GŁÓWNE POJĘCIA DYDAKTYKI

Nauczanie – planowe, świadome, systematyczne współdziałanie nauczyciela i ucznia, polegające na wywołaniu określonych zmian w wiedzy, umiejętnościach, sprawnościach i nawykach uczniów ( w osobowości ucznia).

Uczenie się – działanie świadome, planowe i zamierzone, w toku którego cele, środki, metody, warunki kształcenia ustala sam uczący się podmiot.
Kształcenie – ogół zamierzonych planowych czynności i działań nauczania i uczenia się.

Samokształcenie – działanie świadome, samorzutne podmiotu, skierowane na samego siebie, którego środki, metody i warunki ustala sam przedmiot, które prowadzi do nabywania samego siebie. Jest procesem samorzutnym i dynamicznym czyli ciągłym, bo po osiągnięciu jednego celu sięgamy po następny.

Samouctwo - jest to samodzielne uzupełnianie własnego wykształcenia w przypadku gdy nie dopełniła tego szkołą ( brak dynamiki, douczenie – podstawa uzupełnienia wiedzy do egzaminów)

System dydaktyczny (model kształcenia, model działający )- to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia ( elementy: cel, podmiot, przedmiot, metody, środki, warunki i rezultaty

1.1. NAUCZANIE
to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości — pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Nabywając wiedzę o otaczającej go rzeczywistości uczeń staje się zdolny do podejmowania decyzji regulujących jego stosunek do tej rzeczywistości. Jednocześnie poznając liczne wartości moralne, estetyczne, społeczne i przeżywając je w procesie n. kształtuje swój stosunek do nich i tworzy własny system wartości. Tak szeroko rozumiane n. umożliwia uczniom nie tylko zdobycie wiadomości, umiejętności i nawyków oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań, lecz także ukształtowanie przekonań i postaw oraz trwałych\' dyspozycji do uczenia się.

1.2. UCZENIE SIĘ
to proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. U.s. jest jedną z podstawowych form działalności ludzi — prócz pracy, zabawy i działalności społeczno-kulturalnej. Istnieją różne teorie u.s., jak np. asocjacjonizm, teoria postaci, pawłowizm, operacjonizm; każda z nich ujmuje jakąś stronę tej bardzo zróżnicowanej formy działalności ludzi i zwierząt.

1.3.WYCHOWANIE
to całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka i przygotowujących go do życia w społeczeństwie. Określa się jako:- świadomy proces oddziaływania człowieka czyli system oddziaływań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych; - efekt tego procesu czyli zespół ukształtowanych cech.
Rodzaje wychowania:- naturalne samorzutne, dokonuje się dzięki uczestnictwu dzieci i młodzieży w życiu dorosłych,- organizowane świadomo i celowo na tle procesu wychowania naturalnego, - organizowane celowo w specjalnych instytucjach wychowawczych.
Obejmuje ono:- świadome i celowe oddziaływanie na jednostkę odpowiedzialnych za wychowanie osób;- system wychowania równoległego;- wysiłki człowieka nad kształtowaniem własnej osobowości.
Sfery wychowania: Wych. Umysłowe- działania kształcące i rozwijające aktywność umysłową, rozwój intelektualny, kształtowanie przekonań i postaw, rozwijanie zainteresowań, zachowań zdolności i uzdolnień; wych. Moralne- działania mające na celu ukształtowanie postaw moralnych i interpersonalnych, tak, aby tworzyły pewną całość, i były zgodne z przyjętymi normami społecznymi; wych. Estetyczne- wszystkie działania obejmujące swym zasięgiem sferę emocjonalną, uwrażliwienie człowieka; wych. Fizyczne- działania, które maja na celu podtrzymywania zdrowia, rozwijanie sprawności fizycznej oraz regenerowanie sił.

1.4.KSZTAŁCENIE
to ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. Rezultatem k. jest -> wykształcenie. Rozróżniamy k. ogólne, które sprzyja opanowaniu wiadomości i sprawności niezbędnych wszystkim obywatelom kraju, niezależnie od ich przyszłego zawodu, i k. specjalne, czyli zawodowe, zapewniające zdobycie kwalifikacji w zakresie jakiejś specjalności zawodowej.


1.5.SAMOKSZTAŁCENIE (samouctwo)
to osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują, osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często ich przewartościowania i doskonalenia. Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego. Proces samokształcenia rzadko występuje w postaci czystej, dość często natomiast bywa powiązany z pracą w szkole, z kształcenie korespondencyjnym czy wychowaniem równoległym. Pojęcie samokształcenia jest związane z pojęciem samouctwa, niektórzy pedagogowie utożsamiają te pojęcia, inni wiążą pojęcie samokształcenia ze zdobywaniem wykształcenia ogólnego lub z kształtowaniem własnej osobowości wg jakiegoś ideału, pojęcie samouctwa zaś – ze zdobywaniem wykształcenia zawodowego bądź z samodzielnym zdobywaniem wiedzy.

1.6.WYKSZTAŁCENIE
to rezultat procesu kształcenia i samokształcenia – zarówno w zakresie ogólnym, jak i specjalistycznym – obejmujący zasób opanowanej wiedzy w przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce oraz sprawności, zdolności i postawy, co umożliwia branie udziału w życiu społecznym i wykonywanie jakiegoś zawodu. W związku z ogólnym postępem demokratyzacji społeczeństw oraz postępem naukowo-technicznym następuje wzrost poziomu wykształcenia ogółu obywateli. W krajach rozwiniętych upowszechniono, więc wykształcenie na poziomie szkoły podstawowej, stopniowo zaczyna się upowszechniać wykształcenie na poziomie średnim, dające prawo ubiegania się o przyjęcie do szkół wyższych, rośnie również liczba osób uzyskujące wykształcenie wyższe.

 

Nowe Wychowanie

 

Nowe Wychowanie to ruch pedagogiczny zmierzający do odnowy szkoły i radykalnej zmiany w wychowaniu. Powstał na przełomie XIX/XX wieku do II wojny światowej na gruncie napięć politycznych, społecznych i gospodarczych.W  USA nazywano to PROGRESYWIZMEM, w Europie SZKOŁĄ NOWĄ lub SZKOŁĄ TWÓRCZĄ, w Rosji (Moskwa, Petersburg - Ośrodek Pedagogiki Eksperymentalnej)SWOBODNYM WYCHOWANIEM, w Niemczech PEDAGOGIKĄ REFORM.

Kolebką Nowego wychowania w Europie była Francja, rozwinął się również w Szwajcarii i Anglii. Ruch dotarł również na inne kontynenty. W Polsce ruch ten odbił się dość głośnym echem i rozwijał się w tym samym czasie co w Europie Zachodniej, ale miał odrębne uwarunkowania podziałem Polski między zaborców.W zaborze austriackim sytuacja oświatowa była nie najgorsza, w pruskim nastąpiła daleko posunięta germanizacja,a w rosyjskim panowało zacofanie, rusyfikacja i analfabetyzm.

 

Twórcy pedagogiki nowego wychowania w swoich założeniach odwoływali się do wiedzy psychologicznej Podłożem dla tego kierunku była pedagogika kultury. Nie była to tylko teoria, ale też praktyka. Powstawały szkoły, które spełniały wszystkie założenia pedagogów Nowego Wychowania. Ich głównymi założeniami było przeciwstawienie się rygorowi i formalizmowi dydaktycznemu obecnemu w szkole tradycyjnej. Zaczęto stawiać na podmiotowość ucznia w procesie wychowania i nauczania. Treści, metody i formy kształcenia były przystosowane do psychicznych cech uczniów, ich potrzeb i możliwości. Przedstawiciele Nowego Wychowania tacy jak np. Adolf Ferrier , Owidiusz Decroly , Edward Claparede sięgali w swych postulatach do dzieł tak wybitnych pedagogów jak Jan Jakub Russo (u którego dziecko rozwijało się w sposób naturalistyczny), Jan Amos Komeńskiego (który pisał o prawach dziecka i powszechności oświaty) , Henryk Pestalozzi (twórca zasad nauczania początkowego), Aktywizm Johna Deweya, Pragmatyzm Williama Jamesa, Henryka Bergsona i jego filozofię. Założenia tych nurtów pedagogicznych, z których skorzystała i na bazie których rozwinęła się pedagogika nowego wychowania to: wolność w wychowaniu; rozwój dziecka zgodny z naturą; uwzględnianie praw dziecka; podkreślenie indywidualności dziecka; koncentracja na osobowości dziecka; powszechność oświaty; zdobywanie wiedzy

ma się opierać na osobistym doświadczeniu; aby materiał był dobrze przyswojony musi zostać zinterioryzowany; uczenie się na drodze osobistych poszukiwań, a nie jako gotowe dawki wiedzy; proces wychowania ma prowadzić do aktywnego uczestniczenia jednostki

w życiu społecznym poprzez socjalizację; nacisk na ekspresję w wychowaniu i intuicję

w poznawaniu; wiara w twórcze siły, możliwości człowieka, akcentowanie jego kreatywności; poznawanie świata przez sztukę; rezygnacja ze schematyzmu.Bardzo krytycznie odnosili się do poglądów dziewiętnastowiecznych na temat dziecka, które było traktowane jako własność rodziców. Takie podejście do dzieci pozbawiało ich zupełnie praw. Okres dzieciństwa był traktowany jako czas przygotowania do dojrzałości. Pedagogika nowego wychowania sprzeciwiła

się takiemu przedmiotowemu traktowaniu dzieci i wysunęła postulaty dotyczące autonomii okresu dzieciństwa oraz osobowego podejścia do dzieci. Zaczęto kłaść nacisk

na indywidualne podejście do każdego ucznia, tak, aby mógł on w pełni rozwijać swoje zainteresowania i wyrażać swoje uczucia.

Pedagogika nowego wychowania wielką wagę przywiązywała do ekspresji. Ekspresja stała się główna metodą nauczania i wychowania w "szkołach reform", w "szkołach twórczych". Dzięki ekspresji rozwijała się u dzieci wyobraźnia, pogłębiała się ich sfera uczuć. Ekspresja wpływa na kształtowanie wrażliwości estetycznej, rozwija indywidualność, pomaga poznać świat, jest pomocna w komunikacji interpersonalnej, zwłaszcza u dzieci.

Wybitnym jej przedstawicielem był Jerzy Kerschensteiner. Był on teoretykiem pedagogiki kultury oraz teoretykiem "szkoły pracy".Natomiast na wzór zachodnich "szkół reform" Henryk Rowie założył "szkoły twórcze". Jako priorytet

w owych szkołach traktowano mówienie o byciu twórczym, byciu nadawcą, a nie tylko biernym słuchaczem, jak to było w szkołach o tradycjach intelektualistycznych. Wśród uczniów utrzymywano jednak nadal silną dyscyplinę.

Pedagodzy i psycholodzy zainteresowani nowym prądem wykorzystali pewne elementy z pedagogiki kultury i poszli nieco dalej.

Stworzono dla pedagogiki nowego wychowania całe zaplecze teoretyczne. Obejmowała ona również część praktyczną, polegającą na wprowadzaniu w życie założeń teoretycznych. W ten sposób powołano do istnienia specjalnego rodzaju szkoły nowego wychowania. Były one czymś w rodzaju żywego eksperymentu. Nazywały się "szkołami reform".

 

Porównanie dwóch szkół Johna Deweya i Jerzego Kerschensteinera

 

 

„Szkoła Pracy” Johna Deweya

 

Dewey John (1859-1952), amerykański filozof, psycholog i pedagog. Był inicjatorem koncepcji szkoły pracy w której uczniowie zdobywali wiedzę przez wykonywanie różnych prac rzemieślniczych.
Główne prace: Moje pedagogiczne credo (1897), Szkoła a społeczeństwo (1899), Jak myślimy (1910), Demokracja i wychowanie (1916), Problems of Men (1946).

Jest on głównym przedstawicielem tzw. „progresywizmu” , czyli ruchu „nowego wychowania” w pedagogice amerykańskiej.

Głównym założeniem pedagogiki Deweya jest rozróżnienie w procesie wychowawczym dwóch stron: psychologicznej i socjologicznej. Wychowanie można określić jako proces wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku albo jako pobudzenie wrodzonych sił dziecka przez wymogi społeczne sytuacji, w której dziecko się znalazło. Punktem wyjścia wszelkiego wychowania musi być strona psychologiczna: instynkty i siły wrodzone dziecka. Z drugiej strony wychowanie jest konieczną czynnością społeczną.

Dewey dostosowuje treść i metody pracy szkoły z jednej strony do właściwości i natury dziecka, z drugiej zaś strony pragnie, aby materiał nauczania wprowadzał dzieci w doświadczenia społeczeństwa, w jego tradycje i formy życia. Podstawą programu nauczania czyni Dewey zajęcia praktyczne typu rzemieślniczego w warsztatach i gospodarstwie domowym. Cofa się przy tym do wytwarzania narzędzi stosowanych w przeszłości i kolejno przechodzi do metod i maszyn współczesnych. Swoją teorię opiera bowiem na założeniu, że rozwój człowieka ( ontogenetyczny) jest analogiczny do rozwoju ludzkości ( filogenetycznego).

Zajęcia praktyczne były więc w szkole Deweya punktem wyjścia i osi, wokół której narastała stopniowo wiedza dzieci o rzeczywistości i zjawiskach przyrody, o historycznym rozwoju produkcji. Przez cały czas zainteresowanie ucznia wypływa tutaj z jego działalności i harmonijnie się z nią łączy. Ponieważ przed dzieckiem stają problemy i dziecko samodzielnie uczy się je rozwiązywać, rozwija się jego zdolność myślenia refleksyjnego.

Myślenie jest instrumentem skutecznego działania. Teza ta wyrażała podstawowe twierdzenie teorii poznania, którą Dewey nazwał instrumentalizmem – był on odmianą filozofii pragmatyzmu, która legła u podstaw jego „szkoły działania”.

Zasady celowego nauczania – zdaniem Deweya- muszą być zgodne z zasadami skutecznego myślenia. Zaś skuteczne myślenie jest myśleniem problemowym. Dydaktyka musi więc być zastosowaniem ogólnej teorii myślenia do pytania: jak uczyć?


Skuteczna metoda dydaktyczna według niego powinna przewidzieć i przeprowadzić ucznia w procesie nauczania przez następujące etapy:

- uświadomienie trudności: materiał nauczania musi odpowiadać aktualizującym się właśnie zainteresowaniom dziecka i musi rozbudzić w dziecku odczucie trudności i chęć usunięcia jej (rozwiązania problemu)

- orientację i lokalizację trudności (problemu)

- próby opanowania trudności, rozwiązania problemu przy pomocy pewnych hipotez (przypuszczeń) i odpowiedniego działania (eksperymentowania)

- rozumowanie jako uzgodnienie przypuszczeń (hipotez) z dotychczasowym doświadczeniem (wyprowadzenie wniosków)

- dalsze obserwacje i eksperyment sprawdzający, prowadzący, albo do przyjęcia, albo do obalenia przypuszczenia, a zarazem do zamknięcia problemu

Przy tym procesowi myślenia musi zawsze towarzyszyć odpowiednie działanie, powiązane z sytuacją problemową.

 

 

„Szkoła Pracy” Jerzego Kerschensteinera

 

Georg Kerschensteiner, niemiecki nauczyciel i działacz pedagogiczny, opracował koncepcję szkoły pracy. Praca w jego ujęciu była celem (przedmiotem nauczania) i środkiem nauczania, dzięki czemu szkoła mogła rozwijać aktywność dziecka, uspołeczniać je i wiązać wiedzę szkolną z życiem praktycznym. Kerschensteiner oparł swą myśl pedagogiczną na wierze w ideę państwową; jego zdaniem człowiek żyje tylko dla państwa. Tylko państwo dobrze urządzone zapewnić może człowiekowi prawidłowy rozwój kulturalny i moralny. Wychowanie powinno zatem wpajać obywatelom takie wartości, aby przez swoje działania zbliżali oni swoje państwo ku ideałowi. Wychowanie idące takim kierunkiem nazywać się może obywatelskim.

Według Kerschensteinera państwo pod względem kształcenia powinno każdemu zapewnić i dostarczyć środków (zarówno najuboższemu jak i temu, który może się kształcić wysoko), a szczególnie dbać o najzdolniejszych. Powinna istnieć drabina umożliwiająca przebycie drogi od rynsztoka do uniwersytetu.

Nauka obywatelska jest pożądanym w tym celu środkiem, ale niewystarczającym, można mieć bowiem wykształcenie społeczne i polityczne, czy wychowanie gospodarcze i techniczne, a nie być wychowanym w duchu obywatelskości oraz nie posiadać cnót obywatelskich. Cnoty te jak ofiarność, odpowiedzialność, liczenie się z potrzebami drugich powinny cechować wychowanie w ogóle. Budowa wewnętrzna szkoły, związków uczniowskich itd. musi uczyć młodzież służby społecznej; dobrowolnego podporządkowania się interesom zbiorowym. Trzeba nauczać, jak można w myśl zasad sprawiedliwości doprowadzać do uzgodnienia rozbieżne interesy, ujawniające się już w życiu małego światka szkolnego.

Młodzieniec wychodzący z tejże szkoły do życia publicznego, powinien w tym makrokosmosie funkcjonować kierując się w dalszym ciągu zasadami wpojonymi w młodych latach.

 

Zarówno Dewey, jak i Kerschensteiner uzasadniali swoją koncepcję szkoły pracy argumentami psychologicznymi, filozoficznymi i socjologicznymi. Z psychologicznego punktu widzenia za przebudową szkolnictwa na zasadach “szkoły przez pracę” miała przemawiać aktywność dziecka, jego praktyczne zainteresowania i aktywny charakter zainteresowań. W argumentacji filozoficznej Dewey opiera się na filozofii pragmatyzmu, Kerschensteiner odwołuje się do zadań “państwa prawa i kultury” jako najwyższej wartości. Kerschensteiner w argumentacji socjologicznej zwraca uwagę na uspołeczniający wpływ swobodnych wspólnot pracy, jakimi mają być “szkoły pracy” oraz na wychowawcze i państwowe znaczenie pracy zawodowej, dlatego w jego koncepcji wykształcenie ogólne nie jest ani wyższe, ani dostojniejsze od wykształcenia zawodowego. Zarówno koncepcja “szkoły pracy” Kerschensteinera, jak i koncepcja “szkoły działania” Deweya wywarły wielki wpływ na współczesne myślenie pedagogiczne i z kolei na inne koncepcje, zmierzające do reformowania lub ulepszania nauczania szkolnego. W tym czasie, kiedy się zjawiły, były one czymś zupełnie nowym, zawierały wiele trafnych spostrzeżeń empirycznych, były już wypróbowane w praktyce (w szkołach eksperymentalnych), były sugestywne i padały na podatny grunt (niezadowolenia ze starej szkoły),nic więc dziwnego, że je skwapliwie przyjmowano jako “objawienie” i wyraz postępu. Na niedocenianie przez “szkołę pracy” systematycznego kształcenia umysłowego nie zwracano uwagi, akcentowanie biologicznych podstaw wychowania (naturalność zainteresowań, wrodzoność uzdolnień, spontaniczność rozwoju) w okresie naturalistycznych koncepcji pedagogicznych nie raziło, tym bardziej, że podkreślone były społeczne momenty i społeczna funkcja wychowania.

GŁÓWNE IDEE NOWEGO WYCHOWANIA:

•         Postulat pajdocentryzmu - oparcie wychowania na naturalnych siłach tkwiących w samym wychowanku. Pedagogika wychodząca od dziecka, dziecko jest w centrum zainteresowania.

•         Krytyka pierwszoplanowości nauczyciela na rzecz wychowania wychodzącego od naturalnych potrzeb dziecka, oraz uwzględniająca jego fazy rozwoju,

•         Poszanowanie naturalnego temparozwoju każdego wychowanka bez sztucznego przyspieszania,

•         Akceptacja indywidualnych różnic i spontanicznej socjalizacji, czyli akceptacja wchodzenia dziecka w różne grupy rówieśnicze,

•         Aktywizm – wychowanie to proces aktywnego wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku,

PODSTAWOWE ZASADY PEDAGOGIKI NOWEGO WYCHOWANIA WEDŁUG A. FERRIERE :

•         Wybór odpowiedniego środowiska dla szkoły, miejsca w którym szkoła ma funkcjonować

•         Konieczność poznania cech indywidualnych dziecka i jego predyspozycji społecznych

•         Szkoła na miarę dziecka- dopasowanie treści, celów,metod form

•         Współpraca szkoły z rodziną i więź szkoły z życiem pozaszkolnym

•         Selekcja uczniów według kryteriów psychologicznych uwzględniających rozwój umysłowy, uzdolnienia zamiłowania

•         Dominacja zagadnień wychowawczych nad dydaktycznymi

•         Nauka oparta na aktywności dzieci, ich samodzielności i twórczości

•         Samorzutność organizowania się życia społecznego dzieci i młodzieży, szczególnie samorządności

•         Wspieranie wychowania estetycznego i moralnego w jego powiązaniach z codziennością

•         Koedukacja.

Krytyka pedagogiki nowego wychowania.

Główna krytyka założeń pedagogiki nowego wychowania dotyczyła przeakcentowania pewnych zasad: zbytniego nacisku na indywidualizm, zbyt mocnego zwrócenia się w stronę natury człowieka, przesadnego eksponowania ekspresji. Pomimo,

że pedagogika nowego wychowania wiele wniosła do dorobku pedagogicznego, nie zawsze przynosiła pozytywne efekty, gdyż popadała w skrajności. Efektem tego byli wychowankowie nowych szkół, którzy nie bardzo potrafili odnaleźć się w społeczeństwie.

Fascynacje założeniami pedagogiki nowego wychowania prowadziły do powstawania pedagogicznych autorskich programów,takich jak np. Celestyna Freineta jak również Rudolfa Sztajnera i pedagogiki Marii Montessori.