WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII WYKŁADY

WYKŁAD I.

Historia psychologii:

1. Okres 1 – refleksje filozoficzne; Józef pastuszko analizuje rozwój myśli psychologicznej na podstawie refleksji przednaukowych – nazywa to etapem psychologii popularnej, początkami psychologii. Pierwsze próby odkrywania mechanizmów kierujących człowiekiem; czas mitów, legend, eposów

2. Okres 2 – okres poszukiwania początków wszechrzeczy i pratworzywa. Filozofowie stawiają Sb pytanie o wspólny mianownik dla wszystkiego co jest w świecie, czy jest wspólny pierwiastek dla wszystkiego, obecny we wszystkim

3. Okres 3 – poszukiwania natury wszechrzeczy – pytanie stawiane przez filozofów: czy można opisać złożoną rzeczywistość za pomocą praw (np.: liczby) – ok V, VI w pne

4. Okres 4 – nurt pluralizmu – próba opisania świata i wszechrzeczy za pomocą 2 pierwiastków np.: duch i ogień, koncepcja Heraklita; IV-V w.pne

5. IV w p.n.e. – koncepcje skupione na człowieku i jego oryginalności i wyjątkowości np.: myśl Sokratesa, stoików, epikurejczyków; refleksja o cnotach, dobrym życiu itd.; sens i cel życia

6. Przełom III i IV w p.n.e. – Platon – lata 427 – 347 p.n.e. – był on filozofem; koncepcja duszy – niezwykła, pisał: dusza jest rzeczywistością autonomiczną, niezależną od ciała. Stanem idealnym w duszy jest harmonia, czyli – im niższe piętro tym silniejsze popędy (związane ze zwierzętami), im wyższe to potrzeby duchowe (nieobecne w świecie zwierząt)

7. Arystoteles – uczeń Platona – 446 – 386r. p.n.e. „Traktat o duszy” („de anima”); opisuje w nim właściwości duszy, charakteryzuje warstwy i piętra. Zdefiniował psychologię jako szczególną naukę; koncepcja duszy (wielopoziomowa) i psychologii (używał terminu „nauka o duszy”)

Rozwój psychologii:

Dusza Świadomość/procesy psychiczne Psychologia procesów

(Arystoteles) (zajmowanie „duszą” w sensie naukowym poznawczych/ świadomości

(I nurt) Dusza zostawiona teologom)

II. nurt - W filozofii pojawił się później funkcjonalizm : (równolegle do świadomości) – na gruncie Darwina – psychologia jako nauka empiryczna ( cos do zmierzenia, zbadania itd.)

Zachowanie aktywność człowieka

(zaproponowano jako przedmiot (mówiono że to o czym się myśli jest nie do zbadania,

Psychologii) a zachowanie widać)

Humanistyczne czy przyrodnicze:

Korzenie ma humanistyczne, a późniejsze koncepcje przyrodnicze. Dzisiejsza psychologia jest nauką humanistyczno-przyrodniczą.

Kolejny dylemat współczesnej psychologii :

dusza ciało ; jesteśmy i tym i tym; psychologia pokazuje wzajemne oddziaływanie duszy i ciała na Sb.

Kierunki współczesnej psychologii:

1. psychoanaliza – Z. Freud; osadzona w naukach przyrodniczych

2. psychologia humanistyczna – osadzona w naukach humanistycznych

Współczesne definicje psychologii:

1. Jako nauka o zachowaniu człowieka i innych zwierząt (E. Hilgard – behawiorysta) – przedmiotem jest zachowanie nieróżniące się od zwierząt , te same mechanizmy

2. Jako nauka o świadomości, będącej odzwierciedleniem rzeczywistości zewnętrznej człowieka (procesy psychiczne) - świadomość tworzy obraz rzeczywistości, tworzy z nią kontakt, niezbędną funkcję życia

3. jako nauka o czynnościach człowieka i człowieku jako podmiocie (Tomaszewski) – łączy nurty; czynność – zachowanie ukierunkowane na cel i człowiek, który go realizuje; te odróżnienia ludzi od zwierząt, które kierują się tylko instynktami; wykraczamy poza homeostazę

Działy psychologii

1. Kliniczna - zaburzenia człowieka (psychopatologia)

2. Rozwoju – od poczęcia do śmierci

3. Wychowania – procesy wychowawcze

4. Rodziny (małżeństwa, rodziny)

5. Zdrowia (psychoterapia) – refleksje o zdrowiu, perspektywie psychosomatycznej

6. Psychoterapia (poradnictwo psychologiczne) – długoterminowe prace nad pacjentem

7. Różnic indywidualnych – indywidualne zróżnicowanie (np.: płeć, temperament, zdolności)

8. Ogólna – nauka normatywna, całość zjawisk psychologicznych pod względem wspólnoty

9. Pracy – ergonomia, motywacja

10. Organizacji i zarządzania – grupą, zespołami, role liderów

11. Sportu

12. Transportu

13. Psychiatria – dział pokrewny

14. Eksperymentalna – pomiar właściwości przez eksperyment

15. Społeczna – człowiek w relacjach, oddziaływanie więzi, autoprezentacje, manipulacje

16. Psychoprofilaktyka – grupy zagrożone wykluczeniem (diagnoza, wsparcie)

Dyscypliny i pogranicza psychologii i innych dziedzin

• Psychosomatyka

• Psychofizjologia

• Psychofarmakologia – wpływ leków

• Psycholingwistyka

• Neuropsychologia

WYKŁAD II

Szkoły i kierunki współczesnej psychologii:

Szkoła psychologiczna – grupa badaczy podzielających poglądy co do przedmiotu psychologii, jej celu oraz metod badawczych, najczęściej skupionych wokół jednego ośrodka (np. strukturalizm)

Kierunek/nurt psychologiczny – grupa koncepcji psychologicznych opierająca się na wspólnych fundamentalnych założeniach (np. funkcjonalizm)

T. Tomaszewski klasyfikuje je w dwóch kategoriach:

• XIX w. – psychologia klasyczna (stara szkoła psychologii) – obejmuje te koncepcje które są ogniwem łączącym między filozofią i naukami przyrodniczymi ze współczesna psychologią; są to koncepcje pozostające pod silnym wpływem paradygmatu

• XX i XXI w. – psychologia współczesna

STRUKTURALIZM

• Przedmiot – świadomość

• Metoda – introspekcja

• Na czele z Wilhelmem Wundtem („ojciec psychologii nowożytnej”); założył uniwersytet w Lipsku, w nim zidentyfikował psychologie jako naukę o świadomości.

• Badania wyobrazili Sb jako analizę elementów składowych świadomości

• Cel: poznanie elementarnych czastek budujących świadomość

• Wundt zaproponował nowa metodę badania świadomości – introspekcję – bezpośrednie badanie zjawisk świadomości przez rozpoznawanie rzeczy i opisywanie wrażeń z nimi związanych, rozbicie świadomości na elementy nie tłumaczy jej złożoności

• W kolejnych latach zaproponował koncepcję syntezy twórczej – złożone zjawiska świadomości nie są jedynie sumą elementów – czymś więcej niż sumą wyrażeń – zjawiska ulegają przeobrażeniom, w wyniku których mają inny charakter i sens niż prosta suma elementów (np. 2+2=5) – psychologia elementów/atomistyczna

• W 1879 r. Wundt zakłada laboratorium psychologiczne; potwierdzenie ze psych. stała się nauką samodzielną, niezależną

• Uczniem Wundta był Titchener – doskonalił introspekcję (introspekcja pytaniowa, eksperymentalna, z przypomnienia) – wrażenia są inne u każdego – jej słabością jest niesprawdzalność sądów z introspekcji – Wundt mimo to zaproponował przeprowadzenie introspekcji na dużej liczbie osób i założenie, żeby potwierdzić sądy introspekcyjne za pomocą twardych, niemierzalnych dowodó

FUNKCJONALIZM

• Przedmiot : świadomość, ujmowana w perspektywie jej funkcji

• Metoda: obserwacja i eksperyment

• Przedstawiciele: W. James, John Dewey – krąg amerykański

• Ukierunkowywał wszystkie badania na praktykę, zastosowanie (pragmatyzm – funkcje psychiki, obserwacja), silny wpływ teorii ewolucji Darwina, tendencje powszechne, wspólne wszystkim, człowiek jest przedstawicielem gatunku homo sapiens

W. JAMES

• Koncepcja strumienia świadomości

• Wyszedł z założenia że realnie istnieje żywy strumień ludzkiej świadomości

• Elementy to :

• zmienność zjawisk świadomości,

• ciągłość (nie ma przerw w świadomości, a jak są to patologiczne),

• ma charakter indywidualny,

• strukturę czasową (świadomość ludzka uwzględnia przeszłość, teraźniejszość i przyszłość),

• logiczną (zjawiska świadomości są powiązane w zrozumiałe i łączące się ze Sb całości),

• przestrzenną (figura i tło)

J. DEWEY

• koncepcja myślenia problemowego i doświadczenia

• zwrócił uwagę na funkcję myślenia i podejmowania decyzji, zainteresowało go, czemu służył proces myślenia i czemu myśleniu trzeba przypisać dużą uwagę (po co myślenie)

• odpowiedział że każde nowe zadanie/sytuacja, są postrzegane przez podmiot jako problem wymagający ustosunkowania się, rozwiązania lub jakiegoś dostosowania zachowania.

• Myślenie jest funkcja która umożliwia wykorzystanie posiadanej wiedzy i doświadczenia do rozwiązania dostrzeganego problemu – myślenie problemowe

• Koncepcja doświadczenia – to całokształt wiedzy o sobie i świecie nabytej w toku życia; doświadczenie to proces rozwoju i wzrostu; zdobywanie doświadczenia odbywa się zarówno z inicjatywy samego podmiotu jak i poprzez realizacje zadań w toku życia

ASOCJACJONIZM

• Przedmiot: świadomość (w perspektywie dynamiki tworzenia się złożonych zjawisk świadomości – jak z prostych elementów powstają tak złożone zjawiska jak myśli, sądy, poglądy itp.) Łączenie się zjawisk nazwali asocjacjonizmem

• Jeżeli jest pobudzony w mózgu obszar A, i niewiele później zostaje pobudzony obszar B, nawet i C, to dochodzi do takiego połączenia, że jeżeli zostają aktywowane, to po kilku powtórzeniach, jeśli aktywuje się C, to będzie się aktywował A i B. Torowanie dróg nerwowych – „przetarcie” tych szlaków i ułatwienie aktywowania pomiędzy A, B i C.

• Główny asocjacjonista – E. Thorndeke

WYKŁAD III

G.Weber i T.Fechner

• Psychologowie eksperymentalni, psychofizycy

• Zainteresowania to relacja między bodźcem a subiektywnym wrażeniem, które tenże bodziec wywołuje

• Interesowało ich to, w jaki sposób odbieramy bodźce

• Postawili Sb pytania badawcze:

• jaka jest najmniejsza wielkość bodźca, aby został on zarejestrowany (próg bodźca);

• jaka jest minimalna różnica między bodźcami, aby została ona zarejestrowana ;

• zależność między subiektywnym wrażeniem a wielkością bodźca nie jest wartością liniową; rodzaj wrażenie jest zależny od kwadratu wielkości

wielkość Okazało się że:

bodźca - jest możliwe badanie subiektywnych wrażeń jakie wywołują zewnętrzne

obiektywne obiekty;

- jest możliwy pomiar

sub. odczucie - pomiar jest możliwy z wykorzystaniem liczb i relacji ujętych matematycznie

PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA

XX w. rozwinęły się dwa najważniejsze kierunki psychologii na dwóch kontynentach:

• behawioryzm ( w USA)

• psychoanaliza (Europa)

BEHAWIORYZM

• nazywany często psychologią amerykańską, zachowania lub uczenia się

• J. Watson – dał początek temu kierunkowi w 1913 r wystąpieniem pt.: „Psychologia widziana oczami behawiorysty”

• Był inteligentny i bystry : „Dajcie mi tuzin, zdrowych noworodków, a uczynię z nich kogo chcecie”;

• Założenia Watsona:

• Nowa psychologia ma skupić się na tym, co obserwowalne, widzialne, mierzalne (należy położyć kres spekulacjom)

• Tym, co jest możliwe do badania jest zachowanie, nie świadomość i procesy psychiczne

• Całość ludzkich zachowań jest wynikiem uczenia się

• Także założone zachowania ludzkie i osobowość to efekt uczenia się

• Schemat behawiorystów:

S R

S – stimulus (bodziec); R – responus (reakcja); Zawsze jest bodziec i reakcja; oznacza to że każde zachowanie jest funkcją bodźca.

Przy odpowiedniej liczbie powtórzeń układu S ->R dochodzi do utrwalenia się zachowań w postaci nawyków (stały związek bodźca z reakcją): S –> H –> R ; wg behawiorystów większa część naszych zachowań to zachowania nawykowe

• Tym co utrwala zachowanie jest wzmocnienie lub nagroda. Zachowania nagradzane utrwalają się, nie nagradzane wygasają (kara nie powoduje wygaszania zachowań, a jedynie do stłumienia; behawioryści podkreślali wyższość nagrody nad karą

• Inni behawioryści: B. Skinner, zc. Hull, L. Zeigarnik

Zalety i wady behawioryzmu:

• Zwrócił uwagę na zachowanie jako zmienną centralną dla psychologii

• Udostępnił metodę eksperymentu

• Odkrycie istotnych prawidłowości związanych z uczeniem się

• Niedocenienie takich wymiarów jak emocje, uczucia, wola, system wartości (nie mówili że ich nie ma, ale się nimi nie zajmowali, bo były niemierzalne)

• Redukcjonizm – oznacza sprowadzenie czynności i zjawisk bardziej złożonych do prostych, podstawowych mechanizmów

• Determinizm – człowiek nie jest wolny, jest zdeterminowany, czyli związany, warunkowany, tresowany – popychany przez instynkty warunkowane do walki

• Ekstrapolowanie wyników (przenoszenie) uzyskanych w badaniach na zwierzętach na ludzi

• Behawioryzm rozwiną się w USA w XX w i rozszerzył się na Europę – badania nad warunkowaniem (I.Pawłow)

• Konrad Lorenz – badanie kaczek (odkrywa zdolność do wytworzenia, dziedziczenia określonych zachowań i powiązania z człowiekiem);

• pojęcie okresów krytycznych – istnieje pewien okres/czas, w którym dana umiejętność się rozwija

PSYCHOANALIZA

• Z. Freud – psychiatra, lekarz; działał w Austrii – Wiedniu (Uniwersytet, klinika)

• Powstała w czasie wojny w Europie; nastoje pesymistyczne (koncepcja przygnębiająca)

• Freud interesował się zjawiskiem zaburzeń funkcjonalnych nie mających podstaw anatomicznych; postawił hipotezę, że tego rodzaju zaburzenia mają podłoże w psychice

• Całość obserwowanych wówczas zaburzeń nazwano histerią

• Zaburzenia nerwowe – zaburzenia powstałe na skutek tychże problemów psychicznych

• Zaproponował oryginalną koncepcję psychiki :metaforę góry lodowej

$\frac{1}{6}$ Bariera kontroli świadomości

• „to co jest świadome w psychice to mniej więcej $\frac{1}{6}$ (wierzchołek), a cała reszta to nieświadomość (wyparte ze świadomości konflikty; mechanizm który je wypiera nazywa się represja/wyparcie)

• Supresja – mechanizm, który utrzymuje treści w podświadomości;

• Wypieramy wszystko to, co jest bolesne, zagraża naszemu „ja”

Metody badań nieświadomości:

• Analiza własnych skojarzeń

• Analiza marzeń sennych

• Analiza czynności pomysłowych

• Hipnoza

WYKŁAD IV

Koncepcja osobowości – oryginalna i nowatorska, przeszła na stałe do psychologii

• Superego

• Ego

• Id

1. ID

• Przychodzimy na świat wyposażeni w ID – rezerwuar popędów, instynktów, energii biologicznej wspólnych człowiekowi i zwierzętom

• Zwierzęca część psychiki ludzkiej

• Instynkty życia:

• LIBIDO (podtrzymywanie, ratowanie, przekazywanie życia) podstawowy instynkt w libido to eros – instynkt seksualności – wg Freuda jest elementem ogólnych tendencji i instynktu libido

• TANATOS – dodany pod wpływem doświadczeń z I WS – agresja, złość, tendencje do niszczenia

• Podstawowym dążeniem człowieka z poziomu ID to dążenie do przyjemności.

• Kultura/normy społeczne/system wartości – tło w którym zaczyna się kształtować nasza osobowość. Kultura jest przeciwko naturze, chce ją tłumić. Od urodzenia już człowiek doświadcza tych nakazów i zakazów tłumiących naturę

1. SUPEREGO i EGO

• Inaczej sumienie, ale nie wg Freuda

• Nadaje normy, standardy, postępowania

• Na styku ID i SUPEREGO powstaje EGO

• Superego rządzi się zasadą powinności

• Ego – zasadą realizmu

Mechanizmy obronne

• Zdaniem Freuda, ego dąży do tego, żeby zachować pewną równowagę: broni się przed impulsami zagrażającymi.

• Mechanizmy obronne mają bronić ego

• Kiedy atakują nas negatywne treści, stosujemy cos co nie dopuszcza do ego tych impulsów – to są właśnie mechanizmy obronne

Zalety i wady teorii Freuda:

• Dostrzeżenie znaczenia motywacji nieświadomej

• Dostrzeżenie znaczenia wczesnego dzieciństwa (osobowość kształtuje się w pierwszych 5 latach)

• Otwartość na metody badawcze dotychczas omijane – nie pomiar, a analiza marzeń sennych, wolne skojarzenia

• Mechanizmy obronne

• Wyakcentowanie roli terapii bazującej na katharsis (oczyszczenie, dotarcie do nieświadomości)

• Przecenianie znaczenia instynktu/popędu seksualnego (panseksualizm)

• Determinizm nieświadomości (nadmierne wyakcentowanie)

• Pesymistyczna koncepcja człowieka (odarcie go z wolności, godności, bliżej mu do zwierząt niż do ludzi)

• Brak empirycznej weryfikacji – założenie Freuda trudne do potwierdzenia i obalenia, nie wiadomo jak zbadać

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

• Lata 50- USA- wojna w Wietnamie, ruch hipisów; grupa psychologów zakłada czasopismo, wokół którego skupiają się badacze, psychologowie – Journal of Humanistic Psychology – chcą zaproponować trochę inną koncepcję psychologii – skupić się na tym, co czyni człowieka człowiekiem – jego atrybutach

• Cel humanistów: skoncentrować się na człowieku zdrowym i starac się oferować mu pomoc, by mógł możliwie najpełniej rozwijać się i osiągać samorealizację; skupić się na wymiarach typowo ludzkich i na charakterystycznych dla człowieka aktualnościach (miłość, przyjaźń twórczość, transcendencja, religia, wolność)

• A. Maslow i C. Rogers – 2 najważniejsze koncepcje

• Pojawia się też kilka sformułowań na łamach czasopisma:

• Człowiek jest czymś więcej niż sumą części

• Człowiek istnieje w środowisku ludzkim

• Człowiek jest świadomy

• Człowiek działa celowo (nie jest popychany przez instynkty)

WYKŁAD V

1. A. Maslow – humanista, psycholog amerykański; znany ze względu na koncepcję piramidy potrzeb – wyjaśnia motywacje ludzkie

Potrzeby ludzkie są ułożone w hierarchii (piętra piramidy)

Potrzeby wyższego piętra nie ujawniają się dopóki ni8e zostaną zaspokojone potrzeby niższego piętra.

SAMOREALIZACJA

• to stawanie się tym kim człowiek może się stać (osiągana przez nielicznych, związana z sensem i celem życia człowieka)

• Maslow prowadził badania osób samorealizujących się – szukał ich cech wspólnych, prowadzących do samorealizacji, wyodrębnił m.in.

• Demokratyczna struktura charakteru – posiadanie cech sprzecznych (np. bywam dobry, ale też zły; wady + zalety)

• Filozoficzne, niezłośliwe poczucie humoru (specyficzne, głębsze), zdolność do autoironii

• Obecność doświadczeń szczytowych – doznanie o szczególnym charakterze – np. praca zawodowa, bliska relacja (narodziny dziecka, obcowanie z Bogiem), kontakt z przyrodą, zaburzenie percepcji czasu i przestrzeni – doświadczenie pełności, jedności, harmonii, szczęścia, wyjątkowości chwili

• Bogactwo relacji przy jednoczesnej tolerancji samotności

• Świadomość celów i środków – świadomość do czego się dąży i jakie środki wykorzystać do celu

1. Carl Rogers – terapia skoncentrowana na kliencie

1. Założenia:

• Pacjent zastąpiony określeniem klient

• Trudności i problemy klientów nie powinny być mianowane jako zaburzenia, choroby, patologie, a jako przejaw przejściowych kryzysów życiowych

• Klient dysponuje zasobami, siłami, umiejętnościami i wiedzą na swój temat, niezbędnymi do tego by Sb pomóc i poradzić z trudną sytuacją

• Rolą terapeuty jest jedynie stworzenie warunków w których klient poradzi Sb z trudnością

1. Cechy terapeuty:

• Autentyczność/kongruencja (przezroczystość/spójność) – terapeuta nie może oszukiwać klienta, ma reagować spontanicznie (jak klient się wzruszy, on okazuje wzruszenie – to buduje więź)

• Empatia – postawa zawierająca 3 elementy: poznawczy (zrozumienie o czym klient mówi), emocjonalny (zdolność zrozumienia klienta z jego perspektywy), behawioralny (gotowość do określonych zachowań)

• Bezwarunkowa akceptacja klienta

3. Podsumowanie psychologii humanistycznej:

• Zwrócenie uwagi na charakterystyczne dla człowieka jako człowieka dyspozycje i aktywności

• Przyjęcie pełnej perspektywy czasowej w odniesieniu do badań człowieka

• Dostrzeżenie znaczenia metod i podejść idiograficznych (skupienie na badaniu tego, co indywidualne, niepowtarzalne);przeciwieństwem są podejścia nomotetyczne, koncentrujące się na ogólnych , wspólnych prawach i prawidłowościach

• Akcentowanie potencjałów, zasobów, możliwości tkwiących w człowieku

• Koncentracja na wspieraniu dobrego funkcjonowania, pełnego życia i samorealizacji (well-being)

• Psychologia humanistyczna nie wypracowała jednej spójnej koncepcji człowieka

• Brak empirycznej weryfikacji formułowanych założeń

• Większość tez ma jedynie postać postulatów (swoistych życzeń czy pragnień)

• Przecenianie potencjalności i zasobów na rzecz niedoceniania deficytów i braków

PSYCHOLOGIA POZYTYWNA:

• Przedstawiciel: M. Seligman

• „Dziecko” psychologii humanistycznej; chcą opracować lepiej teoretycznie koncepcje człowieka

• Ich dziełem jest klasyfikacja cnót i sił charakteru (powszechnie uznawane cele, wartości, zasady, wspólne wszystkim kulturom i społecznościom)

• 6 cnót i związanych z nimi sił charakteru:

1. Mądrość i wiedza (twórczość – nowatorski sposób podejścia, ciekawość – zainteresowanie wszystkim wokół, otwartość umysłu – wielostronne spojrzenie i badania rzeczywistości, zamiłowanie do zdobywania wiedzy – dążenie do mistrzowskiego opanowania nowych umiejętności, perspektywa – zdolność do dawania mądrych rad innym)

2. Odwaga

3. Humanitaryzm

4. Sprawiedliwość

5. Umiar

6. Transcendencja

• Pierwsze publikacje psychologii pozytywnej 2004 r. precyzowały kierunki rozwoju psychologii pozytywnej

Cele psychologii pozytywnej:

• Poszukiwanie czynników warunkujących dojrzałe funkcjonowanie i rozwój. Psychologia pozytywna nie koncentrowała się na zaburzeniach, ale na potencjałach i zasobach jednostki

• Odpowiedź na pytanie: Jak żyć szczęśliwie? Jak podnieść jakość życia?

• Koncepcja szczęścia

• Koncepcja przepływu doświadczeń optymalnych – badanie zależności między właściwościami badania, a zasobami jednostki – poczucie satysfakcji z tego co robię

• Koncepcja jakości życia, jakości relacji

• Zagadnienia wpływu religii na zdrowie i dobre funkcjonowanie

• Koncepcja koherencji (jedni pacjenci zdrowieją szybciej niż inni – wpływ koherencji)

• Powrót psychologii pozytywnej do filozofii: cnota, siła charakteru

PROCESY POZNAWCZE

Świadomość – jeden z tych terminów na gruncie psychologii, który posiada definicje wywodzące się z 2 różnych podejść i nurtów psychologii

Grupy definicji świadomości:

• Definicje ujmujące neurofizjologiczny wymiar świadomości; świadomość rozumiana jako właściwość uwarunkowana aktywacja układu nerwowego – jest definiowana jako podstawowa zdolność odbioru informacji z otoczenia - elementarna czujność wspólna człowiekowi i zwierzętom, opiera się na właściwościach układu nerwowego

• Definicje akcentujące tę funkcję świadomości, która odpowiada za przetwarzanie informacji i reagowanie np. świadomość to wewnętrzna reprezentacja rzeczywistości lub funkcja psychologiczna umożliwiająca adaptację

• Definicje określające świadomość jako obszar doświadczeń „ja” – całość moich doznań, myśli, przeczuć, sądów, wtedy przyjmuje nazwę jaźń – odpowiada za nasze indywidualne doświadczenia

• Definicje koncentrujące się na rozróżnieniu „ja” i „świat”. Świadomość jako funkcja umożliwiająca odniesienie człowieka do świata. Samoświadomość i świadomość świata

Najbardziej starannie świadomość opisywał W. James (przełom XIX i XX w)

• Świadomość jako strumień – posiada wartości jak dynamika, ciągłość (małe napady padaczkowe – u ludzi zdrowych sekundowe przerwy w strumieniu świadomości; podczas snu nie ma przerwy)

• Świadomość ludzka ma następujące cechy:

• Ma strukturę przestrzenną – jest zorganizowana w figurę i tło

• Ma strukturę logiczną – treści w świadomości są powiązane w sposób logiczny

• Ma strukturę czasową - powiązanie zdarzeń, elementy świadomości zachowują prawa czasu (nie opowiadamy od końca), po drugie pozwala ludziom na ujmowanie pełnej perspektywy czasowej (nie mają tego zwierzęta): przeszłość, teraźniejszość, przyszłość

• Ma charakter indywidualny – nie ma ogólnego modelu, świadomość jest zawsze czyjaś, kształtuje ją indywidualna historia życia

• Ma charakter intencjonalny – zawsze odniesiona do czegoś – uwarunkowania

Metody badania świadomości: za pomocą metod obiektywnych i subiektywnych

• metoda obiektywna – taka, w której wnioskuje o zjawiskach świadom

• ości na podstawie obserwacji zachowań, np. jeśli obserwujemy, że kolega uśmiecha się do koleżanki, to wnioskuje, że ją lubi;

• metoda subiektywna – introspekcja czyli metoda badania zjawisk świadomości w parach prezentowanych przez Wundta w XIX w; przyjmowała 3 formy:

• Introspekcja Eksperymentalna – kiedy eksperymentator wywołuje zjawisko, a później je badał

• Introspekcja Pytaniowa – polega na zadawaniu pytań osobie badanej, ułatwiające opisywanie

• Introspekcja Równoczesna lub z Przypomnienia – wtedy, gdy zachodzi zjawisko, relacjonuję zdarzenie

Czynniki wpływające na poziom świadomości:

1. Ogólna sprawność/zdrowie fizyczne

2. Komponenty emocjonalno – motywacyjne

3. Natężenie świadomości w określonych stanach psychicznych

4. Senność, sen, śpiączka jako stany obniżonej sprawności świadomości

UWADA

• Ukierunkowanie świadomości na wybrany obiekt, obszar

• Bazuje ona na fizjologicznie na dwóch procesach:

• Aktywacja tworu siatkowatego ( sieć naczyń krwionośnych i nerwów okalających korę mózgową)

• Indukcja ujemna – blokuje te obszary które nie są związane z aktualnie skupioną uwagą

• Habituacja – zanik reakcji organizmu na bodźce jednostajne o średnim natężeniu

Właściwości uwagi:

• Zakres/pojemność uwagi czyli ilość treści możliwych do objęcia jednocześnie (od 5 do 9 elementów)

• podzielność uwagi oznacza zdolność ujmowania jednocześnie różnych elementów bez utraty natężenia uwagi

• przerzutność uwagi – zdolność przenoszenia koncentracji na różne obiekty bez utraty natężenia

• poziom aktywacji procesów odpowiedzialnych za uwagę – inne jest natężenie osoby zrelaksowanej inne zmobilizowanej; największe natężenie koncentracji jest w …

Trwałość uwagi – natężenie przez dłuższy czas

Właściwości bodźców decydujące o przykuwaniu uwagi mimowolnej (nie kierowana naszą wolą):

• siła/natężenie/wielkość bodźca

• zgodność niezgodność z kontekstem

• zgodność z oczekiwaniami – jeśli się czegoś spodziewam, uwaga jest skupiona pod tym kątem, a gdy pojawia się coś niespodziewanego – uwaga jest przykuta natychmiast;

• nowość (bodźce nowe przykuwają uwagę)

• zgodność z potrzebami np. głód

• niezgodnośc z poglądami – silniej przykuwa uwagę

PAMIĘĆ:

• zespół procesów odpowiedzialnych za nabywanie, przechowywanie i powtarzanie informacji (3 fazy: zapamiętywanie/przechowanie/odtwarzanie)

• proces złożony, dynamiczny – angażuje 3 poziomy/bloki pamięciowe:

1. rejestr sensoryczny – odpowiada za wejście/odbiór danych, bodźców (In. Pamięć ultrakrótka – czas przechowania to ułamki sekund); polega na utrzymaniu się śladu bodźca przez bardzo krótki okres – pamięć ultrakrótka słuchowa to pamięć echoiczna (typu echo); wzrokowa – ikoniczna (efekt Sperlinga)

2. pamięć krótka (robocza/operacyjna – STM)

3. pamięć długa/biograficzna – utrzymuje informacje w nieograniczonym czasie; może być czasem problem z odtwarzaniem; pojemność nieograniczona

Rozróżnienia pamięci:

• epizodyczna – pamięć pojedynczych zdarzeń

• biograficzna – pamięć historii życia

• pamięć mechaniczna – np. historia

• pamięć logiczna – próba zrozumienia, bardziej trwała

• pamięć proceduralna – pamięć wykonywania czynności

• pamięć semantyczna – definicje, treści

Etapy pamięci:

1. zapamiętywanie – zjawisko związane z procesami emocjonalno – motywacyjnymi (im większe zainteresowanie tym szybsze zapamiętywanie); techniki zapamiętywania – mnemotechniki:

• dopasowanie do preferowanego kodu (wzrokowe, słuchowe itd.)

• preferencje indywidualne związane z poziomem koncentracji

1. przechowywanie – czas w którym treści zapamiętane utrwalają się i ulegają modyfikacji; konsolidacje śladów pamięciowych – w czasie, gdy odpoczywamy lub wykonujemy inne czynności – proces zapamiętywania dalej przebiega; reminiscencja – oznacza ilościową poprawę w czasie kolejnych przypomnień materiału, który nie został w pełni opanowany; efektem są tez zniekształcenia w odtwarzaniu – „przekręcanie” nazwy/definicji itd.;

2. faza odtwarzania – techniki przypominania takie jak rozpoznawanie (wybór z kilku możliwości); odtwarzanie – typowe cytowanie, wymaga czasami przywołania początkowej sekwencji; antycypacja – przewidywanie, metoda skojarzenia parami; zjawisko rzekomych wspomnień – zniekształcenie zjawisk pamięci do których osoba jest przekonana, że są one prawdziwe

EMOCJE:

• zespół procesów o charakterze pierwotnym lub wtórnym warunkujący zachowanie adaptacyjne zarówno zwierząt, jak i ludzi (emocje pozwalają przetrwać, adaptować się w istniejących warunkach, element przystosowania się)

Źródła emocji

• pierwotne bodźce emocjonalne z narządów zmysłowych lub wewnętrznych np. źródłem emocji negatywnej jest głód;

• wtórne bodźce emocjonalne – pierwotnie neutralne, które same z siebie nie wywołują emocji, ale poprzez połączenie ich z pierwotnymi nabierają takiej zdolności – WARUNKOWANIE – bodźce obojętne wywołują emocje poprzez kojarzenie

Pobudzenie emocjonalne obejmuje 3 formy

• wzrost napięcia mięśniowego – drętwienie, sztywnienie rąk

• wzrost intensywności procesów umysłowych – np. przyspieszenie biegu – natłok myśli lub odwrotnie brak koncentracji

• pobudzenie osi przysadki nadnerczy oraz autonomicznego układu nerwowego (przysadka odpowiada za gospodarkę hormonalną – przesyła impulsy do wytworzenia hormonów, odpowiedzialnych za pobudzenie

Emocje pozytywne wiążą się z odczuwaniem przyjemności, komfortu; a emocje negatywne są rozpatrywane w kategoriach przykrości

Emocje negatywne wraz z wzrostem natężenia staje się coraz bardziej negatywne, dotkliwe

Emocje pozytywne wraz z wzrostem natężenia stają się coraz przyjemniejsze, ale do pewnego momentu, później stają się dokuczliwe (zmieniają się w specyficzny sposób)

+

Siła bodźca

-

Natężenie emocji – to siła emocji i poziom pobudzenia emocjonalnego

Emocje steniczne – stymulują do działania

Emocje asteniczne – powstrzymywanie od działania

Emocje proste – np. wstyd – uruchamiają pierwotne formy reagowania

Emocje złożone – np. poczucie winy – wykorzystują system wartości, poglądy, uczenie się

Źródła emocji:

• bodźce zmysłowe

• bodźce wegetatywne (głód, ból)

• zmienne zestawieniowe – relacje między oczekiwaniem, a wynikiem (rzeczywistością); wówczas natężenie i znak emocji zależy od stopnia tej rozbieżności (np. uczenie się –> nastawienie –> wynik w rzeczywistości –> rozbieżność)

• ogólna kondycja psychofizyczna (choroba, wysiłek)

• bodźce kinestetyczne – ruch, aktywność

• poczucie sprawcze/ skuteczności – satysfakcja z tego, że jesteśmy sprawcami sytuacji (mechanizm pierwotny/ wtórny)

Uczucia a emocje:

• podstawowe rozróżnienie jest takie, że emocje są wspólne nam i zwierzętom, a uczucia charakteryzują jedynie ludzi

• emocje są bardziej pierwotne i proste, uczucia są konsekwencją procesów społecznych i są bardziej złożone

• uczucia zakładają odniesienie do systemu wartości, przekonań, bazują na poznaniu

PROCES MOTYWACYJNY

• to zespół procesów i zjawisk ukierunkowujących na zainicjowanie, podtrzymanie i zakończenie aktywności po osiągnięciu celu

Komponenty tego procesu:

• użyteczność wyniku – cel ma być użyteczny

• prawdopodobieństwo osiągnięcia wyniku – musi być wyższe od 0, możliwy do zrealizowania

3 charakterystyki motywacji

1. kierunek określony przez wynik, ku któremu zmierza czynność

2. natężenie – siła, wielkość/intensywność motywacji; siła – zdolność do eliminacji konkurencyjnych motywów (odrębnych czynności); wielkość – rozmiar wyniku bądź liczba czynności potrzebna do zaspokojenia motywów; intensywność – poziom mobilizacji organizmu związany z realizacją motywu

3. dojrzałość motywacji – wynikają z potrzeb, zdolności, odpowiednich warunków

Od czego zależy użyteczność wyniku:

• wartość gratyfikacyjna – zdolność do redukcji napięcia motywacyjnego (zaspokajanie potrzeb)

Wielkość napięcia motywacyjnego zależy od:

• czasu deprywacji potrzeby – im dłuższy czas, tym silniejsze napięcie (ale jak zbyt długo, to nie wzrasta)

• wielkości szkody/dyskomfortu, jaki odczuwa organizm – im bardziej doskwiera, większe napięcie do zmiany

• poziomu aspiracji (ambicji)

• ważności zadania

• ogólnego stanu psychicznego