Układ rozrodczy samiczy ptaków

Budowa anatomiczna:

• tylko jeden, zazwyczaj lewy jajnik; drugi jajnik uwsteczniony

• jeden jajowód, drugi uwsteczniony

• końcowym odcinkiem układu rozrodczego jest kloaka

Budowa jajnika

• lewy jajnik znajduje się pod lewą nerką, sąsiaduje z lewym płucem;

• podwieszony na dobrze unaczynionej krezce;

• u pisklęcia jajnik ma postać wydłużonej taśmy, z czasem przybiera kształt groniasty (liczne pęcherzyki jajnikowe przypominające grona);

• jajnik kury charakteryzuje ogromna liczba komórek jajowych; początkowo jest ich kilka milionów; większość z nich ulega atrezji i w jajniku dorosłej kury pozostaje ich około1500;

• w jajniku można wyróżnić obwodowo część korową, zawierającą pęcherzyki z jajami oraz rdzenną, bogatą w naczynia krwionośne;

• jajnik jest bardzo dobrze zaopatrzony w krew; tętnica jajnikowa występuje czasem jako bezpośrednie odgałęzienie aorty;

• jajnik od zewnątrz pokryty jest nabłonkiem płciowym i błoną białawą;

Budowa pęcherzyków jajnikowych

• leżą w części korowej jajnika, największe zawieszone na szypułach z tkanki łącznej,

• schemat budowy ściany pęcherzyków jajnikowych częściowo podobny występującego u ssaków - wyróżnia się takie same warstwy;

• nie występuje jama i płyn pęcherzykowy;

• komórka jajowa wypełnia cały pęcherzyk;

• po owulacji nie tworzy się ciałko żółte;

• błona okołożółtkowa (w dużych pęcherzykach jajnikowych);

• warstwa ziarnista - jedna warstwa komórek:

  • sześciennych – pęcherzyki małe i średnie

  • cylindrycznych i sześciennych (układ wielorzędowy) – pęcherzyki duże

• osłonka wewnętrzna pęcherzyka – słabo wykształcona, zawiera komórki wrzecionowate,

• osłonka zewnętrzna pęcherzyka – bardzo dobrze rozwinięta, zawiera komórki jasne – luteinowe, włókna kolagenowe, naczynia krwionośne

Jajowód

• dochodzi w nim do zapłodnienia komórki jajowej, jak i wytworzenia jej osłonek (powstaje jajo);

• jego długość jest zmienna; w stanie spoczynku u kury wynosi ok. 10-30 cm podczas gdy w okresie nieśności ok. 60-70 cm;

• jajowód od zewnątrz okryty jest błoną surowiczą;

• dobrze rozwinięta błona mięśniowa; włókna mięśniowe w początkowej długości jajowodu tworzą strukturę kraty, która w dalszej części (od gruczołu skorupkowego) przechodzi w dwie warstwy – okrężną i podłużną;

• błonę śluzową wyścieła nabłonek cylindryczny lub wielorzędowy z komórkami urzęsionymi i wydzielniczymi;

• w blaszce właściwej błony śluzowej występują gruczoły, różnie zbudowane w zależności od odcinka jajowodu

• błona śluzowa tworzy różnej wysokości fałdy

• ujście jajowodu znajduje się w steku

W jajowodzie ptaków można wyróżnić pięć odcinków o odmiennej budowie i funkcji:

• lejek,

• część wielką (magnum),

• cieśń,

• część maciczna (gruczoł skorupkowy),

• część pochwową.

Lejek jajowodu

• długość u kury około 7-9 cm,

• cienkościenny;

• wysłany nabłonkiem cylindrycznym (wielorzędowym):

  • komórki z migawkami

  • komórki gruczołowe wydzielające śluz;

• brak gruczołów w błonie śluzowej;

• dochodzi w nim do zapłodnienia komórki jajowej;

Część główna (wielka) jajowodu

• długość u kury to około 30-40 cm;

• miejsce wytwarzania białka jaja; dlatego bywa nazywana częścią białkową;

• wysłany nabłonkiem jednowarstwowym (dwurzędowym) – komórki urzęsione i śluzowe

• w obrębie błony śluzowej występują liczne gruczoły cewkowe;

• wyróżnia się 3 stany funkcjonalne gruczołów: aktywnego wydzielania, spoczynku i regeneracji

Cieśń jajowodu

• długość u kury około 9-10 cm;

• w tym odcinku wytwarzana jest niewielka ilość białka i osłonka pergaminowa; na tępym końcu jaja osłonka ta rozdziela się i tworzy komorę powietrzną

• wysłany nabłonkiem migawkowym wielorzędowym urzęsionym (zawiera komórki wydzielnicze);

• w obrębie błony śluzowej występują liczne gruczoły cewkowe,

Odcinek maciczny

• inaczej nazywany gruczołem skorupkowym;

• długość u kury około 8-9 cm; szerokie światło;

• nabłonek wielorzędowy;

• błona śluzowa zawiera liczne pojedyncze gruczoły cewkowe, zbudowane z komórek o słabszej barwliwości niż w poprzedzających odcinkach;

• miejsce powstawania skorupy wapiennej jaja;

Odcinek pochwowy

• u kury około 6-8 cm;

• przesuwa wykształcone jajo do steku;

• jest miejscem magazynowania nasienia;

• błona śluzowa zawiera małe cewkowate gruczoły - gruczoły przechowujące nasienie.

• dobrze rozwinięta błona mięśniowa;

• błona śluzowa wytwarza liczne długie fałdy pierwotne i wtórne;

• nabłonek wielorzędowy urzęsiony;

Układ rozrodczy samczy ptaków

Budowa anatomiczna:

• parzyste jądra

• parzyste najądrza

• parzyste nasieniowody

• prącie

• brak gruczołów płciowych dodatkowych

Jądra

• ptaki nie mają moszny, jądra rozwijają się i pozostają w jamie ciała;

• lewe jądro często większe od prawego (u perliczki nawet trzykrotnie);

• otoczone torebką łącznotkankową, brak przegród i śródjądrza, nie można wyróżnić płacików;

• składają się z anastomozujących ze sobą kanalików nasieniotwórczych

• pomiędzy kanalikami występują naczynia krwionośne, fibroblasty i specyficzne komórki śródmiąższowe

• w świetle kanalików nasiennych występują tak jak u ssaków spermatogonia, spermatocyty I i II rzędu, spermatydy, plemniki oraz komórki podporowe

Najądrze

• uwidacznia się w okresie godowym (toki);

• jest słabo rozwinięte, dlatego też produkcja jak i przechowywanie plemników odbywa się u ptaków w jądrach;

Nasieniowody

• są długie i wężykowato spętlone;

• biegną bocznie od moczowodów wzdłuż kręgosłupa;

• uchodzą w kloace na tzw. brodawce nasieniowodu w urodeum;

• w ścianie urodeum występują gruczoły cewkowe;

• błona mięśniowa dobrze rozwinięta, co umożliwia przesuwanie nasienia w kierunku narządu kopulacyjnego;

Prącie

• różnie zbudowane u różnych gatunków ptaków; u wielu gatunków jest zredukowane;

• jest fałdem dolnej ściany tylnego końca steku;

• prącie jest wysuwane ze steku przez specjalne mięśnie

• podczas kopulacji na powierzchni prącia tworzy się rynienka, którą spływa nasienie;

• mechanizm wzwodu jest podobny jak u ssaków, z tym że ciało jamiste wypełnia się limfą, nie krwią;