Niepełnosprawność rozpatrywana jest w trzech, ściśle ze sobą powiązanych wymiarach:
Uszkodzenia narządów organizmu – wszelka strata lub wada, psychicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury albo czynności. Uszkodzenie może być całkowite lub częściowe, całe lub okresowe, wrodzone lub nabyte.
Niepełnosprawność biologiczna lub funkcjonalna organizmu – każde ograniczenie lub brak (wynikające z uszkodzenia) i brak zdolności do wykonywania czynności w sposób lub w zakresie uznawany za normalny dla istoty ludzkiej. Dotyczy sfery sensorycznej, fizycznej lub psychicznej, może być również wielosferowa.
Upośledzenie lub niepełnosprawność społeczna – niekorzystana sytuacja danej osoby, wynikająca z uszkodzenia lub niepełnosprawności polegającej na ograniczeniu lub uniemożliwieniu wypełniania ról społecznych i zadań życiowych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.
Jak określane są osoby niepełnosprawne?
Zgodnie z ustawą z 27.08.1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, obowiązującą w Polsce od 1.01.1998 roku, niepełnosprawne są osoby: „których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy stale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, jeżeli uzyskały orzeczenia o:
Zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (stopień znaczny, umiarkowany i lekki),
Jeżeli uzyskały orzeczenie o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy,
Rodzaje i stopnie niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16 r.ż.
Sport, rekreacja i turystyka osób niepełnosprawnych.
Sport – jedna z ważnych składowych kultury fizycznej. Sięga swoimi korzeniami biologicznych potrzeb człowieka, a jednocześnie będąc elementem kultury społeczeństwa, łączy przeszłość z teraźniejszością, przełamuje bariery klasowe i narodowe, stymuluje, ale i rozładowuje napięcia społeczne i polityczne.
Rekreacja – różnego rodzaju zajęcia podejmowane w czasie wolnym, dobrowolnie, dla przyjemności, autoekspresji, formowania własnej osobowości, odnowy biologicznej i pomnażania sił psychofizycznych. Do rekreacyjnych form aktywności, zaliczamy:
Sport
Hobby
Turystyka
Nauka dla przyjemności
Uprawianie sztuki
Rozwijanie innych zainteresowań
Rekreacja ruchowa/fizyczna – różnego rodzaju zajęcia o treści ruchowej, oparte na formach sportowych, turystycznych, zabawach ruchowych, tańcach i spacerach, którym człowiek oddaje się z własnej chęci, dobrowolnie, dla przyjemności, formowania własnej osobowości.
Rekreacja terapeutyczna – odnosi się do specjalistycznego stosowania rekreacji i aktywności eksperymentalnych lub działań interwencyjnych, wspomagających w utrzymaniu lub poprawie stanu zdrowia, wydolności czynnościowej oraz jakości życia osób ze specjalnymi potrzebami.
Turystyka – jedna z form rekreacji, jest sposobem poznawania i przeżywania świata, sposobem bycia z innymi, jest realizacją wolności dokonywania wyborów, może być także sposobem twórczości.
Co dla osób niepełnosprawnych oznacza sport?
Sport niepełnosprawnych stanowi nieodłączną część aktywizacji ogólnej, niezbędnej w procesie rehabilitacji. Odgrywa istotną rolę w przyspieszaniu i sterowaniu procesami regeneracji, kompensacji i adaptacji. Uprawianie sportu sprzyja polepszeniu ogólnej wydolności fizycznej, wzmocnieniu siły mięśniowej i uelastycznieniu aparatu mięśniowo – więzadłowego, poprawieniu wskaźników fizjologicznych, a przede wszystkim zapobiega skutkom bezczynności i utrzymuje zdobytą wcześniej wydolność fizyczną.
Igrzyska paraolimpijskie i Olimpiady specjalne.
1960 r. (Rzym) – pierwsze igrzyska osób niepełnosprawnych. Ludwik Guttmann
W 1960 roku mogły uczestniczyć tylko osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego.
Nazwę „igrzyska paraolimpijskie” wprowadzono w 1984 roku.
Dyscypliny na I igrzyskach paraolimpijskich:
Łucznictwo
Koszykówka na wózkach
Pływanie
Szermierka na wózkach
Rzut oszczepem
Pchnięcie kulą
Rzut maczugą
Snooker
Tenis stołowy
Pięciobój
Następnie wprowadzono konkurencję : slalom na wózku (1964 rok, Tokio) oraz dopuszczono osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym.
W 1972 roku podczas zawodów w konkurencjach pokazowych uczestniczyły osoby niewidome i niedowidzące. Konkurencje w których startowali to bieg na 100 metrów oraz goalball.
1976 – startowali osoby niewidzące i niedowidzące oraz zawodnicy po amputacji kończyn.
1980 – nowa dyscyplina, siatkówka na siedząco.
Dyscypliny letnie, które doszły: boccia, jeździectwo, dżudo, kolarstwo, kolarstwo motorowe, koszykówka na wózkach, lekkoatletyka, łucznictwo, piłka nożna 5-osoba, 7-osobowa, rugby na wózkach, tenis ziemny na wózkach, żeglarstwo.
Zimowe dyscypliny: curling na wózkach, hokej na lodzie, narciarstwo alpejskie i biegowe.
Klasyfikacja osób z niepełnosprawnością intelektualną
W Polsce obowiązuje 4 stopniowa klasyfikacja wprowadzona w 19 .. określona wskaźnikiem IQ:
1 stopień – upośledzenie lekkie 52-67 pkt IQ
2 stopień – umiarkowane – od 36-51 pkt IQ
3 stopień – znaczne- od 20-35 pkt IQ
4 stopień – głębokie do 19 pkt IQ
Aktywność fizyczna, w której mogą uczestniczyć:
gimnastyka: pełzanie, przetaczanie się
rozwijanie zwinności, gibkości: zbieranie przedmiotów, toczenie piłki, nauka kopania
ćwiczenie pomagające w normalnym funkcjonowaniu w domu i społeczeństwie niezagrażające innym osobom
Osoby niewidome i niedowidzące:
Jak rozpoznać? Charakterystyka:
kołysanie się w tył i przód lub z boku na bok, przestępowanie z nogi na nogę, kręcenie się w kółko, chód na sztywnych nogach, chód na szerokiej postawie, brodzący, odchylenie tułowia w tył wyciąganie ramion w przód (obrona przed przeszkodą) brak gestykulacji i mimiki przy mówieniu, mrużenie i pocieranie oczu, opuszczenie głowy
Konsekwencje wynikające z braku wzroku:
Wady postawy: najczęściej plecy wklęsło-okrągłe, koślawość lub szpotawość kolan i stóp, płaskostopie
Klasyfikacja:
B1- zawodnicy całkowicie niewidomi z całkowitym brakiem percepcji światła w oby oczach lub/i częściową percepcja niepozwalającą na rozpoznawanie przedmiotów lub ich zarysów
B2- zawodnicy ze zdolnością rozpoznawania przedmiotów lub ich zarysów o ostrości wzroku 2/60 dioptrii i/lub z ograniczeniem pola widzenia w zakresie 5 stopni
B3- zawodnicy z ostrością wzroku od 2/60 do 6/60 i /lub z ograniczeniami pola widzenia od 5 do 20 stopni
Sport:
Przeciwwskazania medyczne w zakresie ruchowym w zależności od jednostki chorobowej:
Wysoka krótkowzroczność: wykluczony wzmożony wysiłek, nie wolno wykonywać skłonów głowy, przewrotów, zwisów i podporów, skoków, ćw z wstrząsami, ćw siłowe, ćw na przyrządach orać ćw gdzie może dojść do zderzenia
Dopuszczane: ćw. w pozycji stojącej, siedzącej, w klęku, w leżeniu tyłem oraz spacery i swobodne pływanie bez skoków
Wodoocze (jaskra dziecięca) – całkowite przeciwwskazania
Garbiak rogówki lub twardówki: wykluczone: skłony i ćw. powodujące napięcia mm szyi oraz wstrząsy
Podwichnięcie lub zwichniecie soczewki - całkowite przeciwwskazania
Stan po operacji na gałce ocznej - do 3 lat po nie należy wykonywać żadnego wysiłku fizycznego
Jaskra - wykluczone ćw. siłowe, podpory, zwisy, gimnastyka przyrządowa, wiosłowanie, nurkowanie, ćw. na bezdechu, napięcia mm klatki piersiowej
Dyscypliny sportowe i formy usprawniania które można stosować u osób niewidomych i niedowidzących:
Gimnastyka, lekkoatletyka, pływanie
Dyscypliny sportowe proponowane i formy aktywności fizycznej: golball, piłka bramkowa, piłka toczona i piłka nożna 5-cio osobowa, jazda na rowerze w tandemie, judo, gry i zabawy ruchowe, formy taneczne, łucznictwo, strzelectwo i gra w kręgle, zimowa rekreacja i turystyka w formie biegowej i zjazdowej, turystyka piesza, jeździectwo, kajakarstwo i żeglarstwo, szachy, brydż, warcaby.
Osoby głuche i niedosłyszące
Dyscypliny sportowe
Letnie badminton, biegi na orientacje, kolarstwo, koszykówka, kręgle, lekkoatletyka, piłka nożna, piłka ręczna, piłka siatkowa, piłka wodna, pływanie, strzelectwo, tenis stołowy, tenis ziemny, zapasy.
Zimowe: curling, hokej na lodzie, narciarstwo alpejskie i biegowe, snowboard
Osoba niedosłysząca: to osoba której uszkodzenie analizatora słuchowego można skorygować przy pomocy aparatu słuchowego tak że nie powoduje większych trudności oraz ograniczeń orientacji w otoczeniu oraz porozumiewaniu się z osobami słyszącymi
Osoba głucha: to osoba której uszkodzenie analizatora słuchowego powoduje całkowite zniesienie czynności narządu słuchu, założenie aparatu słuchowego nie poprawia jakości porozumiewania siez osobami słyszącymi
Osoba ogłuchła: to osoba u której do uszkodzenia analizatora słuchowego doszło po opanowaniu języka
Osoba głuchoniema: to osoba która w skutek głuchoty nie opanowała mowy i nie rozumie jej na podstawie odczytywania z ust
Osoby po amputacjach oraz z innymi schorzeniami narządu ruchu:
A - Amputacja
L – Inne schorzenia
Dyscypliny w których mogą uczestniczyć
W obrębie palców, stóp rób rąk- bez większych ograniczeń
Na wysokości podudzi: przy użyciu protez: lekkoatletyka (biegi, skoki, rzuty) tenis stołowy, strzelectwo, łucznictwo
A powyżej kolan: pozycja siedząca: strzelanie z łuku, tenis stołowy, koszykówka na wózkach, tenis ziemny na wózkach, rugby na wózkach, szermierka na wózkach, hokej na lodzie na wózkach lub w pozycji stojącej.
Osoby po urazach i choroba rdzenia kręgowego (URK)
Do najczęstszych przypadków URK zalicza się:
wszelkie upadki z wysokości, upadki z drabiny, skoki do wody (60%)
w wyniku wypadków drogowych (27%)
przygniecenia, urazy postrzałowe (13%)
im uszkodzenie rdzenia kręgowego występuje na wyższym poziomie, tym sprawność danej osoby jest mniejsza.
Do najczęstszych powikłań URK zaliczamy:
spastyczność, osteoporoza
niskie ciśnienie krwi
niewydolność oddechowa, zapalenie płuc, oskrzeli
zaburzenia oddawania soli
kamica nerkowa
odleżyny i zaburzenia trofiki
każde uszkodzenie rdzenia daje inne konsekwencje.
Konkurencje które nie są dostępne przy URK: skok w dal,
Konkurencje letnie, w których mogą uczestniczyć osoby z URK: jazda konna, kolarstwo, koszykówka na wózkach, lekkoatletyka, łucznictwo, pływanie, podnoszenie ciężarów, rugby na wózkach, siatkówka na siedząco (z wyjątkiem osób z zaburzeniami czucia powierzchownego), strzelectwo, szermierka na wózkach, tenis stołowy, tenis ziemny, żeglarstwo
Konkurencje zimowe, w których mogą uczestniczyć osoby z URK: curling na wózkach, hokej na lodzie, narciarstwo alpejskie i klasyczne
Mogą również trenować badminton, bilard, snooker, gimnastykę artystyczną, golf, kręgle, kulturystykę, loty paralotnią, narty wodne, nurkowanie, palant, rzutki, skoki spadochronowe, tańce na wózkach, wspinaczka, wyścigi na lodzie.
Osoby po chorobach i urazach OUN: (CP)
Osoby te charakteryzują się: porażeniami i niedowładami spastycznymi powstałymi w następstwie schorzeń OUN.
Słownictwo używane w nazewnictwie:
Monoplegia – uszkodzenie jednej kończyny
Diplegia – uszkodzenie kończyn dolnych
Hemiplegia – uszkodzenie kończyny górnej oraz dolnej, po jednej stronie ciała
Quadriplegia – uszkodzenie czterech kończyn
Biorą udział w takich rozgrywkach jak:
Piłka nożna 7-osobowa (z klas CP5-CP8), każda z drużyn musi posiadać osobę z CP5 lub CP6, czas meczu wynosi 2x30 minut, bramki są mniejsze niż w normalnej piłce nożnej
Boccia (z klas CP1-CP2), są to osoby na wózkach, zaletą tej dyscypliny jest możliwość udziału osób nawet z najmocniejszymi uszkodzeniami
Tenis stołowy (z klas CP3-CP8), w dwóch starują zawodnicy na wózkach, a w czterech zawodnicy w pozycji stojącej
Kolarstwo (CP1-CP4), (CP5-CP6), (CP5-CP6 – inaczej usytuowane uszkodzenie), (CP7-CP8) – wszystkie klasy mogą brać udział, trasa od 15 do 70 km,
Pływanie połączone z porażeniem mózgowym (S1-S10 – klasyfikacja medyczna, funkcjonalna) zawodnicy rywalizują we wszystkich stylach pływackich
Lekkoatletyka – uczestniczą w wyścigach na wózkach od 100metrów do maratonu, pchają kulą, rzucają oszczepem i dyskiem (osoby na wózkach), osoby w pozycji stojącej dodatkowo uczestniczą w skoku w dal
Narciarstwo alpejskie i klasycznej : stojące od grupy cp5 – cp8, pozycja siedząca do cp4
Uczestniczą w wyścigach na sankach
DYSCYPLINY SPORTOWE: (GOALBALL, PIŁKA SIATKOWA NA SIEDZĄCO, KOSZYKÓWKA NA WÓZKACH –najbardziej rozpowszechnione wśród osób niepełnosprawnych) – doczytać sobie!!! (zasady, klasyfikacja osób – jakie osoby mogą przebywać na Sali )