1. Pedagogika resocjalizacyjna- pojęcie.

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA – jest to dyscyplina teoretyczna i praktyczna, zajmująca się wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji, to znaczy osobami które wykazują:
1. objawy niedostosowania
2. objawy wykolejenia
3. objawy paraprzestępczości – są to zachowania, które nie są czynami przestępczymi np. nadmierne picie alkoholu, zażywanie narkotyków, ucieczki z domu.
4. objawy przestępczości – są to osoby wobec których nie powiódł się proces socjalizacji i wychowania.

Pedagogika resocjalizacyjna to ponowne uspołecznienie człowieka, naprawienie błędów wychowawczych, jest to przeprowadzenie zmian w człowieku. Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się niedostosowaniem społecznym.

1. Pedagogika resocjalizacyjna- cele i zadania.

Cele:
- kształtowanie postaw społecznych
- czujna pomoc w kształtowaniu aspiracji i planów życiowych
- utrwalanie i uzupełnianie zdobytych wartości, postaw i norm
- zmierzanie do wzbudzania konstruktywnych działań
- stwarzanie pociągających perspektyw wywołujących pragnienie innego życia
- rozwijanie więzi uczuciowej

Podstawowym zadaniem pedagogiki resocjalizacyjnej jest przysposobienie jednostki niedostosowanej społecznie do pełnienia konstruktywnych ról społecznych, zapewnienie jej harmonijnego współbrzmienia z otoczeniem, jak również z samym sobą. Zadanie to przebiega na następujących etapach:
- określenie przyczyny niedostosowania,
- usunięcie negatywnych zmian osobowości,
- utrwalenie rezultatów już osiągniętych,
- zainspirowanie jednostki do samowychowania.

1. Pedagogika resocjalizacyjna- przedmiot zakres.

Przedmiotem pedagogiki resocjalizacyjnej są osoby niedostosowane społecznie, ich wychowanie i kształcenie. Są to ludzie, którzy znajdują się w określonej sytuacji wychowawczej, która ma powodować, że ich osobowość ulegać będzie przemianom.

PRZEDMIOT PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJ-wszelkie oddziaływania na osoby których proces wychowania oraz proces socjalizacji się nie powiódł. Opieka, terapia, oraz wszystkie działania mające wychować osoby niedostosowane społecznie.

wg Pytki - przedmiotem pedagogiki resocjalizacyjnej jest: wychowanie, kształcenie osób nieadekwatnie funkcjonujących w przypisanych im rolach społecznych i przejawiający charakterystyczny syndrom postaw antyspołecznych świadczący o ich wadliwym przystosowaniu społecznym.

Zakres działania (metodyka) - skłania do poszukiwania i stosowania metod przystosowania do społeczeństwa. Zakresem pedagogiki resocjalizacyjnej są wszystkie działania skłaniające do przyjmowania normy przez podopiecznego.

1. Działy pedagogiki resocjalizacyjnej.

Działy pedagogiki resocjalizacyjnej (subdyscypliny):
1) aksjologia wraz z teleologią, która odpowie nam na pytanie co osiągnąć, jakie cele zrealizować.
2) teoria wychowania resocjalizującego, odpowie nam na pytanie w jaki sposób osiągnąc zamierzone cele, jakie zależności wykorzystać.
3) metodyka wychowania resocjalizującego, odpowie nam na pytanie jakimi środkami osiągnąć zamierzone cele.

1. Wychowanie, socjalizacja, resocjalizacja- definicje i przykłady.

Socjalizacja – ogół zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa. Proces socjalizacji jest spontaniczny i mało kontrolowany.

Wychowanie - to proces celowego i świadomego kształtowania ludzkich zachowań, postaw, ról społecznych, osobowości, zgodnie z wcześniej założonymi ideałami pedagogicznymi; czyli wzorem, modelem człowieka którego chcemy ukształtować w toku wychowania.

Resocjalizacja – zajmuje się dysfunkcjami, defektami, niedorozwojem motywacyjnym, powiązaniami z wadami środowiska społeczno – kulturowego i niekorzystnymi czynnikami biopsychicznymi.

1. Grupy określające nieprzystosowanie społeczne.

• definicje objawowe – odwołanie się do podstawowych i specyficznych  objawów niedostosowania społecznego

• definicje teoretyczne – angażuje się w nich pewne pojęcia teoretyczne wynikające z ogólnych teorii przystosowania lub normalnych funkcji społecznych jednostki

• definicje operacyjne – oprócz symptomów zjawiska, przede wszystkim sposoby jego pomiaru, odnoszące się do konkretnego narzędzia pomiarowego

• definicje utylitarne – ujmują niedostosowanie społeczne od strony pewnej bezradności środowisk wychowawczych wobec jednostki

1. Definicje: nieprzystosowanie społeczne, a zagrożenie nieprzystosowaniem.

   Nieprzystosowanie społecznie – dzieci i młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiska występują utrwalone zaburzenia w zachowaniu.

Zagrożenie nieprzystosowaniem – dzieci i młodzież wychowujące się w niekorzystnych warunkach dla rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają takie środowiska wychowawcze jak rodzina i rówieśnicy.

1.   Typologia nieprzystosowania społecznego wg Czapówa:

·         zwichnięta socjalizacja – prowadzi do manifestowania nieprzystosowania społecznego w różnych formach. Czynnikiem warunkującym jest zawsze nieodpowiednia opieka rodzicielska lub jej brak.

·         demoralizacja – pojawia się, gdy dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod wpływ kultury innej niż ta, w której było wychowywane i tym samym nie potrafi się przystosować do nowych obyczajów.

·         socjalizacja podkulturowa – odmiana nieprzystosowania społecznego, z uwagi na związek jednostki z normami i wartościami podkultury pozostające w opozycji w stosunku do kultury szerszej zbiorowości. Socjalizacja przebiega prawidłowo tylko z punktu widzenia poprawności funkcjonowania mechanizmów psychologicznych, gdyż dziecko pozostaje w konflikcie z normami ogólnospołecznymi.

1.  Wykrywanie i zapobieganie dalszym etapom nieprzystosowania społecznego.

Prognozowanie zjawisk dewiacyjnych musi uwzględnić co najmniej 2 typy podejścia: 1)określenie zasadniczych cech danego zjawiska, przy założeniu że nie interweniuje się w nie za pomocą mniej lub bardziej bogatego repertuaru środków prewencyjnych czy profilaktycznych. 2)należy dysponować obszerną wiedzą o stanach wyjściowych w rozmaitych sferach funkcjonowania ludzi i warunkach określających te stany.

ZAPOBIEGANIE- 4 fazy

1. Podstawowym zadaniem jest nawiązanie kontaktu i wytworzenie więzi uczuciowej z wychowankiem

2. Należy stworzyć system bodźców, aby antyspołeczne zachowanie jednostki straciło swe wartości nagradzające

3. Należy zmniejszać intensywność zewnętrznej kontroli wychowawczej, pozostawić swobodę działania na wybranych płaszczyznach.

4. Autonomizowanie wychowanka oraz rozluźnianie więzów między nim a wychowawcą.

1. Rodzaje nieprzystosowania społecznego- zachowania przestępcze, neurotyczne i psychopatyczne.

Zachowanie przestępcze jest to odstępstwo od przyjętych norm prawnych, podczas gdy zachowanie neurotyczne i psychopatyczne jest oceniane w kategoriach odstępstwa od normy psychicznej.

Zachowania neurotyczne są reakcjami jednostki na bodźce awersyjne budzące lęk, przy czym zachowania te są następnie wzmacniane przez pozytywne ich skutki, takie jak unikanie tych bodźców i redukcja lęków.

Zachowanie psychopatyczne (zwyrodnienie moralne). Instrumentalne traktowanie wszystkich ludzi. Manipulują ludźmi, wykorzystują ich, nie przywiązują się do nikogo.

1. Przyczyny niedostosowania społecznego.

Wg. Konopnickiego

1. Przyczyny środowiskowe — domowe:
   — warunki kulturalne domu i braki w tej dziedzinie,
   — atmosfera domowa i stosunek rodziców do siebie,
   — stosunki między dzieckiem a jego rodzicami i jego „ogólne poczucie bezpieczeństwa”.
   2. Przyczyny środowiskowe — szkolne:
   — stosunek nauczyciela do dziecka i dziecka do nauczyciela,
   — stosunki dziecka z innymi dziećmi,
   — opóźnienia w nauce szkolnej (niepowodzenia w nauce).
   3. Przyczyny środowiska wrodzonego:
   — życie płodowe dziecka,
   — sam moment narodzin dziecka.

Przyczyn niedostosowania społecznego jest wiele, ale na ogół jedna jest tą dominującą (stąd pochodzi jej nazwa - dominująca), a pozostałe nazywane są wtórnymi.
Generalnie niedostosowanie społeczne jednostki uzależnione jest od występowania czynników, które możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy:
1. Czynniki biopsychiczne, są to przede wszystkim uszkodzenia lub schorzenia centralnego układu nerwowego, a także zaburzenia endokrynologiczne, powodujące dewiacje osobowościowe i stąd wynikające trudności w dostosowaniu się do społecznych warunków.
2. Druga grupa czynników tkwi w środowisku społecznym, które jest pod jakimś względem wypaczone i przez negatywnie oddziałuje na kontakty społeczne, aktywność i harmonię życia wewnętrznego jednostki. Do tych uwarunkowań niedostosowania społecznego zalicza się nie tylko negatywne wpływy rodziny, szkoły i grup rówieśniczych, ale także czynniki makrospołeczne np. ekonomiczno-gospodarcze, oddziaływanie środków masowego przekazu.

1. Noma- definicja i kryterium nomy

Norma – jest synonimem prawidłowości, tego co być powinno zgodne z oczekiwaniami społeczeństwa. Potocznie zachowaniem normalnym nazywamy taki rodzaj zachowania, który jest najczęstszym u większości ludzi w zbliżonym wieku z danego środowiska. Normalny tzn. nie odchylający się od miar przeciętnych.

NORMA – w odniesieniu do zachowań mamy trzy kategorie norm:
1. Normy rygorystyczne - nakładają obowiązek przestrzegania zasad, ich niedopełnienie powoduje uruchomienie sankcji wobec jednostki – kodeksy karne, cywilny, drogowy.
2. Normy tolerowane – są to normy optymalne, bo nie spełnienie jej nie wywołuje sankcji, natomiast jej przestrzeganie, nie daje gratyfikacji (mogą one być, ale jeżeli się nie spełni to nic się nie stanie) np. zachowania: działalność charytatywna, altruizm, awanse, wysiłki w pracy
3. Normy z obszaru maksymalizmu moralnego – ich spełnienie powoduje uruchomienie gratyfikacji – są to zachowania określane mianem bohaterski: ratowanie czyjegoś życia z narażeniem własnego.

Zachowanie ludzkie oceniane jest wg dwóch norm:
1. Norma statystyczna – traktowana jako przeciętność, czyli odnoszącej się do cech, które posiada większość jednostek (picie alkoholu na powietrzu, ustawa antyaborcyjna)
2. Norma o charakterze oceniającym – oznacza normalność, czyli posiadanie wartości akceptowanej przez większość

1. Patologia- definicja.

Patologia – czyli odchylenie od normy. To zachowanie jednostek i określonych grup, które jest sprzeczne z wartościami określonej kultury.

1. Prawidłowy rozwój zdrowej osobowości wg Maslowa

czyli zaspokajanie potrzeb niższego rzędu wyzwala motywację do zaspokajania potrzeb wyższego rzędu. Celem jest wzbogacenie i rozszerzenie doświadczenia życiowego, przyrost radości i ekstazy przeżywanej przez istotę żyjącą. Ideałem jest wzrost napięcia poprzez nowość, różnorodność doświadczeń i wyzwanie.

1. Hierarchia potrzeb wg Maslowa

piramida potrzeb jest najczęściej przywoływana koncepcją wyjaśniającą mechanizm działania systemu motywacji człowieka. Potrzeby ludzi są przedmiotem innej teorii pomagającej opisać rzeczywistość stanowiącą tło dla procesu motywowania: teorii Abrahama Maslowa (rys.1). Stwierdził on, iż ludzkie potrzeby są zaspokajane stopniowo. Innymi słowy, człowiek stawia przed sobą większe cele i ma większe aspiracje, jeśli zaspokoi najpierw swoje podstawowe pragnienia.

Najbardziej podstawowe potrzeby mają charakter fizjologiczny: jedzenie, picie, ogrzewanie, schronienie i odpoczynek. Aby zdobyć wymienione rzeczy, należy zarabiać pewną minimalną ilość pieniędzy. Następną potrzebą, jaką odczuwamy, jest potrzeba bezpieczeństwa, od gwarancji zatrudnienia (co jest w dzisiejszych czasach trudniejsze do spełnienia niż dawniej) do ochrony zdrowia (coraz bardziej rozpowszechniona jest oferowana przez pracodawcę prywatna opieka zdrowotna).

Oprócz tego Maslow wymienił potrzeby społeczne, te związane z kontaktem z innymi ludźmi. Środowisko pracy jest przykładem środowiska społecznego. Dla niektórych znajomi z pracy stanowią większość osób, z którymi kontaktują się oni w trakcie swojego życia. Kolejny, wyższy poziom obejmuje potrzebę uznania w obrębie organizacji i wśród ludzi tworzących środowisko pracy. Należy w tym miejscu wymienić także potrzebę pewności siebie, samospełnienia oraz optymistycznego spoglądania w przyszłość, dzięki czemu uświadamiamy sobie swój potencjał oraz jesteśmy po prostu szczęśliwi.

1. Charakterystyka osób samorealizujących się wg Maslowa

• mają wysoki poziom autonomii (niezależność),

• akceptacja siebie, ale nie jest to samouwielbienie, akceptacja swoich wad,

• wysoki stopień świadomości, znajomość siebie,

• angażują się w sprawy społeczne,

• nie ulegają bezwolnie modzie i stylowi życia narzuconemu przez świat,

• mają poczucie humoru, ale wyzbyte złośliwości, mają „filozoficzne poczucie humoru”,

• pełna akceptacja innych niezależnie od statusu materialnego, społecznego innych ludzi. Akceptują ludzi dla nich samych. Odchodzą od znajomości nastawionych na wymianę towarową.

• posiadają przyjaciół, ale niewielu (są to głębokie przyjaźnie),

• mają potrzebę samotności, wyciszenia (w znaczeniu dobrego bycia z samym sobą).

1. Prawidłowy rozwój zdrowej osobowości w ujęciu Rogera.

Ludzie są za siebie odpowiedzialni, zdolni do doskonalenia się, a więc świadoma motywacja odgrywa kluczową rolę, a zwłaszcza sposób postrzegania innych ludzi oraz otaczającego świata. Dużo większe znaczenie dla zdrowej osobowości mają wydarzenia aktualne niż minione doświadczenia.

1. Diagnoza wychowawcza- definicja.

Przedmiotem zainteresowania diagnosty i wychowawcy są nie tylko zachowania (tak jak w modelu diagnozy interdyscyplinarnej) ale przede wszystkim mechanizmy regulacji zachowania człowieka w danych warunkach społecznych(środowiskowo-rodzinnych), prowadzące do zaburzeń przystosowania społecznego.

1. Model diagnozy behawioralnej.

W modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są zachowania odchylające się od normy w sensie statystycznym, tj. nie mieszczące się w granicach jednego odchylenia standardowego.

W modelu behawioralnym diagnozy resocjalizacyjnej jej przedmiotem są zachowania odchylające się od normy nie tylko ze względu na swą częstotliwość czy nasilenie, ale także ze względu na ich sprzeczność z obowiązującymi w danym systemie społecznym standardami społeczno – kulturowymi.

Zakres diagnozy: jest ściśle ograniczony do badania związków po między uprzednimi obserwowanymi przez diagnostę bodźcami działającymi na jednostkę, a jej antyspołecznymi reakcjami.

CEL: odkrywanie czynników wywierających wpływ na zmianę zachowania jednostki.

Optymalna metoda diagnozowania: bezpośrednia obserwacja zachowania jednostki w różnych sytuacjach życiowych oraz dokonywanie sprawozdań.

Techniki diagnostyczne: tylko te narzędzia, których trafność i rzetelność uprzednio sprawdzono i nie budzi ona zastrzeżeń z psychometrycznego punktu widzenia.

W modelu tym zakłada się, iż istota nieprzystosowania społecznego są zachowania, a resocjalizacja polega tylko i wyłącznie na modyfikacji tych zachowań zgodnie z prawami teorii uczenia się

1. Model diagnozy interdyscyplinarnej.

W modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są nie tylko zachowania, ale przede wszystkim mechanizmy regulacji psychologicznej i społecznej prowadzące do zaburzeń w społecznym przystosowaniu jednostki.

Jest to najbardziej wszechstronny i wyczerpujący model. W modelu tym nie przystosowanie społeczne ujmowane jest jako antagonizm destruktywny przejawiający się w sferze postaw i ról społecznych jednostki, ujawniający się w warunkach wysokiego skumulowania niekorzystnych czynników biopsychicznych i socjokulturowych utrudniających jej normalny, psychospołeczny rozwój.

Cel: Identyfikacja postaw antyspołecznych, określenie sposobu ich integracji oraz wewnętrznej regulacji, identyfikacja wadliwych ról społecznych, w jakie wchodzi badana jednostka, stwierdzenie poziomu internalizacji przepisów tych ról, wskazanie hipotetycznych czynników biopsychicznych ( neurologicznych i psychiatrycznych) oraz socjokulturowych związanych: ze statusem rodziny, pozycją ekonomiczno-materialną, uczestnictwem w życiu kulturalnym.

Model ten nazywany jest interdyscyplinarnym, gdyż w zbieraniu podstawowych danych zaangażowane są metody i techniki badawcze pochodzące z terenu rozmaitych monodyscyplin. Ponadto we wnioskowaniu diagnostycznym, będącym następstwem uporządkowania materiału empirycznego, stosuje się rozmaite schematy metodologiczne, wywodzące się bądź to z tradycji statystycznych (psychometryczny model) bądź z tradycji klinicznych (model kliniczny) lub socjalnych.

1. Diagnoza projektująca.

Jest drugim etapem diagnozy (zwana też ukierunkowującą). Po określeniu tez i postulatów należy spróbować odnaleźć związek między projektowanymi działaniami a ich możliwymi skutkami. Istotą pozostaje tu dążenie do optymalizacji przyszłego działania, świadomość m.in. możliwych kosztów przedsięwzięcia.

1. Diagnoza efektywności resocjalizacji- badanie ewaluacyjne (definicja, fazy).

Diagnoza przebiegu i efektywności resocjalizacji jest uważana za jedną z odmian badania rzeczywistości wychowawczej i została zaliczona do tzw. badań ekspertalno-ewaluacyjnych, które się intensywnie rozwijają w krajach zachodnich. Badania tego typu prowadzi się w celu znalezienia i opisania czynników, które mają największy wpływ na przebieg skutecznej resocjalizacji w instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych środowiskach wychowawczych.

Badanie ekspertalno-ewaluacyjne to procedura diagnostyczna, która pozwala przy użyciu standardowych metod i technik badawczych odpowiedzieć na pytanie, który ze zbioru badanych, wdrożonych do realizacji programów resocjalizacji jest lepszy i pod jakimi względami. Badania te nazywa się także „ewaluacyjnymi".

Badanie ewaluacyjne przebiega etapowo i obejmuje następujące fazy:
1. Określenie celów działania będącego przedmiotem szacowania.
2. Ustalenie kryteriów pomiaru sukcesu i porażki w działalności.
3. Wyjaśnienie sukcesu lub porażki wychowawczej, terapeutycznej, resocjalizacyjnej w kategoriach operacyjnych.
4. Sformułowanie propozycji i rekomendacji praktycznych dotyczących projektowanych zmian, jakich należy dokonać w celu poprawy istniejącej sytuacji (celem zwiększenia efektywności resocjalizacyjnej).

W celu porównywania skuteczność rozmaitych programów, strategii i procedur resocjalizacyjnych, należy najpierw:
1. Określić istotne składniki programu resocjalizacji z punktu widzenia ich znaczenia w realizowanym modelu resocjalizacji.
2. Zobiektywizować i „wystandaryzować" stosowane w procesie resocjalizacji metody i techniki oddziaływania wychowawczego tak, aby mogły być zastosowane przez kadrę pedagogiczną o podobnym poziomie przygotowania zawodowego w dowolnym momencie czasowym.
3. Dobrać odpowiednie grupy kontrolne zgodnie z parametrami charakteryzującymi grupy eksperymentalne, w których sprawdza się efektywność danej metody. Należy w pełni kontrolować wszelkie inne, niezamierzone wpływy na grupę eksperymentalną i kontrolną w celu określenia udziału poszczególnych czynników rzutujących na wynik końcowy.
4. Zaprojektować, co najmniej dwukrotne badanie wychowanków oraz rozmaitych cech ich środowiska wychowawczego, tzn. na początku oddziaływania resocjalizującego i po jego zakończeniu, np. po upływie jednego roku.
5. Prowadzić systematyczną analizę losów życiowych (badania katamnestyczne) jednostek poddanych resocjalizacji po opuszczeniu przez nie instytucji resocjalizującej.

1. Skuteczność oddziaływań resocjalizacyjnych- wnioski:

-Niezależnie od typu instytucji i programu resocjalizacji w niej stosowanej są negatywne. Świadczą o niskim poziomie efektywności resocjalizacji lub jej braku

-Efektywność resocjalizacji jest wyraźnie wyższa w pracy z młodzieżą i dziećmi niż z dorosłymi

-Resocjalizacja prowadzona w instytucji korekcyjnej może być skuteczna gdy towarzyszy jej prawidłowo realizowany model opieki następczej, pomocy postpenitencjarnej

-pojęcie resocjalizacji powinno dotyczyć również systematycznych oddziaływań na środowisko społeczne, zwłaszcza rodzinę nieletniego lub dorosłego przestępcy.

-Brak powrotu do przestępstwa nie może być jedynym kryterium oceny skuteczności resocjalizacji.

1. Diagnoza klimatu społecznego instytucji resocjalizujących- charakterystyka.

-pojęcie klimat społeczny bywa używane zamiennie z pojęciem kultura organizacyjna, rozumiana jako zbiór wartości, norm oraz poglądów kształtujące wzorce zachowań wewnątrz instytucji.

-klimat społeczny bywa używany jako synonim ideologii organizacyjnej, określającej cele i wartości do których dana instytucja aspiruje, wywołując odpowiedni nacisk na swych członków

-przed klimat społeczny rozumie się też zbiór subiektywnych spostrzeżeń dotyczących sytuacji wychowawczych, organizacyjnych, skutków formalnej i nieformalnej struktury zbiorowości instytucjonalnej

-klimat społeczny jest swoistą osobowością instytucji. Analogicznie do osobowości człowieka każda instytucja wytwarza w czasie swojego rozwoju niepowtarzalną „osobowość organizacyjną”

1. Terapia wychowawcza- charakterystyka.

W następstwie dokonanej diagnozy wychowawca wybiera odpowiedni wariant postępowania uwzględniający specyfikę psychospołeczną danego przypadku, wybór stosowanej formy musi być poprzedzona spełnieniem kilku warunków:

-zależy zidentyfikować zakres manipulowalności czynnikami wpływającymi na osiągnięcie celów terapeutycznych

-określenie realnych celów oddziaływania terapeutycznego w danym przypadku, oraz czy należy modyfikować tylko zachowania, czy także postawy i mechanizmy regulacyjne.

1. Warunkowanie klasyczne-charakterystyka.

Warunkowanie klasyczne to taki proces uczenia się, kiedy bodziec neutralny (kamerton) wywołuje zachowanie odruchowe (wydzielanie śliny) i nie mają tu znaczenia wcześniejsze doświadczenia psa czy osoby badanej (pies wcześniej nie słyszał tego dźwięku i nie kojarzył go z jedzeniem).

Warunkowanie klasyczne przebiega na podstawie wrodzonych ,utrwalonych dziedzicznie odruchów bezwarunkowych, takich jak np. odruch ślinienia się wywołuje widok i zapach jedzenia, odruch mrugania wywołuje dmuchanie w powieki.

Opisał on zachowanie psa, który śliniąc się na widok jedzenia (reakcja bezwarunkowa), zaczął po jakimś czasie ślinić się na dźwięk kamertonu. Stało się tak, gdyż przed każdym podaniem jedzenia uderzano w kamerton. Pies skojarzył współwystępowanie dwóch elementów (jedzenie + kamerton), oraz ich następstwo czasowe.

1. Behawioralny model terapii- charakterystyka.

Nurt psychoterapii behawioralno-poznawczej wywodzi się z podejścia beha­wio­ralnego. Podstawą rozwoju terapii behawioralnej były osiągnięcia psychologii eksperymentalnej, zajmującej się badaniem procesów uczenia się. Podejście to kon­cen­truje się na zachowaniach jednostki ujmowanych w kategoriach bodziec – reakcja. Główną ideą tego podejścia jest przekonanie, że różnego typu zaburzenia w zacho­waniu są w zasadzie reakcjami wyuczonymi. Jeżeli więc zachowanie neurotyczne jest wyuczone, to musi podlegać ustalonym prawom uczenia się, a więc również przeu­czaniu i oduczaniu. Terapia behawioralna wykorzystuje zarówno zasadę warunkowania klasyczne­go, jak i zasadę warunkowania instrumentalnego. Wykorzystując zasadę warunko­wania klasycznego opracowana została teoria hamowania wzajemnego, która trakto­wana jest jako teoretyczne wyjaśnienie efektów psychoterapeutycznych. Dzięki wykorzystaniu zasady warunkowania instrumentalnego, zastosowanie terapii behawioralnej pozwala na wywołanie reakcji pożądanych i dowolnych. „Powinny one być zmodyfikowane w ten sposób, że po ich wystąpieniu albo – przeciwnie – niewystąpieniu następuje nagroda albo kara. Przy uczeniu za pomocą nagrody czy też wstrzymywania nagrody chodzi o wzmacnianie pozytywne; przy stosowaniu kary albo przy stwarzaniu sytuacji z grożącą karą i możliwością jej uniknięcia chodzi o wzmacnianie negatywne.

1. Humanistyczny model terapii- charakterystyka.

Najważniejsi przedstawiciele: Abraham Maslow i Carl Rogers. Przedmiotem psychologii humanistycznej jest osoba ludzka, pojmowana jako aktualizacja i potencjalność. Punktem wyjścia jest tożsamość jednostki, kształtująca się pod wpływem subiektywnych, świadomych doświadczeń. Trzeba założyć, że każdy człowiek jest niepowtarzalną istotą, wolną, mającą prawo się rozwijać, a psychologia i psycholog powinny mu tę samoaktualizację, czy samotranscendencję ułatwić. Psychologia humanistyczna odrzuciła podejście deterministyczne, wspólne dla behawioryzmu i psychoanalizy, uczyniła człowieka zdolnym do decydowania o sobie. Maslow nazywał ją psychologią "holistyczno-dynamiczną" i rewolucją w sensie propagowania nowego sposobu myślenia, nowego systemu wartości. Obaj z Rogersem byli przekonani o istnieniu uwarunkowanej biologicznie dobroci natury człowieka.

Ponieważ celem psychologii humanistycznej jest opis unikalnych, indywidualnych właściwości człowieka w atmosferze bezwarunkowej akceptacji i szacunku, nie zgadza się ona na stosowanie metodologii nauk przyrodniczych.

Charakterystyczna dla psychologii humanistycznej jest kategoria "rozumienia". Odnosząc się do tego pojęcia, nowa dziedzina czerpała z dorobku trzech filozofów: Wilhelma Dilthey'a, Wilhelma Windalbanda i Henri'ego Rickerta. Dilthey, na przykład, twierdził, że aby poznać życie psychiczne drugiego człowieka, należy wczuć się i rozumieć przeżywane przez niego stany wewnętrzne, naśladować je, odwoływać się do nich tak, jak do własnych przeszłych lub przyszłych uczuć, pragnień, przekonań. Dla Sprangera, który jako pierwszy mówił wprost o psychologii humanistycznej, rozumienie polegało na ujawnianiu stanów psychicznych jako elementów sensownej, wartościowej całości.

1. Depersonalizacja- definicja i przyczyny.

Depersonalizacja to zaburzenie psychiczne towarzyszące często derealizacji objawiające się odczuwaniem zmian we własnym sposobie myślenia czy poczuciu zmian własnej tożsamości.

1. Kontrola społeczna- definicja, rodzaje, źródła.

Kontrola społeczna to system nakazów, zakazów i sankcji, które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków wobec przyjętych norm i wartości. Formy kontroli:

• formalna - spisana w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń, a tym bardziej w państwowych kodeksach prawnych,

• nieformalna - wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju,

• zewnętrzna - polega ona na przymusie stosowanym przez grupy społeczne, które przy użyciu systemu sankcji społecznych, a czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często niechciane.

• wewnętrzna - polega na internalizacji przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowań tak, iż ona odczuwa wewnętrzny nakaz postępowanie zgodnie z nimi, nie ma poczucia bezpośredniego zewnętrznego przymusu (jedna z najskuteczniejszych odmian kontroli społecznych)

1. Autonomia osobista- definicja.

Autonomia osobista to pewnego rodzaju niezależność, samodzielność w podejmowaniu decyzji i w rozwiązywaniu problemów pojawiających się w życiu człowieka.

Wiąże się z ;

1. samosterowaniem (wywieraniem wpływu na siebie)

• zachowanie zdolności do samosterowania

• przeciwdziałanie utracie zdolności sterowniczych

2. działanie we własnym interesie

Autonomia to możliwość dysponowania sobą zgodnie z własnymi wartościami, normami i standardami niezależnie od otoczenia fizycznego i społecznego. Tak rozumiana autonomia nie może być pełna ponieważ człowiek ciągle podlega wpływom wewnętrznym (emocje, temperament, fizjologia) oraz zewnętrznym. Ważne jest aby uzyskać autonomię funkcjonalną tj. swobodę w doborze środków i sposobów radzenia sobie z problemami i własnym życiem, zgodnie z osobistymi wartościami, celami, aspiracjami i marzeniami.

Autonomia osobista (w sensie funkcjonalnym) wiąże się z ukształtowaniem kontroli wewnętrznej (samokontroli) pozwalającej na możliwie bezkonfliktowe(harmonijne) funkcjonowanie w grupach społecznych. Tak pojmowana autonomia jest warunkiem koniecznym dojrzałej osobowości(G.Allport)

1.Osiąganie autonomii osobistej odbywa się przez całe życie człowieka

2. Człowiek podlega władzy i władzą dysponuje

W toku socjalizacji i poszukiwania własnej tożsamości dzieci i młodzież oscylują pomiędzy akomodacją (koniecznością dostosowania się do istniejącego porządku i ładu) i asymilacją (upodobnienie się do otoczenia, ale jednocześnie wyrażanie własnej tożsamości poprzez bunt, podporządkowanie sobie innych, ekspansję siebie)

Źródła (prawomocności)- np. rodzice dzieci mówią, że dzieci są ich więc mogą z nimi robić co chcą

1. Granice autonomii osobistej.

Jest to pewnego rodzaju niezależność, samodzielność w podejmowaniu decyzji i rozwiązywaniu problemów jawiących się w życiu człowieka, chodzi o podtrzymywanie własnej egzystencji i własnych szans rozwojowych, ekspansję własnego ja. Możliwość dysponowania sobą zgodnie z własnymi wartościami, normami i standardami niezależnie od otoczenia fizycznego i społecznego. Chodzi o to aby uzyskać tzw. „autonomię funkcjonalną”- swobodę w doborze środków i sposobów radzenia sobie z problemami i własnym życiem.

1. Rodzaje i typy ZK w Polsce.

rodzaje zakładów karnych:
- zakład karny dla młodocianych
- zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy
- zakład karny dla recydywistów penitencjarnych

- zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego.

Zakłady karne w Polsce mogą być organizowane jako zakłady karne typu:
- zamkniętego
- półotwartego
- otwartego
1. Zakład karny zamknięty – cele mieszkalne mogą być otwarte w porze dziennej w określonym czasie, skazani mogą być zatrudnieni poza zakładem karnym tylko w pełnym systemie konwojowania. Skazani mają prawo korzystania z zajęć kulturalno – oświatowych i sportowych oraz nauczania wyłącznie na terenie zakładu. Ruch skazanych po terenie zakładu odbywa się w sposób zorganizowany i pod dozorem. Skazani maja prawo korzystania z własnej bielizny i odzieży o ile zgodę wyrazi dyrektor. Mogą korzystać z dwóch widzeń w miesiącu. Dyrektor może zgodzić się na skumulowanie tych widzeń mają prawo do korespondencji, która jest kontrolowana.
2. Zakład karny półotwarty – cele otwarte w ciągu dnia, w ciągu nocy mogą być zamknięte. Mogą być zatrudnieni poza zakładem w systemie zmniejszonego konwojowania. Mogą korzystać z zajęć kulturalno – oświatowych i kształcenia poza zakładem karnym. Skazani mogą poruszać się po terenie zakładu w czasie i miejscach ustalonych porządkiem wewnętrznym. Mogą korzystać z własnej bielizny, odzieży i obuwia. Przysługują im widzenia nie podlegające dozorowi. Można im udzielać przepustek, nie częściej jednak niż co 2 miesiące i łączny czas 14 dni w roku. Widzenia 3 razy w miesiącu i można je kumulować. Korespondencja i rozmowy telefoniczne mogą być kontrolowane, ale nie muszą.
Zakład karny otwarty – cele są otwarte całą dobę. Zatrudniani są poza zakładem karnym bez konwojenta na pojedynczych stanowiskach. Z zajęć kulturalno – oświatowych, sportowych i nauki mogą korzystać poza zakładem karnym. Mogą poruszać się w zakładzie w czasie ustalonym wewnętrznie, mogą otrzymywać z depozytu pieniądze pozostające do ich dyspozycji. Mogą nosić własną odzież, bieliznę i obuwie. Można udzielać mu przepustek nie częściej niż 1 raz w miesiącu i nie dłużej niż 28 dni w roku. Nieograniczona liczba widzeń. Można przygotowywać dodatkowe posiłki we własnym zakresie. Korespondencja i rozmowy telefoniczne nie kontrolowane.

1. Systemy odbywania kary pozbawienia wolności.

• Programowanego oddziaływania

• Terapeutyczny

• Zwykły

1. Personel penitencjarny- charakterystyka zawodu penitencjarysty.

Zawód jest organem kolegialnym w skład którego wchodzą powołani przed dyrektora funkcjonariusze i pracownicy zakładu. Podstawowy zakres działań:

-kierowanie skazanego do właściwego zakładu karnego

-kierowanie skazanego do właściwego systemu odbywania kary

-ustalenie indywidualnych programów oddziaływania na skazanego

-dokonywanie ocen okresowych postępów

-kwalifikowanie skazanych do nauczania

-weryfikowanie indywidualnych programów oddziaływania

-wyrażanie opinii w sprawie projektu porządku wewnętrznego zakładu karnego

1. Deprywacyjny charakter więzienia.

Wynika stąd, że w więzieniu nie są zaspokajane żadne z potrzeb, brak zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa itp.

1. Pozasądowe następstwa odosobnienia społecznego (związane z tzw. sytuacją trudną):

-deprywatyzacja nie może zaspokoić potrzeb

-przeciążenia zadanie nie jest dostosowane do warunków ani do fizycznych i psychicznych możliwości skazanego

-Utrudnienia zmiana warunków z wolnościowych na izolowane

-konflikty pojawiają się gdy człowiek znajduje się w polu przeciwstawnych sił fizycznych lub sprzecznych nacisków o charakterze społecznym.

-zagrożenia

1. Definicja podkultury więziennej.

Zjawisko podkultury należy traktować jako pewien system, którego głównymi elementami są:

1) Specyficzna hierarchia wartości i powiązany z nią system norm postępowania, którym często towarzyszy quasi-magiczny sposób myślenia;

2) Swoisty styl bycia i zwyczaje więzienne;

3) Hierarchia społeczna i rola więzienna;

4) Osobliwe wytwory podkultury (gwara, tatuaże, piosenki, poezja itd.);

1. Przyczyny istnienia podkultury więziennej:

-przeniesienie postaw przestępczych z zewnątrz

-agresja przez trudna sytuację wywołaną izolacją

-reintegracja grup

-możliwość rozładowania agresji w wewnętrznych konfliktach

-niemożliwość ujawnienia swoich agresji na zewnątrz

-chęć wyżycia się

-niemożliwość zaspokojenia potrzeb

1. Nieformalny podział więźniów:

-grypserzy

-urkowie

-charakterniacy

-git człowiek

-apropracy

-cwele

-frajerzy

1. Skazani grypsujący- charakterystyka populacji.

Grupa ta posiada pewne charakterystyczne cechy:
* ściśle przestrzegana hierarchia - członkowie grupy nieformalnej, którzy nie zajmują w grupie znaczącej pozycji są ściśle podporządkowani panującym w grupie zwyczajom, a wypełnianie poleceń ludzi z wyższych szczebli hierarchii jest ich obowiązkiem, nawet jeśli uważają je za bezsensowne
* podział na „ludzi” czyli grypsujących i „nieludzi” czyli całą resztę
* istnieje przywódca czyli „prowodyr”
* prowadzą działania destrukcyjne wobec zarządzeń administracji więziennej i działań resocjalizacyjnych
* mają wyraźnie wrogi stosunek wobec funkcjonariuszy służby więziennej

1. Skazani poszkodowani- charakterystyka populacji.

Poszkodowany spełnia w warunkach izolacji więziennej różnorodne funkcje, przede wszystkim jako negatywne odniesienie przestrzega przed konsekwencjami zakazanych i potępianych zachowań. Ponieważ nie przysługuje mu godność i można zrobić z nim wszystko, może służyć jako „odgromnik” nagromadzonych emocji, agresja wobec niego spotyka się ze zrozumieniem i akceptacją. Jego obecność w środowisku osadzonych oznacza, że porządek rzeczy został zachowany, stąd tendencja do zapełniania pustych miejsc w strukturze społecznej zakładu penitencjarnego.

1. Przyczyny uczestnictwa w podkulturze więziennej.

Wśród podstawowych motywów łączenia się osadzonych w grupy w warunkach więziennych można więc wymienić:
1. Więź terytorialna - zauważono, że osadzeni pochodzący z tego samego regionu kraju wykazują tendencje zborne, chcą się trzymać razem, zjawisko to określa się terminem “ziomkostwa” (ziomale, ziomki, ziomasy).
2. Wspólna przeszłość przestępcza - uprawianie razem procederu przestępczego przed osadzeniem w więzieniu.
3. Wspólna przeszłość więzienna - związek oparty na znajomości więźniów z poprzednich wyroków.
4. Plany przestępcze - częstokroć podczas pobytu w więzieniu następuje planowanie akcji przestępczych, skoków, napadów, wymiana doświadczeń przestępczych.
5. Wzajemne zaspakajanie potrzeb - spoiwem mogą być potrzeby materialne i wzajemne używanie posiadanych dóbr. Więź może się pojawić również na bazie potrzeb psychicznych i ich wzajemnym zaspakajaniu.
6. Przeciwności - np. biedny z bogatym czy silny ze słabym. Bardzo często dochodzi do sytuacji, w której silny jest biedny (brak pomocy z zewnątrz) natomiast słaby jest zasobny. Wtedy słaby kupuje ochronę, a silny korzysta z dóbr konsumpcyjnych słabego.
7. Wspólne wartości - związki oparte na respektowaniu wspólnych zasad czy wręcz ideologii np. grupa grypserska.

1. Skutki uczestnictwa w „drugim życiu”.

Osoby aktywne w "drugim życiu", to takie których proces wykolejenia rozpoczął się jeszcze w dzieciństwie. Negatywny wpływ środowiska doprowadził do ukształtowania się osobowości posiadającej słabą zdolność do nawiązywania więzi uczuciowych, impulsywną, agresywną, egoistyczną i podatną na sugestie.

Zjawisko "2-go życia " występuje:
- w środowiskach więziennych
- w środowiskach poza więziennych
- elementy podkultury przenoszone są do zakładu karnego z zewnątrz (np.: ze środowisk przestępczych)
Zjawisko "drugiego życia" ma największy zasięg wśród recydywistów i młodocianych. Rówieśnicy tych ostatnich stanowią dla nich wzór do naśladowania, skutecznie wpływając na ich zachowania. Dorośli wprowadzeni do grupy młodocianych nie stają się jej rzeczywistymi członkami, ale mimo braku akceptacji, utrudniają działanie takiej grupy i wpływają na nią dezintegrująco.

1. Tatuaż więzienny, a tatuaż przestępczy.

Mają ze sobą wiele wspólnego, bo droga od przestępstwa do więzienia jest przecież bardzo krótka. Różnica jest taka, że tatuaż przestępczy wykonywany jest na wolności.

1. Rodzaje tatuaży więziennych.

Tatuaże więzienne podzielić możemy na trzy główne grupy, a mianowicie: znaki, symbole, a także tatuaże przedstawiające więzienną hierarchię. Te pierwsze są znakami dobrowolnymi, a więc wykonywanymi na życzenie. Wiążą się z wykonywaną profesją w świecie przestępczym, a ich znaczenie jest powszechnie znane (oczywiście w pewnych kręgach). Najpopularniejszymi więziennymi tatuażami są jednak symbole. Ich wygląd, funkcja oraz znaczenie są bardzo zróżnicowane i indywidualne (inaczej aniżeli w przypadku wyżej omówionej grupy). Trzeci rodzaj tatuaży stanowią wzory związane z więzienną hierarchią.

1. Symbolika tatuaży więziennych.

1. „Cynkówka” – człowiek „grypsujący”. Znak ten pozwala na identyfikacje przynależności podkulturowej skazanego w pierwszej chwili rozmowy z nim,

2. „Toczka” poniżej „cynkówki” to jej potwierdzenie,

3. Serduszko – człowiek ubóstwiający grypserę; czasami też tzw. „mąciciel” czyli przywódca grupy „grypsujących,

4. „Mgiełki” – człowiek „grypsujący” dobrze „rozkminiający bajerę”,

5. „Przedłużki”- wg jednych człowiek o sprawdzonym przez organizację zaufaniu, wg kolejnych człowiek który jest świadomy że za popełnienie w warunkach penitencjarnych przestępstwa zostanie mu przedłużona kara a pomimo to nie waha się go popełnić,

6. Kreska pod okiem – „Pewniacha” – człowiek pewny siebie, nielękający się i wierzący w swoje możliwości,

7. „Łezki” (dwie a czasami trzy) – człowiek płaczący za wolnością, ubolewający nad karą pozbawienia wolności lub myśl przewodnia – „Mężczyzna nigdy nie płacze”,

8. „Śpiochy” – człowiek śpiący wszystko widzący; człowiek czujny w każdej sytuacji oraz mający czujny sen,

9. Potwierdzenie „śpiochów”,

10. „Alfons”,

11. „Świr” – , kropka na czole, najczęściej pomiędzy brwiami – człowiek znający tajniki symulacji zaburzeń psychicznych; nierzadko spotykany u osób rzeczywiście cierpiących na zaburzenia psychiczne, ma ostrzegać że jej właściciel może być niepoczytalny, człowiek, którego zachowanie jest nieobliczalne, czasami groźnych nawet dla współosadzonych,

12. „Lowelas” (przystojniak) – człowiek atrakcyjny fizycznie,

13. Człowiek wtajemniczony w przestępcze arkana, tzw. „szybka ręka” w kradzieży, bądź symbol osoby „grypsującej”; może też oznaczać błyskawicę, której uderzenie spowodowało, że „poprzestawiało się w łepetynie”,

14. „Gwiazda recydywy” – oznacza przynależność do wspólnoty recydywistów penitencjarnych,

15. „Boże Kopsnij Rozumu” (może występować w formie skrótu „BKS”), często pojawia się również pod tym napisem odpowiedź: „Za Późno Synu” („ZPS”),

16. Dwie „toczki” w górnych partiach czoła oznaczają mściwego, zawistnego, niebezpiecznego nawet dla „swoich”, nieobliczalnego, „ruskiego” człowieka,

17. Tasak, sztylet – ostrzega, że w sytuacji zdrady wytatuowany jest gotów zemścić się „żeniąc komuś kosę” lub już komuś „kosę ożenił”,

18. „TAXI” – człowiek do wynajęcia,

19. Pięć „toczek” wpisanych w kwadrat – identyfikacja ze wspólnotą grypsujących złodziei ale uwaga – nie każdy złodziej może sobie to wytatuować – tatuaż zarezerwowany wyłącznie dla „grypserów”,

20. „OUTLAW” – człowiek wyjęty spod prawa, człowiek ponad prawem,

21. „PATRZ KOMU UFASZ” – „VIDE CUL FIDE”; czasami pojawia się w wersji „VIDE CLUE FIDE”,

22. „Toczka” albo kwadracik wydziargane na prawym policzku – „cwel nygus” (tatuaż wykonywany pod przymusem),

23. Napis „cwel” – chyba wiadomo co on oznacza… człowiek „wrzucony do wora”,

24. „Toczka” na nosie – cwel konfident (współpracujący z personelem),

25. „Toczka” na lewym uchu lub za lewym uchem – cwel strzelający z ucha, kapujący „gadom”,

26. „Chujoliz” – „toczka” wskazuje na specyficzne preferencje skazanego, może oznaczać homoseksualistę a często „cwela”, który dla świętego spokoju „robi lody” współosadzonym w celi, pod prysznicem lub gdziekolwiek indziej,

27. „Toczka” na języku – oznacza cwela, lodziarza, osobę o preferencjach homoseksualnych,

28. „Toczka” wytatuowana na wewnętrznej stronie wargi – cwel służący miłością francuską wśród współwięźniów,

29. „Pizdoliz” – „toczka” ta oznacza że skazany jest heteroseksualistą, podkreśla jego gotowość do aktu seksualnego ale tylko z płcią przeciwną,

30. „Pijak” – „toczka” ta oznacza że jej właściciel bardzo lubi pić alkohol i sie upijać,

31. „666” –tatuaż ten ma ostrzegać potencjalnych przeciwników i informować zarazem, że jego właściciel jest nieobliczalny.

1. Tatuaż- przeobrażenia w nim zachodzące.

2. Pojęcia z zakresu pedagogiki (w szczególności pedagogiki resocjalizacyjnej).

Wychowanie resocjalizujące – jest to celowy, zaplanowany proces, działanie względem jednostek wykolejonych i niedostosowanych społecznie, mające na celu ponowną socjalizację jednostki.

Wykolejenie społeczne – to skrajna forma degeneracji psychospołecznej uwarunkowana destrukcją biologiczną, jednostka niedostosowana społecznie o głębokim stopniu dewiacji, która sprawia konflikty z prawem i społeczeństwem.

ADAPTACJA – jest to przystosowanie – najważniejszym jej elementem jest homeostaza, która jest procesem utrzymania równowagi pomiędzy jednostką, a jej otoczeniem. Homeostaza nie jest procesem biernym, ale polega na przekształceniu zachowań jednostek w zależności od warunków środowiska oraz z drugiej strony na strukturealizacji środowiska zgodnie z możliwościami jednostki.
W ramach adaptacji wyróżniamy:
1. Asymilacja – która polega na przyjmowaniu informacji ze świata zewnętrznego, porządkowanie ich i włączanie ich do systemy doświadczeń (to włączanie może być lepsze i gorsze, są osoby, które muszą przekonać się na własnej skórze)
2. Akomodacja – to proces przekształcania pierwotnego schematu, który powstał w wyniku asymilacji wg dalszego działania okoliczności zewnętrznych

SOCJALIZACJA – są to zmiany w procesie zachowania powstałe w wyniku oddziaływania grupy na jednostkę. Socjalizacja jest to całokształt wpływów wywieranych przez środowisko społeczno – kulturowe na jednostkę, są to oddziaływania niezależne od wysiłków i starań nauczycieli. Jest to proces spontaniczny, mało kontrolowany i nieintencjonalny. W szerokim ujęciu socjalizacja nie obejmuje problemu wadliwej socjalizacji. W wąskim znaczeniu są to oddziaływania grupy wytwarzającej kulturę i wynikiem tych oddziaływań jest przyswajanie wartości akceptowanych przez grupę.

Resocjalizacja – zajmuje się dysfunkcjami, defektami, niedorozwojem motywacyjnym, powiązaniami z wadami środowiska społeczno – kulturowego i niekorzystnymi czynnikami biopsychicznymi.

Patologia – czyli odchylenie od normy. To zachowanie jednostek i określonych grup, które jest sprzeczne z wartościami określonej kultury.

Wychowanie - to proces celowego i świadomego kształtowania ludzkich zachowań, postaw, ról społecznych, osobowości, zgodnie z wcześniej założonymi ideałami pedagogicznymi; czyli wzorem, modelem człowieka którego chcemy ukształtować w toku wychowania.