Społeczeństwo ryzyka
Rozdział III
Pomimo wszystkich technicznych i gospodarczych rewolucji ostatnich 30 lat RELACJE nierówności między wielkimi grupami naszego społeczeństwa nie uległy istotnej zmianie
Nierówności straciły swoją społeczną ostrość (zyskały większe znaczenie i pojawiają się w innych kontekstach)
Efekt windy – społeczeństwo klasowe jest o jedno piętro wyżej (zarobki, wykształcenie, mobilność, prawo, nauka). W konsekwencji subkulturowe tożsamości i powiązania klasowe słabną albo zanikają. Równolegle przebiega proces indywidualizacji i dywersyfikacji położeń życiowych, który stawia pod znakiem zapytania rzeczywistą wartość modelu hierarchii i warstw społecznych.
Posiadanie materialnego standardu życia jest tylko jedną z wielu możliwości zmiany warunków ludzkiego bytowania przy niezmienionych nierównościach społecznych. Dopiero współdziałanie wielu czynników daje impuls do indywidualizacji, która wyzwala ludzi z tradycyjnych powiązań klasowych i czyni z nich, dzięki temu, że muszą zadbać o materialne podstawy bytu za pośrednictwem rynku pracy, aktorów ich własnych życiorysów.
Zanikanie granic klasowych – więcej pieniędzy i wolnego czasu koliduje z tabu, tradycyjnie uwarunkowanego klasowo lub rodzinnie. Pieniądz miesza na nowo kręgi społeczne i powoduje, że gubią się w masowej konsumpcji. Istnieją jeszcze miejsca, gdzie spotykają się tylko „pewni ludzie”, lecz mnożą się przestrzenie wspólne. Niewiele jest już atrybutów wyznaczających kulturę klasy (119)
Mobilność społeczna – indywidualizacja więzi rodzinnych, sąsiedzkich, koleżeńskich, ale też z kulturą i krajobrazem.
Większa aktywność zarobkowa kobiet -> wykształcenie, mobilność, dostrzeganie własnych interesów -> proces indywidualizacji w rodzinie.
Feminizacja wykształcenia -> nierówność społeczna stała się osobista -> niesprawiedliwość.
Karol Marks: „wyizolowana jednostka” – emancypacja i izolacja (prawo pracy – ruch robotniczy przeniesiony z ulicy do korytarzy urzędów; indywidualny przypadek). Kapitalizm bez klas – bez XIX i XX w. klas o charakterze stanowym, czyli bez klasy robotniczej. Jest możliwość nowych procesów tworzenia „klas”
Max Weber: rynkowo zapośredniczone środowisko społeczne -> odczarowanie świata, (efekt windy w dół – nadaje nowe znaczenia starym stanowym kryteriom wyboru; ukończenie studiów nie wystawcza – musi być uzupełnione zachowaniem, zdolnościami językowymi, lojalnością itp.)
Pojęcie ‘klasy’ nie może być stworzone wbrew temu, jak samo społeczeństwo siebie pojmuje, więc postaje podwójne znaczenie klas: społeczne i naukowe.
Warstwy- stadium przejściowe między klasami i klasyfikacjami
Różnice między warstwami pozostały takie same lub większe. Przełom historyczny zmienił położenia życiowe ludzi, ale ni e kategorii klas czy warstw – dawne dystanse społ. odtwarzają się na nowym poziomie.
Indywidualizacja nie neguje, lecz wyjaśnia specyfikę „nowego ubóstwa”. W warunkach indywidualizacji ludzie zostają obarczeni masowym bezrobociem jako osobistym losem. Stają się ofiarą społecznego bezrobocia już nie w sposób społecznie dostrzegalny, kolektywny, lecz typowy dla pewnej fazy życia. (137)
‘nowe ubóstwo’ -> np. rozwód (ukrycie)
Zamiana przyczyn zewnętrznych we własne winy i problemów systemu we własne nieudacznictwo
Scenariusze przyszłego rozwoju:
Koniec tradycyjnego społ. klasowego jest początkiem emancypacji klas z regionalnych i partykularnych ograniczeń. Detradycjonalizacji klas mogłaby w kapitalizmie państwa opiekuńczego odpowiadać modernizacja tworzenia się klas, poziom indywidualizacji powiązałaby na nowo społecznie i politycznie.
Krystalizuje się nowa przestrzeń powstawania więzi i konfliktów społ. To kształtowanie prywatnych stosunków społ., form życia i pracy, czyli nowe sieci powiązań, tożsamości i ruchów społecznych.
Zmiana systemu zatrudnienia z pełnego do płynnego, niepełnego.
Samooświecenie i samowyzwolenie jako realizowany przez siebie, praktyczny proces życiowy; obejmuje to także poszukiwanie nowych więzi społ. w rodzinie, pracy i polityce.
ROZDZIAŁ V
Analityczne wymiary indywidualizacji
Modernizacja prowadzi do potrójnej indywidualizacji: uwolnienie od historycznie danych, społecznych form i więzi (‘wymiar uwolnienia’), do utraty tradycyjnych przekonań dot. wiedzy o działaniu, wiary i panujących norm (‘wymiar odczarowania’) -> nowe rodzaje więzi (‘wym. kontrolny lub reintegracyjny’) -> uwolnienie, utrata stabilności, ponowna integracja
Jaki rodzaj reintegracji i kontroli związany jest z powstającymi indywidualnymi pozycjami
W miejsce stanów nie wchodzą już klasy społeczne, a miejsca więzi klasowych nie stanowi rodzina jako stabilny punkt odniesienia
Różnicowanie indywidualnych położeń, ale też wysoki poziom standaryzacji.
Nowy rodzaj układu – położenia indywidualne zależne od instytucji.
Instytucjonalizacja wzorów biografii – wejście i wyjście z systemu edukacji, podjęcie i rezygnacja z aktywności zawodowej, społeczno-polityczne wyznaczanie wieku emerytalnego.
jednostka jest wprawdzie uwolniona jest uwolniona od tradycyjnych więzi i źródeł zabezpieczenia bytu, musi za to wypełniać nakazy rynku pracy i roli konsumenta podlegając standaryzacjom i mechanizmom kontroli.
Indywidualizacja oznacza zależność od rynku we wszystkich dziedzinach życia, skazuje a zewnętrzne sterowanie i zewnętrzną standaryzację.
Instytucjonalne i narodowe granice w pewnym określonym sensie już nie obowiązują.
Podwójna społeczno – przestrzenna egzystencja (możemy „być w dwóch miejscach naraz” dzięki telewizji i dostarczanym informacjom.
formy spostrzegania stają się prywatne, a w perspektywie temporalnej – ahistoryczne; historia kurczy się do (wiecznej) teraźniejszości. Zmniejszają się też obszary, w których ceni się działanie podjęte wspólnie, a wzrastają presje, by samemu kształtować to działanie.
Samorefleksywne biografie – przekształcone z biogr. Wyznaczonych przez społeczeństwo w biografie tworzone przez same jednostki.
Obraz świata skoncentrowany na Ja.
W zindywidualizowanym społeczeństwie powstają nowe formy ryzyka osobistego, nowe postaci „przypisania winy”.
Zindywidualizowane biografie są z jednej strony w swoich strukturach związane z samokształtowaniem, z drugiej w pełni otwarte na wpływy zewnętrzne.