Ćwiczenia fonacyjne

ZADANIEM ĆWICZEN FONACYJNYCH JEST…

zmniejszenie napięcia mięśni krtani, ustawienie prawidłowej emisji głosu, nauczenie dziecka właściwego posługiwania się głosem, nauka mówienia na wydechu oraz stosowanie w trakcie mówienia przerw na nabranie powietrza w odpowiednich miejscach.

Prowadzenie ćwiczeń fonacyjnych pozwala na zlikwidowanie u dzieci głosów zbyt piskliwych, krzykliwych, takich, które utrudniają odbiór mowy.

Wśród tych ćwiczeń wyróżniono kilka rodzajów ze względu na ich cele,
są to zatem:
- ćwiczenia wstępne – stosowane w celu zniesienia napięcia mięśni krtani i gardła;
- ćwiczenia z jednoczesnym wymawianiem pojedynczych głosek,
- ćwiczenia artykulacyjne, czyli ćwiczenia w wymawianiu samogłosek i spółgłosek.

Powodzenie tych ćwiczeń zależy w znacznej mierze od regularnego oddechu i umiejętności wydłużania fazy wydechowej, dlatego należy je wykonywać po przeprowadzeniu podstawowych ćwiczeń oddechowych, a potem łącznie z tymi ćwiczeniami oddechowymi, które wydłużają fazę wydechową.

Ćwiczenia fonacyjne powinny być krótkotrwałe, aby nie przeciążać krtani.

ĆWICZENIA FONACYJNE(EMISJA GŁOSU):

• Kilkukrotne powtarzanie tej samej samogłoski; wielokrotne wymawianie samogłoski płynnie, rytmicznie, powoli i szybko oraz wydłużanie i skracanie przerw między wymówieniami.

• ĆWICZENIA USTAWIENIA GŁOSU TZN. „MÓWIENIA NA MASKĘ”:

• mruczenie poprzez przedłużanie głoski m (potem n) – podczas ćwiczenia należy zwrócić uwagę na drżenie skrzydełek nosa;

• wybrzmiewanie przedłużanego m (n) w otoczeniu samogłosek – sylaby i

logotomy należy przedłużać swobodnie bez wysiłku np.:

- ma, mo, me, my, mi,

- am, om, em, um, ym, im,

- mam, mom, mem, mum, mim,

- mama, mamo, mame, mumu, mymy, mimi;

• tzw. swobodne paplanie: ba, ba, pa, pa, itd.

• MÓWIENIE RYTMICZNE (W TAKT) – wybijanie rytmu wymawianych słów z szeroko otwartymi ustami (mówienie sylabami) – utrwala się prawidłowa emisja głosu (kontrola wzrokowa przed lustrem), ćwiczenie to służy również zwolnieniu tempa mówienia.

• METODA ŻUCIA – żucie z udziałem głosu, mówienie zautomatyzowanych ciągów słownych – dni tygodnia, miesięcy, potem fraz, dłuższych wypowiedzi w wolnym tempie przeżuwając jakby sylaby i słowa (ważne myślenie o żuciu) – ćwiczenie to służy zwolnieniu tempa mówienia.

• DYKCJA - ĆWICZENIE ODPOWIEDNIEGO TEMPA MOWY (ZWOLNIENIE) ORAZ WYRAZISTEJ WYMOWY GŁOSEK:

• mówienie lub czytanie głośnym, energicznym szeptem oraz schodzenie od

mówienia głośnego do szeptu i całkowitego wyłączenia głosu–ruch wykonują tylko narządy artykulacyjne.

• mówienie z przesadną artykulacją samogłosek i ich przedłużanie (powtarzanie wyrazów rozpoczynających się na daną samogłoskę – nagłos, także śródgłos potem wygłos oraz zdań, w których wyrazy zaczynają się na identyczną samogłoskę np. Inteligentny Irek interesował innych inżynierów. itd.);

• metoda cienia – powtarzanie przez pacjenta tekstu czytanego przez logopedę z nieznacznym opóźnieniem, jednego, dwóch wyrazów (od tempa wolnego do szybszego przy zmiennej intonacji - mówienie śpiewne, niemonotonne – stymulacja prawopółkulowa).

Podstawowe ćwiczenia fonacyjne

Po opanowaniu prawidłowego toru oddechowego i właściwego gospodarowania powietrzem przy wydechu można rozpocząć ćwiczenia fonacyjne (głosowe) i artykulacyjne. Ważną składową tych ćwiczeń jest uruchomienie i prawidłowe wykorzystanie rezonatorów nad- i podkrtaniowych, w których dźwięk generowany w krtani ulega wzmocnieniu.

Ćwiczenie I

• stań przed lustrem,

• wykonaj pełny wdech,

• zatrzymaj na moment wciągnięte powietrze,

• długi wolny wydech rozpocznij z równoczesnym wymawianiem głoski aaa...,

• utrzymaj fonację głoski a jak najdłużej,

• powtórz ćwiczenie wymawiając na wydechu inne samogłoski.

Ćwiczenie II

• stojąc przed lustrem wykonaj pełny wdech,

• na wydechu wybrzmiewaj połączone samogłoski aaoouuaaoouu...,

• pamiętaj żeby podczas wykonywania tego ćwiczenia wyraźnie otwierać usta, powtórz ćwiczenie łącząc w trakcie fonacji inne samogłoski.

Ćwiczenie III

• stań swobodnie w lekkim rozkroku, ręce ułóż wzdłuż tułowia,

• wykonaj szybki wdech z wyrzuceniem rąk do boku,

• rozpocznij fonację głoski a z równoczesnym opuszczaniem ramion do pozycji wyjściowej,

• powtórz ćwiczenie wymawiając inne samogłoski.

Ćwiczenie IV

• wciągnij powietrze z równoczesnym wyrzuceniem ramion do boku,

• podczas wydechu wybrzmiewaj samogłoski: przechodząc kolejno od a przez o do u, równocześnie opuszczając ramiona.

Ćwiczenie V

• wykonaj pełny wdech,

• na wydechu fonuj głoskę m, kontroluj mruczenie słuchem tak, aby odbywało się na jednym poziomie głośnościowym.

Ćwiczenie VI

• wykonaj pełny wdech,

• na wydechu wybrzmiewaj głoskę m na zmianę z samogłoskami np. mmmaaaammmaaa...

Ćwiczenie VII

• wymawiaj na jednym wydechu ciągi słowne np. dni tygodnia, liczenie.

Ćwiczenie VIII

• wymawiaj na jednym wydechu zdania, starając się stopniowo je wydłużać.

• Wykonaj wdech, zatrzymaj na sekundę wciągnięte powietrze, po czym rozpocznij wydech z jednoczesnym wymawianiem (lekko i długo) samogłoski aaaa .... nie zmieniając natężenia i wysokości głosu.
  
  Wykonaj wdech, zatrzymaj na sekundę wciągnięte powietrze, po czym rozpocznij wydech z jednoczesnym wymawianiem (lekko i długo) samogłoski  eeeee... nie zmieniając natężenia i wysokości głosu.
  
  Wykonaj wdech, zatrzymaj na sekundę wciągnięte powietrze, po czym rozpocznij wydech z jednoczesnym wymawianiem (lekko i długo) samogłoski  iiiiii... nie zmieniając natężenia i wysokości głosu.
  
  Wykonaj wdech, zatrzymaj na sekundę wciągnięte powietrze, po czym rozpocznij wydech z jednoczesnym wymawianiem (lekko i długo) samogłoski  ooooo... nie zmieniając natężenia i wysokości głosu.
  
  Wykonaj wdech, zatrzymaj na sekundę wciągnięte powietrze, po czym rozpocznij wydech z jednoczesnym wymawianiem (lekko i długo) samogłoski  uuuuu.... nie zmieniając natężenia i wysokości głosu.
  
  Wykonaj wdech, zatrzymaj na sekundę wciągnięte powietrze, po czym rozpocznij wydech z jednoczesnym wymawianiem (lekko i długo) samogłoski  yyyyyyyy.. nie zmieniając natężenia i wysokości głosu.

Ćwiczenie IX (fot. 7)

• stań swobodnie,

• otwartą dłoń oprzyj na twarzy w okolicy bocznej powierzchni nosa, policzka oraz warg, tak, aby nie uciskać nosa,

• płynnie wymawiaj mmmm, następnie przerywając m...m...m...m,

• podczas wymawiania staraj się odczuwać wibracje pod dłonią,

• powtórz ćwiczenie z głoską n.

Ćwiczenie X (fot. 8)

• stań swobodnie,

• połóż dłoń wewnętrzną stroną na czubku głowy,

• płynnie wymawiaj mmmm, następnie przerywając m...m...m...m,

• podczas wymawiania głosek staraj się skierować dźwięk w taki sposób, aby pod dłonią odczuwać wibracje,

• powtórz ćwiczenie z głoską n.

Fot. 8. Za pomocą dłoni przyłożonej na czubku głowy wyczuwane są drgania podczas wymawiania mmm...

Ćwiczenie XI

• wymawiaj głoski mmmm, następnie przerywając m...m...m...m; staraj się utrzymywać dźwięk na jednym poziomie,

• stopniowo dodawaj samogłoski np. a,

• ćwiczenie wykonuj w pozycji leżącej i stojącej.

Ćwiczenie XII

• wymawiaj głoskę a starając się prowadzić dźwięk od tonów o częstotliwościach od niskich do wysokich,

• tony niskie opieraj na rezonatorach piersiowych, wysokie głowowych.

Ćwiczenie XIII

• wymawiaj wyraźnie poniższy tekst, starając się wymówić jak najwięcej słów na jednym wydechu; Ludwik I, Ludwik II, ........ Ludwik VIII,

• pamiętaj, aby nie wydychać podczas mówienia całego zapasu powietrza.

• mruczenie przez nos, wydłużając wymowę głosek m lub n, tak by drgały wargi i skrzydełka nosa,

• do przedłużonego mmmmm dodanie na końcu samogłoski: mmma, mmmo, mmmu, mmmi, mmme,

• zaczynanie ćwiczenia od samogłoski: ammm, ommm, emmm, ummm, immm,

• włączanie samogłoski w ciąg wypowiadanej z przedłużeniem spółgłoski nosowej: mmmammm, mmmommm, mmmummm,

• mmmemmm, mmmimmm,

• naśladowanie syczenia ulatniającego się powietrza psss jak najdłużej, na jednym wydechu,

• utrzymywanie jednostajnego, równego, monotonnego dźwięku opartego na jednej samogłosce: aaa, ooo, eee, uuu, iii,

• naśladowanie szeptem głosów z otoczenia, instrumentów muzycznych,

• naśladowanie głosów zwierząt, przyrody, pojazdów,

• zabawy w echo, które odpowiada coraz ciszej i ciszej, powoli i rytmicznie.