Psychologia sądowa i penitencjarna.

Psychologia:

• Człowiek i jego funkcjonowanie bio – psycho – społeczne. (3 płaszczyzny wzajemnie się ze sobą powiązane, wzajemnie na siebie oddziaływujące.

• Człowiek i jego funkcjonowanie w kontekście społecznym.

• Ład Społeczny stanowi jedną z okoliczności wyznaczających funkcjonowanie człowieka. Jest jedną z ważnych przesłanek tak zwanego oczekiwania otoczenia, co do zachowania człowieka w różnych sytuacjach społecznych.

• Sytuacja społeczna, w której występują ludzie bezpośrednio lub pośrednio.

• Zdobywanie doświadczeń życiowych, internalizacja reguł i zasad.

Związki psychologii z prawem – wybrane płaszczyzny:

1. Tworzenie prawa – pojęcia prawne, odwołują się do wiedzy psychologicznej. Pojęcia, które są podstawą tworzenia definicji i konstrukcji prawnych norm, które mają regulować funkcjonowanie człowieka. Istnieje wiele pojęć prawnych odwołujących się do określonego poziomu wiedzy psychologicznej np. motyw, afekt, świadomość.

2. Stosowanie prawa – kto, w jakich sytuacjach stosuje się do obowiązującego prawa. Psychologiczne aspekty czynności, działań prawnych - prócz charakteru procesowego - ściśle określony paragraf

3. Rozstrzygnięcia prawne – sytuacje, w których wymiar sprawiedliwości odwołuje się do specjalistycznej wiedzy.

4. Wykorzystanie prawomocnych rozstrzygnięć – psychologiczne aspekty

5. Profilaktyka przestępczości i patologii społecznej – programy oddziaływań popularyzacji wiedzy prawnej, kształtowania świadomości społecznej

Dziedzin psychologii wykorzystywane w wymiarze sprawiedliwości:

• Psychologia wychowania, psychologia rozwojowa – określenie poziomu rozwoju

• Psychologia osobowości – określenie prawidłowości ludzkiego zachowania

• Psychologia społeczna

• Psychologia procesów poznawczych – co na te procesy ma wpływ

• Psychologia kliniczna – zaburzenia funkcjonowania człowieka

• Psychologia pracy, psychologia lingwistyczna -> formy psychologii stosowanej

• Psychologia sądowa i penitencjarna

Psychologia sądowa wykorzystuje dorobek różnych dziedzin (gałęzi) psychologii do celów sądowych –

opiniotwórczych, w procesie profilaktyki przestępczości, resocjalizacji. Przedmiotem zainteresowań człowieka występująca w różnych fazach procesu cywilnego, karnego itd.

Psychologia penitencjarna:

• Człowiek w środowisku izolacji;

• Człowiek pracujący w warunkach zakładu zamkniętego;

• Człowiek jako podmiot oddziaływań resocjalizujących;

• Człowiek jako wykonawca, realizator, procesu resocjalizacji i wszystkich innych postanowień sądowych.

Podstawowe zagadnienia psychologii sądowej:

1. Etiologia przestępczości - psychologiczne aspekty zachowań aspołecznych i antyspołecznych, czym jest przestępstwo – uwarunkowania kulturowe, psychospołeczne, mechanizmy, czynniki kryminologiczne w rodzinie, środowisku rówieśniczym, problemy konstruowania profili psychologicznych sprawców przestępstw, proces demoralizacji

2. Rozwój jednostki psychologicznej. Skutki dokonywania przestępstw.

3. Wiktymologia – psychologia ofiar przestępstw

4. Psychologia zeznań świadków

5. Rola psychologii jako opiniodawcy w procesie karnym, cywilnym – badania osobo poznawcze, diagnoza właściwości indywidualnych prognoz itp. – opinie, ekspertyzy.

6. Problemy resocjalizacji i profilaktyki – psychologiczny sens kary, wychowanie resocjalizujące, kształtowanie świadomości prawnej

Udział psychologa w pracy wymiaru sprawiedliwości i podstawy prawne powoływania biegłego psychologa

Korzystanie z wiedzy psychologa:

• Związane z przestępczością np. mechanizmy zaburzenia funkcjonowania;

  • trwałe, sytuacyjne

• Cechy, właściwości zwiększające ryzyko zachowań antyspołecznych;

• Analiza procesów socjalizacji (socjalizacja podkulturowa)

• Ofiary przestępczości - właściwości.

• Zeznania – właściwości

• Właściwości psychospołeczne funkcjonowanie; ważne z punktu widzenia oceny czynu, kwalifikacji prawnej, dla orzekania w sprawach cywilnych i opiekuńczych.

Sąd korzysta z pomocy biegłych fachowców z różnych dziedzin nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności.

Biegły – osoba posiadająca specjalistyczne umiejętności lub/i wiedze teoretyczną lub praktyczną poświadczoną odpowiednimi dokumentami lub innymi dowodami. Biegłego powołuje Sąd. Powołanie biegłego jest obowiązkowe i tylko w uzasadnionych okolicznościach możne zostać zwolniony.

Biegły Sądowy – osoba posiadające wiadomości specjalne w danej dziedzinie psychologii wykraczające poza zakres normatywnej wiedzy i inteligencji (bezstronność).

Dwie kategorie biegłych:

z sądowej listy biegłych – jeżeli, ktoś spełnia warunki może zapisać na sądową listę biegłych. Wtedy Sąd może, w każdej chwili poprosić taką osobę o ekspertyzę.

Powołani ad – hoc – wskazanie osoby kompetentnej w danej dziedzinie

Sędzia zwraca się do instytucji z prośbą o wydanie opinii. Bywa tak, że Sąd korzysta z własnej wiedzy z zakresu psychologii, wiedza specjalistyczna zawsze musi być udokumentowana (niezależnie od kategorii biegłego)

Korzystanie z opinii biegłego:

1. Po raz pierwszy w sprawach karnych, dotyczących dzieci i młodocianych

2. Potem też w sprawach rodzinnych, opiekuńczych i spadkowych.

W roli biegłego psychologa może wystąpić instytucja diagnostyczno – konsultacyjna. Sąd ustala wtedy termin przedstawienia opinii i jej formy (pisemna bądź ustna)

Kto może być biegłym sądowym:

• Obywatel Polski, posiadający pełnie praw obywatelskich i cywilnych

• Wiek powyższej 25 lat

• Wiedza specjalistyczna i doświadczenie zawodowe, specjalistyczne umiejętności.

• Rękojmia właściwego sprawowania powierzonego zadania tj wykonania roli biednego – nieskazitelnych charakter, funkcjonowanie psychospołeczne

• Wyrażenie zgody – złożenie przysięgo

Przepisy szczegółowe zwolnienie z tajemnicy zawodowej, zapewnienie bezstronności rzetelnego wykonania pracy.

Kiedy Sąd może zwolnić biegłego na prośbę zainteresowanego, gdy istnieje poniższe warunki:

• Pokrewieństwo

• Bliskie stosunki

• Kwalifikacje kwestionowane przez strony

• Bezstronność kwestionowane przez strony

• Nienależycie wykonywanie swoich obowiązków np.: wspólna grupa zawodowa

Jeżeli Sąd powołuje dwóch biegłych nie mogę być ze sobą spokrewnieni,

1. Biegły składa przysięgę przed objęciem funkcji.

2. Biegłym przysługuje wynagrodzenie

Pojęcia prawne, które wykorzystują wiedzę psychologiczną:

1. od sprawności psychicznej zależy ocena skutków prawnych podjętych czynności prawnych (np. oświadczenie woli)

2. możliwości ponoszenia winy np. ocena poczytalności

U podstaw wiedzy psychologicznej.

• Zdolność prawna – przysługuje od urodzenia, dana człowiekowi;

• Zdolność do stawania się podmiotem prawa i obowiązków majątkowych i niemajątkowych;

• Zdolność prawna ograniczona – zdolność do dziedziczenia, która posiada mający się narodzić pod warunkiem, że urodzi się żywe;

• Zdolność do czynności prawnych – warunkiem dyspozycji człowieka dla potrze stosowania prawa cywilnego czyli prawnie uznana zdolność do działań rodzących skutki prawne;

  • Pełnia praw – do 18 r. ż.

  • Ograniczona - od 13 r. ż – 18 r. ż. oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione;

  • nie posiadanie praw - do 13 r. ż oraz osoby w pełni ubezwłasnowolnione;

Wcześniejsze nabycie zdolności prawnych następuje poprzez zawarcie małżeństwa (od 16 r. ż.)

Decyzja sądu w oparciu o opinie psychologów, gdy Sąd wydaje zgodę na zawarcie małżeństwa

Osoby nie posiadają zdolność do czynności prawnych, mają opiekuna prawnego – dzieci naturalnego (rodzice) lub ustanowionego prze Sąd

Ubezwłasnowolnienie:

Warunki: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy oraz inne zaburzenia psychiczne

Choroba alkoholowej, nadużywania innych środków psychoaktywnych i wskutek tych zaburzeń nie jest kierować swoim postępowaniem,

Ubezwłasnowolnienie częściowe ustanawia się kuratele

w przypadku częściowego ubezwłasnowolnienia ważność działań zależy do zgody opiekuna lub kuratora

oświadczenia woli np. kupno – sprzedaż, małżeństwo, uznanie dziecka, testament, darowizna itp. Takie żeby posiadało moc prawną

było ważne, posiadało wartość dla Sądu

Oświadczenie jest nieważne, jeżeli osoba znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli np. choroba psychiczna, szantaż

Poczytalność

• Termin wykorzystywany w procesie karnym

• Wykorzystuje wiedze medyczną i psychologiczną, szczególnie, jeśli chodzi o ocenę możliwości ponoszenia winy

• Poczytalność decyduje o przypisaniu winy ( jest kategorią prawną), o jej stwierdzeniu decydują względy i okoliczności stwierdzone przez psychiatrę.

Poczytalność jest reguła dla pełnoletniości.

Niepoczytalność - stan psychiczny sprawcy czynu zabronionego polegający na:

• niezdolności do rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem,

• zdolność rozpoznania zachowania, ale osoba pozbawiona była możliwości kierowania swoim postępowaniem z uwagi na stan psychiczny.

O niepoczytalności może decydować choroba psychiczna

Samo rozpoznanie kliniczne nie przesądza o poczytalności – stan kliniczny jest odnoszony do konkretnego czynu i okoliczności mu towarzyszących.

A więc, żeby mówić o niepoczytalności trzeba:

• Ustalić stan zdrowia psychicznego w chwili czynu

• Ustalić rodzaj zaburzeń i i ich nasilenie

• Wpływ zaburzeń na funkcjonowanie psychiki

• Przeprowadzić wywód przyczynowo – skutkowych

Opinia – na zlecenie Sądu lub Prokuratura, wydaje psycholog, samodzielny biegły ekspert posiłkowy dla innego specjalisty, udział w opracowaniu opinii kompleksowej (wiek różnych biegłych)

Opinia nie ma mocy decyzyjnej dla Sądu stanowią tzw. Osobowe źródło osobowe. Sąd decyduje jak je wykorzystywać w konkretnej sprawie może ją wykorzystywać w całości lub w części lub też odrzucić.

Przedmiot ekspertyzy:

• Dorosły sprawca czynu zabronionego

• Nieletni sprawca czynu zabronionego

  • Proces demoralizacji nieletniego

• Stan psychiczny wywołujący konsekwencje prawne

  • Spraw opiekuńcze

• Zeznanie światków (np. czy mają wartość dowodową)

• Prognoza kryminologiczna

• Mediacja

Opinia cywilne i opiekuńcze

Sprawy karne

Sprawca czynu zabronionego:

• Osobowość;

• Właściwości rozwoju i społecznego emocjonalnego, poznawczego;

• Zaburzenie w psychospołecznym funkcjonowaniu i uzależnienia, ocena poziomu; demoralizacji, nieprzystosowania;

• Psychologicznego analiza czynu – stan psychiczny s momencie czynu (stres, emocje) motywy;

Osoba jako podmiot czynności cywilnych (sprawy cywilne)

• Podsądny w procesie i ubezwłasnowolnienie;

• Zmarli autorzy testamentów;

• Osoby wymagające zgody Sądu na małżeństwo;

• Osoby starające się o unieważnienie oświadczenia woli;

• Osoby ubiegające się o zgodę na przysposobienie dziecka;

• Osoby ubiegające się o zgodę na zmianę płci;

Sprawy opiekuńcze:

małoletni ich rodzice lub opiekunowie

1. wpływ ewentualnego rozwodu na dalszy rozwój dziecka

2. związki uczuciowe dziecka rodzicami/opiekunami

3. kompetencje wychowawcze rodziców/opiekunów

Zeznania świadków:

• Ocena wiarygodności zeznań:

  • Dziecko świadek

  • Dziecko świadek przeciwko dorosłym

  • Świadek pokrzywdzony

• Ocena możliwości zeznawania

  • Okoliczności

  • Warunki

Ogólne właściwości opinii psychologicznych:

• Opinia może zostać utrwalona na piśmie lub przekazana ustnie

• Nie stanowi relacji o aktach, ale ich fachową ocenę

• Podlega swobodnej ocenie Sądu

• Fachowość i rzetelność => konfrontacja sprzeczność

• Poufność

• Jednoznaczność stanowiska biegłego

• Język => zrozumiały, precyzyjny,

• Gotowość do składania dodatkowych wyjaśnień

Etapy procesu opiniowania:

• Przygotowanie do sporządzenia opinia na użytek Sądu

Program badań strategia postępowania

realizacja zadań

1. opracowanie opinii: każde specyficzne, każde zależne od rodzaju sprawcy, każde jednakowo ważne i nieuniknione

Przygotowanie do sporządzenia opinii => punkt wyjście: zlecenie Sądu:

analiza dokumentów => dostępne akta i inne materiały

identyfikacja głównych problemów => pytania Sądów

istota sprawcy; czy adresat jest właściwy, dostępność dodatkowych źródeł informacji o osobie

Ustalenie strategii postępowania

• podstawowe pytanie, problemy psychologiczne;

• plan postępowania diagnostycznego: źródła informacji, osoba + metody badawcze, harmonogram badań

Dostosowanie do własności osoby i sprawy:

• Analiza akt – wyciąg + spis dokumentów

• List pytań i sprzeczności do wyjaśnienia

• Dobór technik badawczych dostosowanych do sprawcy i celu

  • Wywiad (z kim? Po co?

  • Techniki standaryzowane

  • Techniki niestandaryzowane

  • Techniki projekcyjne

  • Analiza wytworów

  • Wykorzystywanie istniejących wyników badań

  • Wskazania do badań i konsultacji dodatkowych

Obszar badawczy biegłego: środowisko rodzinne, rozwój i właściwości indywidualne grupa rówieśnicza/znajomych/przyjaciół, aktywność szkolna – wykształcenia/pracy, zachowania problemowe np. picie alkoholu

Rodzinny kontekst nieprzystawania społecznego:

• Status społeczny i ekonomiczny rodziny

  • Zasoby materialne rodziny, posiadane dobra i zarobki rodziców

  • Zasoby społeczno – kulturowe (wykształcenie rodziny, rodzaj i miejsce prace, zamieszkanie)

Czynniki patogenne w rodzinie:

• Wydarzenia => dramat: rozpad, śmierć, utrata pracy.

• Długotrwałe bezrobocie

• Przestępczość

• Choroby przewlekłe, w tym alkoholizm

Rodzinne czynniki psychologiczne

• poczucie osadzenia w systemie rodzinnym – bliskość, ważność rodziny;

• ocena własnych relacji z rodzicami – kontakt/brak kontaktu;

• percepcja rodzicielskiego stylu wychowania;

• percepcja właściwości, postawy życiowych rodziców;

• przekonania, co do wiedzy i postaw rodzicielskich wobec zachowań problemowych;

Zachowania rówieśnicze

• pozytywne postawy wobec zachowań problemowych;

• popularność zachowań problemowych wśród rówieśników;

• powierzchowne relacje z rówieśnikami (brak więzi emocjonalnych);

• presja ze strony kolegów „czułe miejsca” ważne dążenia;

• integracje z przestępczą grupą rówieśniczą;

• zachowanie problemowe dobra zabawa;

Sytuacja szkolna

Postawa wobec szkoły i nauki

• niski poziom aprobaty dla szkoły i nauki;

• małe zaangażowanie w naukę;

• niskie aspiracje, co do wyników w nauce;

problemy w szkole

• trudności w szkole;

• niedostateczne osiągnięcia szkolne

• zatargi szkolne

• zatargi z rówieśnikami i innymi uczniami

przejawy demoralizacyjne:

• picie alkoholu, palenie papierosów, zażywanie narkotyków

• zachowanie aspołeczne – kłamstwa, nieposłuszeństwo, wandalizm, drobne kradzieże, zachowania agresywne

• niepowodzenia szkolne, wagary

• zachowania ryzykowne dla życia, zdrowia i rozwoju

• wczesna aktywność seksualna, prostytucja

Właściwości indywidualne współwystępujące z przejawami demoralizacji:

• Niskie aspiracje edukacyjne

• Liberalne traktowanie norm społecznych

• Wysoka wartość samodzielności

• Preferowany sposób spędzanie czasu wolnego – imprezy towarzyskie – dyskoteki/pubu/ albo nic nie robienie

Właściwości indywidualne sprzyjające demoralizacji:

• silne potrzeby udowodnienie własnej wartości/dorosłości;

• silne potrzeby sprawdzenia własnych możliwości i odwagi;

• silne potrzeba akceptacji i imponowania;

• silne potrzeba nowych doznań;

• silne potrzeba buntu wobec autorytetu dorosłych;

buntu wobec autorytetu dorosłych

rozrywkowo – rekreacyjny kontekst realizacji potrzeb

zachęta albo presja rówieśników

zachowania problemowe

przestępczość

Realizacja zadań

• przeprowadzenie zaplanowanych badań;

• analiza wyników na bieżąco

weryfikacja

planów

• nowe wątki, pytania, problemy

• ewentualne poszerzenie badań

Opracowanie opinii:

1. całość analizy materiału => uporządkowanie, synteza, wyjaśnienie, sprzeczność

2. odpowiedzi na pytania Sądu => wnioski (alternatywne) => dobrze uzasadnione

3. wytyczne (postulaty) dla realizacji zaleceń

4. prognozowanie i zalecenia w sprawie

Prognozowanie - w sprawach karnych diagnoza penitencjarna i postpenitencjarna, w sprawach opiekuńczych szukanie optymalnych rozwiązań dla dobra dziecka.

Rodzinne Ośrodki Diagnostyczno – Konsultacyjne

zakres działań:

diagnoza, poradnictwo, opieka specjalistyczna w zakresie przeciwdziałania i zapobiegania demoralizacji

prowadzi badania psychologiczne

współdziałanie z placówkami wykonującymi orzeczenia Sądu, prowadzenie poradnictwa specjalistycznych dla nieletnich i ich rodziców oraz rodzin zagrożonych demoralizacją na zlecenie Sądu.

Psycholog w ośrodku – dyplom ukończenia studiów magisterskich (wyższych) w zakresie psychologii, co najmniej 3 – letni staż pracy w poradnictwie rodzinnym lub z młodzieżą społecznie niedostosowaną

Badania psychologiczne – na terenie ośrodka lub innym miejscu wybranym ze względu na zdrowie lub wychowania

Termin wydania opinii - 14 dni

Składowe sprawozdania:

• Informacje anamnestyczne (historia życia)

• dane o stanie zdrowie fizycznego i psychologicznego oraz o ewentualnych uzależnieniach

• charakterystykę środowiska rodzinnego (akta sądowe, wywiad środowiskowy)

• ocena zdolności wychowawczej środowiska z uwzględnieniem opóźnień

• zastosowane metody badawcze

Wynik przeprowadzonych badań

• Psychologia

• Pedagogika

• Lekarskie

Zawierają w szczególności:

• ocenę poziomu rozwoju intelektualnego nieletniego oraz informacje o zainteresowaniach, predyspozycjach i przeciwwskazaniach zawodowych

• charakterystykę osobowości nieletniego z uwzględnieniem uwarunkowań psych – społecznych, więzi emocjonalnych oraz system norm i wartości.

Wnioski płynące z przeprowadzonych badań i uzasadnieniu, określenie stopniu demoralizacji nieletniego, zalecenie określające kierunki dalszych oddziaływań z uwzględnieniem propozycji zastosowania środków wychowawczych i poprawczych

Psychologia zeznań świadków

Zeznanie szczere ≠ prawdziwe

Zniekształcenie

zdarzenie czas zeznawania

spostrzeganie

przypominanie

zapamiętywanie

przechowywanie

Pamięć rekonstrukcyjne (uzupełnienia) napływ informacji późniejszych praw percepcji społecznej np. zgodności ze schematem

Zeznawanie – złożonych czynności obejmuje całokształt psychicznego funkcjonowania w specyficznej sytuacji społecznej

własności sytuacji zeznawania

psycho – społeczne psycho – społeczne funkcjonowanie

funkcjonowanie osoby zeznającej osoby przyjmującej zeznania

proces komunikacji interpersonalny

Elementy sytuacji zeznania

Wszystkie elementy zeznania są ze sobą powiązane wzajemnie na siebie oddziaływają, ale także podlegają wpływowi wcześniejszych czynników zewnętrznych i wewnętrznych (zdarzeń) np. trwałe właściwości osób.

Czynniki wpływające na proces zeznawania:

• psychospołeczne funkcjonowanie osoby zeznającej

wcześniejsze (niezależne od przedmiotu zeznawania)

• płeć, wiek, wykształcenie;

• poziom intelektualne;

• trwałe właściwości osobowościowe (postawy zainteresowania, a także samoocena, odporność na stres, sugestywność, potrzeba aprobaty);

• sprawność funkcji poznawczych pamięci;

doświadczenia z sytuacji zeznań

aktualnie tj. w sytuacji zeznawania

• rola w sprawie;

• motywacja do zeznań;

• poziom lęku;

• zainteresowanie sprawą;

Właściwości przedmiotu zeznania

Właściwości zdarzeń(nia) – sytuacja okoliczności, których dotyczą zeznawania

• trauma zdarzenia – świadek zdarzenie vs świadek pokrzywdzonego

bierny vs czynny – udział w zdarzeniach

współudział np: w przestępstwie, poziom zagrożenia osobistego;

• fizyczne właściwości sytuacji: pora dnia, warunki atmosferyczne, odbiór przestrzeni;

• szczegółowość w czasie – trwanie zdarzenia (wnioskowanie)

• udział innych osób – jak wiele, jakie osoby;

• powszechność sytuacji – stereotypy (spostrzega to, co spodziewa się zobaczyć, zapamiętuje, to co jest zgodne z jego schematem poznawczym;

Właściwość sytuacji zeznań:

• warunki przesłuchania i jego przebieg ;

• odległość czasowa – zdarzeniowa;

• technologia przesłuchań;

• sposób zeznawania ;

Dolegliwość sytuacji zeznawania:

• obowiązek stawania się;

• uprzedzenie o obowiązku mówienia prawdy – odbieranie emocji;

• obawa przed kompromitacją;

• obawa przed zemstą;

Psychospołeczne funkcje osoby przyjmujące zeznania

właściwości i umiejętności osobiste: wiek, płeć, wygląd, sposób myślenia, wyraz twarzy, opanowanie itd.

właściwości i umiejętności zawodowe;

• opanowanie technik, prowadzenia przesłuchania

• dostosowanie procedury i technik do specyfiki sprawy i osoby

Konstrukcja sytuacji zeznań

1. Czynności wstępne – udzielenie niezbędnych informacji np. o celu przesłuchań (ewentualne rozmowy), zapisanie danych personalnych, wysłuchanie pytań osoby przesłuchiwanej itp. – czynności te obok wartości merytorycznej dla sprawy pozwalają na oswojenie się z sytuacją.

2. Pytania ogólne – opis spontaniczny stanowi podstawę dalszych pytań, uzyskane informacje pozwalają „poznać” osobę, uniknąć oddziaływania dalszych formułowanych pytań na treść zeznań;

3. Szczegółowe pytania – dotyczące celu przesłuchań;

4. Czynności końcowe – zgodne z procedurą;

Zasady formułowania pytań do świadka:

Dostosowanie pytań i sposobu ich zadawania do osoby i jego roli w sprawie.

Problemy:

poziom umysłowy świadka np. co czwarty świadek ma obniżony poziom intelektualny, są to dorośli często bez szkoły podstawowej;

specyficzne środowisko

świadek => dziecko;

doraźne ograniczenia => sytuacja wzburzenia stres <=> zakłócają czynności intelektualne;

Pytania powinny, być tak formułowane, tak aby były zrozumiałe dla odbiorcy i miał on szanse na nie odpowiedzieć.

jeśli są niezrozumiałe – zwiększa się prawdopodobieństwo zniekształceń i nieporozumień

tempo – wolne tempo może być korzystne dla odbiorcy

pytania proste z punktem odniesienia – trudności ze zrozumieniem następstwa czasów ( np.: w drodze do domu)

„tykanie” – czasami konieczne

dobór słów – unikanie abstrakcyjne (np. okoliczności, świadomość, powód, różnica między itp.)

unikanie dwuznaczności np. znać

precyzyjne określanie (drzwi zamknięte)

pytania bez zarzutów (np. jak można …., dlaczego ty też tam byłeś…., dopiero wczoraj?)

pytania sugerujące odpowiedzi – podatność na sugestię wzrasta np. gdy niski poziom intelektualny, bojaźliwość \ niepewność \ zmęczenie

pytania wolne (otwarte) - korzystne, bo nie zawierają sugestii (np. co?, jak często?, co działo się później?, czy mogłaś spokojnie pójść do domu?)

pytanie sprzeczne z doświadczeniem – inne niż sugeruje protokół

pytani z odpowiedziami do wybory – podawane szybko i bez przerw

pytanie zawierające fakty – bardzo wygodne dla świadka, szczególnie, gdy zwierają przesłankę – ważne spontaniczne uzupełnienie.

Kryteria wiarygodności zeznań – zeznania podlegają ocenie z punktu widzenia ich znaczenia dla materiału dowodowego.

Cztery kryteria:

1. Wynikające z zeznawania

• Stałość w czasie

zależą do odległości czasowych, przedmiotu zeznan

• Rodzaj i sposób uzupełniania

Zjawisko inkadencji – nie możność odtworzenia treści w żądanym czasie, ale możliwe jest to w innym czasie

Wartość dowodowa:

• Zgodne powtórzenie spontaniczne;

• Pamięć faktów pobocznych;

• Szybkie tempo zeznań;

• Różne formułowanie a treść ta sama;

Niestałość w zeznaniach może wynikać z prawidłowości funkcjonowania pamięci (nie dyskredytuje to naszych zeznań)

1. Wynikająca z treści zeznawania.

• szczegółowość i osobliwość -> ale zbyt duże ich nagromadzenie może być budzić wątpliwość;

• treść typowe dla przestępstwa – seks, zabawa – pedofilia;

1. Wynikające ze sposoby zeznawania

• emocje – „przeżywanie jeszcze raz” trudne oceny;

• nieudolność – czy uzasadniona? (pytania uzupełniające);

• niesterowany sposób zeznawania – powściągliwość, naturalność , mimika i inne objawy emocji.

1. Wynikające z motywacji zeznawania.

• objawy, nastawienia, samooskarżenia itp.

Zapis zeznań

Protokół pisemny – inny sposób – za zgoda świadka:

Może utrudniać kontakt, hamować, zapis wierny z wyjaśnieniami

Dane formalne, czas, miejsce, opis zachowania, charakterystyka świadka

Tendencje w przestępczości:

1. wzrost przestępczości agresywnej;

2. wzrost przestępczości gospodarczej;

3. wzrost przestępczości zorganizowanej;

4. wzrost przestępczości wśród młodzieży;

5. wzrost przestępczości wśród kobiet i dziewcząt;

Przyczyny niekorzystnych zmian:

• okoliczności zewnętrzne związane m.in. z transformacją ustrojową

• spadek efektywności pracy policji

• wzrost migracji zewnętrznej

• wzrost bezrobocia

• łatwy dostęp do broni

• osłabienie kontroli społecznej

• poczucie marginalizacji grup społecznych (rozwarstwienie)

• chaos normatywny