Geografia ekonomiczna – dział geografii badający zjawiska i procesy społeczno-ekonomiczne występujące w przestrzeni geograficznej.
Dziedziny w geografii ekonomicznej:
Ludność (demografia)
Osadnictwo
Rolnictwo i leśnictwo
Przemysł
Usługi
Dodatkowo wg Jerzego Wrony:
Komunikacja (transport i łączność)
Handel i usługi
Polityka
Turystyka
Funkcje:
Informacyjno-diagnostyczna
Teoretyczno-wyjaśniająca
Prognostyczna
Planistyczno-decyzyjna
Optymalizacyjna
Kulturowo-wychowawcza
Środowisko geograficzne: zespół przyrodniczych i antropogenicznych elementów powłoki ziemskiej, w którym żyjemy i działamy, wykorzystując je dla własnych potrzeb. Dogodne warunki naturalne wpływają na rozwój gospodarczy, a niekorzystne go ograniczają. Technika się jednak rozwija i możliwe jest np. budowanie miasta na pustyni.
Elementy naturalne: budowa geologiczna, ukształtowanie powierzchni, klimat, wody, gleby, szata roślinna, świat zwierzęcy
Elementy sztuczne: sieć osadnicza, transportowa
Relacje człowiek – środowisko geograficzne
Przeszłość
Determinizm – całkowite uzależnienie człowieka od środowiska
Nihilizm/indeterminizm – absolutna niezależność
Teraz: posybilizm – współzależność czynników naturalnych i społecznych; przyroda nie determinuje działalności człowieka; zwraca się jednak większą uwagę na negatywne skutki działalności ludzkiej w środowisku i postuluje konieczność ochrony środowiska oraz racjonalnego gospodarowania jego walorami
Rola środowiska geograficznego:
Nie jest stała i niezmienna (np. złoża surowców nie były ważne dla pierwotnych)
Wpływ warunków naturalnych na życie człowieka w znacznym stopniu zależy od poziomu cywilizacji
Ocena środowiska geograficznego pod kątem jego zalet
Negatywne efekty działalności człowieka nasilają się. Przyczyny:
Wzrost liczby ludności
Rozwój przemysłu
Wzrost poziomu konsumpcji
Urbanizacja
Rozwój transportu i sieci transportowych
Tam, gdzie poziom rozwoju gospodarczego jest niski, działalność mniej wpływa na degradację środowiska. Wzrost zanieczyszczeń i zniekształceń środowiska geograficznego jest proporcjonalny do wzrostu liczby ludności.
Źródła zagrożeń (związane z czynnikami rozwoju; ich wpływ maleje wraz z poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego):
Czynnik demograficzny
Przyśpieszenie urbanizacji
Wzrost poziomu konsumpcji (wpływa na rozwój rolnictwa, przemysłu, usług, transportu)
Czynnik techniczno-ekonomiczny
Stosowanie przestarzałych technologii
Ignorowanie wymogów środowiska przy opracowywaniu i wdrażaniu nowych technologii
Niewłaściwa alokacja zasobów
Niewłaściwa struktura gospodarki
Czynnik społeczno kulturowy
Świadomość ekologiczna
Wytwarzanie i składowanie odpadów oraz sposób ich zagospodarowania
Ochrona najcenniejszych przyrodniczo obszarów
Produkcja zwierzęca (ograniczenia mogą być związane z religią, tradycją)
na żywność (mięso)
skóry
futra
siła pociągowa (osły, renifery, wielbłądy, słonie)
mleko
jaja (kura)
pierze (gęś, kaczka)
miód, wosk pszczeli (pszczoły)
BYDŁO ROGATE:
Kierunek mięsny
Kierunek mleczny
Nie ma wyraźnej dominacji jednego kierunku => kierunek mieszany
Pogłowie bydła – 1,5 mln sztuk (mięso wołowe najczęściej jedzone). Głównie w Europie i Ameryce (Indie ok.250 mln sztuk, Chiny 150 mln); spowodowane jest to dobrym klimatem do produkcji paszy.
Największe pogłowie bydła jest w : Rosji (30 mln), republiki nadbałtyckie, Ukraina, Białoruś, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Polska (kierunek mleczny), USA, Kanada, Brazylia (2. Miejsce po Indiach), Australia.
BAWOŁY – Azja Południowa, Azja Płd. – Wsch. (klimat gorący i wilgotny)
Siła pociągowa
Zwierzęta pól ryżowych
Skóra
Mięso
Występowanie szacuje się na ok. 70 mln sztuk (Indie, Pakistan)
OWCE:
Wełna
Mleko
Skóry
Mięso
Owce nie występują gdzie jest klimat gorący i wilgotny; zwierzęta te lubią ciepłe zimy, chłodne zimy i duże amplitudy temperatury. Pustynie i stepy (ok. 75 % pogłowia)
Gatunek owcy: MERYNOSY
Spożycie: Wielka Brytania i Australia.
Populacja: 1, 25 mld sztuk
Główni producenci: Chiny, Australia (przed Chinami, jeśli chodzi o produkcję wełny; problem suszy), Nowa Zelandia, Rosja, Kazachstan, Hiszpania, Wielka Brytania, Argentyna, RPA.
KOZY
Mleko
Mięso
Skóry => galanteria skórzana, membrana
Sierść skór – moher, szale kaszmirowe
Występowanie: tereny górzyste, klimat suchy, kraje Bliskiego i Dalekiego Wschodu.
Pogłowie: 750 mln i rośnie
Główni producenci: Chiny, Indie, Turcja, Bangladesz, Brazylia, Meksyk, Hiszpania, Grecja.
TRZODA CHLEWNA
Mięso
Tłuszcz
Skóra
Trzecina – znaczenie drugorzędne
Hodowana w klimacie umiarkowanym.
Główni producenci: Chiny, USA, Brazylia, Niemcy, Hiszpania, Polska, Rosja
W krajach arabskich, Indiach oraz w Izraelu nie hoduje się trzody chlewnej; na południe od Sahary ( za gorąco, bo nie ma tradycji przechowywania tego mięsa)
DRÓB (kury, gęsi, kaczki, indyki, perliczki)
Niewielkie wymagania przestrzenne
Niewymagająca kasza
Hodowla tam gdzie duże skupiska ludności
Hodowla kur: 16 mld
Chiny ¼ światowej hodowli, USA ok. 2 mld
KOŃ (pogłowie spada)
Siła pociągowa
Zwierzę juczne
Skóra
Włosie
Mleko
Hodowla tam, gdzie problemy komunikacyjne
Dużo pastwisk
Chiny (8 mln), Meksyk, Brazylia, Rumunia (ok. 1mln), Mongolia – na 1 mieszkańca przypada 1 koń
OSIOŁ - WYTRWAŁY, MNIEJ WYMAGAJĄCY, JUCZNE ZWIERZĘ
Występowanie: Afryka Płd., Bliski i Środkowy Wschód, Chiny, basen M. Śródziemnego
MUŁY – POŁĄCZENIE KONIA I OSŁA
Jeszcze mniej wymagający
Wytrwały
Nie ma lęku przestrzeni
Występowanie: Chiny, Meksyk, Brazylia
Leśnictwo
Powierzchnia: 40 mln ha
Cztery główne typy formacji roślinnych:
Tajga - klimat umiarkowany chłodny; zwarty (Rosja, Eurazja, kraje Skandynawii): sosny, jodły, cedry, modrzewie, świerk; 12 mln km2.
Lasy tropikalne – mniej zwarte niż tajga; polisander, heban, mahoń; 15 mln km2(Brazylia, Indonezja, kraje Azji, Nowa Gwinea), wycina się na tereny rolnicze.
Lasy mieszane
Lasy liściaste
Lesistość - Jest to udział procentowy lasów w ogólnej powierzchni obszaru lub powierzchnia lasów przypadająca na 1 mieszkańca. Średnia lesistość ziemi wynosi 32 %.
Lesistość krajów pustynnych i stepowych waha się od 0 do 3%.
Lesistość wybranych krajów:
Chiny – 13 %
Indie – 20 %
Islandia – 1%
Irlandia – 5%
Kraje Skandynawii – lesistość ok. 75 %
W Polsce: Podkarpacie, woj. Lubuskie, woj. Warmińsko – mazurskie (35 – 50%);
Centralna Polska – osadnictwo, rolnicze grunty (ok. 20 %)
Drzewostany iglaste: sosna, świerk, jodła, modrzew
Drzewostany liściaste: dąb, buk, olcha, grab
Dużo lasów
Mechanizacja
Łatwo dostępne
USA, Indie, Chiny, Rosja, Polska (25 mln)
Znaczenie drewna:
Papier
Przemysł celulozowo – papierniczy
Kraje rozwijające się – drewno przeznacza się na opał, eksport
Funkcje lasu:
Funkcja transpiracyjna
Regulacja stosunków wodnych ( ekologiczna)
Lasy jako obszary turystyczne
Gospodarka żywnościowa
Czynniki:
kalorie ( ok. 2700 kcal dziennie dla człowieka)
aktywność fizyczna, płeć, wzrost
proporcje: białko (głównie pochodzenia zwierzęcego), tłuszcz, cukier, witaminy i woda
Głód utajony (jakościowy) – występuje głównie w krajach słabo rozwiniętych i polega na tym, że przy spożyciu żywności wystarczająco kalorycznej, nie dostarcza się organizmowi potrzebnej ilości białka. Ten rodzaj głodu jest bardzo groźny dla wzrostu i rozwoju umysłowego dzieci i młodzieży.
ZIEMIA MOŻE WYŻYWIĆ OK. 12-15 MLD OSÓB!
FAO (ang. Food and Agriculture Organization), WHO => fizyczny dostęp, ekonomiczna dostępność I zdrowotność (bezpieczne, zdrowe, żywność o odpowiednim składzie)
Przyczyny głodu na świecie:
Warunki naturalne
Nierówności społeczne
Nieodpowiednia dystrybucja żywności
Konflikty zbrojne
Problemy z komunikacją
Co można zrobić?
Zwiększać plony
Nauczać osuszać grunty
Wprowadzać rośliny modyfikowane genetycznie
Minimalizować straty (szacuje się, że ok. 20 % żywności jest marnowana)
Można pozyskiwać grunty orne
Ok. 1 mld ludzi pije wodę zanieczyszczoną
Japonia: matki do 7 roku życia dziecka, karmią je piersią
Produkcja roślinna
Klasyfikacja:
Rośliny alimentacyjne
Rośliny pastewne
Rośliny przemysłowe
Zboża (alimentacyjne)- ich znaczenie jest nieocenione, zajmują od 60-75% ziem uprawnych, dostarczają od 40-70% spożywanych kalorii, dostarczają mąki, kaszę, pasze zwierzęce. W krajach rozwijających się, zużywane są na bieżącą konsumpcje. Znaczenie na świecie: pszenica, ryż, kukurydza, jęczmień… znaczenie regionalne: owies, żyto, proso.
Najważniejsza jest pszenica- klimat wilgotny, gorący, wymaga bardzo żyznych gleb (czarnoziemy, gleby lessowe, żyzne mady), powierzchnia upraw 210mln ha, 600mln ton rocznie (plon-wydajność, plony przekładają się na zbiory) Chiny-100 mln t, Indie 70mln t, Rosja 50mln t, USA 45 mln t, Kanada, Ukraina i Pakistan 20 mln t, Kazachstan 15 mln t, Francja 40 mln t. Eksporterzy: USA, Kanada, Australia, Argentyna. Importerzy: Rosja, Chiny, Japonia, Egipt, Brazylia, Bangladesz
Zielona rewolucja - likwidacja głodu poprzez wprowadzenie zmodyfikowanych roślin w krajach najbardziej zaludnionych i biednych.
Ryż - podstawowe pożywienie dla połowy ludności świata; wyróżniamy 3 odmiany : suchy górski, mokry nizinny, ryż pływający (łodygi osiągają bardzo duża długość, na terenach klimatu monsunowego, ma znaczenie tylko dla Bangladeszu, Wietnamu )
Ryż daje 2-3 zbiory w ciągu roku, 90% przypada na Azje wschodnią. Czynniki: tradycja, klimat monsunowy, olbrzymia liczba ludności. 600mln t: Chiny 200 mln t, Indie 120-130mln t, Indonezja 50mln, t, Bangladesz 40 mln t. Eksport: w Europie we Włoszech, Hiszpanii, na Węgrzech, Rosji; największe plony uzyskuje się w Egipcie. Nr 1 na rynku jest Brazylia, następnie USA, Hiszpania, Włochy, Australia, Egipt. Ryż wykorzystuje się do: konsumpcji, wytwarzania alkoholu, kosmetyków, mat dekoracyjnych.
Kukurydza - jej obszar zasiewów ciągle wzrasta, ojczyzną jest Ameryka Środkowa, wymaga długiego okresu wegetacyjnego. Jako: pasza, roślina przemysłowa, przetwarzana jest na mąkę, płatki kukurydziane, popcorn, olej. Jest bardzo plenna; zbiory 610 mln t; USA 210 mln t, Chiny 115 mln t, Ameryka Południowa (Meksyk, Argentyna), Brazylia 40 mln t, Rumunia i Węgry 8 mln t, Francja 15 mln t.
Jęczmień - średnie wymagania glebowe i klimatyczne, zboże najbardziej wysunięte na północ (kraje skandynawskie), doskonała pasza dla zwierząt, kasza, piwo, drożdże. 130 mln t na świecie, Rosja 20 mln t, Ukraina i Kazachstan 10 mln t; Kanada, USA, Turcja, Polska 3 mln t
Owies - zboże o znaczeniu regionalnym, małe wymagania glebowe i klimatyczne, duże zapotrzebowanie na wilgoć. Pasza dla zwierząt(koni), pewne znaczenie spożywcze, zbiory na świecie maleją; 25 mln t: Rosja 6 mln t, Kanada 3 mln t, USA, Polska 1,5 mln t, Francja, Szwecja, Finlandia, Niemcy.
Żyto – małe wymagania, służy do wyrobu spirytusu, odporne na mróz; środkowa i wschodnia Europa. 20 mln t na świecie: Rosja 6 mln t, Polska 4 mln t, Niemcy 3-4 mln t, Białoruś, Ukraina, USA
Pszenżyto - większa zawartość białka niż pszenica, w Polsce od 2-3 mln t (1/3 produkcji światowej, 5 podstawowych zbóż w Polsce. Francja, Niemcy, Chiny.
Proso - Chiny, Indie. Jednoroczne trawy, bardzo małe wymagania. Pasza.
Sorgo - USA, Indie, Nigeria, Sudan, Argentyna.
Gryka - znaczenie na świecie się zmniejsza - 2 mln t, na kasze, mąkę, miododajna, połowa produkcji to Chiny, reszta Rosja, Ukraina, Francja, Polska.
Rośliny bulwiaste
Ziemniaki- na początku jako rośliny ozdobne, lecznicze. Małe wymagania glebowe, wymagają sporo wilgoci, jednak nadmiar im szkodzi, nie lubią zbyt wysokich temperatur, wymagają relatywnie dużych nakładów pracy, przeznaczone do bezpośredniego spożycia, na paszę, spirytus, krochmal. 300-310 mln t rocznie: Chiny- 75 mln t, Rosja 30-35 mln t, Indie 20 mln t, Rosja 15 mln t , Białoruś 10 mln t, Polska. 40%-pasza, 25%-bezpośrednie spożycie, 15%-straty. USA 20 mln t. ¾ światowych zbiorów to Europa.
Bataty – słodkie ziemniaki; 4/5 dostarczają Chiny
Maniok - roślina o długim korzeniu, zawiera bardzo duże ilości skrobi, korzeń jest trujący, po ugotowaniu traci właściwości trujące, klimat gorący, wilgotny, małe wymagania klimatyczne i glebowe, odporny na szarańcze, jest najtańszą rośliną na świecie. 180 mln t- połowa przypada na kraje afrykańskie, reszta azjatyckie
Rośliny cukrodajne
Trzcina cukrowa - (dekret Napoleona), 70% cukru, roślina tropikalna, wymaga równomiernej temperatury, produkcja cukru, alkoholu (rumu), paszy. 1,3 mld t: Brazylia 360 mln t, Meksyk 45 mln t, Kuba 35 mln t, Chiny 90 mln t
Burak cukrowy - 30% cukru, roślina okopowa, przemysłowa, wymaga bardzo dobrych kompleksów glebowych (czarnoziemy, rędziny), produkcja cukru, hodowla zwierząt, melasa (spirytus, drożdże). Kraje Europy Zachodniej, Środkowa. 250-260 mln t: Francja 30 mln t, Niemcy, USA 25 mln t, Turcja, Polska, Chiny
Rośliny oleiste – mydło, olej, kosmetyki
Soja - dostarcza tłuszcz i białko (duża zawartość), produkcja oleju, mączki sojowej, śruty, wytłoków, pasza zielona dla zwierząt. Klimat umiarkowany, ciepły. USA 75 mln t (40% produkcji światowej), Brazylia, Argentyna, Chiny (90% światowej produkcji)
Orzeszki ziemne, sezam, rycynus (olejek rycynowy, bardzo lepki)
Rzepak - wymaga relatywnie żyznych gleb, olej rzepakowy, przeznaczenie techniczne. 35 mln t: Chiny, Kanada, Indie, Niemcy Wielka Brytania, Polska
Słonecznik – klimat umiarkowany. 25 mln t, Argentyna, Ukraina, Rosja, Bałkany
Oliwka - basen morza śródziemnego. 15 mln t: Włochy
Palma kokosowa- sok na świeżo, drewno w budownictwie i meblarstwie, lubi wodę morską. KOPRA-osuszona palma kokosowa, tłuszcz najbardziej pożądany w przemyśle spożywczym, masło kokosowe, smażenie. Kraje tropikalne, wymaga wody morskiej, palma oleista może być w głębi lądu, może przetrwać susze. Kraje Afryki zachodniej, Malezja, Indonezja, Karaiby.
Rośliny włóknodajne
Bawełna - 80% zapotrzebowania na wszystkie tkaniny naturalne, wymaga wysokich temp, wysokiego nasłonecznienia, dużych nakładów pracy. Wata, celuloza, papier, z nasion olej. 20 mln t: Chiny 5 mln t, USA 4 mln t, Republiki Azji Środkowej (białe złoto)
Len
Konopie - z łodyg niezwykle trwałe włókna - produkcja namiotów, sznurów, węże strażackie, żagle, sieci. Chiny, Hiszpania, Korea Północna.
Juta - najtańsze włókno świata, nie przepuszcza wilgoci. Worki na kawę, sól, cukier. Jest relatywnie szorstkie, płótno żaglowe.
Rośliny kauczukodajne (opony - ¾ zbiorów)
Kauczukowiec brazylijski- Azja południowo-wschodnia, Tajlandia, Indonezja, Malezja, Tajwan, Chiny, Nigeria, Liberia, Brazylia- 1%, największe zapotrzebowanie USA
Używki
Herbata - Indie (1/4 światowej produkcji), Chiny (juna), Sri Lanka (wsypa Cejlon), Indonezja, Turcja, Kenia. 300tys t, 90% na eksport. Importerzy- Anglia, Rosja, USA, Polska. Herbata czarna 80% produkcji, zielona 20%, czerwona kilka %.
Kawa - pochodzi Abisynii (Etiopia), najwięcej spożywa się w Skandynawii; 2/3 kraje Ameryki Łacińskiej, Brazylia, Kolumbia 1mln t, Wietnam 1 mln t.
Kakao - ojczyzną Ameryka Środkowa. Kraje nad zatoką Gwinejską, Brazylia. Importerzy: USA, Szwajcaria, Holandia.
Tytoń – pochodzi z Ameryki Południowej. Machorka, tytoń szlachetny. Produkcja maleje (z 9 do 6 mln t). Główni producenci: Chiny 40%, Indie, Turcja, Brazylia, USA. Importerzy: USA, Niemcy, Wielka Brytania.
7.Zasoby naturalne: zarówno świat organiczny ( rośliny zwierzęta, ekosystemy) jak i nieorganiczny ( atmosfera, wody, gleba) wypływa na ich wielkość oraz produkcję. Wykorzystane są przez człowieka w procesie produkcji i konsumpcji dzielą się na:
- nieodnawialne złoża mineralne
- Odnawialne: wody, atmosfera itp.
*Zasoby dzielą się na:
- Niewyczerpalne: promieniowanie słoneczne, energia fal i pływów morskich, energii wiatru, geotermiczna.
- Wyczerpalne: odtwarzalne (rośliny, zwierzęta, wody), nieodtwarzane (bogactwa mineralne, powierzchnia użytkowa).
10.Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa:
* rzeźba terenu (kształtuje stabilność pokrywy glebowej, decyduje o spływie powierzchniowym, wpływa na wielkość zużycia energii i koszty transportu, kształtuje warunki cieplne, urozmaicona rzeźba terenu wymaga stosowania odpowiednich maszyn rolniczych).
Oddziaływanie człowieka na rzeźbę: uprawa ( niszczenie form terenu przez zabiegi agrotechniczne), spływ powierzchniowy ( np. prostopadła do poziomic orka, która wpływa na zwiększenie niszczenia gleby poprzez łatwiejsze wymywanie składników), erozja wiatrowa (wywiewanie najdrobniejszych frakcji przez wiatr), zubożenie gleb.
Przeciwdziałanie erozji gleb: uprawa zgodna z przebiegiem poziomic, tarasowanie zboczy.
Obszary najkorzystniejsze dla rozwoju rolnictwa: łagodnie pofalowane (możliwość łatwiejszej kontroli wilgotności gleby). 33% powierzchni ziemi nadaje się do upraw rolniczych.
*agroklimat (całokształt stanów pogody w długich okresach na danym obszarze).
Czynniki kształtujące agroklimat: nasłonecznienie (decyduje o temperaturze powietrza; uzależnione jest od zachmurzenia; W Polsce średnie roczne usłonecznienie wynosi około 40% maksymalnego możliwego usłonecznienia), temperatura (decyduje o długości okresu wegetacyjnego; średnia dobowa temperatura w Polsce +5oC), opady atmosferyczne, wiatr, długość okresu wegetacyjnego.
*opady atmosferyczne (mierzone są za pomocą sumy opadów w ciągu roku; W Polsce roczne sumy opadów wynoszą od 500 do 700 mm na terenach rolniczych). O niedobrze lub nadmiarze wilgoci decyduje: suma opadów, rzeźba terenu, zdolność do gromadzenia i utrzymywania wilgoci, temperatura.
*wiatr (kształtuje pogodę, niezbędny do zapylania roślin, w okresach suszy potęguje efekt przesuszenia, powoduje zjawiska ekstremalne, np. burze pyłowe, trąby powietrzne, niszcząc niekiedy tym samym trwale uprawy i majątki).
*okres wegetacyjny ( dni, których średnia dobowa temperatura powietrza utrzymuje się powyżej 5oC; w Polsce wynosi on od 230 dni na Nizinie Śląskiej do 180 dni na Pojezierzu Suwalskim).
*warunki wodne ( dla uwarunkowania glebowego dla upraw ważne są: zasoby wilgoci w glebie, zasoby wód podziemnych, zużycie wody w rolnictwie)
*Urodzajność gleby - jej skład mineralny.
*Żyzność gleby - naturalna zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin. Stanowi ona zespół morfologicznych, fizycznych, chemicznych, fizykochemicznych, biochemicznych i biologicznych właściwości gleby, zapewniających roślinom odpowiednie warunki wzrostu. Jest wypadkową naturalnej z zasobności i właściwości gleby.
*Produktywność gleby -jest wypadkową zdolności gleby do wytwarzania biomasy.
11. Pozaprzyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa
*przeszłość historyczno-kulturowa rolnictwa (stosunek do ziemi, rolnictwa, roślin, zwierząt; tradycje dotyczące żywienia zwierząt, np. hodowla bydła w Indiach, hodowla trzody chlewnej w krajach arabskich; Przeszłość historyczna decyduje o tradycjach rolniczych, specyfice produkcji rolnej i przetwórstwa).
*poziom rozwoju społeczno-gospodarczego (decyduje o wielkości i jakości, kierunkach i strukturze rolnictwa danego kraju. Wpływa na kulturę rolną i wysoki zbyt. Wysoka mechanizacja wpływa na wzrost wydajności pracy i spadek zatrudnienia w rolnictwie, zaś wysoki stopień chemizacji (nawożenia) zapobiega zubożeniu gleb w substancje pokarmowe naturalne czy też sztuczne. Obecnie wysokość nawożenia kształtuje się na poziomie 200-300 kg/ha. W Polsce nawożenie kształtuje się na poziomie 90 kg/ha).
*urbanizacja i uprzemysłowienie ( aspekt pozytywny: produkcja nowych maszyn, środków transportu, nowoczesna infrastruktura techniczna; negatywne: degradacja gleb).
*rozwój przemysłu spożywczego
*rynki zbytu (specjalizacja produkcji, wzrost towarowości).
*polityka państwa (podtrzymywanie celu, kontrola podaży, wspieranie przemian w rolnictwie).
12.Przyczyny erozji gleb: wycinanie lasów, nadmierny wypas zwierząt, monokultury bawełny, chemizacja rolnictwa (stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin).
13. Przyczyny zmniejszenie zanieczyszczenia wód: wzrost świadomości ekologicznej; świadomość stosowania nawozów sztucznych i świadomość ochrony roślin; rozwój rolnictwa ekologicznego (zastąpienie środków chemicznych naturalnymi, biologiczna metoda ochrony roślin i zwierząt, wybieranie obszarów najmniej skażonych).
14. Produkcja roślinna
*plony – masa produkcji roślinna zebrana z 1 ha.
*zbiory – ogólna masa roślin zebranych.
19. Przemysł – dział gospodarki zajmujący się pozyskiwaniem (wydobywaniem) zasobów naturalnym i ich przetwarzaniem, w celu zaspokojenia potrzeb ludzi.
*czynniki rozwoju przemysłu:
- przyrodnicze: baza surowcowa, warunki wodne, zasoby ekologiczne, źródła energii.
- techniczno-ekonomiczne: infrastruktura techniczna, korzyści aglomeracji, rynek zbytu, siła robocza, zaplecze naukowo-techniczne, polityka państwa.
*czynniki lokalizacji przemysłu: baza surowcowa ( górnictwo, hutnictwo żelaza, przemysł materiałów budowlanych i cementowych, tartaczny, cukrowniczy, owocowo-warzywny, rybny), baza energetyczna ( hutnictwo metali nieżelaznych), zasoby wodne ( energetyka, przemysł celulozowo-papierniczy, chemiczny, włókienniczy, spożywczy), wykwalifikowana kadra robocza ( włókienniczy, elektroniczny, precyzyjny, farmaceutyczny), rynek zbytu ( spożywczy, maszynowy, chemiczny, materiałów budowlanych), zaplecze naukowo-badawcze (elektroniczny, farmaceutyczny, chemii organicznej).
*etapy rozwoju przemysłu:
- etap przedindustrialny ( ludność zatrudniona głównie w I sektorze gospodarki (rolnictwo, leśnictwo); z przemysłu rozwija się głównie górnictwo, hutnictwo i przemysł włókienniczy).
- etap industrialny ( ludność zatrudniona głównie w budownictwie i przemyśle; dominuje głównie przemysł ciężki: górnictwo, hutnictwo, energetyka).
- etap postindustrialny ( ludność zatrudniona głównie w III sektorze gospodarki; dominuje przemysł przetwórczy (elektromaszynowy i chemiczny), przemysł wysokich technologii, usługi).
*rewolucje przemysłowe:
- I rewolucja przemysłowa ( koniec XVIII – poł. XIX w.; była możliwa dzięki wynalezieniu maszyny parowej przez J. Watta; wynaleziono także maszynę przędzalniczą i tkacką; nastąpił rozwój górnictwa, hutnictwa, przemysłu włókienniczego; zaczęły powstawać pierwsze okręgi przemysłowe; nastąpił rozwój transportu: pojawiły się parowozy i parowce; zapoczątkowana w Anglii).
- II rewolucja przemysłowa ( XIX/XX w.; wynaleziono: metodę rafinacji ropy naftowej ( Łukasiewicz), żarówkę (Edison), silnik spalinowy ( Disel); nowy nośnik energii – ropa naftowa; spadek znaczenia węgla; nastąpił rozwój: hutnictwa miedzi i aluminium, przetwórstwa ropy naftowej; wzrost znaczenia portów morskich; restrukturyzacja nieopłacalnych gałęzi przemysłu; zamykanie nierentownych kopalń).
- III rewolucja przemysłowa ( lata 70 XX w.; automatyzacja produkcji i powszechne używanie komputerów; wzrost zapotrzebowania na wykwalifikowaną kadrę pracowniczą; współpraca z ośrodkami naukowymi; powstanie technopolii; wynaleziono: tranzystory, półprzewodniki, energię atomową, układy scalone, biotechnologię itp.; powiązana ściśle z przemysłem wysokich technologii).