DIETETYKA 3 WYKŁAD 19.10
OCENA ŻYWIENIA : to interpretacja danych uzyskanych z badań żywieniowych, biochemicznych, antropometrycznych i medycznych.
Spożycie żywności – ilość zwyczajowo spożywanej żywności w ujęciu indywidualnym lub zbiorowym, w przeliczeniu na dzień, względnie w dłuższym kontekście czasowym (np. rok).
Sposób żywienia – są to zachowania człowieka, uwarunkowane kulturowo i społecznie, związane z wyborem pożywienia, jego przygotowaniem do spożycia i konsumpcją w posiłkach.
Stan odżywiania – stan organizmu (zdrowia) człowieka wynikający ze zwyczajowego sposobu żywienia, wchłaniania i wykorzystania wchodzących w jej skład składników odżywczych oraz działania czynników patologicznych, wpływających na te procesy.
Badania żywieniowe – ocena ilości i wartości odżywczej spożywanej żywności, częstości spożywania produktów oraz trybu żywienia w odniesieniu do zaleceń
Cel badań –wykrywanie wad żywieniowych obejmujących nieprawidłową podaż składników pokarmowych oraz niewłaściwy reżim żywienia. Ułatwiają rozpoznanie nieswoistych objawów chorobowych, które nie mogą być precyzyjnie określone badaniami ogólnolekarskimi i biochemicznymi oraz pozwala przewidywać zmiany chorobowy.
Podział metod oceny spożycia żywności :
Wg rodzaju dostarczanych informacji :
-bezpośrednie – badania spożycia na poziomie indywidualnym lub gospodarstwa domowego (skala indywidualna)
-pośrednie – badania spożycia na poziomie krajowyn lub międzynarodowym, np. bilanse żywności (skala populacyjna)
2. wg stosowanych technik badawczych :
-obliczeniowe – spożycie jest obliczane z danych z bilansów żywności, budżetów gospodarstw domowych
-rejestracyjne – oparte na zapisie spożycia żywności przez członków gospodarstwa domowego lub pojedynczą osobę (poziom indywidualny)
-wywiadowcze – źródłem danych o spożyciu są głównie kwestionariusze i wywiady w różnej formie (telefoniczne, elektroniczne
3. wg kryterium czasu :’
-retrospektywne – badania spożycia w przeszłości, „po fakcie”
-prospektywne – badania spożycia są prowadzone równolegle z epizodem żywwieniowyn, „podczas”
4. wg stopnia dokładności :
-jakościowe – dotyczą głównie częstości spożywania żywności lub cechom odżywiania są oceniane w skali punktowej
-ilościowo-jakościowe – metody półilościowe, dane ilościowe są mało precyzyjne – przybliżone
-ilościowe – spożycie żywności lub składników pokarmowych jest mierzone większą precyzją
Najczęściej stosowane metody oceny żywienia :
Retrospektywne – wywiad 24 godz, częstotliwość spożycia, punktowe
Prospektywne – wagowa, bieżącego notowania (rejestracyjna)
Metoda wagowa – ważony zapis żywności, ważone bieżące notowanie. „złoty standard” oceny indywidualnego spożycia.
Określa średnie indywidualne spożycie żywności (netto) przez kilka dni (1-28 dni) w przeliczeniu na 1 osobę/dzień
Polega na ważeniu wszystkich spożywanych posiłków i żywności oraz resztek talerzowych, które są przeliczane na masę żywności brutto
Wymaga ważenia : części jadalnych produktów zużytych do przygotowania potraw, końcowej masy sporządzanych potraw, każdej potrawy spożytej przez osobę, resztek talerzowych każdej osoby.
Spożycie żywności może być przeliczone (tabele składu…) na wartość energetyczną i odżywcza
Zalety metody wagowej : wysoka dokładność, wiarygodna dla średniego spożycia, względnie tania, określa aktualne lub zwyczajowe spożycie, informuje o trybie żywienia osoby, służy do oceny spożycia żywności pojedynczych osób lub grup ludności, ocenia „spożycie z talerza”
Wady : uciążliwa, wymaga zaangażowania konsumenta, możliwe zmiany w typowych jadłospisach i ich uproszczeniu na czas badań, kosztowna, ograniczona wielkość próby, trudną uzyskać dobrą zgłaszalność, wymaga dużej ilości przeszkolonego personelu współpracującego z badanymi, wpływ ankieterów na wyniki, dane o spożyciu prawdziwe tylko dla okresu badania
Metoda rejestracyjna (zapis żywności, bieżące notowanie) – określa średnie indywidualne spożycie żywności (netto) przez kilka dni 1-28 dni w przeliczeniu na 1os/dobę. Polega na zapisywaniu w dzienniku diety spożytych ilości żywności, w czasie jej konsumowania. Ilość żywności jest wyrażona w miarach domowych
Zalety – niedroga, względnie łatwa, nie zależy od pamięci respondentów, odpowiednia dla osób starszych, określa aktualne lub zwyczajowe spożycie, ocenia „spożycie z talerza”, informuje o trybie żywienia osoby, możliwość powtarzania badań
Wady – wymaga zaangażowania konsumenta, niezbyt dokładna bez ważenia, pozornie łatwa, możliwe zmiany w typowych jadłospisów i ich uproszczeniu na czas badań, trudno uzyskać bardzo duże próby, wymaga przeszkolonego personelu
Metoda wywiadu 24 godzinnego – określa średnie indywidualne spożycie żywności (netto) przez 24 godz w przeliczeniu na 1 os/dobę. Opiera się na wywiadzie o spożyciu produktów, potraw i napojów w dniu poprzedzającym badanie. Spożycie żywności jest standardowo przeliczane na wartość energetyczną i odżywczą (ale zawiera „błąd tabel”),. W ocenie ilości spożytej żywności wykorzystuje się głównie albumy ze zdjęciami produktów i potraw.
Zalety – względnie łatwa do stosowania, niezbyt uciążliwa dla konsumenta, umiarkowany koszt, obarczona niewielkim błędem, służy do oceny spożycia zywności grup ludności lub pojedynczych osób, ocenia „spożycie z talerza”, informuje o trybie zywienia osoby, można ją stosować prawie niezależnie od wieku i płci, możliwość wielokrotnego powtarzania badań
Wady – duży wpływ ankieterów na wyniki żywności – określa średnią częstość spożycia żywności przez pojedynczą osobę
Metoda częstotliwości spożycia w odpowiednio długim czasie 1-30 dni do roku. Wyrażona jako krotność/osobę/dzień lub w kategoriach częstości (dzień, tydzień, rok)
Im krótszy czas tym większa dokładność ale mniejszy związek ze spożyciem zwyczajowym.
Częstotliwość spożycia jest wskazywana dla listy żywności : ograniczonej (kilka-kilkanaście), pełnej (średnio od 150)
Zalety – prosta, niedroga, szybka, nie obciąża respondentów, mały błąd respondentów, umożliwia ranking spożycia żywności, łatwo uzyskać dobrą zgłaszalność, umożliwia badanie związków przyczynowych „spożycie-choroba”, użyteczna w analizach międzynarodowych
Wady – wymaga dużej liczebności próby, wyniki zalezą od listy żywności i budowy kwestionariusza, wymaga długiego okresu badań, ograniczone zastosowanie dla pojedynczych osób
Metody punktowe – oceniają wybrane cechy odżywiania (spożycie żywności, składników pokarmowych, tryb żywienia) przez pojedynczą osobę lub grupę w pewnym czasie (od 1 do 10 dni) w skali punktowej z przypisanymi ocenami (zły, z błędami, dobry)
Poszczególnym cechom odżywiania są przyznawane punkty, a suma punktów jest podstawą oceny.
Zalety – szybkie, łatwe do stosowania, tanie, mały błąd respondentów, łatwo uzyskać dużą liczebność próby
Wady – mały stopień dokładności, wymagają dużej liczebności próby, wyniki zależą od kryteriów oceny
BADANIA ANTROPOMETRYCZNE – ocena rozmiarów ciała, jego składu, stopnia dojrzałości, czyli zaawansowania w rozwoju, w odniesieniu do standardów. Cel badań : wykrywanie subklinicznych objawów niedoborów lub nadmiarów pokarmowych.
Typy mierników somatycznych w antropometrii żywieniowej :
-opisujące rozmiary i kształt ciała : masa, wysokość, obwód głowy ,ramienia
-określające skład ciała : zawartość tkanki tłuszczowej, mięśniowej, gęstość tkanki kostnej
-określające stopień dojrzałości : morfologicznej, zębowej, płciowej
Zastosowanie badań antropometrycznych : ustalenie przeciętnej wysokości, masy ciała i innych wymiarów w populacji lub ściśle zdefiniowanej grupie osób, wyróżnienie jednostek niedożywionych lub przekarmionych, określenie wielkości i typu odtłuszczania, oszacowanie stopnia ryzyka niedożywienia, ocena zmian stanu odżywienia w czasie.
Zalety – nieinwazyjność i dobrze zdefiniowane procedury postepowania, dostępność i prostota, duża dokładność pomiarów, możliwość zastosowania praktycznie w każdych warunkach oraz dla dowolnie dużych populacji.
Wady – nie pozwalają w zasadzie na wskazanie innych niedoborów niż energetyczne i białkowe, mają mniejszą przydatność w ocenie krótkoterminowych zmian w stanie odżywienia, wartości pomiarów mogą być modyfikowane przez inne czynniki niż żywieniowe, wymagają świadomego i uzasadnionego doboru odpowiednich danych porównawczych oraz punktów odcięcia cut-off
BMI dla dzieci -BMI X 100 : BMI 50 centyla dla wieku i płci
Wzory Puttona : dla kobiety -
Mężczyzny –
Należna masa ciała – optymalna dla każdego osobnika wartość masy ciała, która sprzyja osiągnięciu najdłuższego okresu życia.
BADANIA OGÓLNOLEKARSKIE – ocena stanu zdrowia na podstawie wyglądu tkanek powierzchniowych (oględziny lekarskie),
Cel badań – wyselekcjonowanie osób z zaawansowanymi zmianami na tle wadliwego żywienia, na podstawie charakterystycznych – klinicznych – objawów niedoborów lub nadmiarów pokarmowych. Są to badania typu przesiewowego.
Te oględziny obejmują – włosy, twarz, oczy, wargi, język, żeby, dziąsła, gruczoły (tarczyca), skórę, paznokcie, tkanki, organy wewnętrzne (układ trawienia, nerwowy, sercowo -naczyniowy)
BADANIA BIOCHEMICZNE – ocena poziomu składników pokarmowych lub ich metabolitów w płynach ustrojowych, wydalinach lub tkankach w odniesieniu do standardów.
Testy biochemiczne : informują o zawartości składników odżywczych w płynach ustrojowych lub tkankach, informujące o poziomie wydalania składnika odżywczego lub jego metabolitu w moczu.
Czynniki wpływające na interpretację wyników uzyskanych metodami biochemicznymi :
Czynniki związane z :
-organizmem – testy biochemiczne : regulacja homeostazy, zmienność z dnia na dzień, stany fizjologiczne i hormonalne, wiek, płeć, straty masy ciała
-uwarunkowania zewnętrzne – testy : wcześniejsze spożycie, leki, stres, wysiłek
-związane z metodą – pobieranie prób i przechowywanie, dokładność i precyzja metod biochemicznych, czułość metod analitycznych
STATYSTYKA DEMOGRAFICZNO – ZDROWOTNA : ocena częstości zachorowań i zgonów z powodu chorób na tle wadliwego żywienia, dotyczy :
-pierwotnych chorób żywieniowych np. wole, niedokrwistość
-chorób dietozależnych np. zawały serca, udary mózgu, nadciśnienie, nowotwory, otyłość
Duzy zakres zmienności stanów odżywiania wymaga zastosnowania różnych metod oceny –