Gruczoły wydzielnicze pszczoły:
żuwaczkowe:w przedniej części głowy, u nasady żuwaczek, są parzyste, wydzielają wydłużone komórki wydzielnicze, które mają ujście w zbiorniczku, z którego jest ujście u nasady żuwaczek; Najbardziej rozwinięte u matek, u młodych robotnic mniejsze, u starszych w zaniku, najsłabiej rozw. u trutni-jest to 1 gruczoł produkujący subst alarmowe. U matek pszczelich prod. subst mateczną ,w której znajdują się feromony powstrzymujące robotnice od zakładania mateczników i hamują funkcje rozrodcze robotnic. U matki gruczoły wydzielają dopiero od 2ego dnia po wygryzieniu, w pełni funkcjonują po unasiennieniu się młodej matki. U młodych robotnic prod biały komponent mleczka pszczelego-tam jest główny komponent lipidowy. U starszych robotnic prod jest subst alarmowa- dwuheptamol (będzie zaznaczała miejsca do ataku)
Gardzielowe: są parzyste, w przedniej części głowy. Wokół 10mm przewodu są zgromadzone ampułkowate pęcherzyki, przewody otwierają się do przedniej części gardzieli po obu stronach. W pełni rozw. u robotnic, u matek w zaniku, u trutnic brak. Rozwój i czynności wydzielnicze zależą od ilości i jakości spożywanego pyłku kwiatowego. Funkcjonują u młodych robotnic od 3 do 6 dnia, po 6 dniach pszczoły prod mleczko pszczele; prod jest przezroczysty komponent mleczka pszczelego. U pszczół lotnych w tych gruczołach prod są enzymy amylaza i sacharoza, które znajdują się w miodzie. Pszczoła robotnica- powstaje, jeżeli larwa zapłodniona dostaje pokarm skł. się z 2 części komponentu białego,9 części przezroczystego i 3 części pyłku.
Matka królowa-powstaje, jeśli ta sama larwa dostaje pokarm skł. się z 1części białego i 1 części przezroczystego komponentu.
Ślinowe:2 części- głowowe(gruczoł potyliczny) i w części tułowiowej- 3 części tułowiowe(gruczoł ślinowy właściwy; grona pęcherzyków, od których uchodzą przewody do wspólnego zbiorniczka ślinowego). Część tułowiowa produkuje wodnistą subst o pH 6,3-7,bez enzymów, służącą do rozmiękczania pokarmów, żucia, rozpuszczania. Część potyliczna- brak zbiorniczka i enzymów, wydzielina ma charakter emulsji tłuszczowej, jest obojętna i służy do polerowania komórek. Mają wspólny przewód wyjściowy. Zapachowy:(Nasonowa): m/6 a 7 tergitem(płytka). Mieści się na odwłoku. Tam jest grupa wielkojądrowych komórek ampułkowych, z których poprzez wakuolę wąskimi kanalikami wydzielina wydostaje się na pow oskórka. Wydziela on 7 subst. odpowiadających za procesy rekrutacyjne. Wydzielina ma zapach zbliżony do zapachu melisy. Pszczoła, która używa tego gruczołu będzie podginała odwłok i gruczoł się uwypukla. Feromon znakujący robotnicę w czasie lotu rojeń; używany przy „wciąganiu” roju do ula, przy dezorientacji, przy wpraszaniu się do ula, przy braku matki, przy ataku na matkę. Gruczoł ten jest wykorzystywany do znakowania odwiedzonych kwiatków i miejsc pobierania wody.
Woskowe: m/4 a 7 płytką (sternity), spodnia strona odwłoka robotnicy. Wydzielają komórki nabłonka odpowiednio przekształcone- lusterka woskowe. Wydzielina wychodzi na pow naskórka i zastyga tworząc płytki. Matki nie posiadają tych gruczołów. Wydzielają m/12-18 dniem życia robotnicy, produkuje 8 łuseczek, po resekcji komórki się uwsteczniają i nie powracają do swoich funkcji. Pszczoła może zastygnąć w młodości, jeśli wydzieliła mleczko zginie w okresie zimy. Potrzeba 500-1250 łuseczek na 1g wosku. 1,5 dnia trwa wypacanie wosku(36h).
Aparat żądłowy: składa się z: mięśnie wprawiające żądło w ruch, sztylet żądła i połączone z tym 2 szczecinki, na końcu szczecinek jest 10 ząbków skierowanych ku tyłowi. Węzeł nerwowy wprawia w ruch mięśnie, rozdwojona cewka, przewód, zbiorniczek jadowy oraz gruczoł alkaliczny. Matka może żądlić wielokrotnie(3 tępe zadziorki),robotnica-9 zadziorków.
Gruczoł Arnharta- na ostatnich członkach stóp pszczół wszystkich postaci. Wydzielina tych gruczołów pozostawiana jest w postaci śladów zapachowych. Służy do znakowania wejścia do gniazda, znakowania odwiedzanych kwiatów, u matek- znakowanie odwiedzanych plastrów.
GŁOWA:
Zmysł wzroku: 1.Oczy złożone-(największe u trutni) rurkowate, odbierają promienie świetlne wzdłuż osi rurki, odbiera obraz mozaikowy, dzięki oczom złożonym jest bardziej spostrzegawcza, odbiera 200-300 bodźców na sekundę, pozwalają na określenie stopnia spolaryzowania światła(dzięki temu pszczoły widzą gdzie jest słońce pomimo tego, że są chmury), potrafią rozpoznawać i zapamiętywać oblatywane kwiaty; pszczoły widzą nadfiolet: długość fali 300-650nm(300-nadfiolet,650-pomarańczowa), zieleń-szara z żółtym nalotem, czerwony mak-ciemny nadfiolet; kolory widziane przez pszczoły-biały, żółty, niebieski i czarny. M/ soczewkami oczu złożonych są włoski- działają jako szybkościomierz przymoczka wiatromierz. Ma to znaczenie przy nawigacji. 2.3 Przyoczka- leżą na szczycie głowy, mierzą intensywność światła, wykorz. do widzenia na krótkie odległości. 3.Czułki- skł. się z nóżki, trzoneczka i witki. Na nich jest zmysł smaku i węchu.4.Aparat gębowy- gryząco-ssąco-liżący. Funkcje gryząca pełnią żuwaczki. Służy do obrony oraz jest narządem pracy przy budowie plastrów, przy pracach porządkowych, przy zbieraniu pokarmu. Część ssącą nazywamy języczkiem. Służy do pobierania nektaru i wody. Na nim są narządy zmysłu smaku.
TUŁÓW: są tam mięśnie do napędzania skrzydeł i odnóży. Poprzez drżenie mięśni pszczoła podwyższa temp. ciała. Pszczoła ma 2 pary skrzydeł.
Odnóża- 3 pary odnóży. Składa się ono z: biodra, krętarza, uda, golenia i 5 członowej stopy. Na pierwszej parze odnóży znajduje się narząd do czyszczenia czułek. Na goleniu 1 pary odnóży znajduje się narząd tympanalny lub goleniowy. Na 2 parze odnóży-kolec do wyjmowania pyłku(wystaje z goleni) z koszyczka. Na 3 parze odnóży: a)na goleni na zew koszyczek b)grzebyk-do zczesywania pyłku z ciała pszczoły c)szczoteczka-na 1 członie stopy, od środka, na niej formowane są ziarna pyłku. Szczoteczka służy do wyjmowania łuseczek woskowych z kieszonek woskowych. Stopa pszczoły zakończona jest 2 pazurkami (pomagają przy chodzeniu po pow. chropowatej) i przylgą (po pow. gładkiej).
ODWŁOK: w nim są układy: pokarmowy, krwionośny, wydalniczy. Znajduje się żądło (aparat żądłowy-szczecinki żądłowe, mięsnie, zwój nerwowy, zbiorniczek jadowy, gruczoł kwaśny i alkaliczny) pełniące funkcje obronne.
Zmysł węchu: na czułkach są sensile porowate, dzięki którym pszczoły będą odróżniały 43 zapachów, olejki eteryczne, pochodne ketonowe. Wyczuwają zapach trutni. Zapach działa wabiąco na owady. Niektóre kwiaty mają działanie repelentne na pszczoły i wytwarzają zapach kwasów tłuszczowych. Rośliny o kwiatach niepozornych wabią pszczoły. Pszczoły zostawiają swój zapach na kwiecie. Pszczoły znaczą miejsca poboru wody. Wykorzysty. przy tresurze pszczół.
Zmysł smaku: na czułkach, są tam sensile stożkowe. Sensile są także po obu stronach podstawy języczka i na przylgach 1 pary odnóży. Pszczoły mogą wyczuwać kształt i zapach wąchanego przedmiotu-powonienie plastyczne. Powonienie plastyczne ma zastąpić wzrok w ciemnościach. Pszczoła rozróżnia smak- słodki, kwaśny, gorzki, słony. Powyżej koncentracji 5% -rozpoznaje wtedy stężenie cukru. Odróżnia cukier gronowy i trzcinowy od innych cukrów. Nie powiela- laktoza, galaktoza, ksyloza, bo ich nie trawi. Dobrze rozróżniają stężenie cukru: syropy i nektary. Wrażliwe na smak słony i kwaśny. Na smak gorzki są mniej wrażliwe niż człowiek. WOSK – tłuszczowce wydzielane przez gruczoły woskowe robotnic. Temperatura topnienia 62-65’C, jest łamliwy, na przełamie ziarnisty. Rozpuszcza się w rozpuszczalnikach benzynowych, acetonie, benzenie. Barwa od białej przez żółtą do brązowej. Skład chemiczny: mieszanina kwasów, hydroksylkwasów, alkoholi 1-2 hydroksylowych, estrów, węglowodorów. C-76,3%,H-13,2%, O-7,5%. Kwasy: palmitynowy, melisowy, cerotynowy. Alkohole: cerylowy, mirycylowy. Estry kwasu octowego, masłowego, walerianowego. Im plaster jest starszy tym wosku jest mniej. Jeżeli wygryzie się 4-5 pokoleń – 80% wosku, jeśli wygryzie się 12-15 pokoleń – 45% wosku. Gdy plaster nie prześwituje, jest ciemny to matka nie będzie składa tam swoich komórek. Co 2 lata plaster powinien być odnawiany. Mniejsze komórki to komórki pszczele, większe – trutowe. Oprócz tego są komórki zwane – miseczki matecznikowe. Kociołki do wytapiania na sucho mieszczą 4-6 plastrów wosku, na mokro 10-12 plastrów. Z 1 ramki wytopi się 16-18deko wosku. Od jednej rodziny w PL otrzymujemy 30dkg wosku. Temp. wypacania wosku 32-34’C.
Pszczoły właściwe społeczne: Budują Społeczeństwo owadów. Tworzą superorganizm (trwała grupę). Budują gniazda z czystego wosku. Budują plastry (dwustronne równoległe pionowe). Pszczoła wschodnia: Pszczoły Azji i Indonazji. Jedna z najmniejszych (4-5mm). Cechą różniącą je od naszych pszczół to sezonowe migracje i ucieczki. Żyją dziko, gniazda budują bardzo nisko. Są bardzo łagodne dla człowieka. Wydają dźwięki np. syk węża. Negatywnie współżyją z naszą pszczołą – nie lubią się wzajemnie. Matka składa dziennie 300-800 jajeczek. Jest odporna na wiele chorób, które dręczą nasze pszczoły. Pszczoła czerwona: ma czerwone włosy na odwłoku. Buduje gniazda w miejscach odsłoniętych. Podobna jest do pszczoły wschodniej. Są to pszczoły najłagodniejsze na świecie. Pszczoła olbrzymia: Największa na świcie. Robotnice są większe od naszych szerszeni. Budują pojedyncze, duże plastry, które wieszają na miejscach osłoniętych. 80% pszczół przebywa na plastrze. Robotnice i trutnie są do siebie bardzo podobne. Często wędrują – pszczoły indyjskie. Gdy zasiedlają drzewa- tworzą drewno pszczele (bee tree). Wędrówki robią etapami. Ciekawy system rozmnażania – rojenia. Mogą się roić na piechotę.
Występowanie pszczół na świecie: Pszczoła samotnica- tropiki, Europa, Afryka.
Pszczoła bezżądłowa- Ameryka Południowa Trzmiele – klimat zimny. Pszczoła miodna- występuje na całym świecie. Wywodzi się z Afryki. Nadaje się do produkcji pasiecznej. Migracje i ucieczki. Wypierają pszczoły miejscowe z Ameryki Południowej. Pszczoła Ameryki Południowej – budują nieregularne gniazda. Pszczoła miodowa- da się utrzymać w2 ulu, dobra w hodowli, ekspensywna, wysokoprodukcyjna. Są dwie kategorię tych pszczół:
*pszczoła rejonów tropikalnych, *pszczoła stref umiarkowanych. Pszczoła strefy umiarkowanej- budują gniazda, łatwo utrzymuje się w ulach. Pszczoła Afrykańska- gniazda budują w zamknięciu, ale na gałęzi bardzo dobrze rozwinięty, mają zachowania obronne. Pszczoła strefy tropikalnej- migracje, ucieczki. Trudne w utrzymaniu. Uciekają, gdy się niepokoją. Pszczoły tropikalne są bardziej miodowe niż nasze pszczoły. Cechuje je szybsze tępo rozrodu 1-2-3 roje w lecie. 7 rojów w ciągu lata, nie ma tam zimy. Pszczoła karłowata- obudowują plaster dookoła gałęzi. Komórki matecznikowe na trzcinie. Odstrasza inne zwierzęta- elektrohromem.
Pszczoły budują plastry pionowe, równoległe dwustronnie płaskie z heksagonalnych komórek. Gniazdo pszczele jest budowlą wielo sezonową, wystarcza im na wiele lat i z budowane jest z własnego wosku. Tam gdzie matka składa jaja ta część gniazda nazywa się rodnią i znajduje się na ogół w centrum gniazda. Pszczoły oprócz stałej temp. utrzymują również i stałą zawartość CO2 i wilgotność w gnieździe. W rodni temp wynosi około 34oC. Wokół rodni znajduje się miodnia gdzie temp wynosi 15-25oC,co zależne jest od pory roku. Pyłek gromadzony jest pod postacią pieżgi (jest to mieszanka pyłku, kwasu i miodu). Transmisja pokarmu cukrowego jest ciągła w gnieździe. Jaja trutni i same trutnie umieszczane są na zewnętrznych częściach gniazda, gdyż jest tam niższa temp. Matka pszczela – jej funkcją jest składanie jajeczek(2,3 tys dziennie) i produkują wiele rodzajów feromonów (ektohormony, w celu wpływania na osobniki tego samego gatunku), dzięki czemu ma rolę integrującą pszczoły. Żyje ona ok. 3-7 lat, jedyna długo żyjąca w rodzinie pszczelej, ponieważ inne są jedno roczne. Miseczki matecznikowe mają inną budowę od zwykłych komórek. Jeżeli z komórki matecznikowej wykluje się pszczoła (przyszła matka) to niszczy pozostałe mateczniki. Jeżeli w tym samym czasie wyklują się matki to poprzez kwaczenie odnajdują się a później walczą. Matka ma żądło gładkie,dlatego może żądlić wielokrotnie w przeciwieństwie do robotnic. W okolicach 9-12 dnia po wylęgu królowa leci na lot godowy, podczas którego kopulacja odbywa się w powietrzu z wieloma trutniami. Matka ma specjalny zbiorniczek nasienny w którym zbiera sienie już na całe życie, ponieważ może jeszcze przynajmniej raz wylecieć z ula ale wraz rojem(np. ucieczka). Królowe są diploidalne i mogą składać niezapłodnione jajeczka, z których wykluwają się trutnie. Matkę nazywamy rojową, gdy składa jaja diploidalne(robotnice) i haploidalne. Matka strutowiałą nazywamy, gdy składa jedynie trutniowe jaja. Matka produkuje substancję mateczną: 3 z nich to pochodne kw.docenowego(zaliczane do ciężkich feromonów) i atraktanty (substancje lotne, dzięki czemu rozróżniają się obce roje). Proporcje feromonów mówią o statusie matki, więc zaraz po wykluciu matki robotnice się jej nie słuchają. Nawet w wyniku stresu zmienia proporcję swoich feromonów i przez co robotnice mogą ja zabić. Feromony ciężkie przekazywane są przez czułki lub pokarm, zespalając w ten sposób rodzinę i sprawiają, że robotnice są skupione wokół matki. Feromony wpływają na pobudzanie gruczołów woskowych i hamowanie rozwoju gruczołów płodowych u robotnic. Jak również wpływają na hamowanie budowania mateczników. Matki z cichej wymiany wykluwa się wówczas, gdy obecna matka zaczyna chorować, a robotnice w tajemnicy przed nią hodują przyszłą matkę w matecznicy, a gdy się wylegnie to zabije starą matkę. Po kopulacji matka z nasieniem zmienia proporcję swoich feromonów co jest oznaką dla robotnic iż wraca do gniazda z nasieniem. Matka ratunkowa hodowana jest w przypadku osierocenia rodziny, gdy pszczoły stracą matkę. W pierwszej fazie pszczoły produkują mateczniki ratunkowe, próbując zmienić jajeczko z robotnicy na matkę rojową. Przy braku substancji matecznikowej robotnice zaczynają znosić jaja trutniowe i nazywa się je trutówkami. W takim stadium osierocenia wzrasta agresywność pszczół, rozłażą się po ulu i zmniejszając produkcję miodu o ok.70%. To robotnice decydują czy samica złoży jaja, z których wylęgną się trutnie lub robotnice. Robotnice wiedzą ile są w stanie wykarmić, dlatego gdy matka złoży za dużo jajeczek to niszczą nadmiar ( zjadają) w celu regulacji struktury rodziny.
Trutnie: latające gamety: robotnice i matki – diploidalne (2n), haploidalne (1n), porlenogen dzieworództwo (niezapłodnione gamety).
Trutnie oprócz funkcji rozrodnej nie pełnia innych funkcji. Matka znosi jajeczko (1n) – truteń, truteń – przekaźnik. Jajeczko ma materiał genetyczny (2n)- niezapłodnione. Matka- matka i matka – ojciec. Trutnie żyją 1,5 do 2m-cy; na jesień żyją 3m-ce. Nie mają żądeł. Są przystosowane do lotu – amtyskrzydła. Są wpuszczane do każdej rodziny. Trutnie rozsiewają choroby. Latają na trutowiska. Na jesień są wyrzucane z uli. Nie biorą udziału w transmisji pokarmu, gdzie przemieszczają się feromony. Pokarm przekazywany jest z języczka na języczek. Trutnie nie przekazują pokarmu. Pierwsze trutnie pojawiają się: IV, V. Komórki trutniowe- są większe. Nie przekazują plemników. Komórka plastra pszczelego- sześciokątne heksagonalne komórki zwrócone ku górze. Są to komórki bardzo wytrzymałe. Jajeczko- 3 dni rozwoju. Jajeczko niezapłodnione- truteńJajeczko zapołodnione- robotnice i matka. Zależy to od żywienie: lekka dieta – robotnice; lepsza dieta- matka; kontrast hormonalny – robotnice. Lot godowy- truteń kopuluje w locie. Haki wczepiają się w matkę i truteń ginie. Zostawia znamię kopulacyjne. U matki – mieszanina kilku trutni (nasienia). Feromony mateczne- na zasadzie troflaksji- z jajeczka na języczek i z czułków na czułki. Matka ma żądło bez zadziorków. Robotnie: są 2 grupy jak chodzi o długość życia. Są to samice żywione mleczkiem i pyłkiem. Mają rozwinięte żądła i żądło – raz żądlą. Pełnią wszystkie funkcje oprócz rozrodowej, mają niedorozwinięte narządy rozrodowe. Pszczoły zimowe- inne feromony, biologia, ciało tłuszczowe, całą zimę nie latają, nie oddają kału. Żyją 6-8 tyg. Produkują ciepło a potem giną. Pszczoły letnie- żyją 6-8 tyg. bo pracują. Mamy tutaj gniazdowe- 1-3 tyg, nie latają oraz lotne (zbieraczkowe) 3-6 tyg, lata, pracuje. Podział pracy- polietyzm wiekowe- rózne prace wykonują robotnice.
Pszczołom po wylęgnięciu twardnieją hitynowe pancerzyki i zaczynają czyszczenie komórek po swoim wylęgnięciu. Pszczoła letnia żyje 3 tyg.Przez pierwsze 6 tyg. życia są to pszczoły karmicielki i karmią starsze larwy(czyli pyłkiem), ponieważ nie maja wytworzonych jeszcze gruczołów wydzielających mleczko. Po 14 tyg. Karmią już młodsze larwy. A po 7 dniach od wyklucia wykonują lot orientacyjny, aby zaprogramować sobie ułożenie słońca.Od 3 tyg. życia mogą już wypacać wosk, jak również mogą być strażniczkami (przy ulu lub wykonywać loty patrolowe), mogą produkować miód i biorą udział w utrzymaniu mikro klimatu gniazda. Jak jest za gorąco to ustawiają się rzędem i machają skrzydełkami w jednym kierunku. Pszczoły lotne (zbieraczki) niektórych gatunków specjalizują się w stronę zbierania pyłku lub nektaru. Stare, chore pszczoły zbieraczki wykonują najcięższe i najbardziej niebezpieczne prace, jak zbieranie wody, kitu lub zwiadowcy. Zbieranie wody jest niebezpieczne, ponieważ pszczoła najpierw musi załadować się pyłkiem, aby mieć się czym odżywić podczas lotu po wodę, a wracając już z woda ma bardzo utrudnione pobieranie pyłku.Tańce pszczół pozwalają podać innym pszczołom znajdującym się w ulu, w którym kierunku, jak daleko i jaki rodzaj pokarmu się tam znajduje. Przy tańczeniu wydają również dźwięk i rozdaje innym robotnicom to, co przyniosła ze sobą.Taniec okrężny wykonywany jest gdy odległość od miejsca przeznaczenia jest krótka od100-150 m. Pszczoły orientują się według słońca.Taniec wywijany – jest on wykonywany do przekazania dłuższych odległości. Pszczoła tańczy, później powraca dookoła nie tańcząc i tak dalej, dzięki czemu tworzy się kąt pomiędzy pionem grawitacyjnym, jest ot ten sam kąt, który jest pomiędzy ulem a źródłem pokarmu. Pszczoły mają zdolność interporaji ruchów słońca, czyli zmiany położenia w ciągu doby. Taniec sierpowaty wykonywany jest do średnich odległości i podczas jego nie pokazują odległości, ale kąt. Może z czasem przypominać taniec wywijany, gdyż im miejsce przeznaczenia jest dalej tym kąt tworzy się mniejszy. Odległość pszczoły przekazują intensywnością swojego tańca, im bardziej jest intensywny tym odległość jest większa. Odległość mierzona jest wydatkiem energetycznym co uwzględnia warunki atmosferyczne ( włoski na oczach mierzą wiatr pozorny, ale potrafią wziąć poprawkę na wiatr rzeczywisty).