dyscyplina naukowa, która pogłębia wiedzę o zjawiskach i procesach jakie w niej zachodzą, pozwalając odróżnić ją od wiedzy potocznej
przejaw aktywności uczestników stosunków międzynarodowych, ich interesów aspiracji, zagrożeń i oczekiwań
Przedmiot nauki o stosunkach międzynarodowych
działania i oddziaływania uczestników stosunków międzynarodowych w środowisku międzynarodowym oraz ich następstwa dla systemu międzynarodowego.
wg Pietrasia, działania uczestników suwerennych i niesuwerennych, wykraczające poza granice jednego państwa
Martin Wright określał teorię międzynarodową jako:
studium filozoficzne,
teoria przetrwania
Polityka państwa (wg M. Wrigta)
wewnętrzna (działania mające zapewnić państwu i społeczeństwu dobrobyt)
międzynarodowa (przetrwanie jest najważniejsze)
Nauka o Stosunkach Międzynarodowych jest jedną z najmłodszych nauk społecznych. Jej początki sięgają zakończenia I wojny światowej, kiedy zaczęły powstawać na uniwersytetach, głównie anglosaskich, pierwsze katedry Stosunków Międzynarodowych. W Polsce ze względu na specyfikę jej historii– pozostawanie w sowieckiej strefie wpływów, które uniemożliwiało swobodną politykę zagraniczną oraz poważnie utrudniało refleksję nad nią – pierwsze przejawy akademickiego zainteresowania tą dziedziną sięgają 30 lat wstecz i wiążą się z powstaniem Instytutu Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Warszawskim. Od tego czasu, a zwłaszcza po upadku komunizmu stale rośnie zainteresowanie tym tematem. Jest to tendencja zdrowa, zważywszy na rolę, jaką Polska może i powinna odgrywać w polityce światowej.
5. Formy stosunków międzynarodowych.
· dyplomatyczne misje specjalne- najstarsza forma SM, są to doraźne, krótkotrwałe misje
reprezentujące państwo wysyłające w jego stosunkach z państwem przyjmującym.
Współczesną funkcją misji specjalnych jest prowadzenie rokowań dyplomatycznych w
sprawach dla państwa najważniejszych oraz w kwestiach wymagających bardzo konkretnej
wiedzy specjalistycznej, której nie posiadają członkowie ambasady.
· stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne- poselstwa, ambasady, które zaczęły
powstawać
W drugiej połowie XV w, w związku z rozwojem handlu międzynarodowego oraz
koniecznością zapewnienia mu stałej politycznej ochrony. Funkcje:
- stała reprezentacja państwa wysyłającego w państwie przyjmującym
- systematyczna obserwacja wydarzeń w tym państwie
- prowadzenie w nim rutynowych rokowań.
· konferencje międzynarodowe- wykorzystywane są w stosunkach wielostronnych.
Funkcją jest stworzenie warunków do tego, aby mogły się toczyć wielostronne rokowania
międzynarodowe, szczególnie w takich sprawach, które wcześniej podejmowane tylko
były w stosunkach dwustronnych.
· organizacje międzynarodowe- które zaczęto powoływać dożycia kiedy okazało się, że
istnienie tylko współpracy wielostronnej jest niewystarczające a wiele ważnych
problemów można rozwiązać dopiero po uruchomieniu instytucji trwale rozpatrujących i
regulujących stosunki międzypaństwowe. Funkcją jest umożliwienie prowadzenia stałych i
wielostronnych konsultacji politycznych.
W teorii SM wyróżnia się trzy perspektywy teoretyczne:
realizm - polityka siły i bezpieczeństwa, system międzynarodowy: anarchia, model kul
bilardowych, państwowocentryczny, główni aktorzy: państwa, rządy, organizacje
międzynarodowe, główne motywy: walka o siłę/władzę, interes narodowy, strategia
militarna, alianse
pluralizm - polityka współzależności i transnacjonalizmu, system międzynarodowy:
społeczność światowa, model pajęczyny, wielocentryczny, główni aktorzy: rządy,
organizacje międzynarodowe, międzynarodowe pozarządowe, ruchy społeczne, regiony,
jednostki, główne motywy: wyzwania globalne, współzależność , interesy ponadnarodowe.
strukturalizm - polityka dominacji i zależności, system międzynarodowy: centrum –
peryferie, model ośmiornicy, wielocentryczny, główni aktorzy: klasy społeczne,
organizacje, elity ekonomiczne i polityczne, korporacje wielonarodowe, główne motywy:
siła ekonomiczna, eksploatacja, interesy klasy, zależność.
Henry Morgenthau (ur.1856 – zm.1946)
- amerykański sekretarz stanu
- ambasador amerykański w imperium Osmańskim (podczas I WŚ)
- opracował plan dotyczący przyszłości powojennych Niemiec
(zakładał m.in. rozbicie Niemiec na kilka państewek, demilitaryzacje, obsadzenie powstałych państw przez wojska alianckie)
Dla Morgenthau’a polityka międzynarodowa jest więc walką o władzę. Walkę tę można wyjaśniać na trzech poziomach analizy:
-skażona jednostka w stanie natury walczy o zachowanie samej siebie
- autonomiczne i jednolite państwo stale angażuje się walki o władzę, przeciwstawiając sile siłę i reagując w celu ochrony swego interesu narodowego
- ponieważ system międzynarodowy jest anarchiczny – nie ma wyższej władzy, która położyłaby kres rywalizacji – walka więc wciąż trwa.
Kenneth Neal Waltz (ur.1924)
- członek władzy na Uniwerytecie w Kolumbii
- jeden z najbardziej uznanych profesorów dziedziny stosunków międzynarodowych i nauk politycznych.
- jest też jednym z założycieli neorealizmu (inaczej realizmu strukturalnego) w teorii stosunków międzynarodowych.
W swojej książce Waltz opisuje trzy teorie: (tzw. poziomy analizy)
- pierwsza tłumaczy, że stosunki międzynarodowe napędzane są przez akcje pojedynczych osobników lub wywodzą się z sił psychologicznych
- druga tłumaczy je jako napędzane przez racjonalne rządy stanów.
- trzecia skupia się na roli czynników systemowych lub wpływu anarchii międzynarodowej na zachowanie państwa. Anarchia ni znaczy tutaj tyle co chaos i nieporządek – lecz jedność, w której nie ma jednego wyodrębnionego ciała, które rządzi państwem.
NEOREALIZM (realizm strukturalny)
- wyodrębniony pod koniec lat ’80 głownie dzięki Waltzowi
- stara się być bardziej naukowy i globalny
- na pierwszym miejscu stawia system międzynarodowy – przed państwami, które były najważniejsze dla realistów klasycznych
- system ten stawią również przed wrodzonymi cechami istot ludzkich