warianty recesywne, ograniczone do normy wzorcowej, stopniowo stają się elementami tak rzadkimi, że przestają by ć traktowane jako składniki normy.
Typy innowacji językowych:
Uzupełniające – elementy językowe, najczęściej wyrazy i połączenia wyrazowe, które „wypełniają” lukę w systemie nazewniczym. (nowo powstałe desygnaty: komputer, catering, walentynki)
Regulujące – nowe formy wyrazowe, nowe modele składniowe i słowotwórcze, będące wynikiem usuwania wyjątków z systemu językowego, najczęściej z systemu gramatycznego. (gałęziami, liściami_
Rozszerzające – nowe formy fleksyjne, konstrukcje składniowe, modele słowotwórcze które powstaly wskutek dostosowania reguły obejmującej mniej elementów do reguły dotyczącej większości elementów określonej kategorii językowej (dwie dziewczęta, pięć kurcząt).
Alternatywne – nowe wyrazy, formy i połączenia wyrazowe, pojawiają się obok wyrazów, form i połączeń już istniejących, jako wynik nasilania się nowych tendencji językowych.
Nawiązujące – nowa forma lub nowe znaczenie elementu językowego, powstaje wskutek nawiązania do innych elementów podobnych kształtem dźwiękowym lub morfologicznym albo pokrewnych znaczeniowo.
Skracające – nowy wyraz, forma lub konstrukcja wyrazowa, która pomaga „zaoszczędzić wysiłek” nadawcy tekstu (dr, cdn.)
Innowacje precyzujące – różnicowanie wyrazów, ich form i znaczeń, które pozwala usuwać zbędną synonimię (suknia wieczorowa).
Typy błędów językowych:
Zewnętrznojęzykowe:
Ortograficzne
Interpunkcyjne
Wewnątrzjęzykowe
Błędy fleksyjne
Błędy leksykalne
Błędy fonetyczne
Błędy stylistyczne