ĆWICZENIA FONACYJNE I ARTYKULACYJNE
Ćwiczenia fonacyjne
Ćwiczenia te, zwane inaczej głosowymi (fonacja to zdolność wydobywania głosu i posługiwania się nim) wprowadza się po wstępnych ćwiczeniach oddechowych. Ich celem jest wykształcenie odpowiedniej wysokości głosu i umiejętności stosowania właściwego natężenia głosu.
1. Ćwiczenia wstępne (służą one zniesieniu napięcia mięśni gardła i krtani)
„misie” - dzieci leżą• na dywanie naśladując śpiące zimą misie - oddychają nosem, buzia zamknięta. Budzą się, ziewają - wdech i wydech ustami. Ziewanie łączymy z wymową samogłoski [a] -fonację zaczynamy cicho, łagodnie, na wydechu
2.Ćwiczenia w kierowaniu głosu na „maskę” (podniebienie twarde, zęby i wargi)
• „misie” budzą się wiosną, cieszą się z jej przyjścia, pomrukują z zadowolenia, śpiewają: mmma mmmo mmmu mmme mmmy, potem przedłużamy także samogłoski: mmmmaaaaa,mmmmoooo,mmmuuu,mmmeee,mmmyyy…
3. Ćwiczenia artykulacji samogłosek (prawidłowa ich wymowa decyduje o wyrazistości naszej mowy)
usypiamy lalkę - lalka płacze uuu, dziecko huśta ją i stara się• uspokoić - aaaaa, lalka płacze nadal - eeee , podchodzi pajac, dziwi się - oooo, podchodzi myszka, zaczyna śpiewać jej kołysankę - iiiii …
głoska [a] na• wycieczce - jedzie samochodem po asfaltowej, równej powierzchni - wymawiamy ją w sposób ciągły aaaaaa, wchodzi po schodach-a a a a a, płynie łódką aaaaaaaa, jedzie na koniu a a a a.... możemy tu też dołączyć ćwiczenia zmiany wysokości i natężenia głosu
zabawa w echo - głośna i cicha wymowa samogłosek -• wymawiamy głośno np. [a] ”echo” powtarza je coraz ciszej a a a …
Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy
By wypowiedź została wyartykułowana prawidłowo i wyraziście, ruchy narządów mowy muszą być wykonane w ściśle określony i precyzyjny sposób. W dużej mierze zależne jest to od sprawności narządów artykulacyjnych. Ćwiczenia poniższe mają właśnie na celu usprawnienie warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy. Ułatwiają dzieciom opanowanie umiejętności świadomego kierowania ruchami narządów mowy, wyrobienie wrażliwości miejsc i ruchów w jamie ustnej, istotnych dla prawidłowej artykulacji, doskonalą kinestezję artykulacyjną (czucie ruchu), usprawniają koordynację ruchu poszczególnych narządów mowy
1. Ćwiczenia warg
ściąganie warg jak przy „u”, spłaszczanie jak przy• „i”- na zmianę
cofanie kącików ust a następnie otwieranie i zamykanie ust• na zmianę
wciąganie powietrza ustami ściągniętym•
gwizdanie kilka razy• na jednym tonie
przesuwanie zamkniętych ust w prawo i lewo-na zmianę•
• wprawianie ust w drganie-parskanie
ssanie wargi górnej ,potem dolnej•
• nabieranie powietrza pod wargę górna, potem dolną
coraz szybsze wymawianie• połączeń samogłoskowych np. ao ue itp. połączone z dokładną artykulacją samogłosek
przytrzymywanie wargami kartki papieru, którą druga osoba stara• się wyciągnąć
rozciąganie warg w szerokim uśmiechu•
cofanie na-przy• zamkniętych zębach na zmianę prawego i lewego kącika ust
przesuwanie• ściągniętych warg na prawo i lewo
wciąganie, przy rozchylonych zębach, warg• do środka jamy ustnej
nadymanie policzków-wargi zwarte, maksymalne• zwiększenie objętości przedsionka jamy ustnej
nadymanie z uwolnieniem• nagromadzonego powietrza -powstający szmer przypomina głoskę [p]
nadymanie• policzków, zatrzymanie powietrza na 4-5 sek. przesuwanie powietrza na lewo lub prawo
zwieranie i rozwieranie warg przy zaciśniętych zębach•
• zaokrąglanie i spłaszczanie przy zwartych szczękach
cmokanie przy dowolnym• układzie warg
ssanie•
2. Ćwiczenia języka
wysuwanie na zewnątrz i cofanie długiego i wąskiego lub szerokiego• języka,
rozszerzanie i zwężanie języka,•
ruchy koliste językiem• wysuniętym na zewnątrz,
wysuwanie języka w stronę nosa, brody,• policzków,
oblizywanie zębów przy otwartych i zamkniętych ustach,•
• zaginanie szerokiego języka w kierunku nosa i wargi dolnej,
zaginanie• szerokiego języka do góry i na dół wewnątrz jamy ustnej,
przesuwanie• czubkiem języka od górnych zębów po podniebieniu do tyłu, do jamy gardłowej, powrót tą sama drogą,
dotykanie różnych miejsc w jamie ustnej zaostrzonym•, czubkiem języka,
dmuchanie powietrza przez język ułożony w rynienkę,•
• dotykanie czubkiem języka do górnych, dolnych zębów i dziąseł-język ułożony jest płasko, szeroko, jego boki dotykają do bocznych zębów,
parskanie językiem• na zewnątrz i wewnątrz jamy ustnej,
układanie „ miseczki” z• języka.
3. Ćwiczenia ruchów szczęki dolnej
unoszenie• i opuszczanie szczęki dolnej,
przesuwanie dolnej szczeki w lewo i prawo,• potem z zaznaczeniem pozycji środkowej,
wysuwanie, przy rozchylonych• wargach, szczęki dolnej do przodu, cofanie jej,
ruchy żucia z pełnymi• ruchami warg i policzków,
chwytanie dolnymi zębami wargi górnej, górnymi• dolnej.
4. Ćwiczenia podniebienia miękkiego i mięśni zwierających pierścień gardłowy
ziewanie przy nisko opuszczonej szczęce: wdech• przez nos, wydech ustami przy szeroko otwartej jamie ustnej,
chrapanie na• wdechu i wydechu,
kasłanie,•
chrząkanie,•
wymowa połączeń głosek• tylnojęzykowych np. kuk uguek ko ge itd.,
ziewanie,•
• gwizdanie,
5. Ćwiczenia połykania
unoszeni języka za• górne, przednie zęby
połykanie śliny przy zamkniętych, rozchylonych zębach,• język trzymany cały czas za górnymi zębami
picie i połykanie w ten sam• sposób płynów
Ćwiczenia artykulacyjne
Celem tych ćwiczeń jest wykształcenie u dziecka starannej wymowy. Powinniśmy mieć tu na względzie możliwości rozwojowe dziecka i dać mu wiele okazji do wymówienia określonego dźwięku - w izolacji, sylabach wyrazach. Należy pamiętać o tym, iż najłatwiej wymówić go w nagłosie przed samogłoskami, potem w śródgłosie i w wygłosie. Ta sama zasada dotyczy sąsiedztwa spółgłosek. W następnej fazie ćwiczymy wymowę w zestawieniach wyrazów, w zdaniach, wierszach, opowiadaniach i mowie potocznej. Do ćwiczeń tych przydatne są obrazki loteryjki, gry, zagadki, wierszyki.
Ćwiczenia fonacyjne
Fonacja oznacza zdolność do wydawania głosu, do posługiwania się głosem. Dlatego też ćwiczenia fonacyjne określa się również mianem ćwiczeń głosowych.
Cele ćwiczeń fonacyjnych:
prawidłowe wydobycie głosu do uzyskania efektu dźwiękowego w jamie ustnej;
rozluźnienie mięśni krtani i aparatu artykulacyjnego;
wyrobienie umiejętności modulowania siły natężenia głosu;
Proponowane ćwiczenia fonacyjne to:
Wymawianie samogłosek [a], [o], [u], [e], [y], [i]. Najpierw pojedyncze samogłoski, potem przedłużone dźwięki.
Na jednym wydechu z taką samą siłą wymawianie trzech samogłosek: [aou], a następnie [eyi].
W pozycji leżącej dzieci wymawiają połączenia mmmaaa, mmmooo, mmmuuu.
Wymawianie krótkiego zdania szeptem, półgłosem, głosem pełnym i krzycząc.
Ćwiczenia narządów artykulacyjnych
Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest sprawne działanie narządów artykulacyjnych. Realizacja poszczególnych głosek wymaga różnego układu artykulacyjnego i różnej pracy mięśni. Dlatego też narządy artykulacyjne trzeba ćwiczyć, by wypracować zręczne i celowe ruchy języka, warg, podniebienia i żuchwy.
Celem ćwiczeń jest:
usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy;
opanowanie przez dzieci umiejętności świadomego kierowania ruchem narządów artykulacyjnych;
poznanie prawidłowego układu artykulatorów w czasie wybrzmiewania poszczególnych głosek.
Ćwiczenia szczęki dolnej
Opuszczanie i unoszenie dolnej szczęki. Wymawianie szerokiego [a] i „przechodzenie” do wymawiania [a] połączonego z głoską [s].
Zabawa „Grzebień”. Dzieci zakładają dolne zęby na górną wargę i poruszają nimi. Potem cofają żuchwę. Następnie zakładają górne zęby na dolną wargę i brodę i poruszają nimi.
Dzieci naśladują ziewanie, wykonują przy tym ruchy rąk, przeciągając się, wyginając.
Głęboki wdech nosem i wydech ustami z jednoczesnym wymawianiem głoski [a]. Tak samo wymawiamy [o], [u].
Wykonywanie ruchów żucia.
Ćwiczenia warg
Rysowanie wargami. Uczniowie rysują koło wargami - wargi wysuwają się do przodu, tworzą dzióbek, wykonują ruchy koliste w obie strony. Następnie rysują kreskę poziomą wargami - wargi są ściągnięte w dzióbek, przesuwają się w prawo i w lewo. Po chwili rysują kreskę pionową - tworzą dzióbek, przesuwają się w górę i w dół. Potem rysują smutną minę - warga dolna zakrywa górną. Po niej robią śmieszną minkę - usta zamknięte - uśmiech. Na pożegnanie wysyłają całusy.
Powtarzanie samogłosek, wargi są mocno ściągnięte [a]-[o], [e]-[o], [u]-[i],[a]-[u], oraz całego ciągu: [a], [e], [o], [u], [i], [y].
Zły pies - naśladujemy złego psa - unosimy górną wargę, pokazujemy zęby. Dzieci mogą również naśladować warczenie psa
Potrzebny nam lejek, ale go nie mamy - robimy go z warg.
Uczniowie zamieniają się w „chudzielca” wciągają policzki. Potem są „grubasami” nadymają policzki.
Nabieranie powietrza najpierw pod wargę górną, potem pod dolną.
Chcemy pocałować mamę, ale ona jest daleko - musimy wysunąć wargi do przodu, cmokamy.
Układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną.
Wargi układają w kształcie szerokiego lejka.
Głodne rybki - powoli otwieramy i zamykamy wargi tworząc koło, jakby mówiły „po”.
Wysuwanie wargi do przodu i robienie ryjka świnki. Na górnej wardze położenie ołówka i jak najdłużej utrzymanie go w tej pozycji.
Deszcz - schwytanie wargami kropli deszczu - uniesiona do góry głowa, wargi „chwytają” krople, dziecko je „wypija”.
Malowanie dzieciom warg pomadką. Następnie uczniowie robią na kartce papieru „całuski”.
Wysuwanie warg do przodu. Ściągnięcie ich i dmuchanie lekko przez nie.
Ssanie górnej i dolnej wargi.
Półuśmiech - odciąganie na przemian kącików ust.
Ćwiczenia języka
Dzieci wykonują szybkie i energiczne ruchy języka. Wysuwają język na zewnątrz jamy ustnej, następnie chowają.
Jak żmija porusz językiem - długi, cienki, ruchliwy język, wysuwający się we wszystkie strony.
Wysuwanie języka do przodu, unoszenie go nad górną wargę, potem opuszczanie do brody.
Pyszny cukierek - dzieci wypychają raz jeden policzek ostrym czubkiem języka, udając, że trzymają w buzi landrynkę, można sprawdzić twardość „ cukierka” dotykając policzek palcem.
Zmęczony piesek - dzieci naśladują pieska, który głośno oddycha i język ma mocno wysunięty na brodę.
Unoszenie języka za górne zęby.
Oblizywanie górnych zębów.
Unoszenie języka do nosa i wywijanie go na brodę.
Klaskanie językiem: czubkiem i środkiem języka.
Zwijanie języka w rulonik.
„Mycie” zębów językiem.
Lizanie czubkiem języka kawałeczka czekolady umieszczonego na podniebieniu.
Przeciskanie języka między zębami.
Wciąganie przez rurkę do napojów skrawków papieru, ryżu itp. A następnie przenoszenie ich do pudełeczka.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego
Dzieci biorą w usta rurkę, wciągają przez nią powietrze. Muszą tak wciągnąć powietrze, aby do rurki przyssały się kolorowe kółeczka. Następnie przenoszą je na obrazek biedronki i układają na niej kropki z tych kółeczek.
Energiczna wymowa połączeń głosek z uwzględnieniem tylnojęzykowych zwartych [k] - [g]: kuk, ugu, oko, uk - ku, ug - gu.
Głębokie oddychanie przez jamę ustną przy zaciśniętych nozdrzach i przez jamę nosową, przy zamkniętej jamie ustnej.
Nabranie powietrza nosem i zatrzymanie go w jamie ustnej. Policzki są „nadęte”. Nos zatykamy i nadymamy policzki, a następnie połykamy powietrze.
Ssanie „smoczka”.
Chrapanie, naśladowanie kaszlu.
Żywe lusterko - robienie różnych min. Dzieci stoją naprzeciwko siebie. Jedno z nich wykonuje wymyśloną przez siebie minę, drugie je naśladuje. Następnie dzieci zamieniają się rolami.
Oddychanie wyłącznie przez usta lub wyłącznie przez nos.
Płukanie gardła ciepłą wodą.
W powyższym opracowaniu podałam tylko niektóre ćwiczenia, które można wykorzystać na zajęciach edukacyjnych. Jest szereg opracowań, które proponują więcej ćwiczeń logopedycznych. Mam nadzieję jednak, że proponowane przeze mnie ćwiczenia wzbogacą zajęcia lekcyjne.
Literatura:
Antos D., Demel G., Styczek I. „Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy”, Warszawa 1967, PZWS;
Demel G. „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, Warszawa 1983, WSiP,
Demel G. „Elementy logopedii”, Warszawa 1982, WSiP,
Diener E. „Profilaktyka zaburzeń mowy”, Kielce 1999, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP;
Rodak H. „Terapia dziecka z wadą mowy”, Warszawa 2002, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,
Sachajska E. „Uczymy poprawnej wymowy”, Warszawa 1982, WSiP,
Skorek M. „Oblicza wad wymowy”, Warszawa 2001, Wydawnictwo Akademickie „Żak”,
Spałek E., Piechowicz-Kułakowska C. „Jak pomóc dziecku z wadą wymowy”, Kraków 1996, Oficyna Wydawnicza „Impuls”,
Styczek I. „Logopedia”, Warszawa 1981, PWN;
Mowa w dużej mierze wpływa na ogólny rozwój dziecka, jego osiągnięcia szkolne. Stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażenie swoich myśli, opinii i uczuć. Czasem koniecznym do szczególnie do intensywnej pracy skierowanej na rozwój związanych z mową sprawności jest okres przedszkolny i wczesnoszkolny. Jak wynika z wyników badań pedagogicznych i własnych obserwacji poziom rozwoju psychofizycznego, w tym także mowy u dzieci rozpoczynających naukę szkolną jest bardzo zróżnicowany. U wielu dzieci oprócz wad wymowy występuje opóźniony rozwój mowy lub niechęć do mówienia, zaburzenie słuchu fonematycznego, analizy i syntezy słuchowej, mniejsza sprawność motoryczna. Występowanie tych zaburzeń ma istotny wpływ na przebieg procesu czytania i pisania. Stąd uznałam za słuszne wprowadzenie dodatkowych zajęć w formie ćwiczeń i zabaw, których celem byłoby rozbudzenie aktywności słownej dzieci oraz zwiększenie możliwości poprawnego i twórczego opanowania języka.
I. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE
Opracowany przeze mnie program przeznaczony jest dla uczniów klasy „0”. Głównym założeniem programu jest czuwanie nad prawidłowym rozwojem mowy oraz podnoszenie poziomu sprawności językowej. Program realizowany będzie z całą grupą, raz w tygodniu w czasie 30 - 45 minut. Założeniem jest, aby zajęcia miały charakter zabawowy i nastawione były na integrację zespołu i umiejętność współpracy w grupie. Jest przewidziany dla wszystkich uczniów, uwzględnia także specjalne potrzeby edukacyjne niektórych dzieci w zakresie korygowania zaburzonych funkcji percepcyjnych, głównie słuchowych. Program nie zastępuje właściwej terapii logopedycznej dzieciom, które nie osiągnęły normy językowej. Realizowane ćwiczenia będą jednak stymulowały ich umiejętności językowe i rozwijały niezbędne dla jej poprawnego funkcjonowania aspekty. Ćwiczenia lub elementy ćwiczeń mogą być wykorzystywane przez nauczycieli kształcenia zintegrowanego, podczas zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, gimnastyki korekcyjnej. Istotnym elementem programu jest ścisła współpraca z rodzicami, nauczycielami i innymi osobami wspierającymi.
Praca z dziećmi w oparciu o program pozwoli ocenić efektywność oddziaływań i dokonać ewaluacji.
II. CELE PROGRAMU
CELE OGÓLNE:
- stymulowanie prawidłowego rozwoju mowy,
- kształtowanie prawidłowej wymowy i umiejętności porozumiewania się,
- wspomaganie rozwoju dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, w tym wymowy,
- włączanie rodziców i nauczycieli do świadomej współpracy nad rozwojem mowy i kształtowaniem prawidłowej wymowy,
- promowanie w środowisku lokalnym działań profilaktycznych w zakresie wczesnej diagnozy i opieki logopedycznej.
CELE OPERACYJNE:
W wyniku realizowanego programu
dzieci powinny:
- osiągnąć sukces terapeutyczny w postaci poprawy stanu mowy lub wymowy,
- poszerzyć możliwości artykulacyjne i fonacyjne,
- wzbogacić zasób słownictwa czynnego i biernego,
- umieć wypowiadać się poprawnie pod względem gramatycznym i stylistycznym,
- prawidłowo dokonywać analizy i syntezy słuchowej,
- wykazywać zainteresowanie słowem mówionym, śpiewanym, czytanym i pisanym,
- umieć ćwiczyć samodzielnie oraz współdziałać w grupie,
- umieć koncentrować uwagę na ćwiczeniach i zabawach,
- wzmocnić poczucie własnej wartości i umieć pokonywać trudności.
III. MATERIAŁ DO REALIZACJI
1. Ćwiczenia oddechowe
- zabawy i ćwiczenia oddechowe,
• wciąganie i wydmuchiwanie powietrza,
• nadymanie buzi i przepychanie powietrza w zamkniętej buzi,
• dmuchanie na wiatraczek, płomień świecy, na skrawek papieru,
• nadmuchiwanie balonika,
• zdmuchiwanie lekkich przedmiotów z powierzchni stołu,
• dmuchanie na przedmiot unoszący się, zawieszony bądź opadający (kartki, piórka itp.),
• wdech z unoszeniem ramion do góry, wydech z opadaniem ramion w dół.
- ćwiczenia wydłużające fazę wydechową,
• puszczanie baniek mydlanych,
• dmuchanie na świecę przez słomkę,
• wyścigi papierowych żaglówek,
• przesuwanie powietrzem wydmuchiwanym przez rurkę piórek, wacików, papierków.
- ćwiczenia oddechowe brzuszno-przeponowe,
• naśladowanie śmiechu różnych osób,
• ćwiczenia łączące oddech z ruchami rąk, nóg, tułowia,
• ćwiczenia łączące wydech z wymową pojedynczych głosek.
- ćwiczenia oddechowe ułatwiające przejście do mowy spontanicznej.
• zabawy ze śpiewem,
• wyliczanki,
• krótkie wierszyki, rymowanki.
2. Ćwiczenia fonacyjne (głosowe)
- ćwiczenia prawidłowego nastawienia głosu i napięcia mięśni krtani,
• mruczenie przy zamkniętych ustach,
• mruczenie na ustach - wybrzmiewanie spółgłoski połączonej z samogłoską.
- ćwiczenia modulowania siły głosu,
• ćwiczenia w utrzymywaniu jednostajnego, równego, monotonnego dźwięku opartego na jednej samogłosce,
• śpiewanie samogłosek i dających się przedłużyć spółgłosek.
3. Ćwiczenia rytmizujące (logorytmiczne)
- ćwiczenia techniki ruchu,
• ćwiczenia kształtujące umiejętność wykonywania ruchów lokomocyjnych (chodu i biegu),
• ćwiczenia kształtujące umiejętność wykonywania podskoków,
• ćwiczenia napinania i rozluźniania mięśni.
- ćwiczenia metrorytmiczne,
• ćwiczenia w opanowaniu akcentu rytmicznego,
• ćwiczenia w odtwarzaniu rytmu z wzorów graficznych,
• ćwiczenia w przetwarzaniu rytmu na wzór graficzny.
- ćwiczenia łączenia tekstu z elementami ruchowymi i rytmicznymi,
• ćwiczenia w wymawianiu np. imion z akcentem ruchowym,
• inscenizacje treści piosenek,
4. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów artykulacyjnych.
- ogólnorozwojowe ćwiczenia ruchowe,
• ćwiczenia motoryki dużej,
• gry i zabawy ruchowe,
- ćwiczenia żuchwy,
• opuszczanie i podnoszenie szczęki dolnej,
• przesuwanie szczęki dolnej w prawo i w lewo,
• wysuwanie szczęki dolnej do przodu i cofanie jej,
• żucie,
- ćwiczenia warg,
• leciutki masaż warg,
• oklepywanie warg palcami,
• ściąganie ust w dzióbek,
• rozchylanie ust w kierunku kącików (szeroki uśmiech),
• rozchylanie i składanie warg do uśmiechu,
• zaciskanie warg,
• nakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną,
• zaokrąglanie i spłaszczanie warg przy zwartych szczękach,
• cmokanie.
- ćwiczenia policzków,
• nadymanie policzków,
• nadymanie policzków na zmianę lewego i prawego.
- ćwiczenia języka,
• wysuwanie języka na zewnątrz i cofanie w głąb przy bardzo szeroko otwartej jamie ustnej,
• oblizywanie wargi dolnej i górnej,
• dotykanie czubkiem języka górnych i dolnych zębów przy maksymalnym opuszczeniu szczęki dolnej,
• szerokie rozkładanie języka,
• głaskanie podniebienia językiem,
• dotykanie czubkiem języka różnych miejsc w jamie ustnej
- ćwiczenia podniebienia miękkiego,
• ziewanie przy nisko opuszczonej szczęce,
• naśladowanie odgłosów gęsi - gęganie,
• chrapanie na wdechu i wydechu,
• kaszlanie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku.
- ćwiczenia wzmacniające pierścień zwierający gardło,
• dmuchanie przy zakrytym nosie,
• ziewanie,
• masaż podbródka,
• opadanie szczęki dolnej i szybkie jej unoszenie,
• kasłanie przy wysuniętym języku,
• połykanie płynów przy zakrytym nosie,
• chrapanie
- ćwiczenia prawidłowego połykania.
• unoszenie języka za górne, przednie zęby,
• dotykanie wskazanego miejsca palcem, metalową szpatułką, językiem,
• ćwiczenia ze śpiewem sylab typu la-la-la, lo-lo-lo,
• połykanie śliny przy zamkniętych zębach, szerokim uśmiechu (język trzymany przez cały czas za górnymi zębami),
5. Ćwiczenia artykulacyjne
- wymowa głosek w izolacji, sylabie, wyrazie, zdaniu,
- wymowa głosek o cechach opozycyjnych,
- wymowa głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych,
- automatyzacja głosek.
6. Ćwiczenia percepcji i pamięci słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej.
- ćwiczenia wrażliwości słuchowej,
• ćwiczenia bazujące na dźwiękach naturalnych,
• ćwiczenia bazujące na dźwiękach wywoływanych celowo,
- ćwiczenie spostrzegawczości słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej
• wysłuchiwanie i różnicowanie powtarzających się dźwięków tworzących proste układy rytmiczne,
• układanie i tworzenie szeregów rytmicznych,
• odtworzenie rytmu ilustrowanego układem przestrzennym,
- ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy słuchowej,
• wyodrębnianie zdań w mowie,
• wyodrębnianie wyrazów w zdaniu,
• wyodrębnianie sylab w wyrazach,
• wyodrębnianie głosek w wyrazach,
- ćwiczenia pamięci słuchowej i słownej,
• nauka na pamięć wierszyków i rymowanek,
• powtarzanie ciągów dźwiękowych słownych,
- ćwiczenia słuchu fonetycznego,
• ćwiczenia z zakresu różnicowania czasu trwania dźwięków mowy,
• ćwiczenia tempa wypowiedzi,
• ćwiczenia akcentu wypowiedzi,
• ćwiczenia intonacji wypowiedzi.
7. Ćwiczenia rozwijające mowę i myślenie
- ćwiczenia rozwijające i wzbogacające słownik dziecka,
• rozszerzanie pojęć ogólnych,
• rozwijanie wypowiedzi przez stosowanie przymiotników,
• łączenie przedmiotów, ilustracji mających cechy przeciwstawne,
• wzbogacanie mowy wyrazami wyrażającymi stosunek między przedmiotami, czynnościami, cechami,
- ćwiczenia samodzielnego wypowiadania się,
• zabawa w kończenie zdań, np. „Gdybym był czarodziejem, to...”,
• prowokowanie samorzutnych wypowiedzi dziecka w różnych sytuacjach życiowych,
• opowiadanie treści obrazków, określanie zdarzeń przedstawionych na ilustracji.
- ćwiczenia i zabawy rozwijające logiczne myślenie,
• ćwiczenia doskonalące umiejętność łączenia przyczyny ze skutkiem,
• ćwiczenia w rozwijaniu umiejętności rozumienia poleceń, zadań słownych, stawianych dziecku do wykonania.
- ćwiczenia i zabawy doskonalące wypowiedź pod względem gramatycznym,
• ćwiczenia fleksyjne (zabawy „Czego tu brakuje?...”),
• ćwiczenia wzbogacające mowę w określenia dotyczące stosunków między przedmiotami i czynnościami.
- ćwiczenia i zabawy słowne wdrażające stosowania prawidłowych konstrukcji składniowych,
• zabawy w pytania i odpowiedzi,
• zabawy tematyczne,
• zabawy telefoniczne,
• zabawy w teatrzyki.
PSYCHOTERAPIA
- relaks,
- trening autogenny.
- muzykoterapia
WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI
- zapoznanie z tematyką i harmonogramem zajęć,
- zapoznanie ze sposobem wykonywania ćwiczeń,
- udział rodziców w zajęciach otwartych,
- spotkania warsztatowo- szkoleniowe,
KONTAKTY Z OSOBAMI WSPÓŁDZIAŁAJĄCYMI
- rozmowy z nauczycielami,
- współpraca z pedagogiem,
- kontakty z poradnią psychologiczno-pedagogiczną,
- kontakty ze specjalistami służby zdrowia.
INTEGROWANIE Z GRUPĄ RÓWIEŚNICZĄ
- wzmacnianie poczucia własnej wartości,
- zabawy integracyjne
IV. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
METODY:
- wspierające rozwój dziecka,
- stymulujące rozwój dziecka,
- aktywizujące,
- kompensacyjne,
- korygujące,
- usprawniające,
- słowne: instrukcja, objaśnienie, rozmowa,
- percepcyjne: obserwacja, pokaz,
- czynne: samodzielnych doświadczeń, zadań do wykonania,
- twórcze
ELEMENTY METOD:
- Metoda Weroniki Sherbourne,
- Metoda Dobrego Startu,
- Metoda Kinezjologii Edukacyjnej,
- Metoda Psychostymulacji,
- Metoda Pedagogiki Zabawy.
V. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ
Podczas realizacji programu zakładam systematyczną ewaluację osiągnięć i umiejętności poprzez:
- systematyczną obserwację uczniów i zapisywanie spostrzeżeń na karcie obserwacyjnej,
- rozmowy z nauczycielami uczącymi,
- rozmowy z rodzicami,
- analizę karty pracy uczniów.
W celu oceny przydatności i efektów realizowanego programu pod koniec roku szkolnego przeprowadzone zostaną:
- ankieta dla rodziców,
- wywiad z nauczycielami uczącymi.
BIBLIOGRAFIA
Bogdanowicz M. Kisiel B. Przasnycka M., Metoda Weroniki Sherbourne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, Warszawa 1992.
Bogdanowicz M., Metoda Dobrego Startu Warszawa 1999.
Czajkowska J. Herda K., Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, Warszawa 1997.
Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1996.
Florkiewicz V. (red.), Terapia pedagogiczna. Scenariusze zajęć, Łódź 2003.
Franczyk A. Krajewska K., Zabawy i ćwiczenia na cały rok, Kraków 2005.
Kaja B., Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 1998.
Kozłowska K., Zabawy logopedyczne i łatwe ćwiczenia, Kielce 2005.
Michalak - Widera J. Węsierska K., Aby nasze dzieci mówiły pięknie, Katowice 2001.
Michalak - Widera J., Miłe uszom dźwięki, Katowice 2003.
Michalak - Widera J., Śmieszne minki dla chłopczyka i dziewczynki, Katowice 2002.
Rocławski B., Poradnik fonetyczny dla nauczycieli, Warszawa 1986.
Skorek E. (red.), Terapia pedagogiczna, Kraków 2005.
Sprawka R. Graban J. Logopedyczne zabawy grupowe dla dzieci od 4 do 7 lat, Gdańsk 2004.
Stadnicka J., Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, Warszawa 1998.
Styczek J., Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, Warszawa 1982.
Szłapa K., Cmokaj, dmuchaj, parskaj chuchaj, Gdańsk 2004.
Wójtowiczowa J., Logopedyczny zbiór wyrazów, Warszawa 1993.
Zwoleńska J. (red.), Twórcza kinezjologia w praktyce, Warszawa 2003.
Ćwiczenia oddechowe połączone z ćwiczeniami kinestezji artykulacyjnej - mecz piłeczek pingpongowych (drużyna piłek s i drużyna piłek sz) - uczeń dmucha przez rurkę na piłeczkę, a po każdorazowym zdobyciu bramki losuje etykietkę z ciągiem sylab do ćwiczeń (np. sa - sza - sa, żo - zo - żo itp.) → według schematu: 1) przeczytaj cicho, 2) wymów.
Zabawa w literowy pociąg - ćwiczenie kinestezji artykulacyjnej wraz z ćwiczeniem słuchu fonematycznego → według schematu:
słuchaj,
powtórz,
dobierz litery,
wymów,
pisz.
Na stoliku leżą rozsypane kartoniki z literami: s, z, c, dz, sz, ż, rz, cz, dż. Uczeń słucha jak logopeda wypowiada wyrazy zawierające jednocześnie głoski z obu ćwiczonych szeregów ( np.: czerwiec, zboże, susza, często itp.), następnie powtarza je i dobiera kartoniki z „ trudnymi” literami występującymi w danym wyrazie w odpowiedniej kolejności, potem jeszcze raz wymawia, patrząc na ułożony przez siebie model słowa, i zapisuje w zeszycie cały wyraz:
zbože→
zbože→
z ż→
zbože→
zboże
Zabawa w porządkowanie pokoju - automatyzacja wymowy głosek syczących i szumiących. Na stole leżą rozsypane obrazki przedstawiające przedmioty z pokoju dziecięcego. Uczeń najpierw nazywa wszystkie obrazki (w razie potrzeby sam stara się poprawić), a następnie porządkuje je i układa do dwóch różnych pudełek - jako przedmioty Czarka i Sabinki (imiona dzieci sugerują sposób segregacji).
Ćwiczenie stymulujące rozwój mowy - uczeń układa po dwa zdania o Czarku i Sabince z wykorzystaniem nazw przedmiotów na obrazkach, np.: Czarek zbiera szyszki, Sabinka ma sukienki dla lalek.
Zadanie pracy domowej - narysowanie i podpisanie dwóch wymyślonych przez siebie przedmiotów dla Celinki i Szymka.
Pożegnanie się z uczniem.
III ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY ARTYKULACYJNE
CELE:
1. Usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy.
2. Opanowanie przez dziecko umiejętności świadomego kierowania ruchem narządów artykulacyjnych.
3. Wyrabianie wyczucia danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy (kinestezja).
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
Ćwiczenia języka
1. Zabawa „Język na defiladzie”- język maszeruje jak żołnierz na defiladzie.
- raz-czubek języka na górną wargę,
- dwa- czubek języka do lewego kącika ust,
- trzy- czubek języka na dolną wargę,
- cztery-czubek języka do prawego kącika ust.
2. Zabawa „Języczek wędrowniczek”- opowiadanie. Język wybrał się na wycieczkę do lasu. Pojechał tam na koniku (mlaskanie językiem-naśladowanie konia). Na łące zostawił konia
(prr). Następnie rozejrzał się dookoła( język ruchem okrężnym oblizuje wargi: górną i
dolną).Potem wszedł do lasu (język chowamy w głąb jamy). Przeszedł las wzdłuż (język
przesuwamy po podniebieniu w stronę jamy gardłowej ) i wszerz (przesuwamy językiem
za zębami górnymi i dolnymi). A wtedy już przedarł się przez gęstwinę krzewów i drzew
(język przeciskamy przez zaciśnięte zęby górne i dolne). Zauważył, że zrobiło się ciemno.
Rozejrzał się w prawo i w lewo, spojrzał w górę i w dół (język przesuwamy z jednego
końca ust do drugiego- od ucha do ucha, potem sięgamy nim nosa i brody. Wsiadł na
konia i pojechał do domu(kląskanie językiem).
3. Wysuwanie języka na brodę-zmęczony pies.
4. Unoszenie języka w kierunku nosa-zawody, kto sięgnie wyżej.
5. Układanie języka płasko na dnie jamy ustnej, język leży za zębami-śpiący język.
6. Mlaskanie przednią częścią języka do dziąsła.
7. Wkładanie zaostrzonego języka pod górną wargę, która jest naprężona, wypychanie warg czubkiem języka-strzelamy z kuszy.
8. Wybrzuszanie środka języka-robimy górkę z języka.
9. Cofanie języka w głąb jamy ustnej.
10. Układamy język w rulonik.
11. Wypychamy językiem policzki (śliweczka).
12. Liczymy językiem zęby przy szeroko otwartej buzi.
13. Oblizujemy dziąsła pod wargą górną i dolną.
14. Wykonujemy łyżeczkę-koszyczek.
15. Oblizywanie górnej i dolnej wargi.
16. Rysujemy językiem kropki na podniebieniu.
17. Wysuwamy język przy szeroko otwartej buzi i czubkiem rysujemy kółeczka, kreseczki, itp.
18. Unosimy szeroki język do góry za wałek dziąsłowy i dmuchamy na niego.
19. Próbujemy przecisnąć język przez zaciśnięte zęby.
20. Przygryzamy czubek języka przednimi zębami.
21. Przygryzamy boki rozpłaszczonego języka bocznymi zębami.
22. Śpiewamy „la la la la” (należy zwrócić uwagę, aby poruszał się tylko język).
Ćwiczenia warg
1. Górną wargą zaciskamy dolną, dolną kładziemy na górną. Ćwiczenie to wykonujemy na przemian.
2. Górnymi zębami zaciskamy wargę dolną i mocno wypychamy powietrze.
3. Wysuwamy wargi (tak jak przy samogłosce „u”) i rozchylamy (jak przy samogłosce „e”). Ćwiczenie to wykonujemy naprzemiennie.
4. Łączymy wargi płasko i rozciągamy tak jak przy głosce „i”.
5. Lekko wysuwamy wargi do przodu i kierujemy je w prawo i w lewo.
6. Ściągamy wargi do przodu i robimy ruch okrężny; najpierw w jedną stronę, później w drugą. (tzw. młynek)
7. Górną wargą zasłaniamy górne zęby, dolną wargą dolne zęby i otwieramy i zamykamy buzię.
8. Zabawa „Konik”- dzieci dobierają się parami i w rytm granej melodii biegają po sali. W przerwie muzyki „koniki” parskają, „woźnica” cmoka, by konik biegł dalej.
9. Napinanie warg w pozycji rozciągniętej (zawody „kto jest silniejszy?”- dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każde ciągnie w swoją stronę.
Wciąganie warg do buzi - ukrywamy obie wargi.
Cmokamy.
Ssiemy wargę dolną i górną na przemian.
Wciąganie powietrza ściągniętymi wargami.
Przytrzymujemy górną wargą słomkę, wykonujemy ryjek i unosimy go do nosa.
Uśmiechamy się tylko jedną stroną na przemian.
Gwiżdżemy.
Nabieramy powietrza pod górna wargę potem pod dolną.
Przerzucamy powietrze z jednego policzka do drugiego.
Gramy palcami na wargach.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego
1. Zabawa „Leniuszek”- Nauczyciel opowiada historię o chłopcu, który nic nie chciał robić, tylko cały czas ziewał. Rano nie pomagal mamie, nie chciał sam się ubierać, sam jeść, myć zębów, tylko ziewał, bo się nudził.( Dzieci demonstrują ziewanie).
2. Język wysunięty z ust- kaszlemy- chory miś.
3. Wciąganie powietrza przez rurkę- przenoszenie skrawków papieru za pomocą rurki.
4. Chrapanie na wdechu i wydechu.
5. Wymawianie sylab: ak, ka, ku, aka, oko, uku- zabawa w „kurkę i kukułkę”.
6. Oddychanie: wdech przez nos, wydech przez usta.
7. Ziewanie.
8. Kaszlenie z językiem wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej.
LULA
Tulipany tuli Lula,
w tulipanach Lula hula,
tulipany tuli Pan,
tulipanów Luli fan.
Przystępując do logoterapii przyjęłam dwa naczelne cele:
poprawną artykulację głosek zwarto-szczelinowych,
poprawną pisownię wyrazów w zakresie omawianych głosek.
Wyżej wymienionym zamierzeniom miały służyć następujące zadania:
usprawnienie narządów mowy,
usprawnienie słuchu fonematycznego,
wywołanie głosek zwarto-szczelinowych,
wykształcenie właściwej kinestezji artykulacyjnej i utrwalenie artykulacji głosek zwarto-szczelinowych we właściwych pozycjach,
usprawnienie artykulacji głoski r.