ĆWICZENIA FONACYJNE I ARTYKULACYJNE
Ćwiczenia fonacyjne
Ćwiczenia te, zwane inaczej głosowymi (fonacja to zdolność wydobywania głosu i posługiwania się nim) wprowadza się po wstępnych ćwiczeniach oddechowych. Ich celem jest wykształcenie odpowiedniej wysokości głosu i umiejętności stosowania właściwego natężenia głosu.
1. Ćwiczenia wstępne (służą one zniesieniu napięcia mięśni gardła i krtani)
„misie” - dzieci leżą• na dywanie naśladując śpiące zimą misie - oddychają nosem, buzia zamknięta. Budzą się, ziewają - wdech i wydech ustami. Ziewanie łączymy z wymową samogłoski [a] -fonację zaczynamy cicho, łagodnie, na wydechu
2.Ćwiczenia w kierowaniu głosu na „maskę” (podniebienie twarde, zęby i wargi)
• „misie” budzą się wiosną, cieszą się z jej przyjścia, pomrukują z zadowolenia, śpiewają: mmma mmmo mmmu mmme mmmy, potem przedłużamy także samogłoski: mmmmaaaaa,mmmmoooo,mmmuuu,mmmeee,mmmyyy…
3. Ćwiczenia artykulacji samogłosek (prawidłowa ich wymowa decyduje o wyrazistości naszej mowy)
usypiamy lalkę - lalka płacze uuu, dziecko huśta ją i stara się• uspokoić - aaaaa, lalka płacze nadal - eeee , podchodzi pajac, dziwi się - oooo, podchodzi myszka, zaczyna śpiewać jej kołysankę - iiiii …
głoska [a] na• wycieczce - jedzie samochodem po asfaltowej, równej powierzchni - wymawiamy ją w sposób ciągły aaaaaa, wchodzi po schodach-a a a a a, płynie łódką aaaaaaaa, jedzie na koniu a a a a.... możemy tu też dołączyć ćwiczenia zmiany wysokości i natężenia głosu
zabawa w echo - głośna i cicha wymowa samogłosek -• wymawiamy głośno np. [a] ”echo” powtarza je coraz ciszej a a a …
Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy
By wypowiedź została wyartykułowana prawidłowo i wyraziście, ruchy narządów mowy muszą być wykonane w ściśle określony i precyzyjny sposób. W dużej mierze zależne jest to od sprawności narządów artykulacyjnych. Ćwiczenia poniższe mają właśnie na celu usprawnienie warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy. Ułatwiają dzieciom opanowanie umiejętności świadomego kierowania ruchami narządów mowy, wyrobienie wrażliwości miejsc i ruchów w jamie ustnej, istotnych dla prawidłowej artykulacji, doskonalą kinestezję artykulacyjną (czucie ruchu), usprawniają koordynację ruchu poszczególnych narządów mowy
1. Ćwiczenia warg
ściąganie warg jak przy „u”, spłaszczanie jak przy• „i”- na zmianę
cofanie kącików ust a następnie otwieranie i zamykanie ust• na zmianę
wciąganie powietrza ustami ściągniętym•
gwizdanie kilka razy• na jednym tonie
przesuwanie zamkniętych ust w prawo i lewo-na zmianę•
• wprawianie ust w drganie-parskanie
ssanie wargi górnej ,potem dolnej•
• nabieranie powietrza pod wargę górna, potem dolną
coraz szybsze wymawianie• połączeń samogłoskowych np. ao ue itp. połączone z dokładną artykulacją samogłosek
przytrzymywanie wargami kartki papieru, którą druga osoba stara• się wyciągnąć
rozciąganie warg w szerokim uśmiechu•
cofanie na-przy• zamkniętych zębach na zmianę prawego i lewego kącika ust
przesuwanie• ściągniętych warg na prawo i lewo
wciąganie, przy rozchylonych zębach, warg• do środka jamy ustnej
nadymanie policzków-wargi zwarte, maksymalne• zwiększenie objętości przedsionka jamy ustnej
nadymanie z uwolnieniem• nagromadzonego powietrza -powstający szmer przypomina głoskę [p]
nadymanie• policzków, zatrzymanie powietrza na 4-5 sek. przesuwanie powietrza na lewo lub prawo
zwieranie i rozwieranie warg przy zaciśniętych zębach•
• zaokrąglanie i spłaszczanie przy zwartych szczękach
cmokanie przy dowolnym• układzie warg
ssanie•
2. Ćwiczenia języka
wysuwanie na zewnątrz i cofanie długiego i wąskiego lub szerokiego• języka,
rozszerzanie i zwężanie języka,•
ruchy koliste językiem• wysuniętym na zewnątrz,
wysuwanie języka w stronę nosa, brody,• policzków,
oblizywanie zębów przy otwartych i zamkniętych ustach,•
• zaginanie szerokiego języka w kierunku nosa i wargi dolnej,
zaginanie• szerokiego języka do góry i na dół wewnątrz jamy ustnej,
przesuwanie• czubkiem języka od górnych zębów po podniebieniu do tyłu, do jamy gardłowej, powrót tą sama drogą,
dotykanie różnych miejsc w jamie ustnej zaostrzonym•, czubkiem języka,
dmuchanie powietrza przez język ułożony w rynienkę,•
• dotykanie czubkiem języka do górnych, dolnych zębów i dziąseł-język ułożony jest płasko, szeroko, jego boki dotykają do bocznych zębów,
parskanie językiem• na zewnątrz i wewnątrz jamy ustnej,
układanie „ miseczki” z• języka.
3. Ćwiczenia ruchów szczęki dolnej
unoszenie• i opuszczanie szczęki dolnej,
przesuwanie dolnej szczeki w lewo i prawo,• potem z zaznaczeniem pozycji środkowej,
wysuwanie, przy rozchylonych• wargach, szczęki dolnej do przodu, cofanie jej,
ruchy żucia z pełnymi• ruchami warg i policzków,
chwytanie dolnymi zębami wargi górnej, górnymi• dolnej.
4. Ćwiczenia podniebienia miękkiego i mięśni zwierających pierścień gardłowy
ziewanie przy nisko opuszczonej szczęce: wdech• przez nos, wydech ustami przy szeroko otwartej jamie ustnej,
chrapanie na• wdechu i wydechu,
kasłanie,•
chrząkanie,•
wymowa połączeń głosek• tylnojęzykowych np. kuk uguek ko ge itd.,
ziewanie,•
• gwizdanie,
5. Ćwiczenia połykania
unoszeni języka za• górne, przednie zęby
połykanie śliny przy zamkniętych, rozchylonych zębach,• język trzymany cały czas za górnymi zębami
picie i połykanie w ten sam• sposób płynów
Ćwiczenia artykulacyjne
Celem tych ćwiczeń jest wykształcenie u dziecka starannej wymowy. Powinniśmy mieć tu na względzie możliwości rozwojowe dziecka i dać mu wiele okazji do wymówienia określonego dźwięku - w izolacji, sylabach wyrazach. Należy pamiętać o tym, iż najłatwiej wymówić go w nagłosie przed samogłoskami, potem w śródgłosie i w wygłosie. Ta sama zasada dotyczy sąsiedztwa spółgłosek. W następnej fazie ćwiczymy wymowę w zestawieniach wyrazów, w zdaniach, wierszach, opowiadaniach i mowie potocznej. Do ćwiczeń tych przydatne są obrazki loteryjki, gry, zagadki, wierszyki.