ROMANTYZM

1. POJĘCIA

• Profetyzm - przekonanie, że niektóre osoby są powołane przez Boga do głoszenia jego woli i przepowiadania przyszłych zdarzeń zgodnie z jego wolą. („Dziady cz. III”)

• Prometeizm – samotna walka o dobro ludzkości, o lepszy świat, choćby wiązało się to z najgorszym cierpieniem, wiąże się z buntem przeciw Bogu („Dziady cz. III”)

• Mesjanizm – teoria głosząca wyjątkowe i płynące z nadprzyrodzonych źródeł posłannictwo polskiego narodu uważanego za naród wybrany. Według planów Bożych Polska ma do wypełnienia specjalną misję wobec siebie i innych narodów europejskich będących w niewoli, mając wielką rolę w powszechnej misji w walce o wolność. Polska cierpi jak Chrystus i poprzez cierpienie uwolni siebie i inne zniewolone narody.
  - „Polska Chrystusem Narodów” („Dziady cz. III”)

• Winkelriedyzm - jest swoistą odpowiedzią na pasywny mesjanizm. Jest to koncepcja historyczna, odwołująca się do Winkelrieda, który aby powstrzymać wroga skierował na siebie jego włócznie. Polska, która jest Winkelrdiem narodów, nie ma biernie czekać na zbawienie, ale ma działać, ma się poświęcić i w ten sposób zbawić Europę. („Kordian”)

• Orientalizm - jest to zafascynowanie kulturą Wschodu (przede wszystkim arabską, perską, hinduską) występujące z dużym nasileniem m.in. w kresie romantyzmu. Zainteresowanie wzbudzała egzotyka tamtych rejonów, przejawiająca się np. w języku, religii, krajobrazach. Starano się ją przekazać w literaturze. Próbowano również zrozumieć sposób myślenia ludzi Wschodu, stąd zainteresowanie tamtejszą filozofią. („Sonety krymskie”)

• Pejzaż mentalny – pejzaż symbolizujący stan duszy bohatera, umożliwiający wejrzenie na własną psychikę (np. step – samotność, egzystencjalna pustka; morze-zmienne jak ludzkie życie; las-zagubienie, zagadka, tajemnica; góry-spokój, potęga natury, Bóg) („Sonety krymskie”)

• Oniryzm – przywiązywanie wagi do snów, w śnie przejawia się prawdziwa natura człowieka, obawy, marzenia („Dziady cz. III”)

• Prowidencjalizm -  przekonanie, iż historia jest wyłącznie wynikiem wyroków boskich, a nie sferą ludzkiego działania. Bez względu na poczynania człowieka, na jego plany i precyzję ich wykonania - finał danego wydarzenia musi być zgodny z wolą Boga ( „Nie-boska komedia”)

• Bohater werteryczny – człowiek, który świat postrzega przez pryzmat marzeń i poezji, samotnik, buntownik, cierpi na Weltschmerz – ból istnienia, poczucie bezsensu egzystencji, nadmierna uczuciowość, skłonność do filozoficznych refleksji, popada w obłęd, ostatecznie jego ucieczka jest samobójstwo („Cierpienia Młodego Wertera”, „Kordian”)

• Człowiek faustyczny – postawa wynikająca z rozczarowania zgłębioną wiedzą i powszechnie uznawanymi wartościami. Prowadzi do odrzucenia dotychczasowego życia i podjęcia poszukiwania obciążonego osobistym ryzykiem, lecz prowadzącego do głębszego poznawania świata i życia. Człowiek faustyczny to człowiek aktywny, zbuntowany, poszukujący, pragnący przekroczyć ograniczenia ludzkiej kondycji. („Faust”)

• Bohater bajroniczny - nazwa pochodzi od nazwiska G.Byrona. Cecha charakterystyczną omawianej tu postawy jest bunt przeciwko całemu światu, normom, konwencjom i stosunkom w nim panującym. Taki bohater walczy przeważnie samotnie kierując się najwyższymi racjami - w imię miłości lub ojczyzny. Jest tajemniczy, również historię jego pochodzenia często owiana jest tajemnicą, autor wyjawią ją nam dopiero na końcu dzieła. Jest to postać dumna, mocno stojąca na nogach i wierząca we własną wyższość i siłę. („Konrad Wallenrod”)

2. GATUNKI

• Ballada - gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi, akcja), którego tematem są niezwykłe wydarzenia. („Romantyczność”, „Świteź”)

• Sonet - jest to utwór poetycki składający się z czternastu wersów podzielonych na dwie strofy czterowierszowe oraz dwie trójwierszowe o określonym rozkładzie rymów. Zazwyczaj pierwszych osiem wersów zawiera część opisową lub narracyjną, zaś sześć ostatnich jest częścią refleksyjną.

Nowatorstwo sonetów: kwestie podzielona są na role; bardzo dużo środków stylistycznych, kwestie podzielone są na role, zróżnicowana składnia; brak kompozycji, że dwie pierwsze strofy są opisowe a dwie refleksyjne

• Dramat romantyczny – charakteryzuje się fragmentarycznością (luźna budowa dramatu złożone z odrębnych scen połączonych ideą); synkretyzmem rodzajowym (połączenie liryki, epiki i dramatu); synkretyzmem gatunkowym; sceny wizyjne, oniryczne, fantastyka, zaburzenie zasady decorum (po scenach patetycznych następują sceny groteskowe), bohater zbiorowy, ludowość

• Epopeja narodowa – długi, wierszowany utwór epicki, pisany podniosłym, patetycznym stylem. Przedstawia dzieje bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.

• Powieść epistolarna – powieść w listach, autor „ukrywa się”, pozornie schodzi na drugi plan, pozwala mówić bohaterom; narracja w 1 osobie (autor listów); subiektywizm, analiza własnych stanów psychicznych

3. LEKTURY

a) ballady Adama Mickiewicza

1) Ballada „Romantyczność” jako świadectwo romantycznego światopoglądu

Akcja dzieję się w miasteczku w ciągu dnia. Dziewczynie wydaje się, że spotyka się z duchem swojego kochanka i rozmawia z nim. Dziewczyna reaguje emocjonalnie, zachowuje się jak szalona. Czuje się niezrozumiana przez otoczenie, żyje we własnym świecie. Pragnie śmierci, odwraca się od świata. Karusia jest przedstawiona jako bohaterka romantyczna. Narrator opowiada się po jej stronie i po stronie ludu. Wierzy w to, że Karusia widzi ducha. Polemizuje on z mędrcem, który nie wierzy w to. Jest przedstawicielem romantyzmu.

Romantyczne spojrzenie na świat: mistycyzm, ludowość, motyw szaleństwa i obłąkania, tajemniczość, groza, narrator tożsamy z romantycznym poetą, negacja oświeceniowego poglądu na świat, romantyczny gatunek – ballada.

2) Ballada „Świteź”

W pierwszych zwrotkach utworu Adama Mickiewicza „Świteź” przedstawiony jest obraz jeziora w dzień i w nocy. Na pewno jest to miejsce niezwykłe. Za dnia spokojne i przyjazne, nocą zaś tajemnicze, przepełnione grozą. Zewsząd słychać hałas, różne odgłosy unoszące się nad taflą jeziora Świteź.

Ludzie od dawien dawna próbowali odkryć tajemnicę, jaką kryje w sobie ta okolica. Pewnego razu mieszkańcy postanowili wypłynąć z sieciami nad jezioro i sprawdzić, co kryje jego dno. Wyłowili kobietę, która nie była żadnym potworem, jak sobie to wyobrażali, wręcz przeciwnie-była bardzo piękna. Powiedziała im, że każdy, kto wypłynął na jezioro i chciał poznać jego tajemnicę-ginął. Ale, że oni przed wypłynięciem, odprawili mszę, zwracając się do Boga z prośbą o pomoc i ich przodkowie zamieszkiwali od dawna te ziemie to ona opowie im tą historie.

Przed wielu laty w mieście przy jeziorze Świteź, mieszkało się ludziom bardzo dobrze, aż pewnego razu zostało zaatakowane przez wojsko rosyjskie. Doszło do walki. Wówczas w miasteczku były same kobiety z dziećmi, bo mężczyźni wyjechali. Bezbronne kobiety, zebrały się i zaczęły prosić Boga, by zabrał je do siebie, bo wolą same się zabić niż zginąć z rąk oprawców. Ich prośby zostały wysłuchane. Kobiety i dzieci zostały zabrane przez jezioro i zamienione w rośliny rosnące nad brzegiem jeziora.

Wszyscy zginęli, a każdy, kto wpłynął na jezioro lub chciał zerwać kwiaty tam rosnące prędzej czy później poniósł śmierć. Od tamtej pory, co noc słychać nad jeziorem odgłosy walki i tych zdarzeń, które miały tam miejsce.

Elementy romantycznego światopoglądu: noc, tajemniczość, groza, mistycyzm, bohaterowie ludowi, diabeł

b) sonety krymskie

Sonety krymskie to cykl 18 utworów wydanych w 1826 roku w Moskwie, w tomie pod tytułem Sonety. Stanowią one owoc podróży Mickiewicza na Krym w roku 1825. Poeta mieszkał wówczas w Odessie, gdzie został zesłany po procesie filomatów. Poeta już wcześniej, podobnie jak inni romantycy, zainteresował się tematyką Wschodu. Podczas pobytu w Petersburgu zajmował się literaturą i kulturą krajów arabskich. Wyprawa na Krym była więc konsekwencją fascynacji Mickiewicza orientem.

• I. „Stepy akermańskie”

Podmiot liryczny wypowiada się w I os. L.poj. Jest to romantyczny podróżnik, ale także patriota. Jest on bohaterem utworu, przemierza wschodnie tereny. Opuścił Litwę za którą tęskni. Podróż po stepie to analogia podróży po oceanie („Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu”). Nie widać końca w obu przypadkach, łąki to szumiące fale, kwiaty to powódź. W pierwszym wersie jest oksymoron – suchy ocean. Jest to synonim braku sensu i braku celu. Step przedstawia pustkę egzystencjalną. W drugiej strofie pojawiają się kolory i światło. W trzeciej występują dźwięki oraz wyrazy dźwiękonaśladowcze. Słyszy on dźwięki, których człowiek normalnie nie słyszy. Zatem na stepie panuje cisza. Nasłuchuje on głosu z Litwy wołającego go do powrotu, tęskni za swoim krajem. Będzie to podróż w czasie i przestrzeni.

• V. „Widok gór ze stepów Kozłowa”

W piątym sonecie po raz pierwszy pojawia się postać Mirzy. Utwór ma charakter dialogu podróżnika z przewodnikiem. Podmiot liryczny nie może uwierzyć w monumentalność i niezwykłość krajobrazu Krymu. Bohater zachwyca się do tego stopnia, iż brakuje mu słów by opisać to, co widzi. Mirza ze stoickim spokojem odsłania przed nim majestat Czatyrdahu, szczytu górującego nad horyzontem

• XIV. „Pielgrzym”

Sonet czternasty przez wielu uważany jest za najważniejszy i najbardziej wymowny utwór zbioru. Widzimy w nim pielgrzyma, wygnańca z Polski, który stojąc na jednym z krymskich szczytów ma u stóp krainę „dostatku i krasy”, a nad głową piękne, błękitne niebo. Wciąż jednak nie może zapomnieć o ukochanej ojczyźnie. Przez to właśnie każdy przejaw piękna krymskiej przyrody automatycznie przyrównuje do wspomnień z Litwy. Podmiot liryczny jest rozdartypomiędzy zapierającymi dech w piersiach egzotycznymi widokami, a wrytymi w pamięć i serce sielankowymi krajobrazami szczęśliwego dzieciństwa. W wyniku tego rozdarcia oraz tęsknoty, podmiot liryczny przypomina sobie o swojej pierwszej miłości. Ma nadzieję, że dziewczyna wciąż o nim pamięta, przez co w jakiś metafizyczny sposób wciąż byłby obecny w ojczyźnie. 

• IV. „Burza”

W sonecie czwartym statek znajduje się w samym centrum wielkiej burzy. Słońce już zaszło, co tylko jeszcze bardziej spotęgowało przerażenie załogi i podróżnych. Szybko okazało się, iż burza była znacznie silniejsza, niż jej się spodziewano. Większość lin albo pękła, albo wyślizgnęła się z rąk majtków. Wszyscy zdali sobie sprawę, iż spoglądają śmierci w oczy. Podmiot liryczny przyglądał się z boku, jak pozostali uczestnicy podróży powodowani przerażeniem biegają chaotycznie, rzucają się sobie w ramiona i modlą się o boską opiekę. Główny bohater jest jednak wyłączony z tych czynności. On nie ma do kogo się modlić, ani z kim się żegnać. 

• XV. „Droga nad przepaścią w Czufut-Kale”

Sonet piętnasty ma opisuje przeprawę Mirzy i Pielgrzyma przez straszliwą przepaść. Przewodnik radzi, by Polak zawierzył życie swojemu Bogu i bezgranicznie zaufał koniowi, który tylko wówczas spokojnie pokona most. Muzułmanin stanowczo przestrzegł wędrowca przed spoglądaniem w dół, w odmęt przepaści, gdyż na jej dnie ujrzeć można jedynie przerażający chaos. Pielgrzym jednak nie usłuchał. To, co ujrzał w głębi doliny wyraźnie go przerosło, nie potrafił nawet tego wyrazić.

• XVIII „Ajudah”

W osiemnastym, ostatnim, sonecie cyklu widzimy podmiot liryczny – poetę, siedzącego na szczycie góry Ajudah. Jest spokojny, wydaje się być pogodzony ze swoim losem wygnańca. Ponownie zachwyca się pięknem krymskiego krajobrazu. Przyrównuje swoje serce do plaży smaganej nieustannie falami. Zdaje sobie sprawę, że spotykające go doświadczenia, zwłaszcza te nieprzyjemne, kształtują i hartują jego charakter. Dzięki nim jego poezja staje się głębsza, bardziej prawdziwa, a nade wszystko warta pamięci kolejnych pokoleń – zapewni mu ona nieśmiertelność.

• XIII „Czatyrdah”

W trzynastym sonecie głos ponownie zabiera Mirza. Jest to swoista manifestacja światopoglądu muzułmańskiego przewodnika. Widzimy go bowiem wznoszącego modły do Czatyrdahu – góry, „masztu krymskiego statku”. Szczyt zdecydowanie dominuje nad krajobrazem. Z modlitwy Mirzy dowiadujemy się, iż natura z całym swoim pięknem, a także bezwzględnością i brutalnością, jest emanacją boskiej woli. Z tego właśnie powodu nie mamy prawa buntować się przeciwko prawom przyrody, lecz pokornie oddawać jej hołd.

Bohater liryczny sonetów:

a) Pielgrzym

przybysz z Litwy, którą opuścił wbrew woli, do której nie ma nadziei powrócić; Litwa jest dla pielgrzyma miejscem świętym, to do niej wędruje myślą, mową, marzeniem, może być to również pielgrzymka do tajemnic poznawanego świata; podróżuje przez kraj obcy kulturowo, fascynuje się Krymem, jego różnorodnością; doświadcza gwałtownych uczuć, samotności, wyobcowania, tęsknoty; bohater romantyczny-chce poznać samego siebie, poznać tajemnice natury; poeta to homo viator czyli człowiek w podróży

b) Mirza

przewodnik, uczy poetę patrzenia na egzotykę Krymu oraz odczuwania jego głębszych znaczeń, jest kontrastowym orientalnym napełnieniem pielgrzyma; tłumaczy mu metafizykę Orientu

c) Dziady cz. III

Sc. I tzw. więzienna: samotny więzień śpi w celi. Nad nim stoi anioł, który przepowiada mu wolność. Więzień budzi się, ale zapowiedź wolności nie cieszy go - wie, że w zniewolonym kraju nikt nie może czuć się wolny. Jest jednak gotów do wielkich czynów, na znak tej gotowości zmienia imię z „Gustaw” na „Konrad”.

Sc. II Wielka Improwizacja: w celi Konrada, która jest największa, zbierają się w Wigilię inni więźniowie. Tu opowiadają o swoim aresztowaniu, losie bliskich, innych więźniów. Jan Sobolewski opowiada o zsyłce na Syberię kolejnej grupy studentów. Wszyscy zostali oskarżeni o spisek przeciwko carowi, nikt ich nie bronił, śledztwo toczyło się w tajemnicy, zapadły bezprawne i niesprawiedliwe wyroki. Konrad wygłasza Wielką Improwizację - wyraz prometejskiego buntuprzeciw takiemu losowi Polaków. Konrad żąda od Boga władzy nad swoim narodem, bo chce go uczynić wielkim. Posuwa się na granicę bluźnierstwa.

Sc. III Egzorcyzmy: do celi Konrada wchodzi ksiądz Piotr i odprawia egzorcyzmy, bo Konrad został opanowany przez szatana. Moralna czystość i pokora księdza pozwala mu zapanować nad diabłem, który zmuszony egzorcyzmami nie tylko opuszcza duszę Konrada, ale mówi, że Rollison - także więzień - może zostać uratowany, jeśli otrzyma przed śmiercią Komunię św.

Sc. IV Widzenie Ewy: w jednym z dworków młoda dziewczyna śni o tym, że stroi kwiatami obraz Matki Boskiej.

Sc. V Widzenie Księdza Piotra: w swojej celi ksiądz Piotr dostępuje zaszczytu poznania przyszłych losów Polski, która jako „Chrystus narodów” zbawi całą Europę przez swoją ofiarę.

Sc. VI Sen Senatora: szatani dręczą Senatora snami.

Sc. VII Salon warszawski: w Warszawie, w jednym z arystokratycznych salonów ma miejsce spotkanie towarzyskie. Zgromadzone przy stoliku damy narzekają, że odkąd senator Nowosilcow opuścił Warszawę i wyjechał do Wilna, nikt nie potrafi urządzić prawdziwego balu. Zgromadzeni przy drzwiach słuchają historii narodowego męczennika, Cichowskiego, którą opowiada Adolf. Scena kończy się znaną charakterystyką Polaków: „nasz naród jak lawa...”. – Piotr Wysocki

Sc. VIII Pan Senator (bal u Senatora): przed senatorem staje matka Rollisona, pani Rollison, która błaga, by zwrócił jej syna. Senator udaje, że nie wie, o kogo chodzi. Potem obiecuje się zająć sprawą. Następnie przesłuchuje księdza Piotra i udaje się na bal. W trakcie balu ginie Doktor, któremu śmierć przepowiedział ksiądz, a pani Rollisonowa wdziera się do sali balowej ze skargą, że jej syna wypchnięto przez okno z celi. Oskarża o to Nowosilcowa. Prowadzony na przesłuchanie Konrad mija się na schodach pałacu Nowosilcowa z księdzem Piotrem, który przepowiada mu wolność i ważną misję.

Sc. IX Noc Dziadów: Guślarz i tajemnicza kobieta widzą ducha z raną na czole. Kobieta rozpoznaje w nim ukochanego.

Ustęp: Podzielony został przez autora na części: Droga do Rosji, Przedmieścia stolicy, Petersburg, Pomnik Piotra Wielkiego, Przegląd wojska, Dzień przed powodzią petersburską 1824, Oleszkiewicz. 
Mickiewicz opisywał stolicę Rosji – Petersburg, jako miasto całkowicie zależne i bezkrytyczne wobec cara. Autor mieszkańców Petersburga nazwał „sługusami”.  Pielgrzym – czyli Konrad - spotkał tajemniczego mężczyznę, co wcześniej przepowiedział mu ksiądz Piotr. Jak się okazało, był to malarz i mistyk – Oleszkiewicz. W Pomniku Piotra Wielkiego Mickiewicz skontrastował pomnik rosyjskiego cara z pomnikiem Marka Aureliusza w Rzymie. 
Rosję autor przedstawił jako kraj, chcący militarnie podbić inne państwa i narody. Car chciał uzyskać za wszelką cenę kolejne militarne sukcesy, bez względu na ofiary i koszty. Do przyjaciół Moskali wskazywało czytelnikowi, iż także sami Rosjanie są przez cara gnębieni, nie są do końca wolni.

d) Kordian

Dramat rozpoczyna się sceną Przygotowania. W noc sylwestrową 1799 r. diabły i czarownice spotykają się w Karpatach w grocie czarnoksiężnika Twardowskiego, by podjąć decyzje w sprawach świata. Tworzą również przywódców powstania narodowego Polaków. (Józef Chłopicki, Adam Jerzy Czartoryski, Jan Skrzynecki, Joachim Lelewel, Jan Kurkowiecki) – wszyscy byli nieudolnymi przywódcami.

Miejscem akcji w akcie I jest dworek szlachecki na prowincji. Tytułowa postać dramatu to bohater romantyczny. W pierwszym akcie przeżywa typowy dla tej epoki ból świata, ból istnienia, które tu zostały określone jako „jaskółczy niepokój”. Jest nieszczęśliwie zakochany w starszej od siebie Laurze, która lekceważy jego uczucie. Pod wpływem braku poczucia sensu istnienia i zawodu miłosnego Kordian, wzorem Wertera, próbuje popełnić samobójstwo. Zostaje tylko ranny.

Kolejnym etapem jego biografii są, również charakterystyczne w romantyzmie, podróże. Bohater odwiedza Londyn, Rzym. Kordian - Wędrowiec przekonuje się, że wszystko można kupić, nawet miłość. Papież nie tylko nie wspiera Polaków, ale grozi potępieniem za zbrojne zrywy przeciwko zaborcom, bo jest uległy wobec silniejszych od siebie. W końcu, na górze Mont Blanc Kordian podejmuje się spełnić rolę patrioty i walczyć o niepodległość. Formułuje tu także hasło dotyczące roli Polski w dziejach Europy: „Polska Winkelriedem narodów!”. Jej zadaniem jest bohaterstwo w walce o wolność ludów nawet za cenę istnienia.

Po improwizacji na szczycie Mont Blanc bohater trafia do Warszawy, gdzie na króla Polski koronuje się car Mikołaj I. Zostaje spiskowcem i w podziemiach kościoła św. Jana, widząc słabość i niezdecydowanie spiskowców, podejmuje się dokonać zamachu na cara. Przeszkadzają mu w tym własne lęki. Zostaje aresztowany i trafia do szpitala dla obłąkanych. Tu odwiedza go Doktor - Szatan, który pokazuje mu bezsens cierpienia dla ludzi.

Ostatnia scena, w której Kordian bierze udział, to scena na Placu Zamkowym. Ma się tu odbyć egzekucja Kordiana skazanego na śmierć za próbę zamachu na cara. W ostatniej chwili posłaniec przynosi ułaskawienie, ale nie wiadomo, czy uda mu się przerwać egzekucję. Tak kończy się pierwsza część trylogii.

Akt I – bohater werteryczny

Akt II – romantyczny podróżnik (St. James Park, Dover, willa włoska pod Rzymem, Watykan, Mont Blanc

Akt III – poeta-spiskowiec, bohater bajroniczny

Słowacki nawiązuje do „Dziadów cz.III” tyra je i mówi, że Mickiewicz pierdoli i w taki sposób nie odzyskają niepodległości; poezja powinna nawiązywać do działania, trzeba pokazywać chwalebne dzieje narodu.

e) Pan Tadeusz

Do rodzinnego domu przyjeżdża ze szkół w Wilnie na wakacje młody Tadeusz. Okazuje się, że Soplicowo, majątek jego opiekuna Sędziego Soplicy, jest pełne gości, którzy zjechali tu, aby uczestniczyć w procesie o stary zamek, niegdyś własność bogatego magnata Stolnika Horeszki. Proces toczy się między ostatnim krewnym Horeszki, Hrabią i Sędzią Soplicą.

Wieczorem Tadeusz bierze udział w uczcie, na której uwodzi go ciotka Telimena. Tadeusz myśli, że to ona jest śliczną dziewczyną, którą zaskoczył rankiem (Zosia mieszkała w pokoju Tadeusza w czasie jego nieobecności w dworku). O wdzięki Zosi stara się także nieco starszy od Tadeusza hrabia z rodu Horeszków. Następnego dnia okazuje się, że niedźwiedź opuścił matecznik i można na niego zapolować - wszystkich pochłaniają przygotowania do łowów na króla puszczy. Polowanie rozpoczyna się wczesnym rankiem. Nieco później w karczmie Jankiela pojawia się ksiądz Robak, który namawia okoliczną szlachtę, by zatroszczyła się o przygotowanie Litwy na przyjęcie wojsk Napoleona, który już się zbliża.

Myśliwi odnoszą sukces - niedźwiedź zostaje zabity. Wieczorem podczas kolejnej uczty wybucha spór między Soplicą a Hrabią. Zamiast ogólnie spodziewanej zgody, Hrabia zrywa porozumienie i postanawia przedłużyć proces i starać się o odzyskanie zrujnowanego zamku.

Agitacyjne działania Robaka wykorzystuje wierny sługa Horeszków - Gerwazy – który namawia zaścianek Dobrzyńskich do zajazdu na Soplicowo. Jeszcze tego samego dnia wieczorem Dobrzyńscy napadają na Soplicowo. Już rankiem okazuje się jednak, że to nie oni zwyciężyli w walce. Ktoś zawiadomił o bitwie stacjonujących w okolicy Rosjan, którzy pojmali szlachtę z Dobrzyna i rozpanoszyli się w Soplicowie. Na ratunek pospieszył Robak z przywódcą rodu Dobrzyńskich, Maćkiem nad Maćkami. Udało im się wyzwolić Dobrzyńskich a następnie pokonano Rosjan. Jeszcze tego samego wieczora po odbyciu spowiedzi i wyznaniu swoich win zmarł zraniony kulą w czasie bitwy z Rosjanami ksiądz Robak, który okazał się być Jackiem Soplicą.

Tymczasem młodzi żołnierze musieli uchodzić z majątku, bo groziło im aresztowanie. Byli wśród nich Tadeusz i Hrabia, którzy wyruszyli walczyć w Legionach Polskich. Po upływie roku ponownie pojawili się w dworku, tym razem jako legioniści, bohaterowie. W Soplicowie wydano ucztę na cześć polskich generałów służących pod dowództwem Napoleona. Odbyły się także zaręczyny Tadeusza i Zosi. Jacek Soplica został oficjalnie zrehabilitowany (miał na Litwie opinię zdrajcy narodowego, ponieważ z jego ręki zginął Stolnik Horeszko, zwolennik Konstytucji 3 maja).

+nowy typ bohatera – Jacek Soplica, przekracza dotychczasowy model bohatera romantycznego

+”Pan Tadeusz” to epopeja narodowa (dotyczy ważnych, przełomowych wydarzeń dla narodu polskiego; rozpoczyna się inwokacją; liczne porównania homeryckie, rozbudowane opisy; styl podniosły i patetyczny; gatunek synkretyczny; wielowątkowość; dynamiczne opisy scen batalistycznych; obecność bohatera zbiorowego – szlachta)

f) Nie-boska komedia

Główny bohater - Mąż - bierze ślub z kobietą, którą, jak mu się wydaje, kocha. Czuje się jednak poetą, pragnie tworzyć prawdziwą poezję. Żyje marzeniami, stąd tak łatwo szatanowi opętać jego duszę. Zsyła mu Dziewicę - będącą dla Męża uosobieniem żywej poezji, piękna. Porzuca zrozpaczoną Żonę i rusza z Dziewicą. Ta niemal doprowadza go do zguby. Ratuje go anioł. Mąż powraca do domu, ale okazuje się, że Żona umiera w szpitalu dla obłąkanych, a syn - Orcio - jest poetą (w dniu jego chrztu Żona „zaklęła go na poetę”). Dziecko jest słabe, wątłe, utrzymuje kontakt ze światem nadprzyrodzonym (widzi ducha matki), przewiduje przyszłość. Traci też stopniowo wzrok.

Tymczasem wybucha rewolucja, a Mąż, teraz już Hrabia Henryk staje na czele arystokracji, przeciw której walczą rewolucjoniści. Henryk wybiera się do ich obozu, aby poznać przeciwnika. Widzi, że rewolucjoniści to tak naprawdę ludzie, którzy marzą o życiu arystokracji. Chcą pieniędzy, żywności, chcą się bawić. Spotyka się także z przywódcą rewolucjonistów, Pankracym. Utwierdza się w przekonaniu, że rewolucjoniści nie proponują żadnych nowych idei. Ostatecznie Henryk ginie na polu walki. Przegrywa także Pankracy, który na gruzach starego świata chciał budować zupełnie nowe dzieło. Nad zrujnowanym przez rewolucjonistów światem panuje Chrystus - Zwycięzca, którego Pankracy widzi na moment przed śmiercią.

+frenezja romantyczna – upodobanie romantycznych poetów do obrazów zbrodni, szaleństwa, zezwierzęcenia ludzi, makabrycznych scen. W utworach frenetycznych bohaterowie ulegają nikczemnym podstępom oraz występuje ingerencja nikczemnych sił. Tutaj przedstawiony jest frenetyczny obraz rewolucji.

+”Nie-boska komedia” nie podejmuje tematu walki narodowowyzwoleńczej, skupia się na romantycznej poezji, rozrachunku i sprawach społecznych

+ I i II część to dramat rodzinny i dramat romantycznego poety; III i IV część to dramat społeczny, czyli konfrontacja dwóch grup społecznych, motyw rewolucji społecznej

g) Cierpienia Młodego Wertera

Powieść jest pisana w formie listów Wertera do przyjaciela. POWIEŚĆ EPISTOLARNA. Werter stał się bohaterem skandalu towarzyskiego, bo rozkochał w sobie dwie siostry, dlatego musiał opuścić miasteczko. Przybył do niewielkiej miejscowości Waldheim, gdzie poznał piękną Lottę. Okazała się ona miłością jego życia. Werter został zaproszony na bal i po drodze towarzystwo, w którym się znajdował, przyjechało po dziewczynę. Była w białej sukience i rozdzielała chleb wśród swego rodzeństwa. Werterowi wydała się aniołem. Zaczął coraz częściej bywać w jej domu. Lotta miała jednak narzeczonego, Alberta, który przebywał poza miasteczkiem. Niebawem miał wrócić. Werter przeżywał miłosne uniesienia, czuł, że Lotta to jego „dusza bliźniacza”.

Kiedy wrócił Albert, życie stało się dla Wertera nie do zniesienia. Postanowił opuścić Waldheim i pracować jako sekretarz pewnego posła. Okazał się on wyjątkowo uciążliwym człowiekiem - oschły i wiecznie niezadowolony z życia. W dodatku podczas jednego z przyjęć arystokracji Werter został wyproszony z towarzystwa, jako mieszczanin nie należący do wyższych sfer. Bardzo przeżył to upokorzenie. W międzyczasie dowiedział się o ślubie Lotty z Albertem. W końcu wrócił do Waldheim, uznając, że najlepiej się czuje w pobliżu Lotty. Było mu jednak coraz ciężej. Kilkakrotnie odwiedzał Lottę i Alberta, rozmawiał o samobójstwie, pożyczył od Alberta pistolety.

Pewnej nocy zastrzelił się, wcześniej listownie pożegnał się z Lottą.

+Utwór powstał w oparciu o wątki autobiograficzne Goethego.

+nowy typ bohatera – bohater Werteryczny

h) Faust – Johann Wolfgang Goethe

Faust jest mędrcem, studiował filozofię, medycynę, prawo, teologię. Nigdy nie zaznał jednak prawdziwej radości. Nie posiadał żadnego majątku, żył w poczuciu beznadziejności i pustki. Zaczął brzydzić się mądrością i wiedzą, stracił wiarę w potęgę umysłu i nauki. Faust jest bohaterem tragicznym.

Zakłada on pakt z diabłem, ma oddać swoją duszę diabłu po śmierci, on w zamian będzie służył Faustowi w poznaniu czym jest prawdziwe życie, radość, miłość. Służba Mefistofelesa będzie skończona, gdy Faust wypowie słowa „Chwilo trwaj – jesteś taka piękna”.

„Jam częścią tej siły, co zła pragnąć wiecznie czyni dobro” Faust w końcu odnajduje sen życia, wypowiada te słowa. Szczęście przynosi mu oddanie kawałka ziemi ludziom, by na nim budowali nowy, szczęśliwy świat, czuwając nieustannie, by żywioł morski nie wdarł się przez wał. Faust nie został potępiony bo jego zachwyt nie był okupiony wyrzeczeniem się dalszego doskonalenia się ludzkości i człowieka. Udaje mu się żyć życiem całej ludzkości i jej przyszłych pokoleń. Oddaje swoją wiedzę w służbę ludziom. Waga jego czynów, jego aktywność zostaje doceniona przez Boga, który nie dopuszcza do potępienia.