WYŻSZA SZKOŁA

W …………………

Etyka w finansach i rachunkowości

Pracę wykonała:

Potrzeba istnienia Kodeksu Zawodowej Etyki w Rachunkowości wynika ze świadomości, iż zawód osób zajmujących się rachunkowością jest nierozerwalnie związany z działalnością gospodarczą i społeczną. Jakość pracy świadczonej przez osoby wykonujące taki zawód określa w dużej mierze nie tylko rozwój zatrudniającej je jednostki. Przekłada się ona – bezpośrednio – na decyzje różnych grup użytkowników informacji pochodzących z rachunkowości a także – pośrednio– ma znaczenie dla zmian gospodarczych i społecznych. W kategoriach etyki można ocenić każde działanie człowieka, nawet jeżeli podejmuje on czynności nieskierowane bezpośrednio na ludzi, takie jak na przykład sporządzenie sprawozdania finansowego, czy też sprawdzenie dowodu księgowego, sporządzenie i rozliczenie inwentaryzacji. W związku z ogólnoświatowym kryzysem moralnym, zmianą systemu wartości, w którym etykę spycha się na dalszy plan, uznawaniem w wielu dziedzinach etyki za niewygodne ograniczenie, czy tworzeniem standardów działań z pominięciem lub naruszeniem zasad etyki w imię partykularnych interesów pojawia się szereg zagrożeń dla postawy zawodowych księgowych. Ważnym problemem jest więc ryzyko etyczne w zawodzie księgowego.

Kodeks przedstawia dziewięć zasad. Dotyczą one: kompetencji zawodowych, wysokiej jakości pracy, niezależności zawodowej, odpowiedzialności za przygotowywane i prezentowane informacje z zakresu rachunkowości, właściwego postępowania w relacjach z osobami, jednostkami i instytucjami powiązanymi z nimi zawodowo, właściwego postępowania w przypadkach sporu i sprzeczności interesów, właściwego postępowania w szczególnych sytuacjach jednostki prowadzącej rachunkowość, zachowania tajemnicy zawodowej, właściwego oferowania usług z dziedziny rachunkowości.

Z oczywistych względów rachunkowość jest bardzo bliska wszelkiej działalności społeczno-gospodarczej. A ponieważ raportuje wartości można uznać, że stoi na straży jej etyki. Czy sama praktyka rachunkowości może być nieetyczna? Tak, ponieważ rachunkowość jest elementem rzeczywistości społeczno-gospodarczej, powstała z jej potrzeb i dla niej funkcjonuje, i to co jest nieetyczne w tej działalności może przenikać do systemu rachunkowości w różny sposób. Należy jednak zauważyć, że rachunkowość – ze względu na procedury w niej wykonywane – jest także samoistnym systemem. W kontekście etyki, system ten, – jako zespół działań podejmowanych dla rozwiązania pewnych problemów i wypełnienia postawionych przed nim celów – może funkcjonować różnie.

Kodeks zawiera regulację etycznego postępowania w zakresie najistotniejszych sfer aktywności zawodowej osób zajmujących się rachunkowością. Zawiera on wzorce zachowań etycznych, których osoby zajmujące się rachunkowością powinny przestrzegać wykonując swój zawód. Wzorce te dotyczą zarówno wykonywania samego zawodu w dziedzinie rachunkowości jak i relacji z różnymi osobami, jednostkami i instytucjami związanymi z jego wykonywaniem. Stanowić on może także podstawę do rozwiązywania sporów etycznych, gdy zachodzi wątpliwość, czy postępowanie osoby zajmującej się rachunkowością spełnia wymagania określone w niniejszym Kodeksie lub z niego pośrednio wynikające.

Dla prawidłowej interpretacji treści Kodeksu ważne jest, że część zawartych w nim zasad ma charakter ponadczasowy i ponadnarodowy. Kodeks ten zobowiązuje każdą osobę zajmującą się rachunkowością do przestrzegania zasad etyki i postępowania zgodnie z duchem rozwoju zawodu w dziedzinie rachunkowości i globalnego otoczenia, w którym jest on współcześnie wykonywany. Według Międzynarodowego Standardu Rewizji Finansowej (MSRF) 240 „Odpowiedzialność biegłego rewidenta …” przez oszustwo należy rozmieć „zamierzone działanie podjęte przez jednego lub kilku członków kierownictwa, osoby sprawujące nadzór nad jednostką, pracowników lub stronę trzecią, przy wykorzystaniu kłamstwa, w celu uzyskania nieuzasadnionej lub niezgodnej z prawem korzyści” (MSRF 240: 97). Może ono wynikać z:

– manipulacji, zafałszowania lub zmiany danych lub dokumentacji źródłowej,

– błędnej prezentacji bądź umyślnego pominięcia w zapisach księgowych zdarzeń czy transakcji,

– zamierzonego niewłaściwego stosowania zasad (polityki) rachunkowości,

– zawłaszczenia majątku.

Współcześnie obserwuje się, bowiem istotne zmiany także w obszarze norm uznawanych za etyczne w dziedzinie rachunkowości, na co wpływ ma m.in. komercjalizacja życia, która stwarzając wiele okazji do łamania zasad etycznej pracy i etycznego współdziałania, rzutuje bezpośrednio na zachowania ludzi związanych z rachunkowością. Etyka ma wiele definicji, niemniej jednak każdy intuicyjnie jest w stanie określić, czy coś jest etyczne, czy też nie. Dzieje się tak, dlatego, że etyka oznacza w gruncie rzeczy ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danym środowisku i odnosi się zawsze do ludzkich działań i postaw, których powinna być immanentnym atrybutem.

Realizowanie działalności w szerokim rozumieniu stwarza wiele pokus nieetycznego zachowania, głównie, dlatego, że wiąże się ona bezpośrednio i pośrednio z pieniędzmi oraz dążeniem do ich maksymalnie efektywnego wykorzystania. Nieetyczne w tej działalności jest takie realizowanie tego celu, które naraża innych zaangażowanych w działalność na straty finansowe lub popadanie w konflikt z prawem, co może (aczkolwiek nie zawsze musi) prowokować łańcuch dalszych nieetycznych zachowań.

Występowaniu ryzyka etycznego może również sprzyjać postawa kierownictwa wobec możliwości dokonywania oszustwa, co przejawia się m.in. w jego podejściu do kontroli wewnętrznej, bądź przyzwoleniu na nieetyczne praktyki w ramach kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa. Negatywny wpływ kultury organizacyjnej może przykładowo wynikać z orientacji na krótkoterminowe korzyści finansowe właścicieli i pracowników jednostki, czy stwarzania warunków do poszukiwania możliwości realizacji interesu własnego kosztem innych. W związku z poważnymi konsekwencjami nieetycznych czynów zawodowych księgowych kluczowe znaczenie ma zapobieganie oszustwom oraz ich ograniczanie.

Ważne wydaje się stwierdzenie, że etyczne lub nieetyczne zachowania w rachunkowości nie zależą tylko i wyłącznie – jak mogłoby się wydawać – od unormowań rachunkowości i od kodeksu etycznego osób praktykujących tę dyscyplinę. Takie unormowania nie mogą bowiem zagwarantować zachowań etycznych w rachunkowości pomimo, że tworzą pewne ich ramy. Dzieje się tak, dlatego, że wiele zachowań kreatywnych ma ukryte korzenie w zarządzaniu jednostką, w presji wywieranej przez kadrę kierowniczą na osoby zajmujące się rachunkowością, wiele także - w osobistych skłonnościach i preferencjach.

Ponieważ normy prawne rachunkowości nigdy nie wyprzedzą możliwych praktyk, z których prezentacją będzie ona musiała się uporać, zawsze będzie istnieć niebezpieczeństwo nadużywania systemu rachunkowości. Będzie ona wykorzystywana przede wszystkim do wpływania na adresatów informacji sprawozdawczej i może przejawiać się w:

• manipulowaniu informacjami w czasie rzeczywistym (przesuwanie z okresu na okres pewnych danych),

• manipulowaniu informacjami poprzez ich celowe klasyfikowanie, ujawnianie, ukrywanie w większych agregatach lub nie ujawnianie,

• manipulowaniu informacjami w drodze tendencyjnego kształtowania ich wartości.

W literaturze konflikt interesów określa się jako zobowiązanie osoby lub organizacji do podwójnej lojalności. Oznacza to, że nie jest możliwe pogodzenie interesu własnego danej osoby, lub interesu podmiotu, wobec którego ma ona zobowiązania z interesem innego podmiotu, wobec którego także powinna być ona lojalna. Dochodzi więc do realizacji interesu własnego osoby/organizacji kosztem interesu zleceniodawcy lub interesu publicznego. Badania nad postrzeganiem etycznych kwestii dotyczących zawodowych księgowych wskazują, że są to najbardziej prawdopodobne zagrożenia, które napotykają księgowi. Głównym źródłem nieetycznego zachowania jest klimat organizacyjny, w którym członkowie organizacji wypatrują możliwości realizacji interesu własnego.

Kolejną grupę czynników wpływającym na ryzyko etyczne stanowi brak u zawodowych księgowych określonych kompetencji. Niekompetencje techniczne dotyczą niewłaściwego sposobu wykonywania czynności związanych z rachunkowością i dziedzinami pokrewnymi. Brak tych kompetencji może prowadzić do popełniania błędów np. w ewidencji, wyce-nie majątku. Kompetencja moralna jest określana jako „integracja wielu ważnych zdolności: uczuć moralnych, pragnienia słusznych rzeczy, siły moralnej oraz mocy (sprawstwa) do jej urzeczywistniania, prawości (cnoty) i umiejętności jej stałego dochowania, mądrości i umiejętności jej zdobycia, wiedzy, czym jest robienie odpowiednich (słusznych) rzeczy”.

Redukowanie ryzyka etycznego wymaga identyfikacji różnych zagrożeń dla etycznego działania oraz ich eliminowania bądź ograniczania ich poziomu. Pomocne w tym względzie powinno być stosowanie odpowiednich zabezpieczeń tworzonych przez środowisko zawodowe, prawo lub regulacje oraz środowisko pracy księgowych. Formułowanie odpowiednich przepisów prawnych i norm zawodu pozwala ograniczać nieetyczne zachowanie bądź zachęcających do etycznego postępowania, jednak kluczowe znaczenie ma wstępne i ustawiczne doskonalenie zawodowe księgowych, które umożliwia kształtowanie kondycji moralnej księgowych. Rozpatrując postępowanie ludzi w różnych okolicznościach oczekuje się bowiem, że będą oni posiadać określone cechy charakteru, które pozwolą im, mimo sprzyjających oszustwu okoliczności, postąpić słusznie i dobrze.

Literatura:

- A. Karmańska, „Podstawy kompetencji i etyki w rachunkowości zarządczej”. W: Rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczym. Redakcja naukowa Teresa Kiziukiewicz, Uniwersytet Szczeciński Katedra Rachunkowości, Akademia Rolnicza, Katedra Rachunkowości, Szczecin 2006, s.: 435-445.

- A. Karmańska, „Etyka w rachunkowości w kontekście praktyki zarządzania przedsiębiorstwem”. w: W stronę teorii i praktyki finansów, pod red. J. Ostaszewskiego i M. Zaleskiej, Kolegium Zarządzania i Finansów, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2006. s. 369-384.

- Kodeks etyki zawodowych księgowych (2011), Międzynarodowa Federacja Księgowych (IFAC), Dostępny w Internecie: ‹ttp://kibr.org.pl›