Socjalizacja - (Malewska) - to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określo­nego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas mieć nasze otoczenie społeczne

W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie:
• umiejętności, które leżą u podstaw wszelkich interakcji społecznych, tj. znajomość społecznie konstruowanych systemów znaczeń, zdol­ność rozumienia znaków, w tym języka oraz symboli; także umiejętność posługiwania się nimi
• normy i wzory zachowań; zarówno społecznie akceptowane i kul­turowo określone wzory zaspokajania biologicznych potrzeb i popędów (głodu, popędu seksualnego etc), jak i wzory reakcji emocjonalnych. Uczy się, jak zachowywać się w określonych sytuacjach i jak te sytuacje rozpo­znawać.

• wartości.

• umiejętność posługiwania się rozmaitymi przedmiotami, która jest konieczna do sprawnego funkcjonowania w danej cywilizacji, a nawet wręcz do przeżycia.

Ponadto w toku socjalizacji człowiek kształtuje swoją osobowość i określa własną tożsamość.

Mechanizmy socjalizacji:
1. Wzmacnianie - zachowania „właściwe" zostają nagrodzone i w ten sposób skojarzone z przyjemnością, niepożą­dane zaś - ukarane i skojarzone z przykrością.
2. naśladowanie. Widząc, jak wokół nas za­chowują się inni ludzie, zaczynamy zachowywać się podobnie.
3. Przekaz symboliczny.

Rodzaje socjalizacji:
- pierwotna - człowiek przechodzi ją w dzie­ciństwie i dzięki niej staje się członkiem społeczeństwa. czło­wiek uczy się abecadła społecznego (m.in. uczy się elementarnych wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych,; uczy się posługiwać językiem i gestem)
- wtórna - dotyczy jednostki, która ma już za sobą socjalizację pierwotną i zna w wersji wyniesionej z domu abecadło życia społeczne­go (socjalizacja wtórna uczy, jak się nim posługiwać, ważna część tej nauki zdobywana jest w szkole)

Kontrsocjalizacja – socjalizacja dewiacyjna – kultywowanie przeciwnych reguł niż te, którym podporządkowują się negatywne grupy odniesienia, czyli grupy, do których jednostka chce się zdystansować. W jej wyniku jednostka staje się taka, jakiej społeczeństwo nie chciałoby jej widzieć.

Resocjalizacja – proces modyfikacji osobowości jednostki społecznej w celu przystosowania jej do życia w danej zbiorowości; jej celem jest przemiana człowieka: wy­mazanie z jego świadomości dotychczasowych treści i wprowadzenie nowych; całkowite przekształcenie jego dotychczasowego obrazu świata oraz siebie samego; przebudowa osobowości i zmiana tożsamości.

Socjalizacja:
- antycypująca – proces aspirowania do pewnej grupy społecznej, do której jednostka chciałaby należeć, naśladowanie jej członków w zakresie norm i reguł, cech zewnętrznych, sposobów zachowania, a zwłaszcza sposobu i stylu życia.
- odwrotna – zjawisko wdrażania starszego pokolenia przez młodsze w nowe warunki kulturowe (np. styl życia, moda). Ma ono miejsce w chwili szybkiej zmiany kulturowej.

Osobowość – zorganizowanej struktury cech indywidualnych i sposo­bów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska //
* każdy człowiek ma własny sposób reagowania ruchowego i emocjo­nalnego; także określoną wyobraźnię i pamięć. Ma też właściwe sobie postawy, motywacje, dążenia i zainteresowania. Właściwy danemu czło­wiekowi sposób postrzegania samego siebie i tego, co go otacza, jego pragnienia, a także konflikty, jakie go dręczą, jego życie osobiste i we­wnętrzne oraz jego zachowania społeczne - wszystko to razem składa się na jego osobowość.

Typy osobowości:
- autorytarna - bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom, tendencja do surowego karania osób uznających normy odmienne od przyjętych przez daną osobę, podział świata na „swoich” i „obcych”, nietolerancja, sztywność rozumowania
- modalna - typ osobowości występujący najczęściej w danej populacji; może odnosić się do każdej zbiorowości, a nie tylko do takiej, która ma wspólną kulturę. Nie wyklucza też istnienia wielu różnych typów osobowości w obrębie jednej zbiorowości
- podstawowa - najważniejsze zna­czenie dla kształtowania się osobowości mają doświadczenia dzieciństwa; część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury i zharmonizo­wanych z jej instytucjami. Jest ona podłożem postaw uczuciowych i sys­temów wartości wspólnych dla członków danej zbiorowości. Stanowi ro­dzaj kanwy, na której tworzą się zindywidualizowane formy osobowości
- osobowość człowieka nowoczesnego - otwartość na nowe doświadczenia i łatwość akceptacji zmian, z czym wiąże się innowacyjność i gotowość podejmowania ryzyka, roz­budowana potrzeba osiągnięć, negowanie fatalizmu i przekonanie o moż­liwości zapanowania nad siłami przyrody; orientacja na teraźniejszość i przyszłość, aspiracje oświatowe i zawodowe, dążenie do zdobywania szerokich informacji, umiejętność kalkulowania i przewidywania, nasta­wienie liberalne i demokratyczne

2 typy osobowości:
- samosterowny - głównym kierunkiem rozwojowym człowieka jest samosterowna organizacja swego zachowania. Samosterowność nie jest cechą psychiczną jednostki, lecz stanem, ukazującym kierunek jej dążeń w określonym czasie i przestrzeni. // działalność człowieka wyznaczana jest nie przez czynniki zewnętrzne, lecz staje się podporządkowana własnym dążeniom
- konformistyczny – zgoda na realizację celów społecznych grupy przy pomocy społecznie uznawanych środków lub w szerszym znaczeniu realizacje norm społecznych i wartości danej grupy odniesienia. // podporządkowanie się wartościom, poglądom, zasadom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społ. Zmiana swojego zachowania w kierunku zgodnym z oczekiwaniami grupy.

Rolę społeczną określa się w odniesieniu do pozycji w dwojaki spo­sób:
1. to zespół praw i obo­wiązków związanych z daną pozycją
2. jest to schemat za­chowania związanego z pozycją, scenariusz pozycji, jej element dyna­miczny, zachowaniowy.

Podejście funkcjonalno-strukturalne - zaintereso­wanie rolami to zainteresowanie nimi jako czynnikami porządkującymi rzeczywistość społeczną i składnikami struktury społecznej.

Podejście interakcyjne - role społeczne są pojmowane nie jako coś gotowego i z zewnątrz narzucanego człowie­kowi, ale jako coś, co wciąż powstaje w procesach międzyosobniczych interakcji. Zwolennicy tego podejścia zwracają uwagę nie na to, jakie role są, ale na to, jak są odgrywane.

Osobo­wość człowieka ma wpływ na sposób odgrywania roli. Wpływ osobowości na role jest łatwo dostrzegalny i oczywisty. Mniej oczywista wydaje się zależność odwrotna. Psycholodzy wskazują, że człowiek, ucząc się ról, przyswaja je sobie jako część swojego ja i czyni je elementami struktury własnej osobowości. Różne badania empiryczne dowodzą nadto, że wpływ odgrywanych ról na osobowość jest silniejszy niż wpływ oso­bowości na role.
ja + rola społ. -> dobrze ja = rola społ. -> źle

Tożsamości osobista - świadomość włas­nej spójności w czasie i przestrzeni, w różnych okresach życia, w sytuacjach społecznych i pełnionych rolach, a także świadomość własnej od­rębności, indywidualności, niepowtarzalności. Granica między „ja” a „reszta ludzi”

Tożsamość społeczna - jest pochodną jej przynależności do różnych grup i kategorii społecznych. Tożsamość ta ma zarówno wy­miar subiektywny (poczucie tożsamości), jak i obiektywny (zaklasyfiko­wanie jednostki przez innych). . W przypadku poczucia tożsamości społecznej granica przebiega między „my" a „oni”.