Metody nauczania
Pojęcie metody
Methodos – badanie, sposób badania, droga dochodzenia do prawdy.
Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ uczynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.
Czynniki decydujące o wartości metody kształcenia
Charakter czynności nauczycieli i uczniów oraz środków dydaktycznych wspierających lub zastępujących niektóre czynności.
Stopień wywoływania przez daną metodę poznawczej , emocjonalnej i praktycznej aktywności samych uczniów.
Historia metod nauczania
Najstarsza grupa – metody słowne – ukształtowane w szkole średniowiecznej. Przyjmowały postać metody wykładowej i katechetycznej. Udoskonalona postać metody katechetycznej – metoda heurystyczna.
Metody poglądowe lub rzeczowe – XIX wiek.
Metody praktyczne – koniec XIX wieku.
Metody oparte na słowie:
Pogadanka
Opis
Opowiadanie
Wykład
Dyskusja
Posługiwanie się książką
Metody poglądowe:
Metoda laboratoryjna
Różne odmiany pokazu
Metody oparte na działaniu praktycznym:
Różnego rodzaju prace techniczne
Zajęcia szkolne o charakterze produkcyjnym
Klasyfikacja metod kształcenia według Kazimierza Sośnickiego
Uczenie się sztuczne – metody podające
Uczenie się naturalne – metody poszukujące
Klasyfikacja metod kształcenia według Czesława Kupisiewicza
Oglądowe – pokaz i pomiar;
Słowne – opowiadanie, wykład, pogadanka, dyskusja, praca z książką;
Praktyczne – zajęcia laboratoryjne i praktyczne.
Zaznajamianie uczących się z nowym materiałem;
Zapewnienie utrwalenia zdobytej przez uczniów wiedzy;
Ułatwienie kontroli i oceny stopnia opanowania tej wiedzy.
Metody gier dydaktycznych
Cz. Kupisiewicz do metod gier dydaktycznych zalicza metodę symulacyjną i inscenizacji. Uważa, że kształtują umiejętności intelektualne i postawę.
K. Kruszewski: gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania należących do grupy metod problemowych i organizujących treść kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów, w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem. Zalicz do nich burzę mózgów i metody: sytuacyjną, biograficzną, symulacyjną.
Wł. Puślecki przyjmuje nazwę „gry problemowe”. W grupie tych metod wymienia: metodę przypadków, sytuacyjną, inscenizacji, burzy mózgów i pojedynczego zdarzenia.
Metoda polegająca na pracy badawczej uczniów
Nauczyciel organizuje badawczą działalność uczniów;
Uczniowie samodzielnie formułują problemy badawcze, projektują badania, przeprowadzają badania w trakcie pracy na lekcji, na zajęciach pozalekcyjnych i w domu, analizują i interpretują wyniki badań.
Dostosowanie metod nauczania do celu nauczania
W kategorii zapamiętanie wiadomości – najłatwiej osiągnąć ten cel przez ich powtarzanie. Utrwalenie powinno się odbywać nie przez bierne powtarzanie, lecz przez zastosowanie wiadomości w działaniu.
W kategorii zrozumienie wiadomości – uczniowie osiągają je przez ich samodzielne wyrażanie. Metody nauczania prowadzące do zrozumienia wiadomości są najczęściej metodami poglądowymi.
W kategorii stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych – są one opanowywane w toku ćwiczeń sprawnościowych.
W kategorii stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych – polega ono na rozwiązywaniu problemów.
Metody kształcenia wyróżnione przez W. Okonia
Metody podające: wykład informacyjny, odczyt, opis, instruktaż, prelekcja, praca z książką.
Metody problemowe: wykład problemowy, wykład konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda sytuacyjna, przypadków, inscenizacji, gier dydaktycznych, seminarium.
Metody eksponujące: wystawa, film.
Metody praktyczne: pokaz, ćwiczenia, zajęcia praktyczne.
Metody podające
Są metodami nauczania opartymi głównie na aktywności poznawczej o charakterze odtwórczym.
Wykład informacyjny
Jest metodą polegającą na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu uczącym się określonych informacji za pomocą słowa.
Wymaga rozwiniętego myślenia i koncentracji uwagi.
Powinien mieć określoną strukturę: określone cele, zaplanowane atrakcyjne ujęcie treści w sposób uporządkowany, logiczny, a na zakończenie ukazać główne myśli i idee.
Jest metodą użyteczną do przekazywania głównych tez i faktograficznych informacji.
Metoda sytuacyjna
Istotę metody sytuacyjnej stanowi przygotowany przez nauczyciela trafny opis sytuacji.
Opis sytuacji powinien pobudzić uczących się do twórczego myślenia, a po dokonaniu analizy opisu, do podjęcia decyzji.
W części końcowej opisu sytuacji znajdują się pytania do dyskusji wokół zawartych w tym opisie problemów.
Opis
Polega na podaniu charakterystycznych cech głównie przedmiotów, ale także osób, zjawisk i procesów.
Najczęściej opisowi towarzyszy pokaz opisywanego przedmiotu, w naturze, w postaci rysunku, schematu, fotografii lub obrazu filmowego.
Instruktaż
Polega na omówieniu i wyjaśnieniu celu wykonywanej czynności, obowiązujących zasad przy ustalaniu optymalnej kolejności elementów tej czynności i techniki ich wykonania.
Praca z książką
Jej podstawą jest przede wszystkim umiejętność czytania ze zrozumieniem oraz sporządzania notatek.
Pierwszym etapem pracy z książką jest wybór odpowiednich źródeł pisanych, zaznajomienie się z tytułem i spisem treści, pobieżne czytanie wybranych fragmentów.
Następny etap to dokładne zapoznanie się z wybranymi fragmentami, wyjaśnienie niezrozumiałych wyrazów, pojęć i zdań.
Sporządzanie notatek z czytanego tekstu.
Metody problemowe
Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy
Wykład problemowy
Wykładowca formułuje problem, stawia hipotezy, gromadzi przesłanki do ich sprawdzenia oraz do rozwiązania problemu.
Wykładowca prowadzi głośny monolog.
Przedstawia własny tok rozumowania na kolejnych etapach sytuacji problemowej.
Wzbudza i steruje procesem myślenia uczącego się, aktywizuje i zachęca do udzielenia sobie w myślach odpowiedzi.
Odpowiedzi te wykładowca potwierdza lub uzupełnia.
Wykład konwersatoryjny
Polega na włączeniu uczących się w wykład.
Prowadzący wykład nawiązuje kontakt z uczącymi się, rozmawia, zadaje pytania, poleca do wykonania zadania teoretyczne bądź praktyczne.
Ta rozmowa między wykładowcą a uczącymi się musi zakończyć się wnioskami, które stać się powinny podstawą własnych przemyśleń i refleksji.
Klasyczna metoda problemowa
Wytworzenie sytuacji problemowej
Sformułowanie problemów
Zgłaszanie pomysłów rozwiązania problemów
Teoretyczna bądź praktyczna weryfikacja zgłaszanych pomysłów
Przyjęcie sprawdzonego rozwiązania problemu
Systematyzacja wiedzy
Metody aktywizujące
Powodują one, poprzez stworzenie właściwych warunków, zaangażowanie i wysoką aktywność uczących się.
Metoda przypadków
Opiera się na opisie przypadków, który służy do kształtowania zdolności wytwarzania wielu wariantów i pomysłów rozwiązania przedstawionych w nich sytuacji problemowych.
Istotę metody przypadków stanowi przygotowanie przez nauczyciela trafnego opisu zdarzenia, który wykorzystując dotychczasową wiedzę i doświadczenie uczących się, potrafi pobudzić ich do twórczego myślenia.
W wyniku analizy przedstawionego opisu zdarzenia uzupełnionej o wyjaśnienia nauczyciela, uczący się dokonuje wyboru rozwiązania optymalnego.
Fazy zajęć prowadzonych metodą przypadków
Przygotowanie uczących się do zajęć
Eksponowanie opisu przypadku
Pytania dotyczące treści opisu
Wytwarzanie pomysłów rozwiązania problemu
Wartościowanie pomysłów, wybór najlepszego wraz z jego uzasadnieniem
Zapoznanie uczących się z rzeczywistym rozwiązaniem danego problemu
Porównanie najlepszego pomysłu wytworzonego i wybranego przez uczących się z rozwiązaniem rzeczywistym
Metoda inscenizacji
Przygotowanie do przeprowadzenia zajęć metodą inscenizacji rozpoczyna się od sporządzenia scenariusza.
Uczący się przyjmują role osób występujących w zdarzeniu, zgodnie z przygotowanym scenariuszem.
Metoda inscenizacji uznawana jest za metodę impresyjną, która ma na celu wywołanie u uczących się przeżywania eksponowanych treści i ekspresyjną, w czasie której uczący się przeżywają przypisane im role przez ich odgrywanie.
Dyskusja dydaktyczna
Zorganizowana wymiana myśli i poglądów uczestników grupy na dany temat. (J. Wasyluk)
Zalety dyskusji dydaktycznej
Pobudza i rozwija myślenie
Kształci umiejętność formułowania myśli i ich wypowiadania
Uczy uznawania poglądów innych ludzi
Uczy krytycznej oceny własnych poglądów i zmusza do ich weryfikacji
Pomaga kształtować poglądy i przekonania
Etapy dyskusji dydaktycznej
Wprowadzenie, polegające na takim sformułowaniu problemu, który by zawierał istotę omawianego zagadnienia oraz pobudzał do myślenia i wypowiadania się na temat stanowiący przedmiot dyskusji.
Dyskusja właściwa, prowadząca do zespołowego rozwiązania problemu.
Wnioski końcowe.
Odmiany dyskusji dydaktycznej
Dyskusja związana z wykładem
Dyskusja okrągłego stołu
Dyskusja wielokrotna, zwana też grupową
Burza mózgów
Dyskusja panelowa
Metaplan
Dyskusja okrągłego stołu
Jest dyskusją informacyjną, kierowaną przez moderatora i opartą na zasadzie swobodnej wypowiedzi wszystkich uczestników.
Przebieg zajęć
Przedstawienie celu zajęć, tematu, omówienie problemu, zaproszenie do wypowiedzi przez moderatora;
Wypowiedzi uczestników, ograniczone do 3 – 5 minut każda;
Pytania i odpowiedzi;
Podsumowanie dyskusji przez moderatora z nawiązaniem do celu zajęć i przedstawionego na wstępie problemu.
Dyskusja wielokrotna (grupowa)
Tworzenie małych grup
Wybór liderów
Praca w grupach
Przedstawienie wyników przez liderów na sesji plenarnej
Burza mózgów
Wprowadzenie, sformułowanie problemu oraz zgłaszanie i rejestrowanie pomysłów.
Dyskusja i wartościowanie pomysłów w gronie ekspertów oraz wybór najlepszych rozwiązań.
Podsumowanie, ustalenie wniosków i ocena stopnia zrealizowania celu.
Dyskusja panelowa
Jest dyskusją obserwowaną, kierowaną przez moderatora.
Polega na krótkich wypowiedziach kilku zaproszonych specjalistów.
Po omówieniu tematu i przedstawieniu uczestników dyskusji następują ich wypowiedzi w ściśle określonym czasie.
Na zakończenie moderator dokonuje podsumowania dyskusji panelowej.
Metody eksponujące (waloryzujące)
Grupa metod kształcenia, których stosowanie jest związane z przeżywaniem.
Podział metod eksponujących według W. Okonia
Impresyjne
Ekspresyjne
Metody impresyjne
Łac. Impressio – wrażenie, odczucie, przeżycie.
Sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych.
Można ją stosować zarówno wobec utworów literackich, jak i przedstawienia teatralnego, wartościowego filmu, dzieła sztuki plastycznej, utworów muzycznych czy opisu czynów ludzkich.
Metody ekspresyjne
Łac. expressio – wyrażenie.
Mają na celu wywołanie u uczących się przeżywanie eksponowanych treści przez aktywne pełnienie przypisanych ról.
Polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczący się sami wytwarzają bądź odtwarzają określone wartości, a zarazem je przeżywają.
Przykładem wytwarzanych przez uczących się wartości mogą być rzeźby, plakaty, namalowane obrazy, nakręcone filmy czy też udział w przedstawieniach w roli aktorów, reżyserów czy autorów tekstów.
Metody praktyczne
Służą głównie kształtowaniu umiejętności psychoruchowych, a także postawy oraz umiejętności intelektualnych.
Klasyfikacja metod praktycznych według F. Szloska
Pokaz z objaśnieniem
Pokaz z instruktażem
Ćwiczenia przedmiotowe
Ćwiczenia laboratoryjne
Ćwiczenia produkcyjne
Metoda projektów
Metoda przewodniego tekstu
Pokaz z objaśnieniem
Służy do demonstrowania przede wszystkim struktury przedmiotów, urządzeń, narzędzi, aparatury oraz zasad ich działania.
Objaśnienie to komentarz słowny, który wspiera demonstrowanie oraz zachęca uczących się do aktywnego uczestnictwa w zajęciach.
Słowne wyjaśnienia nie mogą dominować nad pokazem, powinny być zwięzłe.
Pokaz z instruktażem
Celem jest kształtowanie modelu czynności zawodowych.
Wyjaśnia sposób i zasady wykonania czynności oraz kolejne jej fazy.
Zajęcia praktyczne (ćwiczenia usługowe, wytwórcze)
Są organizowane w warsztatach szkolnych lub zakładach pracy.
Celem jest kształtowanie nowych i utrwalanie znanych już umiejętności oraz nabywanie sprawności i biegłości w wykonywaniu czynności zawodowych w naturalnym środowisku pracy.
Metoda projektów
Zakłada pełną samodzielność uczących się
Opiera się na zadaniu problemowym
Realizuje charakterystyczną dla siebie wiązkę celów
Ma określoną strukturę
Zadanie w metodzie projektów składa się z:
Samodzielnego określenia tematu przez uczącego się
Kontraktu zawartego między nauczycielem a uczącym się, dotyczącego projektu
Konsultacji uczącego się z nauczycielem
Problemu do rozwiązania łącznie z realizacją i wykonaniem
Sprawozdania z realizacji projektu wraz z uzasadnieniem celów projektu, osiągnięciami i rekomendacjami dla tego projektu
Prezentacja projektów przed szerszym gronem
Oceny projektu.