Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego

Powstanie NATO

Początki Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego sięgają marca 1948 roku. Wówczas pięć państw europejskich: Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia i Luksemburg podjęło decyzję o nawiązaniu powojennej współpracy militarnej, podpisując tzw. traktat brukselski. Traktat ten zobowiązywał państwa członkowskie do udzielenia wzajemnego wsparcia w razie ataku na jedno z nich. Umowa obejmowała także plan zacieśniania współpracy gospodarczej, politycznej i społecznej.

Rosnące zagrożenie ze strony Związku Radzieckiego spowodowało pojawienie się koncepcji rozszerzenia układu o Stany Zjednoczone, które ostatecznie przystąpiły do Paktu w czerwcu 1948 r. Doszło do tego na mocy rezolucji Vandenberga uchwalonej przez Senat USA, mówiącej o koncepcji tworzenia na świecie bloków militarnych.

Następnie rozpoczęto rokowania z Kanadą i państwami Europy Zachodniej w wyniku czego 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie doszło do podpisania właściwego Paktu Północnoatlantyckiego - NATO.

Pakt Północnoatlantycki jest umową międzynarodową oraz polityczno-militarnym związkiem państw, który stanowił podstawy do stworzenia NATO.

Państwa NATO

Do grupy państw założycielskich NATO należą:- Stany Zjednoczone,- Wielka Brytania,- Francja,- Belgia,- Holandia,- Luksemburg,- Dania,- Islandia,- Norwegia,- Włochy,- Portugalia,- Kanada.

W latach późniejszych do Paktu dołączyły: Grecja, Turcja, Niemcy i Hiszpania. W roku 1999 NATO zostało rozszerzone o państwa Europy Środkowo-Wschodniej: Polskę, Węgry i Czechy.

Natomiast podczas szczytu NATO w Pradze w 2002 r. podjęto decyzję o rozszerzeniu Sojuszu o kolejne kraje: Bułgarię, Estonię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację i Słowenię. Ratyfikacja protokołów akcesyjnych nastąpiła 29 marca 2004 r.

Aktualnie oficjalnymi kandydatami do członkostwa w Pakcie Północnoatlantyckim są: Albania,Chorwacja i Macedonia.

Cele i zadania NATO

Główne cele, jakie przyświecają państwom zrzeszonym w NATO to:

- ochrona wolności,

- zapewnienie stabilności i dobrobytu państw paktu.

Powyższe zadania można podzielić również na:

- polityczne, oraz - militarne - związane z dążeniem do pokoju i bezpieczeństwa. W ramach tego celu każde państwo zobowiązane jest do utrzymania zdolności obronnych.

Członkostwo w NATO jest otwarte dla każdego państwa europejskiego, które musi wypełnić następujące warunki:

- zostanie zaproszone przez inne państwo NATO;

- pozostałe państwa Paktu zaakceptują kandydaturę;

- zgadza się z postanowienia Paktu Północnoatlantyckiego;

- w sytuacji zagrożenia jest w stanie wypełnić obowiązki wynikające z członkowstwa w NATO.

Państwa skupione w ramach NATO są zobowiązane do udzielenia pomocy i wsparcia w sytuacjach zagrożenia militarnego, co oznacza, że ewentualny zamach na jedno z państw członkowskich jest rozumiany jako atak na każde z państw NATO.

Podstawą systemu współpracy i wzajemnej pomocy państw przyjęty w NATO jest zasada, która brzmi następująco: "wspólne bezpieczeństwo państw członkowskich jest niepodzielne". Oznacza to, iż państwa natowskie w razie ataku nie muszą ograniczać się wyłącznie do własnych możliwości militarnych, ale mogą liczyć na wojska i zasoby pozostałych państw. Ponadto w obliczu niebezpieczeństwa żadne z państw nie może odmówić pomocy sojusznikom skupionym w NATO.

Podstawę militarną funkcjonowania Paktu Północnoatlantyckiego stanowi tzw. Zintegrowana Struktura Wojskowa (Integrated Military Structure), składająca się z systemu dowództw, sztabów oraz kontyngentów wojskowych wyznaczonych przez poszczególne państwa członkowskie.

Do najważniejszych operacji wojskowych przeprowadzonych w ostatnich latach w ramach Sojuszu należą:

- misja pokojowa IFOR w Bośni i Hercegowinie (grudzień 1995 r. - grudzień 1996 r.);

- misja pokojowa SFOR w Bośni i Hercegowinie (grudzień 1996 r. - grudzień 2004 r.);

- kampania lotnicza przeciw Serbii i Czarnogórze (marzec - czerwiec 1999 r.);

- obecność Kosovo Force (KFOR) w Kosowie (od czerwca 1999 r.);

- ochrona Cieśniny Gibraltarskiej po 11 września 2001 r. w ramach operacji Active Endeavour;

- obecność Międzynarodowych Sił Wspierających Bezpieczeństwo (ISAF) w Afganistanie (od grudnia 2001 r.);

- pomoc logistyczna dla Unii Afrykańskiej w Darfurze w 2005 r.

Członkowstwo w NATO opiera się na zróżnicowanym charakterze i zakresie powiązań pomiędzy państwem a organizacją - Francja, Hiszpania i Islandia są państwami nie wchodzącymi w skład zintegrowanego układu militarnego.

Francja reprezentowana przez Ministra Obrony Narodowej oraz Szefa Sztabu uczestniczy w pracach organów Paktu na podstawie indywidualnej decyzji Prezydenta. Hiszpania natomiast bierze udział w procesie planowania militarnego, prowadzi misje łącznikowe w regionalnych dowództwach NATO oraz jest zaangażowana w system obrony powietrznej NADGE.

Niemcy są państwem, którego siły zbrojne w całości podlegają dowództwu NATO. Tak daleko posuniętą integracją ze strukturami Paktu charakteryzują się również takie kraje jak Norwegia i Dania.

Z kolei Islandia jest jedynym sojusznikiem, który nie posiada własnego wojska. Misję członka NATO Islandia realizuje poprzez udostępnianie swoich baz i sprzętu wojskowego, wykorzystywanych w systemach obrony powietrznej oraz morskiej.

Struktura NATO

Strukturę Paktu Północnoatlantyckiego charakteryzuje podział na pion wojskowy i cywilny.

Pion wojskowy składa się z następujących organów:

- Komitet Wojskowy,

- Międzynarodowy Sztab Wojskowy,

- Dowództwa Regionalne.

Natomiast pion cywilny to:

- Rada Północnoatlantycka,

- Komitet Planowania Obrony,

- Grupa Planowania Nuklearnego,

- Sekretariat Generalny.

Komitet Wojskowy - jest głównym organem doradczym Rady Północnoatlantyckiej w kwestiach militarnych. Jest również najwyższym ciałem decyzyjnym w sferze wojskowej w NATO. Formalnie podlega Komitetowi Planowania Obrony z pionu cywilnego.

W skład Komitetu Wojskowego wchodzą reprezentanci szefów sztabów sił zbrojnych z poszczególnych krajów członkowskich NATO.

Komitet sprawuje nadzór kierowniczy nad Dowództwami Regionalnymi i innymi organami wojskowymi, natomiast w stosunku do Komitetu Planowania Obrony i Grupy Planowania Nuklearnego jest ciałem konsultacyjnym.

Obrady Komitetu Wojskowego odbywają się z udziałem szefów sztabów generalnych państw NATO lub w składzie przedstawicieli sztabów generalnych, stanowiących tzw. Stały Komitet Wojskowy.

Międzynarodowy Sztab Wojskowy - pełni rolę pomocniczą i wykonawczą wobec Komitetu Wojskowego. Dodatkowo jest organem odpowiadającym za opracowanie planów i studiów wojskowych.

Dowództwa NATO dzielą się następująco:

- naczelne - są to: Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych NATO na Atlantyku - ACLANT (siedziba w Norfolk, USA) oraz Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych w Europie - ACE (siedziba w Shape Cateau, Belgia);

- regionalne - zlokalizowane w Europeid Zachodniej (siedziba w Wielkiej Brytanii), Środkowej (siedziba w Holandii) oraz Południowej (siedziba we Włoszech);

- Grupa Planowania Regionalnego Kanada-USA - CUSRPG (siedziba w Darlington, USA).

Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council - NAC) - główny organ decyzyjny, składający się z przedstawicieli państw członkowskich w randze ambasadorów.

Rada ma prawo powoływania innych organów Paktu.

Główne zadania Rady to:

- konsultacje polityczne pomiędzy państwami członkowskimi NATO;

- wydawanie dyrektyw dla władz wojskowych;

- obrona cywilna,

- wyznaczanie wkładu militarnego państw NATO.

Posiedzenia Rady odbywają się z udziałem:

- szefów rządów i państw NATO - są to tzw. szczyty NATO;

- ministrów państw członkowskich - spotkania mają miejsce dwa razy w roku;

- stałych reprezentantów państw NATO w randze ambasadorów - spotkania cotygodniowe.

Stali reprezentanci tworzą tzw. Radę Stałych Przedstawicieli, która podejmuje większość decyzji. System decyzyjny opiera się na zasadzie jednomyślności, a nie głosowania.

Komitet Planowania Obrony (Defence Planning Committee - DPC) - podejmuje kluczowe decyzje obronne. W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich.

Posiedzenia Komitetu odbywają się w grupie ministrów obrony państw członkowskich (dwa razy w roku) oraz w grupie stałych reprezentantów.

Grupa Planowania Nuklearnego (Nuclear Planning Group - NPG) - odpowiada za kwestie broni nuklearnej państw NATO. Do zadań Grupy należy także monitorowanie potencjału nuklearnego na świecie.

Sekretariat Generalny - w jego skład wchodzą: Sekretarz Generalny, zastępca Sekretarza Generalnego oraz 4 asystentów.

Sekretarz Generalny NATO wybierany na 4-letnią kadencję, przewodniczy posiedzeniom Rady Północnoatlantyckiej oraz Komitetu Planowania Obrony, nadzoruje również realizację uchwał wydawanych przez organy Paktu, sporządzanie raportów, wspiera rozwiązywanie konfliktów między państwami członkowskimi. Jest także głównym rzecznikiem NATO.

Sekretarz Generalny NATO Od roku 2004 funkcję Sekretarza Generalnego NATO pełni Jaap de Hoop Scheffer - polityk holenderski, były minister spraw zagranicznych Holandii.

Jaap de Hoop Scheffer w latach 60. ubiegłego wieku byłym oficerem niderlandzkich sił powietrznych. Po odbyciu służby pracował dla holenderskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych od 1976 do 1986. Przez pierwsze dwa lata, był pracownikiem holenderskiej ambasady w Ghanie. Następnie został przedstawicielem delegacji holenderskiej przy Sojuszu Północnoatlantyckim w Brukseli do 1980 roku.

Do 1982 roku był członkiem socjalistyczno-liberalnej partii Demokraci 66, potem przeszedł do chrześcijańsko-konserwatywnej Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (ACD). W latach 1997-2001 był przewodniczącym partii. W 2002 roku de Hoop Scheffer zrezygnował ze stanowiska. W wyniku wyborów w 2002 roku, ACD objęło władzę i utworzyło nowy rząd. Premierem został lider partii, Jan Peter Balkenende, który mianował Scheffera ministrem spraw zagranicznych w swoim pierwszym gabinecie. Stanowisko zachował również w kolejnym rządzie po wyborach w styczniu 2003 roku.

W 2003 roku, polityka zagraniczna Holandii, którą w dużej mierze kreował de Hoop Scheffer i Balkenende, charakteryzowała się aprobatą działań amerykańskich w wojnie przeciwko Irakowi. Holandia popierała politykę Stanów Zjednoczonych jedynie w sposób polityczny, a nie militarny, co dawało jej dwuznaczny charakter. Takie stanowisko przysporzyło de Hoop Schefferowi karierę międzynarodową.

Jaap de Hoop Scheffer 5 stycznia 2004 roku został wybrany jedenastym Sekretarzem Generalnym Sojuszu Północnoatlantyckiego, obejmując ten urząd po Lordzie Robertsonie.

Siedziba NATO

Pierwotnie siedziba NATO znajdowała się w Londynie (do 1952 r.), następnie w Paryżu (do 1966 r.). Aktualnie jest to Bruksela.

Polska w NATO

NATO jest otwarte dla państw, które gotowe są przyjąć i realizować postanowienia Paktu Północnoatlantyckiego oraz przyczynią się do rozszerzenia obszaru bezpieczeństwa i stabilności. Dlatego w roku 1997 zaproszono do Sojuszu państwa z Europy Środkowo-Wschodniej, tj. Polskę, Węgry i Czechy. Po rokowaniach i ratyfikacji dokumentów akcesyjnych, 12 marca 1999 r. państwa te oficjalnie uzyskały członkostwo w NATO.

Polska droga do NATO - najważniejsze etapy:

- lipiec 1990 r. - na szczycie NATO w Londynie ogłoszono Deklarację Londyńską, w której Sojusz zaproponował państwom Europy Środkowej i Wschodniej nawiązanie współpracy i rozwój kontaktów wojskowych;

- marzec 1991 r. - rozwiązano struktury Układu Warszawskiego;

- październik 1991 r. - prezydenci Polski, Czecho-Słowacji i Węgier wyrazili wolę swych państw uczestniczenia w działalności NATO;

- marzec 1992 r. - podczas wizyty w Polsce, Sekretarz Generalny NATO Manfred Wörner oświadczył, że "drzwi do NATO są otwarte";

- wrzesień 1993 r. - Prezydent Lech Wałęsa w licie do Sekretarza Generalnego NATO stwierdził, że członkostwo w NATO jest jednym z priorytetów polskiej polityki zagranicznej;

- styczeń 1994 r. - podczas szczytu w Brukseli NATO przedstawiło państwom Europy Środkowej i Wschodniej, propozycję współpracy z Sojuszem w ramach programu Partnerstwo dla Pokoju, umożliwiającego wspólne ćwiczenia wojskowe, udział w operacjach pokojowych i humanitarnych oraz wsparcie państw NATO w razie zagrożenia;

- grudzień 1994 r. - w czasie spotkania Rady Północnoatlantyckiej potwierdzono, że zgodnie z Art.10 Traktatu Waszyngtońskiego, Sojusz pozostaje otwarty na przyszłe członkostwo innych państw europejskich. Sekretarz Stanu USA Warren Christopher oświadczył, że Stany Zjednoczone chcą rozpocząć rozmowy o powiększeniu Sojuszu z zainteresowanymi państwami już w 1995r.;

- grudzień 1995 r. - Rada Północnoatlantycka zadecydowała o przejściu do "kolejnej fazy procesu rozszerzenia NATO", obejmującej:

1. "indywidualne, intensywne, dwustronne i wielostronne konsultacje";

2. "umocnienie Partnerstwa dla Pokoju";

3. analizę przez NATO "wewnętrznej adaptacji i innych kroków niezbędnych do zapewnienia, aby rozszerzenie pozwoliło zachować skuteczność Sojuszu";

- grudzień 1996 r. - w Brukseli odbyło się spotkanie Rady Północnoatlantyckiej. W komunikacie końcowym Rada m.in. sprecyzowała termin kolejnego szczytu NATO (lipiec - Madryt), oraz zadeklarowała, że w czasie tego szczytu pierwsza grupa kandydatów do członkostwa otrzyma zaproszenie do rozpoczęcia rozmów akcesyjnych;

- luty 1997 r. - podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych NATO w Brukseli Sekretarz Stanu USA Madeleine Albright oświadczyła, że rozmowy akcesyjne w sprawie członkostwa w NATO pierwszej grupy państw Europy Środkowej i Wschodniej - którą wskaże Szczyt NATO w Madrycie - powinny zakończyć się do grudnia 1997 r.;

- lipiec 1997 r. - na szczycie NATO w Madrycie podjęto decyzję o zaproszeniu Polski, Czech i Węgier do rozmów w sprawie członkostwa w Sojuszu. Decyzja została zawarta w "Deklaracji o Euroatlantyckim Bezpieczeństwie i Współpracy";

- sierpień 1997 r. - Sejm RP przyjął uchwałę, upoważniającą rząd do przystąpienia do rozmów akcesyjnych i do zapewnienia NATO o woli przyjęcia zobowiązań oraz o gotowości poniesienia niezbędnych kosztów wynikających z członkostwa;

- wrzesień 1997 r. - rozpoczęły się rozmowy akcesyjne pomiędzy NATO a Polską;

- listopad 1997 r. - Minister SZ RP Bronisław Geremek przekazał Sekretarzowi Generalnemu NATO list wyrażający wolę RP przystąpienia do Traktatu Północnoatlantyckiego;

- grudzień 1997 r. - w Brukseli ministrowie spraw zagranicznych państw NATO podpisali Protokoły Akcesyjne dla Polski, Czech i Węgier. Protokoły te, w roku 1998, stanowiły przedmiot ratyfikacji w szesnastu krajach Sojuszu;

- styczeń 1999 r. - Sekretarz Generalny NATO, Javier Solana wystosował do Polski, Czech i Węgier formalne zaproszenia do przystąpienia do Traktatu Północnoatlantyckiego;

- luty 1999 r. - Sejm i Senat przyjęły ustawę o ratyfikacji Traktatu Północnoatlantyckiego;

- marzec 1999 r. - w Idependence (USA) Minister Spraw Zagranicznych RP, prof. B. Geremek przekazał na ręce Sekretarz Stanu USA, M. Albrigh akt przystąpienia Polski do Traktatu Północnoatlantyckiego. Z tą chwilą Rzeczpospolita Polska stała się członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Od początku obecności w NATO Polska jest aktywnym uczestnikiem sojuszu, co jest wyrazem dążenia do zaspokojenia nie tylko narodowych interesów, ale także rozwiązania aktualnych problemów bezpieczeństwa w skali międzynarodowej.

Polska bierze udział we wszystkich przedsięwzięciach NATO, które wiążą się z zacieśnianiem współpracy międzynarodowej oraz zapobieganiem i rozwiązywaniem kryzysów. Należą do nich:

- polityczna i militarna aktywność NATO;

- rozszerzenie NATO;

- problem terroryzmu;

- monitoring sytuacji zbrojeniowej na świecie;

- operacje reagowania kryzysowego;

- współpraca między NATO a Unią Europejską;

- współpraca NATO-Rosja oraz NATO-Ukraina.