1 Pedeutologia jako nauka o nauczycielu.
PEDEUTOLOGIA- nauka o nauczycielu ( paident'es- nauczyciel , logos-nauka ) Wg Okonia:
Pedeutologia – usamodzielniający się dział pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli, jak osobowość nauczyciela, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, kształcenie i doskonalenie nauczycieli, ich praca zawodowa.
Pedeutologia- zajmuję się osobowością nauczyciela i osobliwością zawodu nauczycielskiego.
2. Geneza zawodu nauczycielskiego.
Zawód nauczycielski należy do najstarszych zawodów na świecie i od wielu lat był przedmiotem zainteresowania psychologów, pedagogów i filozofów różnych krajów i orientacji politycznych. Przedstawiciele tych dyscyplin interesowali się nauczycielem rzeczywistym, pracującym, na co dzień w konkretnych warunkach oraz nauczycielem idealnym, postulowanym przez społeczeństwo w danym okresie społeczno-historycznym.
Stąd też z modelem nauczyciela spotykamy się w dziejach każdego narodu. W starożytności formułując ideał człowieka o wszechstronnie rozwiniętej osobowości, za podstawowy miernik wartości człowieka uważano jego mądrość i wiedzę. I choć ewolucja profesji nauczycielskiej przechodziła wówczas swoje "wzloty i upadki", to jednak wielu myślicieli i uczonych dostrzegało potrzebę przywrócenia wysokiej rangi zawodowej nauczyciela. Wybitni pedagodzy snuli rozważania na temat celów wychowania, wskazywali na istotę powinności nauczyciela, którego zadaniem miało być pielęgnowanie w uczniu podstawowych wartości ludzkich - dobra, prawdy i piękna. Najstarsze wzmianki o nauczycielu pochodzą z Chin z 2200 r. p. n. e. Legendarny cesarz Szun powoływał urzędników państwowych, których zadaniem było kształcenie młodzieży i przygotowanie jej do objęcia różnych stanowisk.
Nauczycielem mógł zostać każdy, bez względu na pochodzenie i majątek, kto osiągną odpowiedni stopień wiedzy.
3. Osobowa wartość nauczyciela
Nauczyciel jest autorytetem dzięki cechom osobowym, posiadanym niezależnie od postrzegania uczniów. Bycie autorytetem przez nauczyciela pozostaje w związku z jego indywidualnością i wysokim stopniem samorealizacji. Jeśli nauczyciel posiada cechy postrzegane i cenione przez uczniów, to w ich opinii jest indywidualnością godną naśladowania. W takiej sytuacji posiadanie i bycie autorytetem wzajemnie się warunkują.
Słowo osobowość jest pojęciem nowym i było w przeszłości zastępowane takimi wyrazami jak: charakter, typ, formy życia, dopiero od niedawna , pojęcie „osobowość” zastało przez naukę przyjęte jako najczęstsze określenie całokształtu postępowania człowieka i zyskało sobie powszechne uznanie i stosowanie w naukowej i codziennej interpretacji. Wpływ osobowości nauczyciela polega przede wszystkim na tym, że zachowanie nauczyciela, jego stosunek do ucznia, jego styl działania zdeterminowane są w dużej mierze przez właściwości. Poza tym znaczenie osobowości nauczyciela staje się jak najbardziej oczywiste, jeśli zrozumiemy cele i zadania wychowania. Ujmując najogólniej – dotyczą one osobowości ucznia. Ważne jest kształtowanie pewnych stałych cech osobowościowych ponieważ istnieje ogólna zgodność co do tego, że kto chce z powodzeniem kształtować pewne cechy i innej jednostki, powinien je sam posiadać .
Osobowość nauczyciela można rozpatrywać w kategoriach pedeutologicznych, zwracając uwagę przede wszystkim na przyrodzone cechy nauczyciela wśród których eksponowane są: miłość do dziecka, skłonność do społecznego oddziaływania, zdolność sugestywna lub kontaktowość. Cechy tego rodzaju mają zazwyczaj charakter trwały, ich zmiana wymaga dużego wysiłku. Bardziej podatne na zmiany są cechy nabywane przez nauczyciela w toku jego edukacji czy praktyki zawodowej. Można do nich zaliczyć: wiedze o świecie, wiedzę związana z doświadczeniem i wychowaniem pedagogicznym, samowiedzę i samokontrole, podatność na stresy i nerwice, a w końcu również dbałość o zdrowie i wygląd zewnętrzny.
4. Ewolucja przedmiotu badań pedeutologicznych (zmieniający się model nauczyciela-wychowa Model nauczyciela ciągle się zmieniał. Podobnie jak jego człowieczo – indywidualna, tak i jego pedagogiczno – funkcjonalna osobowość ulega zmianom i możliwym przeobrażeniom historyczno – społecznego jego bycia i rozwoju. Zmiany te dają się wykryć nie tylko między nauczycielami poszczególnych formacji społecznych, ale nawet w tym samym okresie istnieją duże różnice między starszy i młodszym pokoleniem nauczycieli.
Model nauczyciela wynikał zawsze z charakteru stosunków społeczno- politycznych. Zawsze kształtował się na wzór epoki. Raz nauczyciel miał być pokornym sługą, raz człowiekiem światłym i wszechstronnym, to znów posłusznym urzędnikiem. Słuszne wydaje się w tym miejscu stwierdzenie Legowicza: „Nauczyciel wyrasta z obiektywnego podłoża społecznego i jest określony jego obiektywnie rozwojowymi prawami”. O tych związkach przekonują nas nie tylko minione okresy, ale i czasy współczesne.
5. Edukacja, kształcenie i doskonalenie zawodowo-pedagogiczne nauczyciela.
Na rozwój zawodowy nauczyciela składa się sekwencja doświadczeń, zachowań,
działań nauczyciela powiązanych z konkretnymi sytuacjami doświadczanymi przez
niego. Rozwój zawodowy nauczyciela jest elementem szerszego procesu, jakim jest
rozwój osobowy człowieka. Z kolei rozwój osobowy polega z jednej strony na
kształtowaniu właściwości korzystnych, umożliwiających tworzenie pozytywnych
relacji z samym sobą i innymi ludźmi, z drugiej zaś na wyzbywaniu się właściwości
niekorzystnych. Celem tak rozumianego rozwoju jest pewien idealny wzorzec, do którego człowiek dąży i który chce osiągnąć w swoim życiu. Praca nauczyciela jest pracą twórczą. Nauczyciel twórczy odznacza się umiejętnością szybkiego przystosowania do nowych faktów, zdolności, spostrzegania istotnych elementów nowej sytuacji, zdolności uogólniania własnych i cudzych doświadczeń, pomysłowości, także odwagi. W procesie dokształcania i doskonalenia zawodowego ogromne znaczenie zajmuje samokształcenie zawodowe nauczycieli. W literaturze pedagogicznej nie ma, jednoznaczności w kwestii
samokształcenia nauczycieli, często jest oznaczone ono terminami, autodydaktyka, proces samodzielnego zdobywania wiedzy. W. Okoń samokształcenie określa jako „... osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której treści, cele, warunki i środki ustala sam przedmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągając wyższy stopień świadomości, uczący się dokonuję często ich przewartościowania.
6. Kondycja zawodowa nauczyciela.
Zawód nauczyciela-wychowawcy należy do tzw. zawodów "społecznych" polegających na sprawowaniu opieki nad innymi ludźmi i wymagających angażowania się w ich sprawy. W konsekwencji jest to zawód o dość dużym ryzyku stresu, a nauczyciele należą do osób szczególnie zagrożonych wystąpieniem syndromu wypalenia zawodowego. W świetle tego niezwykle istotnym wydaje się zagadnienie kondycji psychofizycznej nauczycieli-wychowawców, wpływu tej kondycji na jakość oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych oraz sposobów na jej polepszenie. Dobra kondycja psychiczna i fizyczna odpowiada zdrowiu psychicznemu i fizycznemu. Zdrowie zaś - zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia - to nie tylko brak choroby, ale dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe. Przyjmuje się, że wszystkie w/w aspekty zdrowia są ściśle współzależne. Niedostatków kondycji nauczycieli należy więc szukać we wszystkich sferach ich funkcjonowania. Kondycja fizyczna i psychiczna nauczycieli jest zła. Jest to zawód o najwyższym w Polsce poziomie neurotyczności. Dużo osób w tym zawodzie cierpi z powodu nerwic. Nauczyciele często czują się wyczerpani, zmęczeni, nie potrafią pozbyć się napięcia, uzyskać spokoju i dobrego samopoczucia. Dużo chorują. Wiele tych chorób ma charakter psychosomatyczny, co oznacza, że ich objawy fizyczne mają podłoże psychologiczne. Powyższy obraz ma wiele cech wspólnych z syndromem wypalenia zawodowego nauczycieli. Należą do niego: wyczerpanie fizyczne i emocjonalne, utrata wiary w sukces i zaangażowania w pracę, odpersonalizowanie stosunków z uczniami.
7. Odpowiedzialność zawodowa nauczyciela
Odpowiedzialność nauczyciela można zdefiniować jako właściwość dobrowolnie podjętego postępowania nauczyciela, opartego na świadomości obowiązków i powinności zawodowych, która jest ukierunkowana przede wszystkim dbałością o przestrzeganie praw funkcjonujących w zawodzie nauczyciela. Tak rozumiana odpowiedzialność oznacza akceptację przez nauczyciela, skutków swoich działań.
Tak zdefiniowane pojęcie odpowiedzialności nauczyciela współoznaczane jest przez następujące cechy:
Świadomość obowiązków i powinności zawodowych nauczyciela
zdawanie sobie sprawy z własnego dobrowolnie realizowanego postępowania kierowanego dbałością o przestrzeganie praw funkcjonujących w zawodzie nauczycielskim oraz zdawanie sobie sprawy z jego następstw,
ponoszenie pozytywnych i negatywnych skutków swojego postępowania.
8. Problem wypalenia zawodowego
Problem wypalenia może dotyczyć każdego i na każdym stanowisku, jednak największe ryzyko jego wystąpienia związane jest z pełnieniem funkcji stresogennych oraz zawodami wymagającymi intensywnych kontaktów z ludźmi. Dużą grupę stanowią: nauczyciele, trenerzy, pedagodzy. Podstawowymi sferami aktywności człowieka w ciągu jego całego życia są: zabawa, nauka i praca. Praca zawodowa jako jedna z ważniejszych dziedzin życia ma decydujący wpływ na subiektywną ocenę jego jakości. Może stanowić źródło życiowej satysfakcji, zadowolenia, pozytywnie wpływać na kondycję psychofizyczną. Jednak w wielu przypadkach praca zawodowa jest przyczyną poważnych obciążeń i rodzi wiele stresów. Dzieje się tak, ponieważ osobiste zaangażowanie w problemy drugiego człowieka powoduje silne napięcie nerwowe, a jeśli sytuacja napięcia przedłuża się (dzień po dniu), wówczas stres, z którym sobie nie radzimy powoduje wyczerpanie psychiczne, emocjonalne, fizyczne, czyli właśnie wypalenie.
Przyczynami wypalenia zawodowego mogą być także czynniki wewnętrzne, inaczej – predyspozycje osobowościowe. Zagrożeni są zwłaszcza pracownicy, którzy mają ambitne cele zawodowe, wysokie oczekiwania wobec pracy, skłonności do perfekcjonizmu, są emocjonalnie zaangażowani, utożsamiają się z wykonywanym zadaniem i organizacją, a także, rzecz jasna, pracoholicy. Trzecia grupa czynników sprzyjających wypaleniu związana jest z otoczeniem zawodowym. Tworzą ją: brak możliwości podejmowania decyzji, nadmierna biurokracja, nieadekwatne wynagrodzenie i, przede wszystkim, brak wsparcia społecznego.
9. Nauczyciel wobec wyzwań edukacji europejskiej – kompetencje nauczyciela
Oczekiwania i wymagania stawiane wobec nauczyciela u progu XXI wieku w krajach uznających model europejski są bardzo duże.
Nauczyciel, jako promotor nowej koncepcji, powinien stać się orędownikiem wzajemnego rozumienia i tolerancji między ludźmi a także między narodami. Edukacja nowego stulecia stawia na silny związek pomiędzy nauczycielem a uczniem. Pomimo uznania różnych form nauczania nieomal dla każdego ucznia, osoba nauczyciela jest nadal niezastąpiona, zwłaszcza dla tych, którzy nie opanowali jeszcze mechanizmów refleksji i uczenia się. Wymaga to zmiany relacji nauczyciel - uczeń. Nowy typ relacji polega na tym, że nauczyciel w większym niż dotychczas stopniu ma kierować umysłami niż je modelować, pozostając jednak bardzo stanowczym wobec fundamentalnych wartości społecznych, będących drogowskazami życia. Unia Europejska nie tworzy jednolitego systemu edukacji. Edukacja to sprawa wewnętrzna każdego państwa. Jej działania polegają jedynie na organizowaniu podstaw współpracy oraz wymiany doświadczeń. Każde państwo samo ustala, jak będzie kształcić jego obywateli.
Wspólnota nie ingeruje w systemy edukacyjne państw członkowskich. Trzeba jednak pamiętać, że systemy edukacyjne poszczególnych państw Unii są wzajemnie porównywane i oceniane. Muszą być one rozszerzone o tzw. Edukację Europejską.
Polityka edukacyjna Unii Europejskiej jest regulowana Traktatem z Maastricht 1992 r. Programy edukacyjne Unii Europejskiej wspierają chęć zdobywania wiedzy i podwyższania poziomu kształcenia. Głównym założeniem programów edukacyjnych jest tworzenie poprzez edukację "Europy bez granic i barier" .
10. Podstawy prawne zawodu nauczycielskiego (podstawowa dokumentacja).
Podstawy prawne:
Rozdział 3a Karta Nauczyciela
Artykuły 7-10 Ustawy z 18.02.2000 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 03.08.2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego
Ustawa z dnia 15.07.2004 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela – weszło w życie 13.08.2004 r.
Fazy osiągania rozwoju zawodowego:
Faza kształcenia zawodowego:
praktyka w szkole
studia nauczycielskiej
Faza adaptacji zawodowej:
nauczyciel stażysta
nauczyciel kontraktowy
Faza dojrzałości zawodowej:
nauczyciel mianowany
Faza mistrzostwa zawodowego:
nauczyciel dyplomowany
profesor oświaty
12.Nauczyciel jako pracownik – status prawny nauczyciela.
Status prawny nauczycieli, w tym stosunek pracy, regulują przepisy Karty Nauczyciela, która jako pragmatyka zawodowa w wielu regulacjach prawnych stanowi inaczej, niż ma to miejsce w Kodeksie pracy (powszechnym prawie pracy). Pragmatyka nauczycielska zawiera wiele przepisów niespójnych, nie dość precyzyjnie powiązanych z Kodeksem pracy, a przy tym ulega ciągłej nowelizacji, w wyniku której powiększyła się w ostatnich latach liczba niejasnych zagadnień regulowanych często specjalnymi wykładniami i orzecznictwem Sądu Najwyższego.
13. Obowiązki nauczyciela Nauczyciel Zobowiązany jest:
1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów
2. Funkcje nauczyciela
Nauczyciel w swojej pracy zawodowej spełnia różnorodne funkcje. Musi patrzeć w przyszłość, być opiekunem, przewodnikiem, ma być wrażliwy na nowe sytuacje, ma być plastyczny wobec narastających problemów i zadań. Taka postawa powinna wyznaczać ogólne cele pracy nauczycieli.
W. Okoń wyróżnia 6 funkcji:
1. konstruowanie wiedzy i doświadczenia w celu wprowadzenia młodzieży do życia w społeczeństwie ludzi dorosłych
2. rozwijanie sil twórczych i zdolności innowacyjnych młodzieży
3. kształtowanie postaw i charakteru młodzieży
4. organizowanie działalności praktycznej dzieci i młodzieży, stwarzanie warunków dla ich samodzielnej działalności
5. posługiwanie się nowoczesną technologia kształcenia
6. sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów.
14. Start i adaptacja w zawodzie młodego nauczyciela. Start zawodowy nauczyciela i jego uwarunkowania. Psychospołeczne determinanty adaptacji nauczyciela w zawodzie.
14. Start i adaptacja w zawodzie młodego nauczyciela. Start zawodowy nauczyciela i jego uwarunkowania. Psychospołeczne determinanty adaptacji nauczyciela w zawodzie.
Start zawodowy nauczyciela. Podejmowanie pracy przez nauczycieli może się wiązać z wieloma trudnościami i napięciami składającymi się na zjawisko, zwane szokiem startu zawodowego. Zjawisko to dotyczy nie tylko nauczycieli. Wielu badaczy twierdzi jednak, że szok startu zawodowego dotyka nauczycieli dotkliwiej niż inne grupy zawodowe. Jest to związane ze specyfiką pracy w szkole, gdzie początkujący nauczyciel jest z reguły pozostawiany sam z klasą i może liczyć tylko na niewielką pomoc z zewnątrz: "początkujący nauczyciel jest niczym podróżny w obcym kraju, którego nikt nie zna, nie zna też obowiązujących w nim zasad, obyczajów, kultury, ale w którym musi objąć ważną pozycję".
Zatem działanie nauczyciela musi być nowe i niekonwencjonalne, bowiem powielanie gotowych wzorów prowadzi do rutyny, która jest hamulcem twórczego działania. Każdy, więc nauczyciel ma szansę twórczego rozwiązywania problemów w sytuacji startu zawodowego i do niego głównie zależy, czy będzie pasmo sytuacji szokotwórczych.
Adaptacja zawodowa polega, więc nie na dostosowaniu się do reguł panujących w szkole, lecz na unikaniu rutyny i schematyzmu dzięki refleksji pedagogicznej. Pod jej wpływem nauczyciel poszukuje różnorodnych koncepcji, a następnie wdraża do praktyki. Od strony formalnej zgodnie z Kartą Nauczyciela (Dz.U.z 1997Nr 56.Dz.Uz 2000r.Nr 12) stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony ma jeden rok szkolny w celu odbycia stażu wymaganego do uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego. Nauczyciel stażysta pracuje zgodnie z planem własnego rozwoju zawodowego zatwierdzony przez dyrektora szkoły i posiada opiekuna przydzielonego spośród nauczycieli mianowanych bądź dyplomowanych. Po odbyciu stażu nauczyciel musi uzyskać akceptację komisji kwalifikacyjnej po przeprowadzonej rozmowie i wtedy zostaje nauczycielem kontraktowym, a przed nim dalsze możliwości awansu.
Rozwój i awans zawodowy nauczyciela. Wielofazowość zawodowego rozwoju nauczyciela – możliwości i ograniczenia. Podstawy prawne awansu zawodowego nauczyciela. Ogólne założenia awansu zawodowego nauczyciela w świetle reformy systemu edukacji. Zasady uzyskiwania kolejnych stopni awansu. Plan rozwoju zawodowego i podstawowa dokumentacja.
STOPNIE AWANSU ZAWODOWEGO:
-Nauczyciel stażysta- 9 miesięcy
-Nauczyciel kontraktowy-2 lata 9 miesięcy, staż skrócony trwa od 9 miesięcy do 2 lat
-Nauczyciel mianowany- 2 lata 9 miesięcy, staż skrócony odbywany jest przez 9 miesięcy oraz 1 rok i 9 miesięcy
-Nauczyciel dyplomowany
Oczywiście każdy nauczyciel rozpoczyna swa karierę od stopnia stażysty. Ten pierwszy etap rozpoczyna proces świadomego planowania rozwoju zawodowego. Stażysta pragnący zostać nauczycielem kontraktowym zapoznaje się z dokumentacją wewnątrzszkolną, kolejno eliminuje popełniane błędy, uczy się współpracy w nowym środowisku i podnosi status zawodowy. Pierwszy dzień pracy niesie ze sobą rozpoczęcie stażu. Jest to okres, w którym nauczyciel przystosowuje się do nowego środowiska i nowych zadań, zdobywa nowe doświadczenia i praktycznie wykorzystuje swoją wiedzę, co ma mu pomóc w uzyskaniu upragnionego wyższego stopnia zawodowego. Swój plan rozwoju zawodowego stażysta ma obowiązek przedstawić dyrektorowi do zatwierdzenia. Przepis ten zawarty jest w Karcie Nauczyciela, w artykule 9c, ust.3. Musi również ocenić dorobek zawodowy swojego stażu. O opinie ma prawo poprosić także samorząd szkolny. Pisemna ocena winna zawierać uzasadnienie i adnotację o możliwości odwołania się od niej. Stażysta ma 14 dni od czasu, gdy otrzymał opinię pozytywną dotyczącą odbytego stażu, by złożyć do dyrektora wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego. Dyrektor powołuje komisję, składającą się z przewodniczącego ( w osobie dyrektora lub jego zastępcy- wicedyrektora), przewodniczącego zespołu wychowawczego (przedmiotowego)- jeśli nie ma takiego w szkole to nauczyciel mianowany lub dyplomowany, w ostatecznych przypadkach ( lub w przedszkolu) tę rolę spełnia nauczyciel kontraktowy oraz opiekuna stażu. Prowadzona jest rozmowa kwalifikacyjna, która gdy zakończy się pozytywnym przebiegiem, akceptacja komisji jest przepustką do otrzymania statusu nauczyciela kontraktowego. Nauczyciel kontraktowy posiada już pewne doświadczenie dydaktyczno- wychowawcze. Często ubiega się on o awans na nauczyciela mianowanego, który daje mu satysfakcję finansową, stabilizację i potwierdzenie kompetencji. By ubiegać się o taki awans musi wpierw przepracować w szkole co najmniej 2 lata. Dopiero po takim czasie na własny wniosek skierowany do dyrektora szkoły może rozpocząć w dniu 1 września staż na nauczyciela mianowanego. Ostatni, upragniony stopień awansu zawodowego to nauczyciel dyplomowany. Przeważnie ubiegający się o tego rodzaju awans robią to dla pełnej samorealizacji, własnej satysfakcji i pogłębiania kompetencji zawodowych. Tutaj duże znaczenie mają dokonania nauczyciela, gdyż ten zmuszony jest oddać teczkę, zawierającą dokumenty poświadczające jego dotychczasowe osiągnięcia. Staż na stopień nauczyciela dyplomowanego można odbyć po przepracowaniu w szkole minimum roku od dnia nadania mu stopnia nauczyciela mianowanego. Tutaj staż trwa najdłużej, bo aż 2 lata i 9 miesięcy. Istnieje możliwość skrócenia go do 1 roku i 9 miesięcy. awans zawodowy w dzisiejszych czasach jest wyjątkowo przydatny, ze względu na ciągły rozwój i zmiany wszystkich dziedzin życia, a w szczególności oświaty. Prócz korzyści dla nauczyciela zyski czerpią także dzieci, dzięki nowym metodom i technikom nauczania oraz coraz większej różnorodności zajęć prowadzonych w szkole. Nauczyciel staje się ich partnerem, delikatnie kierującym na odpowiednie edukacyjne tory. Awans zawodowy nauczyciela jest dla niego motywacją do dalszych osiągnięć na polu nauczania i wychowania, a co za tym idzie ulepszania systemu edukacji.
Wartość osobowa i autorytet nauczyciela współczesnej szkoły
Jedną z podstawowych cech osobowości nauczyciela w świetle współczesnych przemian społeczno- ekonomicznych jest zdolność do rozpoznawania przeżywanych uczuć ucznia, wskazanie na źródła ich powstania i adekwatne ich nazywanie. Nauczyciel nie ma prawa lekceważyć lub bagatelizować uczuć i stanu psychicznego tych z którymi pracuje. Powinno go cechować podmiotowe podejście do ucznia, zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa i akceptacji. Aby nauczyciel mógł pomagać w rozwoju musi umieć podejść do ucznia jako do osoby czującej, myślącej, mającej prawo do szacunku, wolności i do uczenia się czyli popełniania błędów. Cechą osobowości nauczyciela musi być powiernictwo duchowe, dobra wola, wola wspomagania rozwoju młodych ludzi. Nauczyciel jest zobowiązany do wierności, Wierność nauczyciela i wierność ucznia to pojęcia dopełniające się wzajemnie i tworzące fundament dialogu. Zadaniem nauczyciela jest także zdobywanie informacji o uczniach, aby móc prowadzić pracę opiekuńczo-wychowawczą. Z tego zadania wynika ważna cecha osobowości nauczyciela- umiejętność prowadzenia rozmowy z dziećmi i młodzieżą w taki sposób, by czuli, że to co mówią jest rozumiane oraz właściwie przyjmowane przez nauczyciela. Co nie znaczy, że nauczyciel musi zawsze zgadzać się z poglądami uczniów, lecz ma brać pod uwagę ich punkt widzenia, Istotną sprawą w wypełnianiu, przez nauczyciela pracy opiekuńczo-wychowawczej i dydaktycznej jest aby potrafił rozumieć komunikaty niewerbalne. Ta właściwość jego osobowości jest niezwykle ważna. Uczniowie często starają się swoje nastroje, odczucia i pragnienia przekazać nauczycielowi bez użycia mowy. Wiele informacji uwidacznia się (czasami nieświadomie) poprzez tak zwane porozumiewanie niewerbalne- uśmiechy, gesty, dotknięcia ręki, ruch ciała- zwłaszcza ruch głowy, mimikę twarzy.
Nauczyciel musi umieć zdobyć zaufanie uczniów. Aby tego dokonać cechować go ma lojalność wobec uczniów i dyskrecja w odniesieniu do informacji, które są mu powierzane. Przy zdobywaniu zaufania ważną rolę pełni także inna cecha osobowości nauczyciela - empatia czyli wczuwania się w stany głównie uczuciowe innych osób. Nauczyciel nie będzie miał obrazu ucznia, jeśli nie jest w stanie wytworzyć w sobie empatii. To wczuwanie się w sytuację dzieci i młodzieży jest możliwe wówczas gdy potrafimy rozumieć ich stany psychiczne i traktować jako naturalne.
Autorytet nauczycielski nie przychodzi automatycznie, ale każda osoba musi zdobywać go wartościami osobowymi. Nauczyciel powinien posiadać poczucie humoru, które sprawia, że nie czuje się obrażony, znieważony czy atakowany przez uczniów. Powinien być osobowością, z którą można pracować i śmiać się. Zostanie takim człowiekiem jeśli będzie posiadał i takie cechy jak: wiarygodność, zaufanie, imponująca wiedza merytoryczna, którą potrafi interesująco przekazać wzbudzając przy tym zaangażowanie uczniów i wzrost motywacji do nauki. Nauczyciel musi posiadać cechy, właściwości za pomocą, których ułatwi uczniowi potwierdzenie jego właściwej wartości. Jeśli nauczyciel będzie posiadał wymienione cechy, właściwości i nastawienie na rozwój ucznia, a nie na zadanie, które trzeba realizować to zdobędzie autorytet
Współczesne modele cech osobowych nauczyciela.
Osobowość nauczyciela można rozpatrywać w kategoriach pedeutologicznych, zwracając uwagę przede wszystkim na przyrodzone cechy nauczyciela wśród których eksponowane są: miłość do dziecka, skłonność do społecznego oddziaływania, zdolność sugestywna lub kontaktowość. Cechy tego rodzaju mają zazwyczaj charakter trwały, ich zmiana wymaga dużego wysiłku. Bardziej podatne na zmiany są cechy nabywane przez nauczyciela w toku jego edukacji czy praktyki zawodowej. Można do nich zaliczyć: wiedze o świecie, wiedzę związana z doświadczeniem i wychowaniem pedagogicznym, samowiedzę i samokontrole, podatność na stresy i nerwice, a w końcu również dbałość o zdrowie i wygląd zewnętrzny. Nauczyciel jest autorytetem dzięki cechą osobowym, posiadanym niezależnie od postrzegania uczniów. Bycie autorytetem przez nauczyciela pozostaje w związku z jego indywidualnością i wysokim stopniem samorealizacji. Jeśli nauczyciel posiada cechy postrzegane i cenione przez uczniów, to w ich opinii jest indywidualnością godną naśladowania. W takiej sytuacji posiadanie i bycie autorytetem wzajemnie się warunkują.
Podstawową cechą różniącą współczesnego nauczyciela od dawnego jest jego twórczy udział w przemianach zachodzących w naszym społeczeństwie. Dokonujące się przemiany społeczne narzucają określone wymagania nauczycielowi, stawiając go w nowej, wciąż zmieniającej się sytuacji, wpływają na warunki i treść jego pracy. Do cech równie istotnych zaliczyć można właściwe oddziaływanie estetyczne nauczyciela m. in. poprzez estetyczny wygląd zewnętrzny. Na atrakcyjność zewnętrzną nauczyciela składają się takie walory jak: ogólna kultura (a więc poczucie taktu wobec uczniów, szacunek wobec nich, uczciwość i delikatność w rozwiązywaniu konfliktów uczniów, nie ingerowanie w ich sprawy osobiste), poczucie humoru (co ma niebagatelne znaczenie w rozładowywaniu napięć, pokonywaniu różnych trudności i barier psychicznych), ogólny wygląd (czyli aparycja, schludny ubiór), donośny i miły głos.
19. Wartość osobowa i autorytet nauczyciela współczesnej szkoły.
Zawód nauczyciela jest taką działalnością społeczną, gdzie wartość człowieka , zalety jego umysłu, serca i charakteru są czynnikami decydującymi o zyskaniu bądź braku autorytetu wśród wychowanków. Młodzież najbardziej ceni tych nauczycieli, którzy są zdolni zaszczepić w niej dążenie do wielkich celów, uświadomić poczucie własnej godności, pobudzić do twórczości, do stania się kimś lepszym, wybitniejszym, wzbudzić wiarę w swoją osobowość i możliwość jej rozwoju. Ceni tych, u których wyczuwa dla siebie większą sympatię, niekiedy współczucie, gotowość zaufania i szczerej pochwały, zdolność do istotnego jej zrozumienia.
Autorytet to także nauczyciel , który daje trafne i skuteczne rady i wskazówki metodyczne, odznacza się szlachetnością i niezłomnością charakteru, niezależnością sądów. Nauczyciel, który chce zyskać autorytet wśród swoich uczniów, musi występować jako życiowo bardziej doświadczony przyjaciel – wychowawca, jako wzór umiejętności pracy , musi być „wychowawcą umysłu”. Autorytet nauczycielski to nauczyciel z powołania, nie zaś narzędzie wykonawcze, to jednostka niezależna, człowiek zawsze młody duchowo, szlachetny, a przede wszystkim twórczy. Prawdziwe zainteresowanie dzieckiem współ odczuwanie z nim, bystrość i giętkość umysłu, szeroki widnokrąg myślowy, autorytet moralny i powaga kompetencji, budząca zaufanie i szacunek ucznia, wierność w życiu wygłaszanym przez siebie zasadom, stanowczość i wyrozumiałość, odwaga przekonań, dobroć i rozum – oto istotne cechy autorytetu, dobrego nauczyciela i wychowawcy we współczesnej rzeczywistości.
20. Podmiotowość w relacjach edukacyjnych. Podmiotowość i warunki jej funkcjonowania w procesie wychowawczym.
Podmiotowość określana jest jako aktywna relacja człowieka do otaczającej rzeczywistości i możliwości wpływu na ową rzeczywistość. Podmiotowość jest aktywnym, celowym i świadomym uczestniczeniem w rzeczywistości. Istotnym elementem podmiotowości jednostki ludzkiej jest poczucie, że jest ona podmiotem w relacjach ze światem zewnętrznym. Poczucie podmiotowości zależy od: sformułowania celu działania, gotowości do osobistego formułowania celów, wartości i standardów, stopnia zgodności efektów podjętych działań z założonymi celami, stopnia trudności podjętego przez jednostkę działania oraz wagi wartości osobistych realizowanych przy pomocy owego działania. Podstawowym założeniem leżącym u podstaw podmiotowości jest traktowanie wychowanka - niezależnie od wieku jako człowieka, jako osobę wyposażoną w te same co ludzie dorośli, nauczyciele, podstawowe kompetencje umożliwiające mu poznanie świata i kontaktowanie się z innymi. Inny jest tylko sposób ujawniania się i posługiwania nimi i inne są treści, które gromadzi z ich pomocą.
Każde dziecko ma prawo do własnego widzenia siebie i innych, przejawiania własnego zdania w różnych sprawach, postrzegania świata przez pryzmat własnych doświadczeń i odczuć. Chcąc uczynić sytuacje wychowawcze podmiotowymi dla dziecka, każda z osób w nich uczestniczących musi godzić się na ograniczenie swojej podmiotowości podmiotowością drugiej osoby. Za podmiotowością uczniów w pracy dydaktyczno - wychowawczej przemawiają ważkie argumenty. Dotyczą one przede wszystkim postawy człowieka, który ma poczucie sprawstwa powiązanego z poczuciem kontroli wewnętrznej. Ludzie tacy skłonni są traktować większość życiowych sytuacji jako sytuacje zadaniowe, które muszą rozwiązać - są bardziej realistyczni w działaniu; - są wrażliwi na informacje i sami poszukują informacji ułatwiających im działanie; - uczą się na własnych doświadczeniach; -mają silniejsze poczucie odpowiedzialności; -są odporniejsi na stres i frustrację. Jeśli uczące się dziecko doznaje poczucia podmiotowości to jest przekonane, że: - działalność podejmuje z własnej woli; - cel osiąga własnym wysiłkiem; - samo decyduje lub współdecyduje o akceptacji lub odrzuceniu rezultatów swojej działalności.