1857 Prof. Wojciech Jastrzębowski po raz pierwszy użył słowa ergonomia w art. pt. Rys ergonomii czyli nauki o pracy opartej na prawach zaczerpniętych z Nauki Przyrody.

1949 Powstanie ergonomicznego Towarzystwa Naukowego w Anglii

1959 Powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego (IEA)

1961 Pierwszy Kongres IEA w Sztokholmie

Polska

1964 Powstała Sekcja Ergonomii przy Naczelnej Organizacji Technicznej

1967 Polski Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy NOT

1972 Komisja Ergonomiczna przy oddziale PAN w Krakowie

1973 Komitet Ergonomii przy Prezydium PAN

1977 Powstanie Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego z siedzibą w Warszawie

1991 Ergonomia oficjalnie zyskała status nauki w Polsce

2003 Rada Ochrony Pracy wystąpiła z wnioskiem do Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu o:

- wprowadzenie Ergonomii jako kierunku studiów

- wprowadzenie przedmiotu Ergonomia i bezpieczeństwo pracy do programów nauczania na uczelniach

GENEZA ERGONOMII

Lata 40-te i 50-te ubiegłego wieku – okres ergonomii militarnej

Koniec lat 50-tych i lata 60-te – okres ergonomii przemysłowej

Koniec lat 60-tych i lata 70-te – ergonomia konsumpcyjna lub produktu

Lata 80-te – ergonomia komputerów i nowoczesnej technologii (high technology)

Lata 90-te – okres ergonomii informatycznej

Ostatnie lata to ergonomia zdrowia i bezpieczeństwa

Nazwiskiem ERGONOMII, wziętym od wyrazu greckiego ergon (praca) i nomos (prawo, zasada), oznaczamy Naukę o pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności.

Wojciech Jastrzębowski

ERGONOMIA:

• Jest nauką stosowaną, która zajmuje się dostosowaniem pracy do fizjologicznych i psychicznych możliwości człowieka dla zapewnienia prazy możliwie sprawnej, nie zagrażającej zdrowiu i wykonywanej możliwie niskim kosztem biologicznym (Stefan Filipkowski)

• Czynnik ludzki określa stosunki powstające między człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i środowiskiem w najszerszym tego słowa znaczeniu, włączając w to sytuacje związane z pracą, zabawą, rekreację i podróżą (Status Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego)

• Zmierza do dostosowania narzędzi, maszyn i urządzeń technologii i materialnego środowiska pracy i życia oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymogów fizycznych i psychicznych człowieka (Statut Polskiego Stowarzyszenia Ergonomicznego)

• Dąży do optymalnego przystosowania stanowisk, procesów i środowiska pracy do możliwości psychofizycznych człowieka tak, aby nie tylko uchronić życie i zdrowie człowieka lecz dać mu możliwość jak najpełniejszego rozwoju osobowości.

Do najnowszych trendów w ergonomii należą aspekty ergonomiczne związane z :

- robotyzacją

- telekomunikacją

- sieciami neuronowymi

- nanotechnologią

Ergonomia zajmuje się nawet takimi problemami jak roboty dla osób niepełnosprawnych, które mogą rozweselać, śpiewać czy wykonywać proste czynności.

Równowaga organizmu a wysiłek fizyczny

Homeostaza – to względnie stały stan równowagi składu chemicznego organizmu i procesów życiowych w nim zachodzących na stosunkowo wysokim poziomie uporządkowania.

Organizm człowieka dąży zawsze do równowagi czynnościowej.

Etapy procesu pracy

1. Percepcja – uzyskiwanie informacji

   Poprzez bezpośrednią obserwację procesu produkcyjnego lub poprzez śledzenie aparatów pomiarowych informujących o przebiegu procesu. Percepcja dokonuje się za pomocą receptorów i przekazaniu informacji do układu nerwowego.

   Ta faza podlega głównie badaniom psychologii oraz fizjologii.

   Z cybernetycznego punktu widzenia jest to informacja przebiegająca od wyjścia maszyny do wejścia na receptorze.

2. Przetwarzanie – transformacja

   Przetwarzanie informacji w ośrodkowym układzie nerwowym i doprowadzenie do podjęcia decyzji.

   Na ten proces wpływają elementy z zewnątrz jak i stan wewnętrzny człowieka (wcześniej utrwalone informacje, umiejętności sprawnego kojarzenia, wykorzystanie wcześniejszych spostrzeżeń, stresy, strach).

3. Sterowanie

   Przekazanie podjętej decyzji efektorom oraz wykonanie tej decyzji.

   Działanie człowieka na maszynę w celu wywołania pożądanych zmian w procesie pracy.

Sygnały

Informacja jest przekazywana do człowieka przy pomocy różnych sygnałów

Aby sygnał mógł być odebrany przez człowieka musi posiadać odpowiednia formę fizyczną, która może być zarejestrowana przez nasz system nerwowy w postaci wrażeń zmysłowych.

Cechy sygnałów

* JAKOŚĆ np. barwa

*SIŁA - Konieczne jest nadanie bodźcom pewnego minimum intensywności jest o tzw. Próg wrażliwości

* WIELKOŚĆ - Cecha ta dotyczy głównie wymiarów przestrzennych i związana jest z ostrożnością wzroku. Określa się ja za pomocą minimalnej odległości miedzy dwoma punktami, przy której możliwe jest uzyskanie wrażenia rozdzielczości punktów.

* KSZTAŁT - Kształt rozpoznawalny jest zarówno wzrokiem jak i dotykiem. Wzrokowo najłatwiej rozpoznaje się kształty regularne; kropki, kreski, trójkąty, kwadraty o wiele trudniej jest zidentyfikować kształty nieregularne.

* POŁOŻENIE - Określenie miejsca sygnału może być dokonywane za pomocą różnych zmysłów, głównie jednak za pomocą wzroku słuchu i czucia kinestetycznego.

* RUCH - Rozróżniamy;

1. Sygnały nieruchome - pojawiające się stale w jednym i tym samym punkcie miejsca pracy

2. Sygnały ruchome - zmieniają swoje miejsce w polu orientacji podmiotu

* CZAS JAWIENIA SIĘ, TRWANIA - aby jakikolwiek bodziec został spostrzeżony musi on działać przez minimalny okres, który możemy nazwać okresem progowym. Potrzebny jest również pewien minimalny czas dzielący bodziec następujący po sobie, aby dało się rozróżnić i nie zlewały się w jeden.

Sygnały dzielą się na:

• Przerywane dyskretne (pojawiają się i znikają w określonych odstępach czasu regularnie lub nieregularnie)

• Ciągłe (pojawiają się w polu orientacji lub przesuwają się w polu widzenia)

WARUNKI STOSOWANIA SYGNALIZACJI WZROKOWEJ ALBO SLUCHOWEJ ( WG C MORGANA)

• Sygnalizacje wzrokowa, gdy;

- wiadomość jest złożona

- wiadomość jest długa

- wiadomość musi być wykorzystana później

- wiadomość nie wymaga natychmiastowego działania

- narząd słuchu jest przeciążony

- otoczenie jest zbyt hałaśliwe

- praca na wymaga zmian usytuowania operatora

• Sygnalizacje słuchowa, gdy;

- wiadomość jest prosta

- wiadomość jest krótka

- wiadomo nie musi być wykorzystana później

- wiadomość wymaga natychmiastowego działania

- narząd wzroku jest przeciążony

- otoczenie nie sprzyja odbieraniu sygnałów wzrokowych

Ręczny podział powiązania - gdy człowiek wykonuje swoje czynności robocze używając prostych narzędzi np. młotka lub łopaty i jest jedynym źródłem energii, wykonując jednocześnie funkcje kontrolne

Mechaniczny rodzaj powiazania - maszyna jest źródłem energii zaś człowiek kontroluje przebieg procesu produkcyjnego obserwując zachowanie się urządzenia bądź aparatury kontrolno-pomiarowej

Istotną cechą automatu jest to, że ma on własny system sprzężeń zwrotnych, na które operator nie wywiera wpływu.

Trzy grupy czynników działających obciążająco na organizm człowieka w procesie pracy:

1. Sama praca

2. Warunki jej wykonywania

3. Czas jej świadczenia

Praca będzie zorganziwaoan w sposób racjonalny wtedy kiedy wszystkie te czynniki będą zoptymalizowane.

Odżywianie a praca

1. Krzywa gotowości do pracy

Rozporządzenie RM z 28 maja 1996 w sprawie profilaktycznych posiłków i na pokojów. Obowiązek zapewnienia posiłków i napojów należy do grupy podstawowych obowiązków pracodawcy zwianych z profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników. Jeśli z jakiś powodów nie może dać tego jedzenia to pracodawca musi dać ekwiwalent pienieni pracownikowi, zaś pracownik nie możne zrezygnować z posiłków na rzecz pieniędzy.

Pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym prace:

1) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet, 

2) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C, 

3) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca, 

4) pod ziemią.

2. Pracodawca zapewnia posiłki pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych. 

§ 4. 1. Pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym:

1) w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C, 

2) w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000, 

3) przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10°C lub powyżej 25°C, 

4) przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, 

5) na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C.

Stanowisko pracy – rys.1 Układ człowiek - maszyna

1 2 4 5 6

A B

Maszyna Człowiek

C D

6 7

Rys.1

1. Zasilenie maszyny w energie <elektryczna, siła mięśni >

2. Zasilenie maszyny w surowiec < kawałek drewna>

3. Gotowy projekt

4. Zasilanie człowieka w energie < pożywienie> człowiek zużywa energie zawsze, maszyna nie zawsze

5. Oddziaływanie czynników materialnego środowiska na człowieka < czynniki: fizyczne, chemiczne<substancje>, biologiczne <bakterie,grzyby, wirusy, toksyny przez nie wytwarzane>>

6. Oddziaływanie innych ludzi na nas , stosunki między ludzkie

7. Stosunki międzyludzkie, oddziaływanie nas na innych ludzi

   Trzy grupy czynników działających obciążająco na organizm człowieka w procesie pracy:

• praca <ciężka praca fizyczna- zużycie energii powyżej 2000 kcal na zmianę roboczą u mężczyzn , powyżej 1300 kcal na zmianę roboczą (8h) u kobiet; intensywna praca umysłowa>

• warunki wykonywania pracy <temperatura>

• czas jej świadczenia

  Praca będzie zorganizowana w sposób racjonalny wtedy kiedy wszystkie te czynniki będą zoptymalizowane.

  Jest to trudne ale nie niemożliwe .

  Trzy sposoby łączenia człowiek –maszyna

  -ręczne < my jesteśmy energią dla tego narzędzia, my pełnimy funkcje kontrolną>

  -automatyczny – np. pralka , urządzenie który ma własny system

  Rys. model struktury ergonomii

  Grupa A Grupa B

  Antropometria Urbanistyka

  Medycyna Inż. budownictwa

  Fizjologia Inż. transportu

  Psychologia Inż. maszyn

  Prakseologia Technologia

  Pedagogika Organizacja i ekonomika

  Socjologia Estetyka

  Prawo

  Antropometria- nauka o sposobach i metodach pomiarów ciała ludzkiego

  Fizjologia pracy – bada funkcjonowanie naszego organizmu w warunkach pracy

  Zawsze służyła zadaniom normatywnym.

  Normatywnym zadaniem fizjologii pracy jest wykazanie:

  - w jaki sposób powinno się pracować

  - jakim założeniom psychofizycznym winien odpowiadać pełnowartościowy odpoczynek po pracy

  Prakseologia- nauka o skutecznym działaniu , autor- Kotarbiński :]

  BHP- to zespół minimalnych warunków określonych przepisami prawnymi , mających na celu zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami dla ich życia i zdrowia występującymi podczas pracy.

  Definicje pracy

  Praca – świadoma społeczna i celowa działalność człowieka <A.Smith i D.Ricardo>

  Praca- jest to społecznie zorganizowany zespół czynności, którego efektem jest wytwarzanie wartości <materialnych i idealnych > zaspokajających istotne potrzeby ludzkie, który na bazie istniejących stosunków społecznych wyznacza jednostkom lub grupom je wykonującym określoną pozycję w społeczeństwie <Szczepański>

  Praca – w sensie psychofizjologicznym jest to świadome wykonywanie przez ustrój ludzki dowolnych czynności wymagających wydatkowania sił, wydatkowania i przemiany energii, więcej niż jest to niezbędne dla spoczynkowej przemiany materii ustroju co dzieje się nawet wówczas, gdy nie ma ruchu w sensie fizykalnym < np. trzymany w ręku ciężar )

PRACA – świadome wykonywanie przez ustrój ludzki dowolnych czynności wymagających wydatkowania sił; wydatkowania i użycia energii więcej niż jest to niezbędne dla spoczynkowej przemiany materii ustroju.

Pracę, ze względu na wydatkowanie energii, można podzielić na dynamiczną oraz fizyczną.

PRACA DYNAMICZNA odbywa się przy udziale skurczów izotonicznych; mięsień kurcząc się i rozkurczając, umożliwia przepływ krwi oraz przemieszczanie ciała lub jego części względem siebie.

Podczas pracy dynamicznej, na przemian skurcze i rozkurcze umożliwiają przepływ krwi, dostarczając tlen.

PRACA STATYCZNA odbywa się przy udziale skurczu izometrycznego, mięśnia, który nie zmienia swojej długości, zwiększa tylko stopniowo swoje napięcie (np. trzymanie ciężaru na wyciągniętej ręce).

Praca statyczna – oparta na napięciu mięśniowym i na bezruchu.

Jedną z metod szacunkowych służących do mierzenia obciążenia statycznego jest Tabela Kirschnera (ocena stopnia obciążenia statycznego wg Kirschnera).

Bierzemy pod uwagę rodzaj pracy (pozycja – siedząca, stojąca...), wymuszenie zajmowanej pozycji oraz możliwość zmiany tej pozycji po wykonaniu czynności.

Na tyle, na ile jest to możliwe przy organizacji pracy należy unikać obciążenia statycznego.

Drugą metodą szacunkową służącą do mierzenia obciążenia statycznego jest ocena stopnia monotypowości ruchów wg Kirschnera i Filipkowskiego.

Wpływ dożywiania na wydajność pracy w fabryce tenisówek [wg Haggarda i Greenberga]

wyżywienie	produkcja w sztukach przed południem	ogólna produkcja dziennie
	1 h	4 h
robotnicy bez śniadania	144	156
przy 3 posiłkach zasadniczych	192	168
przy 3 posiłkach zasadniczych i dwóch regenerujących	193	186

Praca :

• Fizyczna

  - statyczna = podtrzymująca – w warunkach bezruchu np.: trzymanie ciężaru na wyciągniętej ręce

  - dynamiczna=rytmiczna np.: kręcenie kołem,

• umysłowa

Wysiłek fizyczny oznacza pracę mięśni oraz całokształt towarzyszących jej zmian czynnościowych w organizmie.

Rodzaje wysiłku fizycznego

• W zależności od rodzaju skurczów mięśni

• Wysiłki dynamiczne

• Wysiłki statyczne

Spoczynek	Praca dynamiczna	Praca statyczna
Zapotrzebowanie na krew	Utlenienie	Zapotrzebowanie na krew

Zapotrzebowanie na krew oraz stopień pokrycia podczas pracy dynamicznej i wysiłku statycznego mięśni.

Wysiłek dzielimy:

• W zależności od wielkości zaangrażowanych grup mięśniowych

• Wysiłek ogólny – pracuje więcej niż 30% całej masy mięśni

• Wysiłek miejscowy – pracuje mniej niż 30% masy mięśni

• W zależności od czasu trwania

• Wysiłki trótkotrwałe – wykonywane nie dłużej niż kilkanaście minut

• Wysiłek o średnim czasie trwania – od 40 do 60 min

• Wysiłki długotrwałe – wykonywane dłużej niż 60 min

Zapotrzebowanie na energię(glikogen z mięśni, glukoza z krwi) – zapotrzebowanie na tlen (spalanie w mięśniach związków które dostarczają energię – potrzeba usuwania z mięśni potrzebnych wartości.

Sprawność pracy mięśni

Tylko część wyzwalającej się w mięśniu energii chemicznej zostaje zmieniona na pracę mechaniczną, reszta zmienia się w ciepło. W zależności od ilości energii chemicznej zmienianej na pracę mechaniczną, podobnie jak w silnikach, możemy mówić o sprawności pracy mięśnia.

Sprawność izolowanego mięśnia wynosi około 30%, tj., nie przekracza sprawności silnika Diesla. Jednak straty przy przekazywaniu poprzez układu dźwigni kostnych w ustroju są tak duże, że dostatecznie spółczynnik pracy użytecznej w większości procesów roboczych spada nawet poniżej 10% - bardzo mała.

Paliwo drogie – sprawność mała -> marnotractwo.

Z punku widzenia ekonomiki i rachunku gospodarczego jest to niezmiernie ważna przesłanka celowości zastępowania pracy fizycznej człowieka przez mechanizmy

Proces ten natomiast wymaga zużycia przez mięśni najdroższego paliwa – środków spożywczych

Wg Lehmana koszt uzyskania 1000kcal ze środków spożywczych jest ok. 110 razy większy od uzyskania ich węgla

Tak więc wykorzystywanie pracy mięśni do wykorzystywania ciężkich, prymitywnych prac fizycznych stanowi z ogólnospołecznego punku widzenia marnotractwo.

Proces przemiany materii można porównać z wolno odbywającym się spalaniem tym bardziej, że w nim zostaje zużyty również tlen doprowadzany przez narządy oddechowe do krwi.

Jednostko użycia energii to:

• Kaloria (cal) 1 kaloria jest to ilość energii jaka jest potrzebna do podgrzania 1 grama wody o 1st.C (od 14,5st. C do 15,5 st. C)

• 1 kilokaloria (1kcal) – 1000 kalorii

• Joul (1J =0,239 cal)

• 1kilojoul =1000 joul

• 1 kcal = 4, 183 kJ

Dobowy czynnościowy wydatek energetyczny:

Elementy całkowitego dobowego wydatku energetycznego	Kcal
PPM	1400 - 1700
Dynamiczne działanie pożywienia	140 – 170 10%PPM
CPM – czynnościowa przemiana materii	500 – 600
RWE – roboczy wydatek energetyczny – kalorie pracy zawodowe	Zależy od rodzaju wykonywanej pracy

1Kcal x waga ciała x 24h

Czynniki wpływające na podstawową przemianę materii

Czynnikami tymi są:

1. wzrost

2. ogólna waga ciała

3. wiek

4. płeć

5. pora roku

6. cykl dobowy

Im człowiek jest wyższy oraz cięższy, tym więcej potrzebuje kalorii i jego PPM jest wyższa. Podstawowa przemiana materii jest największa u osobników rosnących (czyli osób do 20roku życia), a następnie wraz z wiekiem obniża się. U dorosłego mężczyzny wynosi ona średnio 1700 kcal/24h, a u kobiety 1560 kcal/24h

Podstawowa przemiana materii wykazuje rytm dobowy i sezonowy; w nocy jest mniejsza niż w dzień, zimą jest większa niż latem. Wpływ ma również temperatura, najniższy poziom podstawowej przemiany materii zaobserwowano w temp, ok. 30 st. C.

U dorosłego zdrowego człowieka PPM wynosi:

4,184 kJ (1 Kcal) *kg wagi ciała * godzina

W Polsce za pracę ciężką uznaje się wydatek 8 368 kJ (2000 kcal) dla M, dla K 5 439 (1300 kcal)/8h

Klasyfikacja pracy wg. Lehmana:

Rodzaje pracy	Wydatek (kcal)/zmianę
Lekka	0 – 500
Umiarkowana	500 – 1000
Średnia	1000 – 1500
Ciężka	1500 – 2000
Bardzo ciężka	2000 – 2500

Jako ciekawostkę możemy przetoczyć fakt, że wydatek ergonomiczny u krótkodystansowców (100m)osiąga niekiedy wprost zaskakująca wartość 37 – 45 kcal/min, a podczas pływania na tym samym dystansie – nawet 50 – 60 kcal/min.

Metody wyznaczania wydatku energetycznego:

• Kalorymetria pośrednia (gazometryczna). Wydatek energetyczny oblicza się na podstawie ilości zużytego tlenu korzystając z zależności że ze spalania 1l tlenu powstaje 5kcal

• Metoda pomiaru częstotliwości skurczów serca za pomocą liczników tętna – kardiotachometrów. Częstość skurczów serca wzrasta proporcjonalnie do obciążenia pracą

• Metoda chromonemtrażowo – tabelaryczna Spitzera - Hettingera. Wymaga kilkudniowych obserwacji elementów obserwacji elementarnych czynności dnia roboczego i zmierzenia czasu ich trwania.

• Uproszczona metoda Lehmanna. Jest to uproszczona metoda chronometrażowo – tabelaryczna

Tabela. Uproszczona metoda szacowania wydatku energetycznego

Pozycja ciała	Wydatek energetyczny
	Kcal/min
Siedząca	0,3
Na kolanach	0,5
Kuczna	0,5
Stojąca	0,6
Stojąca pochylona	0,8
Chodzenie	1,7 + 3,5

Czynniki które wpływają na nadmierne i długotrwałe obciążenie układu ruchu:

• Pozycja ciała przyjmowana podczas wykonywania czynności przy pracy

• Siła wymagana do wykonania danej czynności

• Czas utrzymania pozycji

• Częstość powtórzeń czynności podczas pracy

Zastosowanie metody Owas

Metoda Owas (Ovako Working Posture Analysis System) bierze pod uwagę obciążenie pochodzące od czterech czynników.

• Pozycja pleców

• Położenie ramion

• Praca nóg

• Wielkość obciążenia zewnętrznego

Nie uwzględnia częstości zmiany pozycji oraz rytmu pracy

Metodyka badań z zastosowaniem metody OWAS:

• Rejestracja pozycji ciała zajmowana podczas pracy

• Rejestracja czasu trwania poszczególnych czynności

• Określenie kodu pozycji

• Ocena stanu obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego

Zagrożenia występujące w pracy biurowej

1. Zwyrodnienia w rejonie szyjno-barkowym

2. Zwyrodnienia palcach i nadgarstkach, a także w okolicach ud i krzyża

3. Częste bóle mięśni

4. Pogarszanie się wzroku

5. Dolegliwości związane z dog rogami oddechowymi, wywołane niewłaściwym stosowaniem klimatyzacji w miejscu pracy

6. Długotrwały brak aktywności fizycznej powoduje również spowolnienie krążenia i spłycenie oddechu powodujące niedotlenienie, co prowadzi do zmniejszenia wydolności fizycznej i umysłowej

91% pracowników skarży się na bóle pleców i barku

62% cierpi na bóle nadgarstków

57% stanowisk biurowych nie spełnia wymagań ergonomii

41% pracowników skarży się na dolegliwości narządu wzroku

20% uskarża się na notoryczne mrowienie w stopach, drętwienie łydek i opuchlizny nóg

Tabela. Uproszczona metoda szacowania wydatku energetycznego

Pozycja ciała	Wydatek energetyczny
	Kcal/min
Siedząca	0,3
Na kolanach	0,5
Kuczna	0,5
Stojąca	0,6
Stojąca pochylona	0,8
Chodzenie	1,7 + 3,5

Czynniki które wpływają na nadmierne i długotrwałe obciążenie układu ruchu:

• Pozycja ciała przyjmowana podczas wykonywania czynności przy pracy

• Siła wymagana do wykonania danej czynności

• Czas utrzymania pozycji

• Częstość powtórzeń czynności podczas pracy

Zastosowanie metody Owas

Metoda Owas (Ovako Working Posture Analysis System) bierze pod uwagę obciążenie pochodzące od czterech czynników.

• Pozycja pleców

• Położenie ramion

• Praca nóg

• Wielkość obciążenia zewnętrznego

Nie uwzględnia częstości zmiany pozycji oraz rytmu pracy

Metodyka badań z zastosowaniem metody OWAS:

• Rejestracja pozycji ciała zajmowana podczas pracy

• Rejestracja czasu trwania poszczególnych czynności

• Określenie kodu pozycji

• Ocena stanu obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego

Zagrożenia występujące w pracy biurowej

1. Zwyrodnienia w rejonie szyjno-barkowym

2. Zwyrodnienia palcach i nadgarstkach, a także w okolicach ud i krzyża

3. Częste bóle mięśni

4. Pogarszanie się wzroku

5. Dolegliwości związane z dog rogami oddechowymi, wywołane niewłaściwym stosowaniem klimatyzacji w miejscu pracy

6. Długotrwały brak aktywności fizycznej powoduje również spowolnienie krążenia i spłycenie oddechu powodujące niedotlenienie, co prowadzi do zmniejszenia wydolności fizycznej i umysłowej

91% pracowników skarży się na bóle pleców i barku

62% cierpi na bóle nadgarstków

57% stanowisk biurowych nie spełnia wymagań ergonomii

41% pracowników skarży się na dolegliwości narządu wzroku

20% uskarża się na notoryczne mrowienie w stopach, drętwienie łydek i opuchlizny nóg

Zagadnienia ekonomiczne, organizacyjne i społeczne w ergonomii

• od 91.r obserwuje się skrócenie czasu pracy w UE

• 2005r. – zahamowanie tej tendencji

• Polska na 4 msc. pod wzgl. l. osób pracujących powyżej 40h. tygodniowo

czas pracy – def. wg KP oraz dyrektyw Wspólnot Europejskich

• Czas pracy – KP. art. 128 -czas w jakim pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie lub miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Bycie w dyspozycji pracodawcy Ne oznacza że cały czas pracownik musi przeznaczyć na pracę. Czas pozostawania do dyspozycji pracodawcy, choćby nie była wykonywana w tym czasie żadna praca wlicza się również do czasu pracy.

• Wymiar czasu pracy – to maks. czas pozostawania do dyspozycji pracodawcy w okresie doby lub tygodnia, mierzona liczba godzin.

• Norma czasu pracy – ustawowa norma czasu pracy wynosi obecnie 8h. na dobę i 0h tygodniowo przy pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 3-ech msc.

• Aktem prawnym obecnie regulującym problematykę czasu pracy we Wspólnocie jest dyrektywa Rady nr 2003(88) WE z listopada 2003, dot. niektórych aspektów gospodarowania czasem pracy.

Zakres fizjologicznego snu – od 22 do 6 rano, spada gotowość do wysiłku (najniższa w godz. 2-4), w nocy potrzeba więcej energii na wykonanie tego samego zad. co np. rano – procesy anaboliczne, organizm jest bardziej wyczulony na szkodliwe substancje, uciążliwe warunki – hałas itp., spada ciśnienie, tętno ..

Ze względu na aspekty dot. zdrowia i bezpieczeństwa pracy ważne jest rozróżnienie podstawowych kategorii wymagań czasowych pracy:

-liczba godzin pracy

-rozkład tych godzin w ciągu dnia (pr. nocna, zmianowa)

Długi czas pracy a zdrowie fizyczne

dłuższy czas pracy niż ustawowy wpływa na układ krążenia

• problemy z układem krążenia ( badania japońskie)

• zjawisko karoshi polegające na nagłym, ostrym zawale serca („śmierć z przepracowania”) 203 osoby pracujące dłużej niż 60h. tygodniowo, które wykorzystywały jedynie połowę ustawowego czasu urlopowego w latach poprzedzających atak serca

• praca przez 10h dziennie, przez 3 lata istotnie zwiększa ryzyko występowania nadciśnienia i znacząco wpływa na ryzyko zachorowania na zawał serca

wskaźniki immunologiczne:

• praca powyżej 40h tyg.- częstsze występowanie h.pylori stanowiącej ryzyko choroby wrzodowej żołądka

• u japońskich pracowników branży komputerowej pracujących dłużej niż 65h. tygodniowo stwierdzono zmniejszoną liczbę komórek odpornościowych

Wskaźniki zw. z dolegliwościami mięśniowo szkieletowymi:

• wg duńskich badań prowadzonych przez 24 lata przez pracowników spędzających przy biurku więcej niż 8h dziennie stwierdzono dolegliwości górnego i dolnego odcinka kręgosłupa

• wg badań amerykańskich u kobiet zatrudnionych przy sortowaniu owoców ryzyko zachorowania na syndrom cieśni nadgarstka wzrastało wraz z liczbą przepracowanych godzin

Unormowania prawne dot. pracy w porze nocnej

KP art. 151, Dyrektywa nr 2003/88/WE

Zgodnie z art. 151 pora nocna obejmuje osiem godzin przypadających w przedziale czasowym pomiędzy godziną 21 a 7.

Dopuszczalne jest ustanowienie różnych godzin pory nocnej dla różnych grup pracowników tego samego pracodawcy.

Ustawodawca określił stałe granice pory nocnej, bez możliwości przesunięcia w ramach przedziału czasowego, dla pracowników młodocianych (do 16 r.ż) pora nocna zawsze pomiędzy 22 a 6 rano.

Praca w porze nocnej rekompensowana jest wypłatą dodatku do wynagrodzenia (dodatek nocny), który przysługuje za każdą godzinę pracy świadczonej w tych warunkach. Wysokość tego dodatku to 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Zakaz pracy w nocy:

• bezwzględny – pracownice w ciąży, pracownicy młodociani

• względny – pracownicy opiekujący się dzieckiem do lat 4, gdy wyrażą na to zgodę

Stres pracy nocnej

W tym przypadku źródłem stresu jest przesunięcie fazy rytmu praca/odpoczynek w stosunku do rytmu aktywacji biologicznej, wyznaczającego pory czuwania i snu.

Praca w okresie nocnego zmniejszenia aktywacji wymaga dodatkowego wysiłku ze wzgl. na występujące o tej porze przewagę procesów anabolizmu, spadek temperatury wewnętrznej i metabolizmu energetycznego..

Patologia pracy zmianowej

Praca ta nie wywołuje żadnego specyficznego schorzenia.

Negatywne konsekwencje tego to tzw. syndrom nietolerancji pracy nocnej. (zaburzenia snu, dolegliwości ze strony układu trawiennego, zmęczenie chroniczne, zaburzenia sercowo-wieńcowe)

Zaburzenia snu zgłasza 10-95 % zatrudnionych w systemie zmianowych obejm. porę nocną i do 35-55% os. pracujących tylko w nocy, w porównaniu z 10-40% pracowników dziennych.

* Tolerancja pracy zmianowej/nocnej

• Z amerykańskich badań wynikało że to młodzi mężczyźni, single wykazują się największą tolerancją tego rodzaju pracy.

G. Costa zaproponował następujący podział czynników wpływających na ową tolerancję:

1. cechy indywidualne:

wiek, płeć, stan zdrowia, staż pracy zmianowej, faza życia cechy behawioralne i osobowościowe, zwyczaje zw. ze snem i odżywianiem

2. sytuacja rodzinna:

stan cywilny, l. dzieci i ich wiek, poziom społ.-ekonom., praca zmianowa współmałżonka, warunki mieszkaniowe, postawy rodziny wobec pracy zmianowej

3. sytuacja pracy:

sektor gospodarki, środowisko pracy i obciążenie pracą, wysokość dochodu, charakterystyka zawodu, wymagane kwalifikacje, stosunki międzyludzkie, zadowolenie z pracy i możliwości awansu, ułatwienia socjalne (np. stołówki), czas dojazdu do pracy ( brak korków/autobus pracowniczy)

4. model/ system zmianowy:

ciągły/półciągły, rotacyjny/stały, długość trwania cyklu, liczba kolejnych nocy, liczba brygad, liczba wolnych weekendów w 1 cyklu, liczba godzin pracy w tyg., godziny rozpoczynania i kończenia zmian

5. warunki środowiskowe i społeczne:

rynek pracy, wsparcie społeczne, wielkość gminy, sposób spędzania czasu wolnego itd…

Program prewencyjny dla służb medycyny pracy

• dobór pracowników do pracy w systemie zmianowym

• wczesne rozpoznawanie zespołu nietolerancji pracy nocnej i zmianowej

• czasowe lub stałe wycofywanie pracowników w razie wystąpienia problemów zdrowotnych, stanowiących przeciwwskazania do pracy nocnej i zmianowej

• działania edukacyjne skierowanie do kadry kierowniczej, służby zdrowia itd.

Ergonomiczne kształtowanie systemów zmianowych

Wśród czynników warunkujących tolerancje pracy zmianowej najważniejszą rolę odgrywa model organizacji pracy. Specjaliści w dziedzinie organizacji pracy są zgodni co do tego ze nie istnieje żaden optymalny system pracy zmianowej skoro przy wyborze jego należy brać pod uwagę tak różne okoliczności.

Rodzaje przerw w pracy:

• p. regulaminowa

• p. dowolna

• p. zamaskowana

• p. uwarunkowana pracą

Zgodnie z art. 134 K.P.

• jeżeli dobowy wymiar czasu pracy wynosi min. 6 h – przerwa 15 min. wliczana do czasu pracy

• w przypadku pracowników młodocianych przerwa wynosi 30 min., już przy dobowym wymiarze min. 4,5 h.

• za okres przerwy należy się wynagrodzenie

Płatną przerwą jest również:

• czas na szkolenia bhp, na badania lekarskie, 5 min. po każdej godzinie pracy przy monitorze

Wartość wypoczynkowa przerwy

• zazwyczaj największa na początku (powrót tętna na odpowiedni poziom) przy niskim zużyciu energii

Mikroklimat:

A) naturalny -

B) sztuczny: - zamierzony- np. w mieszkaniu, gdy jest zimno to próbujemy ogrzewać

-niezamierzony- mikroklimat chłodni

Czynniki mikroklimatu:

1. Ciśnienie atmosferyczne odgrywa istotna role tylko w poszczególnych warunkach działalności roboczej człowieka np. W lotnictwie, podczas prac kesonowych, nurkowania itd.

2. Temperatura powietrza jest wielkością pochodna jego ciepła, które można określić, jako całkowita energie kinetyczna cząstek.

3. Wilgotność powietrza jest to bezwiedny lub wzdęty wskaźnik odpowiadający ilością zawarte w nim pary wodnej. Zależnie od temp. Powietrza może wchłonąć różne ilości pary wodnej. Rozróżnia się w związku z tym podział wilgotności względnej i bezwzględnej. Wilgotność względna powinna być niższa niż 40%

Ruchem powietrza - nazywa się proces przemieszczenia się mas powietrza pod wpływem zmian ciśnienia i temperatury oraz w pomieszczeniach działania specjalnych urządzeń technicznych

Przędność ruchu powietrza tj. Stosunek drogi pokonywanej przez masę powietrza do czasu, wyraża sumie zazwyczaj w m/s 0,2 m/s norma

Termoregulacja a praca

. Człowiek, jako organizm stałocieplny utrzymuje stała temp. Wew. ciała. Każdy wiec nadmiar ciepła, który wytworzysz się w organizmie na przykład podczas wykonywania ciężkiej pracy fizycznej, musi być z organizmu wydalony.

Jest to bardzo ważne gdyż podczas pracy, szczególnie ciężkiej ilość wytworzonego ciepła może wzrosnąć nawet dwudziestokrotnie w porównaniu z podstawowa przemiana materii. Tolerancja organizmu na wzrost tę jest niewielka i wynosi 1-1,2 *C

Organizm człowieka dysponuje czterema sposobami oddawania ciepła;

- przewodzenie - skora, która styka się powietrzem oddaje niewiele ciepła, gdy powietrze wykazuje, ale przewodnictwo cieplne. Oddawanie ciepła znacznie wzrasta, gdy skora zetknie się np.. Z woda, metalem lub betonem, które są znacznie lepszymi przewodnikami i odbiorcami ciepła.

Właściwości te wykorzystuje się praktycznie przy wyborze materiału na podłogi, blaty, biurek oraz elementy urządzeń sterujących maszyn. Wszystkie one powinny być wykonane ze złotych przewodów ciepła, aby zapobiec miejscowej utracie ciepła u człowieka, która oprócz tego, co wywołuje nieprzyjemne uczcie może prowadzić do powstawania chorób takich jak np. zapalenie stawów

- unoszenie/ konwekcja - Konwekcja zależy przede wszystkim od różnic temperatury skory człowieka i otoczenia oraz od szybkości ruchu powietrza.

Kiedy skora styka się z chłodnym powietrzem, ulega ono ogrzaniu, przez co staje się lżejsze i unos się do góry. Na jego miejsce napływa, nowe chłodne powietrze i sytuacja się powtarza. Jeśli człowiekowi jest gorąco może wykorzystując ten proces ochłodzić ciało.

- promieniowanie cieplne - polega na wymianie ciepła miedzy ciałem ludzkiem a otoczeniem, które pochłania ciało lub samo nim promieniuje. Ilość wypromieniowanego ciepła zależy przede wszystkim od temperatury miedzy skora człowieka a przeciętna temperaturą otoczenia

- parowanie - odstawanie ciepła poprzez wparowanie potu na skórze. Człowiek normlanie wypaca dziennie litr wody tracąc tym sposobem około 600 kalorii..

02.04.2015r.

Gdyby człowiek, przebywający w spoczynku, utracił całkowicie zdolność do oddawania nadmiaru ciepła, to temperatura jego ciała wzrastałaby o:

$$\frac{293\text{kJx}\text{godz}^{- 1}}{243\text{kJx}{K}^{- 1}} = 1,2\text{Kx}\text{godz}^{- 1}$$

Podczas wysiłku, gdy metabolizm znacznie wzrasta, przyrost temperatury byłby znacznie szybszy. Na przykład przy wydatku energetycznym, towarzyszącym przerzucaniu węgla za pomocą łopaty, rzędu 33,5 kJ x min^-1, tj.2010 kJ x godz^-1. Gdyby robotnik nie oddawał bezustannie wyzwalanego w organizmie ciepła to temperatura jego ciała już po 15 minutach wzrosłaby do 39 st. C, czyli do wartości uniemożliwiającej kontynuowanie pracy.

Termin "mikroklimat gorący" odnosi się do środowiska termicznego pomieszczeń, w których -zgodnie z definicją - temperatura powietrza oraz względna wilgotność powietrza przekraczają odpowiednio 30 st. C i 65% wilgotności, lub też osoby przebywające w pomieszczeniu narażone są na bezpośrednie oddziaływanie otwartego źródła promieniowania cieplnego (piece hutnicze, odlewnicze itp.)

1. Mikroklimat gorący

• Norma PN-EN 27243:2005; Środowiska gorące. Wyznaczanie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT (wet bult globe temperature, wyrażonego w stopniach Celsjusza)

• Termin WBGT pochodzi od nazw czujników wykorzystywanych do wyznaczania wskaźnika, czyli czujnika do pomiaru temperatury wilgotnej naturalnej (Wet Buld) oraz czujnika do pomiaru temperatury poczernionej kuli (Glob Temperature)

2. Sposoby obniżenia obciążenie cieplnego

1) Zmiana parametrów środowiska cieplnego w pomieszczeniu pracy przez:

• stosowanie procesów produkcyjnych, maszyn i urządzeń nie emitujących lub emitujących małe ilości ciepła oraz automatyzację procesów technologicznych

• izolowanie pieców (oddzielenie pomieszczenia lub lokalizacja ich na zewnątrz budynków, chłodzenie lub ekranowanie - ekrany wodne, z materiałów izolacyjnych lub chłodzących)

• zastosowanie miejscowej wentylacji nawiewnej lub klimatyzacji, zainstalowanie podwieszonych i wentylowanych stropów

**Różnica pomiędzy temp. powietrz na zewnątrz a klimatyzacją powinna być nie większa niż 5 st. C. Zbyt wysoka różnica powoduje zaburzenia trawienia i funkcjonowania narządów.

2) Zmiana czasu w cyklach pracy - odpoczynek

• zmiana czasu ekspozycji pracownika na środowisko cieplne

• zmiana czasu poszczególnych okresów w cyklu pracy - odpoczynek

• praca wykonywania ze znacznie mniejszą intensywnością niż na podstawowym stanowisku pracy, np. wg schematów proponowanych w PN-EN 27243:2005 przestawiających procentowo czas pracy i odpoczynku w czasie zmiany roboczej 25/75,50/50,75/25

*Endogenne - ciepło ze środka
*Egzogenne - ciepło z zewnątrz

3) Aklimatyzacja pracownika - jest to proces adaptacji organizmu do stałego bądź powtarzającego się oddziaływania gorąca wywołujący korzystne zmiany fizjologiczne poszerzające granice tolerancji środowiska termicznego.

Przejawem aklimatyzacji jest:

• zmniejszenie skórnego przepływu krwi

• uruchamianie reakcji pocenia w niższej temperaturze otoczenia w porównaniu z osobami niezaaklimatyzowanymi

• zmiana składu potu przejawiająca się oszczędzaniem jonów sodu

U osób zaaklimatyzowanych obserwuje sie również mniejsze o 0,5-0,8 st. C przyrosty temperatury wewnętrznej oraz mniejszy o 10-15 wzrost częstości skurczów serca niż u osób niezaaklimatyzowanych

Aklimatyzację powinno przeprowadzać się wg następujących schematów:

• w 1. dniu czas przebywania w środowisku gorącym nie powinien przekraczać 50% zmiany roboczej, w następnych dniach ulega wydłużeniu o 10% do dnia 6, w którym pracę w mikroklimacie gorącym można kontynuować w czasie całej zmiany roboczej

• w 1 i2 dniu czasu pracy w mikroklimacie gorącym wynosi 35% zmiany roboczej, w 3 i 4 - 50%, w 5 i 6 dniu - 65%, od 7 dnia czas pracy zostaje wydłużony do całej zmiany roboczej

Rodzaj pracy	Temperatura optymalna
Umysłowa siedząca	20-21st. C
Fizyczna lekka (siedząca)	19 st. C
Fizyczna lekka (stojąca)	18 st. C
Ciężka	17 st. C
Bardzo ciężka	15-16 st. C

Przyjmuje się, że ruch powietrza na stanowisku pracy nie powinien przekraczać 0,2 m/s (przy większym powstaje przeciąg). Przy wykonywaniu pracy siedzącej precyzyjnej ruch powietrza nie powinien przekraczać 0,1 m/s.

3. Nie tylko usuwanie nadmiaru ciepła z organizmu jest problemem. Problemem jest też utrzymanie wewnętrznego ciepła w niskich temperaturach. W środowisku zimnym ustrój dąży do zachowania równowagi poprzez zmniejszenie utraty ciepła i ewentualnie przez wzrost jego wytworzenia. Aby zmniejszyć utratę ciepła naczynia krwionośnego skóry kurczą się wskutek czego przepływ krwi znacznie się zmniejsza (podczas gdy w wysokich temperaturach rozszerzają się, aby pozbyć się nadmiaru ciepła.

• Gdy człowiekowi jest zimno zmienia się jego zachowanie. Kuli się, aby zmniejszyć powierzchnię ciała, przez która oddaje ciepło, tupie nogami lub ma dreszcze (mięśniowe), które są mechanizmem zwiększającym wytwarzanie ciepła - powodują one wzmożone przemiany materii, a co za tym idzie zwiększenie produkcji ciepła.

• Głównie jednak odzież chroni człowieka przed wyziębieniem. Wiadomym jest na przykład, ze bez nakrycia głowy przez tę część ciała w środowisku o temperaturze 4 st. C można utracić około 50% ilości ciepła uwalnianego z ustroju w stanie spoczynku.

• Stojąc na przystanku produkujemy 10-15 razy mniej ciepła niż goniąc tramwaj. Praktycznie pozostaje nam jedynie odpowiednio się ubrać, czyli zaizolować przed zimnem, a właściwie przed utratą ciepła oraz unikać sytuacji sprzyjających nadmiernej utracie ciepła, a w wypadku odczuwania zimna więcej się ruszać i w ten sposób zwiększyć produkcję ciepła wewnątrz organizmu.

• Przy stracie ok. 10% energii cieplnej organizmu w skali doby temperatura wewnętrzna może spaść poniżej 34 st. C i zapoczątkuje ciąg zdarzeń, które bez pomocy z zewnątrz mogą zakończyć się tragicznie, Na wychłodzenie szczególnie wrażliwi są ludzie starsi, mało ruchliwi, niedożywieni, biedni i bezdomni.

• Jeżeli temperatura wnętrza naszego ciała spadnie poniżej 34 st. C możemy nie poradzić sobie sami bez pomocy innych osób. W takiej sytuacji człowiek staje się apatyczny, zmęczony, nie jest w stanie myśleć i zachowywać się racjonalnie - chce, aby mu dać święty spokój. Chce spać. W takim stanie może się już więcej nie obudzić.

• Spadek temperatury skóry do 15-20 st. C może w znacznym stopniu upośledzić zręczność dłoni. Spadek do 8-10 st. C znacznie obniża możliwości czucia. W takiej sytuacji pracownik może mieć problemy z wykonywaniem najprostszych czynności. Upośledzenie czucia może sprzyjać powstawaniu urazów, które w dodatku mogą być przez pracownika nie zauważone.

• W interesie przeżycia organizm gotów jest poświęcić ręce, nogi, uszy i nos. Na zimnie krążenie krwi w tych częściach ciała znacznie spada.

Zapewnij pracownikom narażonym na zimno odpowiednie ubranie ochronne, wysokokaloryczny posiłek, ciepłe napoje i możliwość częstych przerw w ogrzanym pomieszczeniu.

4.Środowisko zimne wg PN-EN ISO 11079:2008

• Środowisko zimne - temperatura powietrza oraz względna wilgotność powietrza są niższe niż odpowiednio 14 st. C i 65%.

• Dolna dopuszczalna wartość temperatury skóry w takich warunkach wynosi 20 st. C, zaś temperatury wewnętrznej 36 st. C.

5. Odpowiedź organizmu na obniżenie temperatury wewnętrznej

Temperatura wewnętrzna st. C	Reakcja organizmu
36	Wzrost tempa metabolizmu
35	Silne dreszcze
33	Stan silnej hipotermii
32	Zaniki świadomości, ustąpienie dreszczy, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi
30	Sztywnienie mięśni, zanik pulsu, dalsze obniżenie ciśnienia tętniczego
28	Nieregularny rytm pracy serca zagrażający życiu

6. Sposoby zabezpieczenia organizmu człowieka przez oddziaływaniem zimna

Ochrona człowieka przed niekorzystnymi skutkami działania zimna wiąże się z:

• zapewnieniem odzieży ciepłochronnej

• organizm sam dysponuje również mechanizmami fizjologicznymi, które umożliwiają wytwarzanie ciepła, chociaż nie w każdej sytuacji są one jednakowo efektowne

7. Urządzenia klimatyzacyjne

Do typowych zanieczyszczeń biologicznych w systemach należą:

• bakterie

• wirusy

• grzyby

• spory lub strzępki grzybów

• cząstki roztoczy

HAŁAS I WIBRACJE

- każdy przeszkadzający dźwięk

- rozchodzenie się fal

częstotliwość: Hz

natężenie: dB (decybel)

częstotliwość do 20Hz – infradźwięki – drgania, wibracje, niesłyszalne

20 Hz (basy) – 20kHz (soprany) - słyszalne

powyżej 20 000 Hz – ultradźwięki – niesłyszalne

Granica słyszenia niepokojącego – 96dB

Granica słyszenia bolesnego – 140 dB

Granica uszkodzenia słuchu – 150-160 dB

Hałas jest niebezpieczny powyżej 70-85 dB

Dźwięki poniżej 35 dB- nieszkodliwe

PN-N-01307:1994

Hałas uliczny – okna o większej izolacji akustycznej, specjalne ekrany oddzielające jezdnię o budynków mieszkalnych, ciche nawierzchnie asfaltowej, gęsta zieleń powoduje tłumienie hałasu

1. Redukcja hałasu u źródła - najbardziej efektywna sposób redukcji hałasu

   Powinna być stosowana na etapie projektowania, gdyż późniejsze jego wprowadzenie narusza wymagania procesu wykonawczego i wymaga znaczniejszych nakładów finansowych, jednakże tam gdzie jest to możliwe zaleca się zastosowane redukcji u źródła, poprzez:

• Wybór i stosowanie procesów technologicznych o małej emisji hałasu

• Wybór i stosowanie maszyn<zarówno typów jak i egzemplarzy o malej emisji hałasu

• Zmianę warunków pracy maszyn

• Modernizacje lub wymianę części składowych maszyn

• Odpowiednia konserwacja maszyn

1. Ochrony zbiorowe przed hałasem z zastosowaniem środków technicznych w postaci:

• Urządzeń ograniczających hałas

• Materiałów pochłaniających dźwięk

• Konstrukcji i urządzeń ograniczających transmisje dźwięku powietrznego i materiałowego , oraz środków organizacyjno-administracyjnych polegających na :

• Grupowaniu źródeł dźwięku w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego emitowanego dźwięku

• Odpowiednim usytuowaniu tych źródeł względem siebie i względem ścian pomieszczenia

• Oddzieleniu obszarów prac o malej emisji hałasu od prac budowlanych powodujących znaczny hałas

• Zastosowanie zdalnie sterowania i automatyzacji procesów produkcyjnych

1. Ochrony indywidualne przed hałasem w postaci nauszników lub wkładek przeciw hałasowych

   Rozwiązanie to powinno być wykorzystywane w ostateczności gdy zastosowanie redukcji hałasu u źródła jego powstawania jest niemożliwe

   Zgodnie z normą PN-87/B-02151/02 dopuszczalny poziom hałasu w pomieszczeniach mieszkalnych w budynkach mieszkalnych nie może przekraczać 40 dB od godz. 6-22 i 30 dB od 22- 6

• Najwyższe dopuszczane stężenie w ciągu 8 godzinnego dnia pracy nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia ani w stanie zdrowi jego potomstwa

• Najwyższe dopuszczalne chwilowe stężenie nie dłużej niż 30 min w czasie zmiany roboczej

• Najwyższe dopuszczalne stężenie progowe – nie mogą być przekroczone w żadnym momencie

  NDS – wyrażone w miligramach na m sześcienny powietrza, którym oddychaja pracownicy

  Drgania mechaniczne

  Drgania mechaniczne przekazywane są do organizmu człowieka przez bezpośredni kontakt z drgającym ciałem stałym bez udziału środowiska powietrznego i jako takie mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia a nawet życia ludzkiego

  W zależności od ich intensywności i czasu ich odziaływania na pracownika mogą być

• Czynnikiem uciążliwym utrudniającym prace lub obniżającym zdolność do jej wykonywania

• Czynnikiem szkodliwym powodującym stopniowe pogarszanie stanu zdrowia prowadzące do choroby zawodowej

• Lub tez w skrajnych przypadkach czynnikiem niebezpiecznym powodującym natychmiastowe pogorszenie stanu zdrowia, czyli uraz

Miejsce przekazywania drgań

Miejsce przekazywania drgań człowiekowi związane jest ściśle z przyjętą pozycją ciała oraz z rodzajem źródła

Do podstawowych przedsięwzięć profilaktycznych można zaliczyć:

• Ograniczenie efektywnego czasu pracy zmechanizowanymi narzędziami’

• Regularna weryfikacje i konserwacje rocznych narzędzi zmechanizowanych

• Zmienne technologii likwidującą występowanie szkodliwej wibracji amortyzacje podłoża na którym stoi lub siedzi pracownik

• Stwarzanie zatrudnianemu optymalnych warunków mikroklimatycznych w pracy i w miejscach wypoczynku podczas pracy

• Regularną kontrolę lekarską stanu zdrowia pracowników narażonych na wibrację

Dopuszczalne wartości drgań odziaływujących na organizm człowieka są zamieszczone w rozporządzeniach Ministra pracy i Polityki Socjalnej oraz Polskich Normach

Promieniowanie świetlne

Prędkość rozchodzenia w próżni – 300 tys. /sek.

Różnią się pod względem długości fal i częstotliwości drgań

• Światło – energii promieniowania zdolna pobudzić siatkówkę i wywołać wrażenie wzrokowe

• Natężenie oświetlenia (lx) wielkość światła padającego na powierzchnie

• Luminacja wielkość światła odbitego od powierzchni lub emitowanego z powierzchni (jaskrawość)

Oczko :

Akomodacja- inaczej nastawczość – zdolność ustawienia oka na ostrość <przedmiot z bliska i daleka> zawdzięczamy to soczewce oka które może zmieniać swą krzywiznę

Adaptacja – zdolność siatkówki do zmian natężenia oświetlenia

Siatkówka – silny wzrost wrażliwości w nocy a znaczne osłabienie w dzień

Siatkówka wykazuje silny wzrost wrażliwości w nocy, a znaczne osłanienie w dzień. Stąd np. w nocy oślepiają nas światła szosowe samochodu, które w dzień nie mJ tej własności, Adaptacji siatkówki odgrywa wielką rokę przy przechodzeniu od jasnego oświetlnenia do ciemne i odwrotnie. Jest ona rym wolniejsza, im, wieksza jest roznica w natężeniu oswietlneia, pena adaptacjaprzyprzehsciu ze swiatła dziennego do ciemności trwa około 1 godziny przy czym po ok. 25 mkin oko osogia 80 % ostatecznej werażlowissdic. Adaptacja ptrzy przechodzeniu z ciemnpści światła jest nieco szybsza ale trwa tez od 30 do 60 min. Umiejetnosc adaptacji siatkówki umozliwja dobre widzenie zarówno przy swiatle słonecznym, jak i podczas pełni księżyca, choć roznice natężenia swiatla jest 110000000.

MATERIALNE ŚRODOWISKO PRACY

Czynniki chemiczne

Trucizny przemysłowe - każdy związek chemiczny może działać niszcząco na procesy życiowe, działanie takie zależy wyłącznie od dawki i czasu eksplozji. Toksyczność poszczególnych związków chemicznych stosowanych w przemyśle może być bardzo rożna. Zależy ona od stopnia powinowactwa związku do tkanki i narządów ustrojowych oraz od sposobu ich działania na organizm

Wchłanianie - polega na wnikaniu substancji do organizmu w wyniku transportu przez błony ustrojowe lub wprowadzenie w inny sposób

Wchłanianie zachodzi następującym drogami:

- z przewodu pokarmowego

- przez skóre - terminalnie

- przez drogi oddechowe

- drogą pozajelitową

- przez jamę ciała - do spojówki, donosowo, doodbytniczo

DZIAŁANIE TRUCIZN

Działanie drażniące - przede wszystkim te substancje które są w postaci gazowej, zwłaszcza - amoniak, chlor, chlorytowo, tlenki azotu. Powodują one zmiany bezpośrednie w obrębie górnych lub niższych odmianach dróg oddechowych.

Działania narkotyczne - wszelkie trucizny układu nerwowego np. Dwusiarczek węgla/związki pochodnych benzenu i inne także alkohole

Głód tlenowy - trucizny blokujące drogi przenoszenia tlenu z płuc do tkanek, blokują lub niszczą fermenty oddechowe w tkankach i komórkach lub tez działania porażające ośrodek oddechowy w mózgu np. Tlenek węgla

Rodzaje zatruć - ostre, podostre, przewlekle. Zatrucia ostre należą do rzadkości w obecnych warunkach przemysłowych. Zdarzają się w czasie awarii, przekroczenia elementarnych zasad bezpieczeństwa i higieny pacy. Częściej zdarzają się zatrucia przewlekle, które są wynikiem stopniowego odkładania się toksyn w organizmie. Niedopuszczenie do wystąpienia wyraźnych objawów zatrucia należy od dokładności stosowanej metodyki band okresowych osób narażonych.

Pył - jest to zbiór cząsteczek ciała stałego zawieszonego w powietrzu o wymiarach poniżej 300 mikronów. Takie czystki zawieszone w powietrzu nazywam aerozolem

Źródłami pyłów są:

• pylenie powstającego podczas wytwarzania produktów i przemieszczania materiałów wykorzystywanych w procesie technologicznym

• pylenie powstające w wyniku stosowania materiałów pylistych w procesach technogennych gdzie pył jest czynnikiem roboczym

• pylenie bezpośrednio nie związane w procesami technologicznymi

• pylenie wtórne

MATERIALNE ŚRODOWISKO PRACY

Czynniki chemiczne

Trucizny przemysłowe – każdy związek chemiczny może działać niszcząco życiowe

WCHŁANIANIE

Szkodliwe oddziaływanie pyłów zależy od:

• Stężenie pyłu powietrzu

• Czasu ekspozycji im dłuższy czas ekspozycji tym większe narażenie stad przy wieloletnim działaniu występują choroby zawodowe

• Składu chemicznego pyłu :

1. Właściwości fizyko-chemicznych

2. Wielkości cząstek

3. Kształtu cząsteczek

4. Rozpuszczalności w wodzie i płynach ustrojowych

5. Właściwości wybuchowych pyłów

6. Ładunku elektrostatycznego

Pyły w zależności od działania na organizm ludzki można podzielić na : drażniące, alergizujące, rakotwórcze, toksyczne

• Drażniące – powodują podrażnieni błon śluzowych górnych dróg oddechowych

• Alergizujących – pyły posiadające działanie alergizujące np. pyły bawełny, wełny, lnu, metali

• Zwłókniające – pyły wywołujące swoim działaniem nieodwracalne uszkodzenie struktury pęcherzyków płucnych i bliznowate zmiany przypominajcie ceratę

• Rakotwórcze – powodują powstawania chorób nowo twórczych

• Toksyczne – pyły związków chemicznych, które mogą rozpuszczać się w płynach ustrojowych np. związki chromu, ołowiu, niklu

Ograniczenia zapylenia na stanowiskach pracy uzyskać można przede wszytkim stosując takie środki techniczne i organizacyjne jak :

• Właściwe procesy technologiczne

• Optymalne surowce i materia

• Maszyny i urządzenia które nie emitują pyłu

• Optymalne parametry pracy maszyn i urządzeń

• Automatyzacja produkcji

• Wydzielanie z pomieszczeń maszyn i urządzeń powodujących pylenie

• Stosowanie bezpylnych sposobów usuwania pyłu osiadłego na powierzchniach podłóg, elementów konstrukcji budynków, instalacji oraz maszyn i urządzeń

OGÓLNE ZASADY ERGONOMII FIZYCZNEJ

CIAŁO LUDZKIE JAKO BRYŁA O ZMIENNYCH WYMIARACH I ZMIENNYM KSZTAŁCIE

Ciało dorosłego człowieka jest bryłą o objętości 1/20 – 1/17 m^3. Objętość ta odnosi się do zwłok ludzkich. Żywy człowiek zajmuje znacznie większa przestrzeń. Wynika to z faktu, że utrzymanie postawy ciała, podtrzymywanie kończyn o określonym położeniu, szczególnie zaś wykonywanie ruchów wymaga znacznie więcej miejsca niż wynikałoby to z podanej wyżej objętość. Przestrzeń ta zależy od wielu okoliczności.

Przystępując do rozpatrywana problematyki ergonomicznej z punktu widzenia kształtu i gabarytu ludzkiego ciała, masy, należy od razu zwrócić uwagę na dwa podstawowe fakty :

1. Ciała różnych osób różnią się między sobą wymiarami

2. Nie można projektować technicznych elementów środowiska na miarę. Potrzebne są zatem nie tylko wymiary ciała średniego człowieka, ale także zakres wymiarów populacji dla której produkuje się narzędzia, maszyny, pojazdy, uprzedzenia przemysłowe itp.

Organizacja czynności

Przy organizowaniu czynności należy przestrzegać następujących wytycznych:

• Należy unikać wszelkiej silnie pochylonej u nienaturalnej pozycji ciała. Boczne pochylenie korpusu czy głowy jest bardziej męczące niż pochylenie do przodu. Lekko pochylona do przodu pozycja wymaga najmniejszej pracy statycznej i dlatego jest najdogodniejsza

• Należy unikać pozycji z ramionami wciągniętymi do przodu lub w bok. Pozycje takie prowadza nie tylko do szybkiego zmęczenia, ale znacznie obniżają dokładność i ogólna zręczność rak i ramion

• W miarę możliwości należy zawsze dążyć do siedzącej pozycji przy pracy. Warte polecenia są również stanowiska pracy umożliwiające na zmianę stanie lub siedzenie.

• Ruch ramion powiewnie być wykonywany w kierunku przeciwległych bądź symetrycznych. Ruchy samych ramion zmuszają do pracy mięsnie korpusu co połączone jest ich z statycznym obciążeniem. Ruchy przeciwlegle lub symetryczne ułatwiają ponadto dokładne kierowanie czynnością przez ośrodki nerwowe.

• Wysokość pola pracy musi umożliwiać optymalna odległość widzenia przy naturalnej pozycji ciała. Im mniejsza optymalna odległość widzenia tym wyżej położone musi być pole pracy

• Uchwyty, dźwignie, narzędzia materiały do pracy musza być tak położone żeby większość ruchów można było wykonać blisko ciała i ze zgiętymi łokciami. Największą siłę i zręczność rąk osiąga się przy zachowaniu odległości 25-30 cm od ręki do oka przy łokciach opuszczonych i giętych pod katem prostym

• Stosując podpórki pod łokcie przedramiona lub ręce można częściowo lub nawet całkowicie zlikwidować prace trzymania. Podpórki winny być obite filcem lub innym izolującym miękkim materiałem. Powinny być tez ruchome, aby można je było dostosować do indywidualnych wymiarów ciała.

  PRAWIDŁOWA TECHNIKA PODNOSZENIA CIĘŻARÓW

  Górna cześć ciała waży przeciętnie 45 kg a ramie dźwigni poziomo pochylonego korpusu ma około 35 cm długości, zaś uciska na tarczki międzykręgowe piątego kręgu lędźwiowego wywierany jest z silą 300 kg.

  Aby uchronić grzbiet przed nadmiernym obciążeniem:

• Przed podniesiemy ciężaru należy usunąć z drogi wszelkie przeszkody

• Optymalna wysokość ujmowana ciężaru 40 cm nad ziemią

• Podnosić należy możliwie blisko ciała

KSZTAŁTOWANIE INFORMACJI

Urządzenie sygnalizacyjne

Wśród powszechnie używanych urządzeń sygnalizacyjnych można rozróżnić trzy rodzaje

1. Okienko przez które odczytuje się bezpośrednio dane liczbowe

2. Okrągła skala z ruchoma wskazówka

3. Nieruchoma wskazówka na ruchomej skali

W zależności od sposobu zastosowania, wszystkie trzy rodzaje maja swoje szczególne zalety, które można ująć jak następuje:

• Odczytywanie wartości – jeśli celem przyrządu wskazującego jest wyłącznie przekazanie wielkości liczbowej wówczas najdogodniejsza forma jest okienko pod warunkiem ze będzie się w nim zajmować jedynie liczba do odczytywania

• Ocena odchyleń - jeśli chcemy śledzić przebieg procesu lub wychylenia ruchów wskakujących, to najlepiej nadaje się d tego okala skala z ruchoma wskazówka

• Nastawienie na określoną wartość – jeśli chcemy za pomocą elementu obsługi nastawić urządzenie na określona wartość wówczas również nadaje się do tego najlepiej ruchoma wskazówka, gdyż umownie kontroluje się proces nastawienia i zbliżania się wskazówki do wybranej wartości.

• Tarcze cyfrowe - Projektując tarcze cyfrową można w następujący sposób wpłynąć na bezbłędność szybkość odczytywania

1. Dokładność odczytywania musi odpowiadać rzeczywistym zadaniom. Większą dokładność odczytywania na tarczy cyfrowej niż potrzeba dokładność informacji utrudnia odczytywanie

2. Tarcza cyfrowa ma w sposób najprostszy informować obsługującego maszynę pracownika. Niepotrzebnych informacji należy unikać

3. Tarcza cyfrowa ma dostarczać

4. Na stałej skali liczby powinny stać prosto, natomiast na ruchomej umieścić je stycznie

5. Wielkość kresek na skali musi być dostoswana do przewidywanej odległości odczytywania. Jeżeli jest największa przewidywana odległości odczytywania, wyrażona w mm, wówczas musi być zachowany następujący stosunek do najmilejszych wymiarów

6. Koniec wskazówki nie powinien zakrywać

TEKSTY I CYFRY

Wielkość liter i cyfr, odległość i grubość kresek musza być dostosowane do spodziewanej odległości oczu od podawanej informacji

PODEJMOWANIE DECYZJI

Jest konieczne wtedy, gdy nie ma jednoznacznego przyporządkowania między sygnałem a reakcją, kiedy pracownik musi uwzględnić w działaniu więcej niż jeden sygnał, albo też gdy zachodzi możliwość więcej niż jednej reakcji na sygnał.

Najważniejsze sytuacje

• Wyboru

• Złożone

• Preferencje

• Probabilistyczne

Sytuacja wyboru

Sytuacja wyboru zachodzi wtedy, gdy istnieje możliwość pojawienia się więcej niż jednego sygnału

Sytuacja złożona

Sytuacje złożone są to sytuacje, w których pracujący musi uwzględniać równocześnie więcej niż jedno źródło informacji lub wykonać więcej niż jedną reakcję.

Sytuacja probabilistyczna

Są to sytuacje, w których czynności są wykonywane przy obniżonym poziomie informacji, kiedy sygnały odbierane przez człowieka zawierają informacje niepełne lub niepewne, mniej lub bardziej prawdopodobne. Informacje na których człowiek opiera w tego rodzaju sytuacjach swoje decyzje mają jedynie wartość przybliżoną, zachodzi więc możliwość błędu nawet przy prawidłowym wykonywaniu przewidzianych czynności.

PREFERENCJE

O preferencjach mówimy wtedy, gdy różne możliwości reagowania mają dla człowieka niejednakową wartość, gdy z jakiegokolwiek powodu woli on jedne od drugich, np. gdy jedne są dla niego przyjemne a inne przykre, jedne trudne, inne łatwe.

Przetwarzanie informacji, które prowadzi do podjęcia decyzji jest z psychologicznego punktu widzenia procesem bardziej skomplikowanych.

Podstawowe czynności ruchowe

Ruchy:

• Powtarzalne

• Ciągłe

• Seryjne

Faza wykonywania czynności

Faza ta polega na:

• Sterowaniu maszyną czyli uruchamianiu, regulowaniu biegu lub zatrzymaniu przez oddziaływanie człowieka na urządzenia sterujące (pokrętła, przyciski, itd..)

• Manipulowaniu przedmiotem obróbki czyli przemieszczaniu materiału lub przedmiotu (łączenie, zszywanie…)

• Komunikowanie się z innymi pracownikami za pomocą słów lub gestów

Wysiłek człowieka w tej fazie głównie ma charakter wysiłku fizycznego. Niemniej jednak może mówić o większym lub mniejszym obciążeniu układu nerwowego, zależnie od złożoności wykonywanej pracy, typowości lub nietypowości ruchów, stopnia trudności identyfikacji narzędzi a przede wszystkim od stopnia skutków danego ruchu.

Cechy ruchów: szybkość, dokładność, siła

Błędy związane z czynnościami motorycznymi człowieka powstają przede wszystkim z niedostosowania urządzeń sterujących do cech i budowy organizmu ludzkiego. Narzędzia źle dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy, niewygodne w użyciu wywołują bowiem zbędne ruchy o nadmiernym zasięgu, dźwignie z trudem przesuwane zmuszają człowieka do dużego wysiłku, co wiąże się z utratą precyzji ruchów lub wyłączniki

W przypadku czynności motorycznych należy zwrócić uwagę na zawodność uwagi człowieka, a zwłaszcza jego koncentracji na ewentualnych zagrożeniach. Wskazuje to na konieczność stosowania osłon i zabezpieczeń na maszynach, urządzeniach i narzędziach, chroniących człowieka przed nieuwagą. Działania takie pozwalają na minimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia wypadków połączonych z urazami.

ELEMENTY URZĄDZEŃ STERUJĄCYCH

Większość procesów zachodzących w maszynach lub urządzeniach jest wyłowywana i sterowana za pomocą przycisków (guzików), dźwigi włączających ręcznych kół lub pedałów.

1. Należy wybrać takie oprzyrządowanie, które będzie dostosowane do funkcji anatomicznych rozmiarów kończyn, to znaczy do szybkich i wymagających dokładności operacji palców i dłoni oraz do wymagających siły rąk i nóg.

2. Przyrządy obsługiwane rękami należy umieścić w łatwo dostępnej odległości uchwytu na wysokości między łokciem a barkiem i pod korzystnym kątem widzenia.

ERGONOMIA LUDZI STARSZYCH – SKALA PROBLEMU

W krajach uprzemysłowionych zmniejsza się wskaźnik urodzeń przy wzroście długości życia. W rezultacie w krajach UE co piąta osoba ma powyżej 60 lat. ( w PL co szósta)

Należy rozróżnić:

• Wiek chronologiczny – dotyczy upływu czasu kalendarzowego;

• Wiek biologiczny – łączy się ze stanem funkcjonalnym

Starzenie się – to zmiany zachodzące w organizmie z upływem wieku, będące jego funkcją.

Światowa organizacja zdrowia (WHO) za początek starości uznaje 60 rok życia. Wyróżnia się 3 zasadnicze etapy:

• 60-75 lat – wiek podeszły (wczesna starość)

• 75-90 lat – wiek starczy (tzw. Późna starość)

• 90 lat i powyżej – wiek sędziwy długowieczność

Proces starzenia się zależy od:

• Odziedziczonych genów

• Sposobu i warunku życia

• Płci (odmiennie przebiega u mężczyzn i u kobiet)

• Inaczej przebiega na wsi i w mieście

Zależna od wieku jest:

1. Sprawność i koordynacja ruchowa

2. Wydolność układu krążenia i oddechowego (wydolność tych układów zależy od treningu)

3. Akomodacja (nastawczość)

Wraz z wiekiem następuje też:

• Osłabienie zmysłu słuchu

• Osłabienie odbioru innych wrażeń zmysłowych

• Spowolnienie procesów percepcyjnych i decyzyjnych

• Osłabienie uwagi i pamięci

• Osłabienie tolerancji gorąca oraz pracy w gorącym środowisku

• Szybsze zmęczenie i dłuższy okres regeneracji

• Zmniejszanie się zdolności uczenia i zrywania z nabytymi przyzwyczajeniami

U starszych pracowników mogą nasilać się także obawy o:

• Brak przydatności zawodowej

• Utratę pracy

Pozytywne aspekty wieku starszego:

• Mądrość

• Ostrożność

• Zdolność strategicznego myślenia

• Poczucie odpowiedzialności i wzbudzanie zaufania

• Dojrzałość i pozytywne podejście do pracy

Poprawne zarządzanie wiekiem winno opierać się na podkreśleniu tych pozytywnych cech nabytych w procesie starzenia się i zmniejszaniu znaczenia występujących ubytków funkcji.

Kilka zasad racjonalnego zatrudnienia starszych pracowników:

• Zmiana natężenia oraz rozmiaru pracy (praca na jednaj zmianie, zmniejszenie wymiaru godzin)

• Przesuwanie do innej lżejszej pracy

• Dostarczenie różnego rodzaju ułatwień

• Szkolenia

• Przekazywanie informacji w sposób jasny i łatwy do przyswojenia