AKADEMIA MARYNARKI WOJENNEJ

IM. BOHATERÓW WESTERPLATTE

Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych

Instytut Politologii, stosunki międzynarodowe

PRACA SEMESTRALNA

Streszczenie książki „Polityka zagraniczna RP 1989 – 2002”
pod redakcją Romana Kuźniara i Krzysztofa Szczepanika

Wykonawca: Beata Belica

Kierownik pracy: prof. J. Przybylski

GDYNIA 2011

WSTĘP

Książka, którą chciałabym opisać to „Polityka zagraniczna RP 1989-2002”. Została ona napisana przez zespół autorów pod redakcją Romana Kuźniara i Krzysztofa Szczepanika. Roman Kuźniar w 1977 roku ukończył Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwerstytetu Warszawskiego. Tytuł doktora uzyskał w 1981 roku, natomiast tytuł doktora habilitowanego – w 1990 roku. W 2001 uzyskał tytuł profesora nauk humanistycznych. Od czasu ukończenia studiów pracuje w Instytucie Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Wszedł w skład Komitetu Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, a w 1995 został członkiem polskiej delegacji do Komisji Praw Człowieka ONZ. W 1990 rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Był m.in. dyrektorem Departamentu Planowania i Analiz (1992–1994), ministrem pełnomocnym w Stałym Przedstawicielstwie RP przy ONZ w Genewie (1994–1998), pracownikiem (1998–2002) i dyrektorem (2000–2002) Departamentu Strategii i Planowania Polityki Zagranicznej (odszedł z powodu rozbieżności stanowisk między nim i kierownictwem MSZ odnośnie wojny w Iraku). W latach 2003–2005 pełnił funkcję dyrektora Akademii Dyplomatycznej MSZ. 1 czerwca 2005 został dyrektorem Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Po utworzeniu rządu Donalda Tuska został doradcą ministra obrony narodowej Bogdana Klicha. 12 października 2010 został powołany na doradcę prezydenta Bronisława Komorowskiego ds. międzynarodowych.

Wybrana przeze mnie książka została wydana przez Fundację Studiów Międzynarodowych w Warszawie, w 2002 roku. Pozycja zawiera 493 strony, składa się z wstępu, trzynastu rozdziałów oraz z kalendarium wydarzeń polityki zagranicznej RP w latach 199 – 2002 i kalendarium spotkań wielostronnych od roku 1990 do 2002. Ksiązka zawiera także trzy aneksy dotyczące:

- stosunków dyplomatycznych Polski

- ministrów spraw zagranicznych w III RP

- informacji na temat Polonii na świecie.

We wprowadzeniu autorzy (Roman Kuźniar, Krzysztof Szczepanik) opisują dzieje RP od roku 1918, czyli od odzyskania przez nasz kraj niepodległości. Wspominają odbudowę kraju po 123 latach nieobecności na politycznej mapie Europy. Następnie opisują napaść hitlerowskich Niemiec na Polskę w 1939 roku i powojenne implikacje w historii RP aż do roku 1989. Szczególną uwagę zwracają na uczestnictwo Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w Układzie Warszawskim i w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.

Autorzy wspominają również hasło „powrotu Polski do Europy” po odzyskaniu suwerenności w 1989 roku. Stwierdzają, że jest ono nieprawidłowe merytorycznie ze względu na to, iż Polska w Europie była cały czas, natomiast zależność od Związku Radzieckiego spowodowała odcięcie Polski od wartości Zachodu i w tym kontekście należy rozpatrywać nasz „powrót do Europy” sprzed ponad 20 lat.

Autorzy przytaczają również 9 priorytetów polskiej polityki zagranicznej wygłoszonych przez ministra Skubiszewskiego podczas expose z 26 kwietnia 1990 roku. Wspominają warunki, w jakich RP zdecydowała się o ubieganie się o członkowstwo we Wspólnotach Europejskich. Następnie wspomniane są 4 priorytety polityki zagranicznej, które zostały sformułowane w 2002 roku przez Ministra Spraw Zagranicznym Włodzimierza Cimoszewicza.

Zwracają też uwagę na stosunki Polski z Białorusią i Ukrainą, a w późniejszych latach – z Rosją. Wspomniane zostają również stosunki z państwami Azji i Ameryki Południowej. Jako kolejny ważny element zawarty we wstępie należy wskazać trzy pojęcia, które były słowami – kluczami polskiej polityki zagranicznej od 1989 roku: suwerenność – bezpieczeństwo - rozwój. Realizację zakresu pojęciowego tych słów - kluczy można dostrzec w kolejnych rozdziałach książki, gdzie opisywana jest sytuacja Polski i polityka zagraniczna przez nią prowadzona.

ROZDZIAŁ I

W rozdziale I napisanym przez Romana Kuźniara, noszącym tytuł „Wewnętrzne uwarunkowania polskiej polityki zagranicznej” autor wskazuje, że do roku 2002 proces jakościowych przeobrażeń nie został jeszcze zakończony, ale Polska roku 2002 jest inną Polską niż ta z 1989 roku. Wskazuje na czynniki warunkujące polską politykę zagraniczną – na zmiany polityczne, które zaszły w Polsce po transformacji systemu, na pozycję ekonomiczną naszego kraju i międzynarodową wymianę handlową. Szczególnie wyraźna jest zmiana systemu wartości i ideologii, poglądów społecznych.

Roman Kuźniar wskazuje również na niezwykle korzystną pozycję geopolityczną RP na arenie międzynarodowej – dzięki położeniu w Europie Środkowo – Wschodniej nasza słabość ekonomiczna schodzi na drugi plan, co daje nam niepowtarzalną szansę na wstąpienie, mimo trudności gospodarczych, do takich organizacji jak NATO czy UE. Następnie wskazuje, że politycy nie powinni szafować takim określeniem jak „racja stanu” określając „interesy narodowe”, które znaczeniowo określaja zupełnie co innego.

Autor rozróżnia też politykę zagraniczną, która jest monopolem państwa i stosunki międzynarodowe, które są zdecentralizowane i charakteryzują się pluralizmem. Ustrojowe podstawy polskiej polityki zagranicznej są określone w Konstytucji RP, której poszczególne artykuły autor też przytacza. Dochodzi do rozróżnienia pomiędzy polityką zagraniczna prowadzoną przez Prezydenta RP i przez Rząd – dochodzi do wniosku, że pomimo pewnego nałożenia kompetencji polscy politycy potrafili się co do tej kwestii porozumieć, co eliminowało problemy związane z rozgraniczaniem tych kompetencji przez Trybunał Konstytucyjny.

Następnie R. Kuźniar przywołuje zapisy Ustawy o działach administracji rządowej przyjętej 4.11.1997 roku, które określają zakres kompetencji poszczególnych osób w zakresie kształtowania polskiej polityki zagranicznej. Przywołuje również przyjętą 27.07.2001 roku Ustawę o służbie zagranicznej mówiącą o sposobie powoływania osób do korpusu dyplomatycznego i in.

ROZDZIAŁ II

W rozdziale II, noszącym tytuł „Ewolucja międzynarodowych uwarunkowań polskiej polityki zagranicznej” autor (R. Kuźniar) wskazuje na znaczenie transformacji w 1989 roku i wskazuje czynniki, jakie się do takiej przemiany przyczyniły. Zwraca uwagę na to, że Polska po tzw. Wiośnie Ludów Europy Środkowo – Wschodniej w 1989 roku zmieniła wszystkich sąsiadów. Zaznacza pokojowy charakter przemian, które się dokonały.

Autor rozważa też, jak reagowała Rosja (następczyni ZSRR) po utracie znacznych terenów na Zachodzie (.Ukrainy i Białorusi) – stwierdza, że „w całym okresie po 1989 roku mieliśmy do czynienia z wyrazistą ewolucja czynnika rosyjskiego w polskiej polityce zagranicznej”, jednak wyrzekła się ona siły i przemocy, co jest bardzo ważne dla Polski, jako byłego satelity ZSRR. Stwierdza też, że po 1989 roku wyodrębnił się nowy region – Europa Środkowo – Wschodnia, której państwom bardzo zależało na członkostwie w organizacji, jaką jest NATO i UE.

Polska od razu po 1989 roku spotkała się z pozytywnym nastawieniem do niej USA. Dzięki temu nasz proces akcesji do NATO postępował płynnie. Nie należy jednak zapominać o wieloletnich wysiłkach w celu dostosowania naszego kraju do wymagań stawianych przez NATO. Nasz integracja z Sojuszem była niezbedna ze względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa i spokoju w Europie Środkowo - Wschodniej. Pomoc USA, jakkolwiek cenna, na nic by się zdała bez wysiłków ze strony władz RP. Wsparcie Waszyngtonu było też pozytywnym akcentem w budowaniu naszych relacji z innymi krajami, autor przywołuje budowanie stosunków RP z Niemcami, Francją a także – z krajami Europy Wschodniej.

W podrozdziale zatytułowanym „porządek międzynarodowy czasu transformacji” autor wysuwa konkluzję, że w dobie globalizacji w polityce zagranicznej RP nastąpiły zmiany takie jak: wzrost znaczenia stosunków dwustronnych z USA, regionalizacja poprzez integrację z UE, zmiana postrzegania RP przez inne kraje w wyniku procesu transformacji i szybkiego „powrotu do Europy” w kontekście przywrócenia wartości Zachodu.

ROZDZIAŁ III

Rozdział zatytułowany jest „integracja europejska w polityce zagranicznej III RP” i napisał go Stanisław Parzymies. Podkreśla on, że Polska od 1989 roku podkreślała chęć integracji ze Wspólnotami Europejskimi, czemu dąła wyraz 19.09.1989 roku poprzez zawarcie umowy w sprawie handlu oraz współpracy handlowej i gospodarczej z EWG. W 1990 roku stworzono Stałą Radę Współpracy Europejskiej. Która miała na celu pomóc UE w integracji całego kontynentu, bez utrwalania podział na organizacje Europy Wschodniej lub Zachodniej. Autor wskazuje, że rokowania w sprawie zawierania kolejnych umów przybliżających nas do Wspólnot Europejskich nie były łatwe. Wskazuje na to, że Wspólnoty nie postrzegały Polski jako kraju, który w krótkim czasie jest w stanie dostosować się do Europy Zachodniej. Mimo to Polska z całym zaangażowaniem podkreślała, że celem naszej polityki zagranicznej jest wstąpienie do Wspólnot i stanie się ich pełnoprawnym członkiem.

Formalnie UE zdecydowała się na poszerzenie o kraje Europy Środkowo- Wschodniej w Kopenhadze w 1993 roku. Postawiła przy tym określone warunki do spełnienia w sferze politycznej i gospodarczej.

W 1994 roku w Atenach rząd Polski złożył zniosek o przyjęcie do UE, co nadało naszym staraniom formalny charakter. W 1995 roku RP opracowała program dostosowawczy prawa polskiego do prawa UE – sotał on jednak przyjęty dopiero w 1997 roku.

W 1996 roku RP stworzyła tzw. Narodową Strategię Integracji, która nakreśliła zadania, przed którymi stoi Polska jako kraj kandydujący do Unii.. w 1998 roku rozpoczęto rokowania akcesyjne. Polska z dużym zaangażowaniem włączała się w prace dotyczące Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej i w prace z zakresu wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Polska, chcąc pokazać się jako poważny kandydat, utworzyła stanowisko Pełnomocnika Rządu ds. Negocjacji o Członkostwo RP w UE, Sejmową Komisję Spraw Zagranicznych, Komisję Integracji Europejskiej czy Nadzwyczajną Komisję Legislacji Europejskiej.. W 1998 roku Polska stworzyła narodowy program przygotowań do członkostwa w UE na lata 1998-2002 (corocznie uzupełniany).

W czerwcu 2001 roku mieliśmy zamknięte 16 z 30 rozdziałów będących przedmiotem rokowań (najmniej spośród 6 państw, z którymi UE prowadziła negocjacje) – było to wynikiem tego, że rokowania wkroczyły w najtrudniejszą fazę, której Polska chciała poświęcić jak najwięcej czasu oraz tym, że to UE uznaniowo decydowała, kiedy będą zamykane kolejne obszary negocjacyjne.

Komisja Europejska pozytywnie odnosiła się do poczynionych przez RP zmian dostosowujących ją do standardów UE, a Rada Europejska chciała, by negocjacje zakończono tak, by nasz kraj mógł uczestniczyć w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2004 roku, co – jak wiemy dzisiaj – udało się – również ze względu na wytrwałość i determinację RP. Autor zwraca uwagę, ze te aspiracje wynikają z naszej tożsamości i kultury. Przyjęcie Polski do UE zmieniło jednak w sposób zasadniczy postrzeganie jej przez inne kraje. Zmieniło też nasz sposób patrzenia na siebie i zwiększyło aspiracje, które w chwili obecnej są ukierunkowane na dążenie do poziomu, na jakim znajduje się najsilniejszy partner Wspólnoty.

Tym, co cechuje UE i sprawia, że jest ona dla nas tak ważna jest to, że pozwala ona zachować nam w dużym stopniu suwerenność (dzięki zasadzie subsydiarności) i prawa do wystąpienia – jednak to, że w ciągu 50 lat żadne państwo nie wystąpił oznacza, ze korzyści z członkostwa są dużo większe niż ewentualnie ponoszone straty. Polska ma też własną wizję Wspólnej Europy, co przejawiało się chociażby o walce o system głosów w Radize UE, o który walczyliśmy w Nicei w 2001 roku. Uważamy też, jako kraj, że korzyści płynące z członkostwa w UE powinny być odczuwane przez wszystkich mieszkańców kraju (wskazuje na to raport „wspólna Europa sporządzony przez ISP w 2001 roku, który przywołuje autor rozdziału). Takie spojrzenie na organizację międzynarodową świadczy o dojrzałości kraju do budowania ponadpaństwowych więzi i integracji w wielu sferach – sferach, w których niezdolni byliśmy się integrować jeszcze 20 lat temu. Świadczy to o niesamowitym postępie, jaki dokonał się w polskiej myśli politycznej w ostatnich latach.

ROZDZIAŁ IV

Rozdział IV nosi tytuł „Członkostwo z NATO w polskiej polityce zagranicznej” i został napisany przez Roberta Kupieckiego. Na początku zaznacza on, ze państwa Paktu zainteresowały się regionem Europy Środkowo – Wschodniej po tym, jak zaczęła się komplikować sytuacja w ZSRR. Polska, kształtując w latach 90’tych swą politykę bezpieczeństwa przyjęła, ze należy szanować zobowiązania wobec Układu Warszawskiego, ale jednocześnie należy podjąć się reformy RWPG i w większym stopniu niż dotychczas otworzyć na Zachód. Można więc śmiało stwierdzic, że od samego początku nasz polityka zmierzała do powiązania Polski z Zachodem oraz do integracji z zachodnimi strukturami. Taka integracja pozwoliła na szybszą, tańszą i skuteczniejszą ochronę naszych interesów. Dało temu wyraz sejmowe expose ministra Skubiszewskiego z 1990 roku, w którym znaczenie UW zostało znacznie pomniejszone. W tym samym roku minister Skubiszewski odwiedził kwaterę główną NATO w Brukseli, co oficjalnie zainicjowało kontakty Polski z Sojuszem. Starania Polski zostały docenione, gdy dostaliśmy deklarację, że „NATO z pewnością nie pozostałoby obojętne na zagrożenie bezpieczeństwo Polski”.

Z początku nasze kontakty z NATO realizowały się za pośrednictwem NACC – Północnoatlantyckiej Rady Współpracy. Nie to było jednak celem RP – naszym zasadniczym celem było uczestnictwo z Sojuszu jako jego pełnoprawny członek. Dał temu wyraz minister Jan Olszewski, deklarując, iż „jako członek Północnoatlantyckiej Rady Współpracy Polska będzie zacieśniać więź z Sojuszem”. NATO uważaliśmy w latach 90’tych za gwarant pokoju i bezpieczeństwa na obszarze Europy Środkowej. Chęć członkostwa w Sojuszu i współpracy międzyrządowej wyrażała wspólna deklaracja Trójkąta Wyszehradzkiego z 6.05.1992 roku. Celem tej polityki było stopniowe i faktyczne włączanie Polski w system bezpieczeństwa NATO. Należy jednak pamiętać, że warunkiem wiarygodnych gwarancji bezpieczeństwa ze strony sojuszu był wkład Polski z zdolności obronne sojuszu. To wymagało pełnego członkowstwa RP w Pakcie. Sprzyjało nam środowisko międzynarodowe, które wyrażało wciąż zwiększające się poparcie dla włączenia RP w struktury obronne Sojuszu.

Ważnym etapem w integracji Polski z Sojuszem był udział w programie „Partnerstwo dla Pokoju” będącym czasem, w którym przystosowujemy swoje zdolności militarne, uzbrojenie, sprzęt itp. do wymagań NATO. Pierwsze ćwiczenia wojskowe na terenie Polski w ramach programu Partnerstwo dla Pokoju odbyły się we wrześniu 1994 roku. Konsultacje RP-NATO trwały od maja 1996 roku. Działalność Rządu RP na arenie międzynarodowej – stabilizacja gospodarki, aktywna dyplomacja i wciąż postępujące reformy państwa – pozwoliły nam do spełnić jeden z podstawowych celów polskiej polityki zagranicznej – wstąpić do NATO 12.03.1999 roku. Wspomnieć należy, że biorąc pod uwagę nowe wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa NATO będzie oddziaływało na całe państwo w wielu jego aspektach, tak więc integracja bedize przebiegała nie tylko w sferze militarnej.

Rozdział kończy się tabelą zawierającą najważniejsze dokumenty dotyczące integracji naszego kraju z NATO wraz z datami podpisania.

ROZDZIAŁ V

Rozdział został napisany przez Jadwigę Stachurę i nosi tytuł „Rola i znaczenie stosunków dwustronnych ze Stanami Zjednoczonymi”. Autorka zwraca uwagę, iż znaczenie stosunków Rzeczpospolitej z USA determinuje chęć pełnej integracji ze strukturami euroatlantyckimi oraz pozycja Stanów Zjednoczonych na arenie międzynarodowej i wkład w politykę europejską. Należy zwrócić uwagę na fakt, że stosunki polsko – amerykańskie układały się dobrze nawet przed 1989 rokiem *wtedy USA traktowały inaczej polskie władze, a inaczej społeczeństwo), a transformacja ta była punktem zwrotnym, który te stosunki tylko poprawił. Kolejne pogłębienie stosunków z USA nastąpił w 1999 roku wraz z przyjęciem Polski do NATO. O ponownym otwarciu Polski na Zachód świadczy chociażby wizyta prezydenta Busha w Warszawie w lipcu 1989 roku. Polskie władze (premier Mazowiecki wraz ze swoim rządem) również orientowali swą działalność na zacieśnianie więzi ze Stanami Zjednoczonymi. Wyrazem tego może być wizyta (jedna z wielu) premiera Mazowieckiego w Waszyngtonie w 1990 roku, gdzie podpisano traktat o stosunkach handlowych i gospodarczych. USA wspierały również nas w staraniach dotyczących wycofania się wojsk radzieckich z terytorium Polski. Udzielały również wsparcia prodemokratycznym władzom, co przejawiało się w szkoleniach,, wsparciu finansowym, wymianie naukowej itp.

Zasadniczym celem polityki RP jest nadanie stosunkom RP-USA charakteru stosunków sojuszniczych. Rozwój naszych stosunków ze Stanami wynikał też z chęci wstąpienia do NATO, którego USA są głównym filarem. Spowodowało to, że kontakty dwustronne coraz bardziej przesuwały swój punkt ciężkości na sprawy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa.

Jeśli chodzi o współpracę z NATO należy zwrócić uwagę na Polonię w USA – to właśnie za jej pośrednictwem (poprzez listy, petycje itp.) Polska upominała się o poparcie dla integracji natowskiej na wschód. Autorka wspomina na temat wspólnych działań podejmowanych przez RP z USA jeśli chodzi o ponowne włączenia Słowacji w system euroatlantycki. Wspomina również, że współpraca ze Stanami odnosi się również do chęci integracji z UE, co Stany Zjednoczone od początku popierały.

Po zamachach terrorystycznych z 11.09.2001 roku po raz pierwszy Polska włączyła się w działania USA w kwestii zwalczania terroryzmu. Przejawiało się to m. in. w wysłaniu naszych wojsk do Afganistanu. Kolejną najważniejszą formą współpracy pomiędzy tymi dwoma krajami stała się promocja demokracji i praw człowieka.

Jeśli chodzi o gospodarkę to stosunki dwustronne rozwijają się wolniej niż stosunki z zakresu bezpieczeństwa. Wynika to z tego, że pomimo przyjęcia Specjalnych Preferencji Celnych nasz towar nie jest w stanie sprostać wymogą rynku amerykańskiego. Za to w Polsce Stany są drugim inwestorem zagranicznym, co spowodował bardzo chłonny rynek RP.

Jeśli chodzi o polonią amerykańską – ma ona dość ograniczone możliwości wpływania na decyzje polityczne, a kultura RP ma ograniczony zasięg. Propagowaniu polskiego dorobku kulturowego nie sprzyjają bowiem konflikty w łonie samej polonii. Polska starała się bardzo o otwieranie polskich katedr na amerykańskich uczelniach, co mogłoby poprawić sytuację skłóconej polonii w trudnym amerykańskim środowisku. Do końca opisywanego okresu się to udawało, co potwierdził Aleksander Kwaśniewski określając stosunki polsko – amerykańskie jako „dojrzałe partnerstwo”.

Rozdział kończy tabela przedstawiająca najważniejsze porozumienia dwustronne wraz z datą i miejscem podpisania.

ROZDZIAŁ VI

Rozdział napisany przez Stanisława Michałowskiego nosi tytuł „Nowa jakość w stosunkach z Niemcami”. Autor podkreśla znaczenie naszego zachodniego sąsiada dla polskiej polityki zagranicznej.. Zwraca uwagę na uregulowania dotyczące kwestii granic po 1990 roku oraz na trudność w kontaktach bilateralnych. Szczególną rolę odegrała wizyta kanclerza H. Kohla w Polsce w grudniu 1989 roku. Po tej wizycie podjęto rozmowy na wrażliwe dla obydwu stron tematy takie jak mniejszości narodowe czy etniczne i opieka nad cmentarzami wojskowymi.

W dalszej części autor zwraca uwagę na problemy eksportu i importu pomiędzy Niemcami a Rzeczpospolitą. Mimo kilkuletniego załamania i ujemnego salda bilansu handlowego od 2000 roku można zauważyć znaczna poprawę i wzrost zarówno importu polskich produktów do Niemiec jak i eksportu niemieckich produktów na rynek polski, co korzystnie oddziałuje na rozwój gospodarczy obu krajów. Autor zwraca też uwagę na współpracę w ramach euroregionów, wskazując regiony, które powstały na pograniczu polsko-niemieckim. W rozdziale sporo uwagi poświęcono także na sprawy przychylności Niemiec dla idei poszerzenia UE o państwa Europy Środkowo – Wschodniej, w tym Polski. Poparcie ze strony niemieckiej nasz kraj otrzymał również jeśli chodzi o chęć wstąpienia do NATO.

Rozdział zakończony jest opisem perspektyw dalszego partnerstwa polsko-niemieckiego. Szczególne znaczenie ma tutaj kwestia integracji Polski ze strukturami zachodnimi, takimi jak UE czy NATO, które rzutują na postrzeganie Polski w świecie.

ROZDZIAŁ VII

Rozdział ten nosi tytuł „Stosunki dwustronne z wybranymi państwami Europy Zachodniej”.

Stosunki z Francją opisał Stanisław Parzymies, zwracając szczególna uwagę na postrzeganie Francji przez Polskę – przypomina expose ministra Skubiszewskiego w 1990 roku, w którym potwierdzono, że stosunki z tym państwem miały dla nas szczególną wagę. Po wyborach w 2001 roku znaczenie stosunków z Francją nie straciło na znaczeniu. W zakresie stosunków politycznych należy przywołać wizytę ówczesnego prezydenta Lecha Wałęsy we Francji w 1991 roku, kiedy to podpisano Traktat o przyjaźni i solidarności między tymi krajami. Nie była to jedyna wizyta polskich przedstawicieli we Francji, autor wspomina także wizyty w 195, 1996, 1997, 1998, 1999 i 2000 roku.

W zakresie współpracy wojskowej należy wspomnieć podpisanie porozumienia o współpracy w dziedzinie obronności zawarte w 1992 roku. Poza tym korzystnie rozwijały się stosunki polsko-francuskie w zakresie gospodarczym.

Niekorzystnie Francja odnosiła się jednak do idei poszerzenia UE o Polskę (2001 rok – 30% Francuzów było „za”). Mimo to, polska dyplomacja w dalszym ciągu starała się przekonać do siebie Francję. Polacy jednak postrzegali Francję jako hamulec w dalszym rozwoju Unii.

W ramach Trójkąta Weimarskiego od 1991 roku współpracowały ze sobą Francja, Niemcy i Polska., jednak po 2000 roku zainteresowanie Francji na tym polu osłabło (spotkania MSZ stały się nieregularne). Autor wspomina szczyt w 1998 roku w Poznaniu, gdzie zdecydowano się przenieść współpracę na wyższy poziom. Do 2002 roku na szczytach omawiano kwestie bezpieczeństwa i integracji europejskiej.

Kolejny podrozdział opisuje stosunki z Wielką Brytanią i został stworzony przez W. Sobków. Zwrócona jest tu uwaga w szczególności na stosunek Wielkiej Brytanii do kwestii obronności, integracji europejskiej i na stosunki handlowe z Polską.

Następnie Adam Szymczyk opisuje stosunki polityczne w Włochami. Zasadniczą kwestią poruszaną przez autora jest poparcie Włoch dla wejścia Polski do Unii. Przypomina wszystkie wizyty dyplomatyczne pomiędzy Włochami a Rzeczpospolitą oraz znaczenie, jakie uzyskała Polska dla Włoch jeśli chodzi o partnerstwo w Europie Środkowej. Strona włoska wyraziła również bezwarunkowe poparcie dla rozszerzenia NATO o nowe kraje, w tym Polskę. Autor zwraca również uwagę na niekorzystny dla strony polskiej bilans handlowy i na przyczyny tego zjawiska. Opisuje również współpracę pomiędzy polskimi województwami i regionami włoskimi.

Piotr Saremek opisuje stosunki pomiędzy Polska a Stolicą Apostolską oraz znaczneie podpisania konkordatu w 1993 roku. Przyczyniło się to do normalizacji stosunków pomiędzy wymienionymi podmiotami. Autor zwraca również uwagę na wizyty Ministra Władysława Bartoszewskiego oraz Premiera Leszka Millera w Watykanie (odpowiednio 2001 i 2002 rok).

Stosunki z Hiszpanią opisał Dariusz Dudziak. Autor ten szczególna uwagę zwrócił na podobieństwa pomiędzy Polska a Hiszpanią. RP miała to szczęście, że była przez tego partnera traktowana priorytetowo w polityce względem Europy Wschodniej. Wspomina również podpisanie w 192 roku Traktatu o przyjaźni i współpracy (minister Skubiszewski) oraz innych ważnych porozumień podpisywanych przez dyplomacje obydwu krajów podczas wzajemnych wizyt. Autor zwraca także uwagę na rozwój współpracy gospodarczej oraz wspólne przedsięwzięcia w zakresie obronności.

Kolejny podrozdział, opisujący stosunki RP z krajami skandynawskimi (Szwecją, Finlandia, Danią, Norwegią i Islandią opisał Jarosław Dziedzic. Po analizie rozdziału można stwierdzić, że Polska uzyskała poparcie państw nordyckich dla integracji ze strukturami zachodnimi. Autor przywołuje badania, z których wynika, że społeczeństwa wyżej wymienionych państw w dalszym ciągu (dane na rok 2002) odnosiły się pozytywnie do integracji UE z Polską. W rozdziale przywołano także dane dotyczące wielkości eksportu i importu z i do Polski w poszczególnych latach, na podstawie których można stwierdzić, że największe obroty handlowe Polski dotyczyły Szwecji, a najmniejsze Islandii.

ROZDZIAŁ VIII

Rozdział ten nosi tytuł „Polska polityka wschodnia” i został napisany przez dwóch autorów – Marka Menkiszaka i Marcina Andrzeja Piotrowskiego.

Na początku rozdziału autorzy opisują dystansowania się władzy w Polsce do władz obozu sowieckiego w latach 1989 – 1991. Przypomniana jest również nota, jaką minister Skubiszewski przedłożył ambasadorowi ZSRR w Polsce dotycząca wycofania wojsk Związku Radzieckiego z obszaru RP. Do 1993 roku wojska radzieckie opuściły nasz kraj.

Wspomniany jest także traktat, który miał na celu stworzenie podstaw dla równoprawnej pozycji pomiędzy ZSRR i Polską. Duże znaczenie dla RP miało także rozwiązanie RWPG. Wiązało się to zwłaszcza ze znacznym spadkiem w obrotach handlowych. Nasze dystansowanie się od ZSRR było również uzależnione od dostaw rosyjskiego gazu i ropy naftowej.

W dalszej części autorzy opisują kształtowanie się podstaw prawnych pomiędzy RP a byłymi republikami radzieckimi (Białoruś, Ukraina) i Rosją. Opisują tez poszczególne porozumienia bilateralne pomiędzy RP a wyżej wymienionymi krajami.

Znaczące były też kwestie bezpieczeństwa. Polska, starając się o członkowstwo w NATO czy UE musiała liczyc się z negatywnym stosunkiem Rosji do tej kwestii.

Po 1995 roku (kiedy to prezydentem został A. Kwaśniewski) starano się oddzielić kwestie bezpieczeństwa od kwestii gospodarczych. Udało się to, o czym mogą świadczyć dane: do 1997 roku obroty handlowe Polska – Rosja wzrosły o 30%. Wzrosły również obroty z Ukrainą - o 35%. Białoruś stawała się powoli państwem wyizolowanym na arenie międzynarodowej.

W 1998 roku RP zintensyfikowała swe działania względem integracji z UE i NATO, co odsunęło na bok „kwestie wschodnie”. W związku z przewodnictwem w OBWE byliśmy jednak zainteresowani kwestiami bezpieczeństwa regionalnego. Rosja, jak wskazują autorzy, była bardzo nieprzychylna naszej wizji polityki zagranicznej, co przełożyło się m. in. na spadek w obrotach handlowych. W 2000 roku, wobec zmiany władzy polityka względem Polski uległa zmianie, choć w dalszym ciągu pomiędzy państwami istniały kwestie nieuregulowane. Od 2001 roku rozwijano rozmowy w sprawie Gazpromu oraz podjęto kwestię bezpieczeństwa, o czy może świadczyć podjęcie współpracy w ramach Rady Rosja-NATO.

Ożywienie nastąpiło w stosunkach z Ukrainą – podjęto współpracę NATO- Ukraina (NUC) oraz zintensyfikowano współpracę z USA. Po 2001 roku stosunki z Ukrainą zostały zdominowane przez takie zagadnienia jak: rozszerzenie UE i NATO, współpraca energetyczna i zaszłości historyczne.

Autorzy bardzo szczegółowo opisują również stosunki z pozostałymi państwami posowieckimi, m. in. z Litwą, Łotwą, Estonią, Mołdową – Mołdawią, Azerbejdżanem, Gruzją, Armenią, Kazachstanem, Uzbekistanem, Kirgistanem, Tadżykistanem i Turkmenistanem, których ze względu na objętość niniejszej pracy nie jestem w stanie opisać. Należy jednak wspomnieć, że nie można jednoznacznie ocenić, czy polityka wschodnia była sukcesem, czy porażką, odpowiedź na to pytanie jest złożona, szczególnie biorąc pod uwagę zaszłości historyczne i dynamikę zmian na arenie międzynarodowej.

ROZDZIAŁ IX

Rozdział ten, napisany przez Jacka Gajewskiego nosi tytuł „Europa Środkowa w polskiej polityce zagranicznej.

Autor zwraca uwagę na polskie dokumenty programowe, które dotyczą współpracy z omawianym regionem. Przytoczone są również traktaty i porozumienia dotyczące regulacji stosunków z sąsiadami Polski oraz z Węgrami. Wspomniane są również traktaty o stosunkach handlowych, ruchu bezwizowym itp.

Autor opisuje również stosunki z Czechami i Słowacja od momentu aksamitnej rewolucji w 1992 roku do roku 2002. Zwraca uwagę na to, iż RP nie wykazywała aktywności jeśli chodzi o obszar Jugosławii, na którym toczyły się w latach 90-tych wojny etniczne. Nasza aktywność na tym terenie zależała od decyzji organizacji międzynarodowych, z którymi współpracowaliśmy w tamtym okresie.

W rozdziale jest również mowa o znaczeniu polityki regionalnej i trans granicznej dla Polski. Autor przytacza różne euroregiony, które powstały na pograniczach Polski. W sumie bierzemy udział w 15 takich inicjatywach. Autor opisuje również proces powstawania i finansowania euroregionów a także administracyjne aspekty funkcjonowania euroregionów.

Jako kolejna ważną inicjatywę autor przytacza Grupę Wyszehradzką –w jej łonie współpracują Czechy, Słowacja, Węgry i Polska. Większe znacznie niż współpraca w ramach grupy ma współpraca bilateralna poszczególnych państw-członków Grupy. Kolejnymi przedsięwzięciami, które zdaniem Autora zasługują na uwagę jest Rada Państw Morza Bałtyckiego i Inicjatywa Środkowoeuropejska.

ROZDZIAŁ X

Autorzy – Wiesław Lizak i Jarosław Spyra – nadali tej części tytuł „Azja, Bliski Wschód i Ameryka Łacińska w polityce zagranicznej RP”.

Autorzy zwracają uwagę, iż kontakty Polski z poszczególnymi Państwami Azji zależały od kryteriów ideologicznych. Jako przykład podają konflikt ZSRR z Chinami, co odbiło się na naszych (polsko-chińskich kontaktach). Do roku 2000 saldo bilansów handlowych z Chinami było wysokie i niekorzystne dla RP. Negatywnie na nasze wzajemne stosunki wpłynęła kwestia łamania praw człowieka w Chinach.

Jeśli chodzi o współpracę z państwami Azji, w 2001 roku obroty wyniosły 5300 mln USD. Należy wspomnieć, że saldo bilansu handlowego kształtowało się w sposób niekorzystny dla Polski (tzn. więcej importowaliśmy niż eksportowaliśmy).

W duzym stopniu na zaangażowanie RP w Azji wpłynęły zamachy 11.09.2001 roku – po tym wydarzeniu zaangażowaliśmy się w globalną walkę z terroryzmem, wysyłając polskich żołnierzy do Afganistanu (w 2001 roku) i do Iraku (w 2003 roku).

Jeśli chodzi o kwestie współpracy z Bliskim Wschodem w dużym stopniu nacechowana jest ona zaszłościami historycznymi, zwłaszcza w kontaktach z Izraelem (zerwanie stosunków w 1967 roku). Obracaliśmy się tu w kotle, który wymagał uporządkowania spraw dotyczących stosunków polsko-żydowskich, zadośćuczynienia finansowego za majątek pozostawiony w czasie II wojny światowej i naprawienia elementów dysfunkcyjnych we wzajemnych relacjach. Należy zaznaczyć, iż dążenie do wzajemnego uregulowania stosunków jest jednym z celów polskiej polityki zagranicznej po 1989 roku.

Przed 1989 rokiem zaangażowanie Polski w Afryce było stosunkowo ograniczone, co było spowodowane naszą zależnością od ZSRR. Nasze marginalne zainteresowanie tym regionem po 1989 roku wynikało z tego, że kraje afrykańskie były w znacznym stopniu zadłużone i zacofane pod wieloma względami – politycznie, gospodarczo, technologicznie itp. Polska nie chciała się wiązać z tym regionem, ponieważ zdawała sobie sprawę z tego, iż kontakty z tymi państwami wymagają długotrwałego zaangażowania – jednym słowem – nie byliśmy na tyle wydolni finansowo, by podjąć trudy współpracy z tymi regionami. Wyjątkiem okazała się tutaj RPA – najbardziej rozwinięte państwo Afryki.

Autorzy zwracają uwagę na ożywienie się kontaktów z Ameryką Łacińską po 1989 roku. Jako wyjątek uznają Kubę, która nie przestrzegała praw człowieka, za co została upomniana w Genewie w 1999 i w 2000 roku. Od 1989 roku naszymi najważniejszymi partnerami w regionie, także w sferze wymiany handlowej, są Brazylia, Argentyna, Meksyk i Wenezuela.

ROZDZIAŁ XI

Rozdział „zagraniczna polityka ekonomiczna Polski” został napisany przez Edwarda Haliżaka.

Rozdział opisuje liberalizacje polskiego handlu zagranicznego po 1989 roku w ramach organizacji międzynarodowych, np. OECD – Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

Autor przytacza również międzynarodowe organizacje, do których przynależy Polska – m. in. Światową Organizację Handlu (WTO) czy Srodkowoeuropejsie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA).

W ramach struktury instytucjonalnej autor przytacza historie ministerstwa Gospodarki, które odpowiada za polityką handlową naszego państwa. Przytacza również kompetencje ministra gospodarki oraz wydziału Ekonomiczno-Handlowego, działającego w ramach Ministerstwa.

Autor przytacza dane z Banku Światowego, wg których Polska sklasyfikowana została na 75. Miejscu na świecie jeśli chodzi o poziom PKB per capita.

Należy również zwrócić uwagę na stpień sprywatyzowania polskiej gospodarki – w 2000 roku było to prawie 63%.

Autor opisuje również największe przedsiębiorstwa państwowe, udział Polski w ugrupowaniach handlowych i proces liberalizacji polskiego rynku.

ROZDZIAŁ XII

Rozdział ten dotyczy udziału polski w wybranych organizacjach międzynarodowych. Janusz Rydzkowski zajął się opisaniem Polski w Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wskazuje on na zawsze ważną pozycję ONZ dla dyplomacji polskiej. Po 1989 roku Polska stała się w większym stopniu partnerem ONZ ze względu na możliwość swobodnej realizacji swych idei w ramach partnerskiej współpracy. Autor przywołuje także wiele inicjatyw, jakie zgłosiła Polska na forum Ona w latach 90-tych, m. in. dotyczących praw człowieka, walki z przestępczością (1994, 1996, 2000). Polska propozycja opracowania konwencji w sprawie zapobiegania przestępczości zorganizowanej zyskała duże zainteresowanie, zwłaszcza w gronie środowisk prawniczych. Konwencja została przyjęta 15.11.2000 rezolucją 55/25. Jednocześnie przyjęto protokoły dotyczące migrantów oraz handlu kobietami i dziećmi.

Należy wspomnieć, że od 1996 roku (przez 2 lata) Polska była niestałym członkiem rady Bezpieczeństwa ONZ. W tym czasie zajmowaliśmy się głównie problemami w Afryce, bliskim Wschodem oraz państwami postradzieckimi. Zajmowaliśmy się również problemami pojawiającymi się na forum wspólnoty Niepodległych Państw i przygotowywaliśmy się do objęcia przewodnictwa w OBWE (w 1998 roku).

Aleksandra Piątkowska przytacza historyczne tło członkostwa Polski w KBWE, następnie OBWE. Zaznacza, że uczestnictwo RP w tej organizacji miało na celu zapobieżenie pogłębiającemu się podziałowi Europy. Dyplomacja Polska wierzyła w skuteczność działania OBWE w kwestii ochrony praw człowieka.

Ważnym wydarzeniem w dziejach polskie polityki zagranicznej jest przewodnictwo RP w tej organizacji, o czym wspomniałam już wcześniej. W tym czasie ministrem spraw zagranicznych był Bronisław Geremek. Polska jako cel przewodnictwa postawiła sobie uczynienie z OBWE na tyle skutecznego narzędzia, by zdołała ona stabilizować sytuację z regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Po 1999 roku (wejscie do NATO) Polska dalej starała się uczestniczyć w pracach OBWE, którą traktowała jako ważny środek dyplomacji prezencyjnej, zdolnej zapobiegać konfliktom na terenie byłego bloku wschodniego. Mimo wszystko Polska rozumiała, że organizacja ta nie może zastąpić żadnej struktury zapewniającej „twarde” bezpieczeństwo, czego dowiodła chociażby operacja w Kosowie.

Polskę w Radzie Europy Scharakteryzowała Hanna Machińska. Wysowa ona tezę, że Rada Europy jest organizacją przygotowującą państwa do członkostwa w Unii Europejskiej. Autorka przywołuje znaczna ilość konwencji dotyczących ochrony paw człowieka i obywatela czy zapewniających bezpieczeństwo socjalne. Poza dorobkiem prawnym Rada uczestniczy w monitorowaniu państw poprzez przygotowywanie raportów Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI). Ocena Polski w poszczególnych raportach wskazuje, iż z biegiem czasu nasze prawo budzi coraz mniej zastrzeżeń Rady Europy. Autorka zwraca również uwagę na to, że coraz więcej inicjatyw podejmowanych w zjednoczonej Europie wymaga współpracy i koordynacji działań pomiędzy UE i Radą. Jako przykład podaje przeciwdziałanie terroryzmowi. Koniec rozdziału stanowi podsumowanie dziesięcioletniego członkowstwa Polski w Radzie Europy (1992-2002).

ROZDZIAŁ XIII

Rozdział napisany przez Krzysztofa Szczepanika nosi tytuł „Organizacja i funkcjonowanie służby dyplomatyczno-konsularnej”. Autor opisuje zmiany instytucjonalne w ministerstwie spraw zagranicznych po transformacji systemu w 1989 roku. Wskazuje również na wzrost ilości osób zatrudnionych w MSZ w latach 1993-2001.

W rozdziale przywołana jest również struktura stanowisk służbowych w centrali Ministerstwa Spraw Zagranicznych (wprowadzona w 1998 roku).

Autor szczegółowo analizuje założenia Ustawy o służbie zagranicznej z 27.07.2001 roku, na podstawie której ujednolicono stopnie dyplomatyczne w służbie zagranicznej.

Zwrócono również uwagę na powstanie Akademii Dyplomatycznej, jest historię i rozwój.

Autor kończy konkluzją, że polityka ekonomiczna stała się najważniejszą przesłanką do rozwoju polskiej polityki zagranicznej.

Dalszą część książki stanowią załączniki, które przedstawiaja strukturę MSZ w poszczególnych latach, poczynając od 1990 roku i biorąc pod uwagę wszystkie zmiany instytucjonalne i kadrowe.

Kolejnym elementem książki jest kalendarium ważniejszych wizyt i wydarzeń w sferze polityki zagranicznej RP w latach 1989-2002 stworzone przez Barbarę Janicką.

Następnie umieszczono najważniejsze spotkania wielostronne w ramach współpracy regionalnej polski w latach 1989-2002, stworzone przez Jacka Gajewskiego. Tabele dotyczące stosunków dyplomatycznych i konsularnych Polski, biogramy ministrów spraw zagranicznych Polski urzędujących w omawianym okresie oraz dane liczbowe dotyczące Polonii na świecie.