MAKROEKONOMIA - dział ekonomii zajmujący się badaniem sposobu działania gospodarki jako całości. Dotyczy:

1. Czynników określających poziom i wzrost produkcji ogółem w gospodarce w okresie krótkim i długim

2. Cykliczności rozwoju gospodarki, a zwłaszcza przyczyn cykli koniunkturalnych o antycyklicznej działalności państwa

3. Zatrudnienia i bezrobocia, a zwłaszcza przyczyn bezrobocia i sposobów jego zmniejszania

4. Ogólnego poziomu cen i tendencji inflacyjnych, ich przyczyn i polityki antyinflacyjnej państwa

5. Powiązań gospodarki z zagranicą, bilansu płatniczego kraju oraz kursów walutowych

6. Roli polityki gospodarczej państwa w procesach gospodarczych, a zwłaszcza znaczenia polityki fiskalnej i pieniężnej

GOSPODARKA RYNKOWA – charakteryzuje się dwiema zasadniczymi cechami:

1. Dominacją prywatnej własności czynników produkcji

2. Rynkową alokacją zasobów gospodarczych

W gospodarkach rozwiniętych wyróżniamy własność – kapitalistyczną, drobnotowarową i pracowniczą. Nazwa „gospodarka rynkowa” wziął się od nazwy regulatora i koordynatora procesów gospodarczych, czyli rynku. Jego najważniejszymi funkcjami są:

• Rynek dokonuje wyceny różnych dóbr;

• Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych;

• Rynek jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych

• Rynek umożliwia ustalenie się stanów równowagi w gospodarce;

• Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i mechanizmem dostosowania do niej potrzeb;

Z cechami gospodarki rynkowej związana jest również własność prywatna, która wiąże się ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej.

WŁASNOŚĆ – zbiór efektywnie wykorzystywanych (a nie tylko deklarowanych czy zapisanych w kodeksie lub konstytucji) uprawnień, inaczej praw własności, jakimi dany podmiot własności (właściciel) dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu (przedmiotu) własności. Na zbiór ten składają się:

1. Faktyczne korzystanie – w różnorodny sposób z obiektu własności (np. czerpanie dochodów)

2. Bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących wykorzystania tego obiektu, czyli w zarządzaniu nim

ASPEKT EKONOMICZNY – stosunek między ludźmi, który powstaje w związku z faktycznym i niekoniecznie odzwierciedlonym w przepisach prawa korzystaniem przez ludzi z wyników działalności gospodarczej oraz dysponowaniem (zarządzaniem itp.) czynnikami produkcji (zasoby naturalne, kapitał, praca ludzka)

ASPEKT PRAWNY – stosunek między osobą, a rzeczą, który polega na wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania tą rzeczą. Przedmiotem własności są tu więc rzeczy, a podmiotem własności osoby, przy czym nie muszą to być pojedynczy ludzie, chodzi bowiem o tzw. osoby prawne, którymi mogą być np. państwa, przedsiębiorstwa, gminy, miasta, uniwersytety.

Można wskazać 2 typy własności:

• Własność publiczna w tym państwowa i komunalna (jednostek samorządu terytorialnego)

• Własność prywatna występująca jako indywidualna, rodzinna i korporacyjna (akcyjna)

Wydziela się również własności:

• Grupowa (spółdzielcza)

• Mieszana, gdzie właścicielem może być np. państwo i inwestor

METODA SUMOWANIA PRODUKTÓW – polega na sumowaniu wartości dóbr i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. W Polsce zajmuje się tym Główny Urząd Statystyczny.

METODA SUMOWANIA DOCHODÓW – na dochody czynników produkcji składają się: płace, renty, procenty i zyski. Obliczanie PKB tą metodą polega na dodawaniu owych dochodów, powstających w procesie wytwarzania produktów w danym roku. $\mathbf{\text{PKB}}\mathbf{= \ }\sum_{}^{}{\mathbf{\text{warto}}\mathbf{s}\mathbf{\text{ci}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{dodanych}}\mathbf{=}\sum_{}^{}{\mathbf{\text{dochod}}\mathbf{o}\mathbf{w}\mathbf{\ }\mathbf{\text{czynnik}}\mathbf{o}\mathbf{w}\mathbf{\ }\mathbf{\text{produkcji}}}\mathbf{\ }}$

METODA SUMOWANIA WYDATKÓW – polega na sumowaniu wydatków na produkty finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują:

• Wydatki na krajowe produkty inwestycyjne (I_k)

• Wydatki rządowe na wytworzone w kraju finalne dobra i usługi, z wyłączeniem płatności transferowych (G_k)

• Wydatki zagranicy na krajowe produkty eksportowe (E_xk)

• Wydatki na produkty konsumpcyjne (czyli dobra i usługi) wytworzone w kraju (C_k

PKB= C_k+I_k+G_k+E_xk

CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO – ekonomiczne, polityczne, kulturowe, demograficzne, przyrodnicze:

1. Zatrudnienie

• Przyrost naturalny; otwartość gospodarki (migracje); aktywność zawodowa społeczeństwa; wysokość płacy realnej

1. Wydajność pracy

• Techniczne uzbrojenie pracy; system motywacyjny; umiejętności pracownika; kwalifikacje; doświadczenie

1. Wielkość majątku produkcyjnego

• Wynika z inwestycji realizowanych w przeszłości i wdrażanego typu postępu technicznego

• Rozwiązania inwestycyjne mogą mieć charakter: kapitałochłonne i praco oszczędne; pracochłonne i kapitałooszczędne

1. Produktywność – wynika ze stopnia zużycia środków stałych, skłonności do inwestowania i możliwości dostępu do wiedzy i technologii. Ważna jest zdolność do wprowadzenia usprawnień, modernizacji, oszczędności gospodarowania zasobami

2. Dostęp do zasobów naturalnych

BANK CENTRALNY – zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków, ma pozycję nadrzędną. Pełni funkcję:

1. Posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego

2. Pełni funkcję banku banków tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek

3. Pełni funkcję banku państwa tzn. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową

4. Stabilizuje rynki finansowe tzn. występuje jako „kredytodawca ostatniej instancji” – wspomaga pożyczkami banki i inne instytucje finansowe w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności całego systemu finansowego państwa

5. Współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

Bank centralny realizując przyjętą politykę gospodarczą przy pomocy określonych prawem narzędzi wpływa na wielkość strumieni pieniądza w gospodarce

1. STOPA REZERWY OBOWIĄZKOWEJ – na poziomie ok. 2,5% oznacza, że ze 100 jednostek depozytu kwota równa 2,5% pozostaje jako gotówka w banku operacyjnym lub jest zdeponowana w banku centralnym

2. POLITYKA STÓP PROCENTOWYCH – bank centralny może udzielać kredytów bankom komercyjnym np. kredyt redyskontowy, lombardowy, preferencyjny. W zależności od kosztu tego kredytu w swoją marżę kredytową budują banki komercyjne

• Kredyt redyskontowy – jest udzielany pod weksle przyjmowane przez banki komercyjne

• Weksel to papier wartościowy – bezwarunkowe wezwanie do zapłaty. Jest wystawiany np. jako zabezpieczenie

1. OPERACJE OTWARTEGO RYNKU – bank centralny emituje dłużne papiery wartościowe (obligacje) i jeśli ich oprocentowanie jest korzystniejsze od przyjętego dla lokat w bankach komercyjnych, ściąga w ten sposób pieniądz z obrotu gospodarczego. Wskazane działania wpływają na ilość pieniądza w obiegu, co ma znaczenie w odniesieniu do inflacji i pobudzania aktywności gospodarczego. Bank centralny realizuje takie funkcje jak:

1. Bank banków

2. Bank emisyjny – decydujący bezpośrednio o systemie pieniądza i ilości gotówki

3. Banka państwa – zajmuje się obszarem finansów publicznych

Banki komercyjne zgodnie z prawem bankowym są jednostkami wyposażonymi w uprawnienie do przyjmowania obecnego kapitału i wykorzystywania go dla udzielenia kredytów, Banki te realizują czynności:

1. Czynności aktywne (dochodotwórcze):

• Udzielanie kredytów i pożyczek

• Obrót papierami wartościowymi (bank jest instytucją uczestniczącą w obrocie giełdowym)

• Utrzymywanie skrytek, sejfów, przechowywanie wartości

1. Czynności pasywne

2. Czynności usługowe (pośredniczące)

• Prowadzenie rachunków klienta

• udzielanie gwarancji (np. kursu walutowego)

• Dokonywanie rozliczeń

• Doradztwo finansowe

• Emisja papierów wartościowych na zlecenie klienta

• Factoring, czyli obrót należnościami

• Leasing, czyli finansowanie leasingobiorcy

Banki komercyjne mogą działać jako spółki akcyjne, spółdzielnie, podmioty zagraniczne, banki państwowe, przy czym muszą spełniać wymogi kapitału, płynności finansowej, bezpieczeństwa od strony rzeczowej, kwalifikacji rządu.

DEFICYT BUDŻETOWY – występuje , jeśli wydatki są wyższe niż wpływy, sposobem wypełnienie deficytu jest:

• Zaciąganie długu publicznego (obligacje to papier pożyczkowy, długoterminowy; emitent zobowiązuje się do wykupu papierów w umówionym czasie łącznie z odsetkami)

• Inny sposób to zaciąganie kredytów i pożyczek krajowych i zagranicznych

• Ograniczenie wydatków np., zamrażając wynagrodzenia pracowników sfery budżetowej

• Zwiększenie podatków np. akcyza

• Zniesienie ulg w podatku dochodowym

NEGATYWNE SKUTKI INFLACJI:

• Obniżenie siły nabywczej pieniądza waluty (społeczeństwa)

• Ograniczenie skłonności do inwestowania ze względu na nieprzewidywalność wyniku

• Ograniczenie opłacalności handlu zagranicznego

• Obniżenie opłacalności produkcji, czyli zysku przedsiębiorstwa

• Niechęć banków do udzielania kredytów, ze względu na trudność w oszacowaniu ich oprocentowania

INFLACJA JAWNA – objawia się wzrostem cen rynkowych, występuje w krajach o gospodarce rynkowej, gdzie ceny kształtują się pod wpływem ścierania się popytu z podażą

INFLACJA TŁUMIONA - inflacja, którą charakteryzują przymusowe oszczędności wywołane niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu. Wzrost cen jest tłumiony odgórnie.

Inflacja ukryta różni się od inflacji jawnej tym, że trudności z nabyciem produktów nie są spowodowane wzrostem ich cen, lecz brakiem towarów w sklepach i niemożliwością ich zakupu. Jest to zjawisko dość powszechne w krajach centralnie kierowanych, w których ceny były ustalone przez państwo i zjawisko wzrostu cen i inflacji jawnej nie występował tak jak w krajach wolnorynkowych.

BEZROBOCIE – to sytuacja nierównowagi na rynku pracy, gdzie oferta miejsc pracy (popyt na pracę) jest niewystarczająca w stosunku do podaży pracy. Bezrobocie naturalne składa się na:

• Bezrobocie naturalne – gdy osoby zdolne do pracy z określonych powodów powstrzymują się przed aktywnością zawodową

• Bezrobocie sezonowe

• Bezrobocie frykcyjne (przejściowe) wynika ono z opóźnień w przepływie informacji między poszukującym pracy i przedsiębiorcą (krótkotrwałe)

• Bezrobocie strukturalne – będące następstwem likwidacji nieefektywnych obszarów gospodarki, gdy równocześnie nie stwarza się nowych miejsc pracy

RYNEK PRACY – rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej. Rynek pracy w znaczeniu ogólnym składa się pojedynczych rynków pracy, dotyczących siły roboczej o określonych kwalifikacjach. Na każdym z tych rynków czynnikiem równoważącym popyt i podaż pracy jest płaca równowagi, której poziom jest zróżnicowany.

NEGOCJACJE -  to dwustronny proces komunikowania się, którego celem jest osiągnięcie porozumienia, gdy przynajmniej jedna strona nie zgadza się z daną opinią lub z danym rozwiązaniem sytuacji. Negocjacje to sposób porozumienia się w celu rozwiązania konfliktu oraz dojścia do porozumienia obydwu stron, proces wzajemnego poszukiwania takiego rozwiązania, które satysfakcjonowałoby zaangażowane w konflikt strony.

ROZWÓJ SPOŁECZNO – EKONOMICZNY - odzwierciedla zmiany jakościowe i ilościowe, które obserwuje się w życiu kulturowym, gospodarczym, społecznym w modelu funkcjonowania gospodarki osiągania zrównoważonego tempa rozwoju gospodarczego. Wzrost ten obserwuje się zazwyczaj w układzie rok do roku porównując wielkość osiąganej produkcji. Podstawową miarą, którą posługują się współczesne gospodarki jest PKB. Aby ustawić poziom PKB stosuje się trzy metody: sumowania wartości produktów finalnych, sumowania wydatków, sumowania dochodów.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) – jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

PRODUKT NARODOWY NETTO (PNN) – jest to produkt narodowy brutto pomniejszony o koszty amortyzacji (zużycia kapitału). Jest miarą sensowniejszą niż PNB, ale rzadziej stosowaną ze względu na trudności w oszacowaniu kosztów amortyzacji. Ponadto w okresach jednorocznych zmiany PNB i PNN są mniej więcej równoległe.