Rozdział LIX

Ekspertyza kryminalistyczno - psychiatryczna

Podstawa prawna powoływania biegłych zgodnie z art. 202 k.p.k..:

§ 1. W celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje co najmniej dwóch biegłych psychiatrów.

§ 2. Na wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii powołuje się ponadto biegłego lub biegłych innych specjalności.

§ 3. Biegli nie mogą pozostawać ze sobą w związku małżeńskim ani w innym stosunku, który mógłby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do ich samodzielności (zgodnie z art. 115 § 11 k.k.).

§ 4. Opinia psychiatrów powinna zawierać stwierdzenia dotyczące zarówno poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia czynu, jak i jego aktualnego stanu zdrowia psychicznego oraz zdolności do udziału w postępowaniu, a w razie potrzeby co do okoliczności wymienionych w art. 93 k.k.

Podstawna prawna przeprowadzania obserwacji sądowo-psychiatrycznej (zgodnie z art. 203 k.p.k.):

§ 1. W razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności badanie psychiatryczne oskarżonego musi być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym.

§ 2. Orzeka o tym sąd, określając miejsce obserwacji. W postępowaniu przygotowawczym sąd orzeka na wniosek prokuratora.

§ 3. Obserwacja w zakładzie leczniczym nie powinna trwać dłużej niż 6 tygodni, na wniosek zakładu sąd może przedłużyć ten termin na czas określony, niezbędny do zakończenia obserwacji. O zakończeniu obserwacji biegli niezwłocznie zawiadamiają sąd.

§ 4. Na postanowienia, o których mowa w § 2 i 3, przysługuje zażalenie.

§ 5. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, określi, w drodze rozporządzenia, wykaz zakładów psychiatrycznych i zakładów leczenia odwykowego przeznaczonych do wykonywania obserwacji, w tym do wykonywania obserwacji osób pozbawionych wolności, oraz sposób finansowania obserwacji, a także warunki zabezpieczenia zakładów dla osób pozbawionych wolności, mając na uwadze potrzebę zapewnienia sprawnego toku postępowania.

Wyłączenie odpowiedzialności z powodu niepoczytalności lub poczytalności ograniczonej (art. 31 k.k.):

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

§ 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nie­­t­rze­ź­wości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczy­tal­noś­ci, które przewidywał albo mógł przewidzieć.

Inne przepisy prawne dot. opiniowania przez biegłych:

• art. 10 k.k. - czyny popełnione przez nieletnich;

• art. 93 k.k. - stosowanie środków zabezpieczających;

• art. 148 § 4 k.k. - zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia;

Najczęściej powoływani biegli innych specjalności:

• psycholodzy,

• seksuolodzy,

• neurolodzy.

Uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego (jako podstawa do powołania biegłych):

1. przebyta choroba psychiczna, uraz mózgu lub inna choroba mogąca prowadzić do zmian w psychice;

2. długotrwałe lub nałogowe nadużywanie alkoholu;

3. nadużywanie środków narkotycznych;

4. leczenie z powodu niewydolności krążenia ze stwierdzenie wcześniej występujących sytuacji utraty przytomności;

5. zaburzenia w sferze popędu seksualnego;

6. stwierdzenie przez biegłych w innej sprawie u oskarżonego psychopatii albo niedorozwoju umysłowego oraz organicznego uszkodzenia OUN, mimo nie uznania jego niepoczytalności lub ograniczonej poczytalności w stopniu znacznym;

7. patologię ciąży;

8. badanie oskarżonego przez lekarzy psychiatrów w czasie odbywania kary pozbawienia wolności i następnie umieszczenie go w innym zakładzie karnym w izolatce;

9. brak racjonalnego uzasadnienia dla przestępstwa lub całkowicie nieadekwatną motywację oskarżonego do konkretnego czynu;

10. osobowość sprawcy z uwzględnieniem jego życia do chwili popełnienia czynu, a nawet po tym zdarzeniu, jak też tego, co objęte jest postawionym mu zarzutem popełnienia przestępstwa;

11. zachowanie sprawcy odbiegające w sensie ujemnym od postępowania ludzi normalnych pod względem psychicznym;

12. utrudniony kontakt z oskarżonym i sprawianie przez niego wrażenia człowieka, który nie rozumie zadawanych mu pytań i wyraża się z trudnością;

13. niezdolność psychiczną żołnierza do pełnienia służby wojskowej.

Wywiad środowiskowy - przeprowadzany zgodnie z art. 213 i 214 k.p.k.:

1. Sytuacje, w których przeprowadzenie wywiadu jest obowiązkowe:

• w stosunku do oskarżonego o zbrodnię poniżej 21 r.ż.,

• gdy istnieje uzasadniona wątpliwość co do poczytalności oskarżonego,

• w sprawie o umyślny występek przeciwko życiu,

2. Dane zawarte w wywiadzie:

• dotyczące kuratora,

• dotyczące oskarżonego,

• zwięzły opis dotychczasowego życia oskarżonego oraz dokładne informacje o jego środowisku, w szczególności rodzinnym , szkolnym, zawodowym,

• informacje odnoszące się do stanu zdrowia oskarżonego, a także o nadużywaniu przez niego środków odurzających, psychotropowych, alkoholu,

• własne spostrzeżenia i konkluzje kuratora.

Powołanie biegłego psychologa zgodnie z art. 215 k.p.k.:

• np. w celu ustalenia wątpliwej motywacji czynu poprzez analizę jego osobowości.

Poczytalność wg A. Zolla:

1. Jest koniecznym warunkiem, aby określić zdolność sprawcy do popełniania czynu i przypisać mu winę;

2. Wynika ze stopnia rozwoju psychofizycznego i z braku zakłócenia uniemożliwiającego rozpoznanie znaczenia czynu lub pokierowanie swoim postępowaniem;

3. Człowiek dojrzały jest poczytalny, toteż kodeks nie określa warunków poczytalności, a jedynie warunki ograniczające lub wyłączające ją.

Niepoczytalność:

1. Wynika z braku możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania przez sprawcę swoim postępowaniem, za wyjątkiem chorób psychicznych lub głębokiego upośledzenia umysłowego powinna być odnoszona do konkretnego czynu zabronionego.

2. Niepoczytalność musi występować w czasie popełniania czynu zabronionego, nieistotne jest zaś, czy stan ten występował w czasie skutku realizującego znamiona tego czynu.

3. Możliwi jest zbieg niepoczytalności (lub poczytalności ograniczonej) oraz nieletniości, co wyłącza odpowiedzialność karną sprawcy w oparciu o art. 10 § 2 k.k.

Ograniczona poczytalność:

1. Zgodnie z art. 31 § 2 k.k. oznacza ona znaczny stopień ograniczenia zdolności rozpoznania czynu lub kierowania swoim postępowaniem w czasie popełnienia przestępstwa.

2. Stopień ograniczenia poczytalności jest trudny do ustalenia i pozostaje w gestii zespołów mieszanych (psychiatrzy i psychologowie).

3. Czyn w stanie ograniczonej poczytalności jest czynem zawinionym i stanowi przestępstwo, ale skutkuje nadzwyczajnym złagodzeniem kary.

4. Zgodnie z art. 57 § 1 k.k. kara może być złagodzona tylko raz, mimo zbiegu kilku okoliczności łagodzących, chociaż taki zbieg okoliczności może rzutować na wymiar kary.

5. W przypadku ograniczonej poczytalności sąd może orzec wykonanie kary pozbawienia wolności w zakładzie w którym stosuje się szczególne środki lecznicze i rehabilitacyjne.

Przy stwierdzaniu, czy u oskarżonego występują zaburzenia psychiczne, i czy istniały one w okresie dokonania czynu, należy wziąć pod uwagę:

• skąpo-objawową schizofrenię,

• psychozę alkoholową,

• ekwiwalenty napadów padaczkowych.

Zaburzenia reaktywne jako reakcja na trudną sytuację (po dokonaniu czynu):

• są najczęstszymi zaburzeniami pojawiającymi się dopiero w toku postępowania karnego;

• nie dają podstawy do kwestionowania poczytalności, bo pojawiają się po dokonaniu czynu;

• utrudniają lub uniemożliwiają ocenę, czy w chwili popełnienia czynu sprawca był poczytalny (zab. reaktywne zwykle występują u osób wykazujących odchylenia od normy);

• bardzo często wykluczają udział oskarżonego w postępowaniu karnym aż do ustąpienia objawów.

Schemat konstrukcji opinii sądowo-psychiatrycznej wg D. Hajdukiewicza:

0. Strona tytułowa (sygnatura akt, miejscowość i data wydania opinii, tytuł)

1. Wstęp

• pełna nazwa organu zlecającego badanie lub obserwację

• pełna nazwa instytucji, w której przeprowadza się badanie lub obserwację

• data badania lub okres trwania obserwacji

• imię, nazwisko i inne dane personalne osoby badanej oraz kwalifikacja prawna zarzucanego jej czynu

• zadania, jakie organ procesowy zlecił biegłym (w tym badania szczegółowe)

• imiona i nazwiska biegłych, ich specjalność i stopień lub tytuł naukowy, a w przypadku opinii instytutu - stanowiska służbowe

• Wyciąg z akt sprawy obejmujący

• rodzaj przedstawionych sprawcy zarzutów i ich treść,

• wyjaśnienia oskarżonego (czy są konsekwentne, itd.),

• zeznania świadków (czy wskazują na zaburzenia psychiczne u sprawcy),

• dokumentacja lekarska (historia choroby, zaświadczenia lekarskie, wcześniejsze opinie),

• wywiady środowiskowe.

• Wyniki badania lub obserwacji sądowo-psychiatrycznej

1. opinia ambulatoryjna

• autoanamneza (w tym wywiad chorobowy i wydarzenia krytyczne)

• opis zachowania i stanu psychicznego podczas badania

• stan fizjologiczny i neurologiczny, wyniki badań dodatkowych

• wywiad od rodziny

• dane z dokumentacji lekarskiej spoza akt

• ocena psychologiczna

1. obserwacja sądowo-psychiatryczna

• wywiad od rodziny

• dane z dokumentacji lekarskiej spoza akt

• zachowanie w czasie obserwacji, szczególnie objawy chorobowe (np. psychotyczne)

• wywiad od badanego

• opis stanu psychicznego na początku, w czasie i pod koniec obserwacji

• stan fizyczny, neurologiczny

• wyniki badań dodatkowych

• ocena psychologiczna

• Omówienie

• czy u badanego stwierdza się objawy choroby psychicznej, upośledzenia lub innego zakłócenia czynności psychicznych,

• czy te zaburzenia się przejawiają, kiedy powstały, jak przebiegają, jakie było ich nasilenie w okresie czynu, czy trwają nadal,

• czy istnieje związek między rodzajem zaburzeń a rodzajem i okolicznościami czynu,

• czy zaburzenia miały wpływ na poczytalność w czasie popełnienia czynu,

• czy istnieje prawdopodobieństwo, ze sprawca ponownie popełni czyn zabroniony,

• czy występuje konieczność umieszczenia go w szpitalu psychiatrycznym,

• czy badany jest zdolny do dalszego udziału w postępowaniu sądowym,

• jeśli opinia nie zgadza się z poprzednimi, to dlaczego tak jest.

• Wnioski

• ocena stanu zdrowia psychicznego

• ocena stanu psychicznego tempore criminis i ocena poczytalności

• ocena niepoczytalności i zalecenia co do dalszego postępowania z badanym.

---