Biologiczne podstawy psychiki.
Mózg- narząd psychiki
Australopitek <0,5 L 4-5 mln lat temu
Homo habillis 0,65 L 2,5 mln
Homo erectus 1 L 1,5 mln
Neandertalensis 1,6 L - ostatni żył 35.000 lat temu; oddzielił się od homo sapiens 250.000 lat temu
badanie szczątków fosylnych
współczesne badania molekularne
HOMO SAPIENS- 20.000 lat temu
Hipokrates – „mózg jest interpretatorem świadomości ( radość, smutek, łzy, wesołość )
BIOLOGICZNE PODSTAWY UCZENIA SIĘ
możliwość badania biologicznych odpowiedników procesów umysłowych doprowadziły do powstania nowego podejścia do badań nad postrzeganiem, językiem, pamięcią i świadomością
neurobiologia – nauka badająca funkcjonowanie mózgu
psychologia – nauka badająca procesy poznawcze ( umysł )
uczenie się – zdobywanie wiedzy
pamięć – proces przechowywania wiedzy
MÓZGOWIE
kształtuje się między 3 – 4 tyg. życia zarodka
utworzone z 3 pęcherzyków pierwotnych; podział:
tyłomózgowie ( tylny dół czaszki )
-móżdżek , most Varola i rdzeń przedłużony
śródmózgowie ( nie ulega podziałowi )
przodomózgowie ( środk. i przedni dół czaszki )
- międzymózgowie: wzgórze, podwzgórze, nadwzgórze, zawzgórze
- kresomózgowie czyli 2 półkule mózgowe
rozwój mózgowia nie kończy się w okresie prenatalnym
trwa do końca 7 r. ż.
MÓZG – PÓŁKULE MÓZGOWE (kresomózgowie) i część wzrokowa podwzgórza
najpóźniej rozwija się u zwierząt
1,5 m2 , grubość 2mm
Waga 1100 do 1400 gramów
najważniejszy rozwój strefy Przedkorowej
półkule mózgowe to ok. 80% wagi całego mózgowia
płaszcz mózgu ludzkiego jest silnie pofałdowany. Na powierzchni płaszcza każdej półkuli wyróżnia się bruzdy, ograniczające 4 płaty mózgu: czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny. Bruzdy ograniczają w każdym płacie liczne fałdy zwane zakrętami.
powierzchnię półkul mózgowych tworzy istota szara – kora mózgowa, stanowiąca część obwodową, a pod nią leży warstwa istoty białej. Istota szara jest zbudowana z komórek nerwowych, istota biała z włókien nerwowych
kora mózgowa spełnia nadrzędną rolę w stosunku do całego układu nerwowego a stopień pofałdowania jest ważnym czynnikiem w rozwoju inteligencji organizmów
układ limbiczny (kora stara) jest najstarszy. Odpowiada za stany emocjonalne i popędy.
Mózg ma 100 miliardów komórek nerwowych i 10 x więcej komórek innych ( np. glejowych)
Sieć neuronowa ( komórka nerwowa (neuron) swymi wypustkami łączy się z innymi komórkami nerwowymi ). W niej powstaje pamięć, świadomość, inteligencja, emocje, uzdolnienia twórcze.
3 ośrodki mózgu zależnie od pełnionej funkcji:
- pole sensoryczne ( odbiór informacji )
- pole motoryczne ( kontrola ruchów )
- pole asocjacyjne ( kojarzenie i przetwarzanie informacji )
PŁATY
1.CZOŁOWY : myślenie, chodzenie, mowa, rozwiązywanie problemów, uczucia
2.CIEMIENIOWY : smak, dotyk, rozpoznawanie obrazów, koordynacja, ręka- oko
3.POTYLICZNY : widzenie, rozpoznawanie obrazów
4.SKRONIOWY : pamięć i uczucia, węch i słuch, mowa
PIEŃ MÓZGU : praca serca, oddychanie, REM snu, płacz
MÓŻDŻEK : równowaga, koordynacja mięśniowo- ruchowa, aktywność sercowo- naczyniowa, oddychanie
Np, co proces AFAZJI powoduje w płatach?
1.czołowy ( czynności ruchowe i psychiczne )
- porażenie kończyn, zaburzenia osobowości
2.ciemieniowy ( doznania czuciowe )
- przeciwstronna niedoczulica
Lewa półkula:
Logika, słowa, zbiory, liczby, kolejność, liniowość, analiza
Prawa półkula:
Rytm, wyobraźnia, sen na jawie, barwa, wymiary, relacje przestrzenne, obszar całości ( Gestalt )-> synteza
PŁEĆ MÓZGU
Genetyczna – uzależniona od zestawu chromosomów płci ( chrom.Y-mężczyzna, XX-kobieta),
Gonadalna – określana na podstawie zewn. gonad – jajników lub jąder
Morfologiczna – określana na podst. bud. ciała
Płeć mózgu – biochemiczne i czynnościowe różnice
Różnice w mózgu.
Kobiety: rozpoznają emocje, symptomy choroby, mówią więcej i płynniej, pamiętają szczegóły, lepiej układają puzzle, szybciej obliczają proste arytmetyczne zadania, rozpoznają punkty orientacyjne na drodze, lepiej wykonują złożone zadania manualne
Mężczyźni: orientacja przestrzenna, matematyczne rozumowanie, celowanie, rzucanie, antycypowanie toru rzucanego do celu przedmiotu, projektowanie (obracanie przedmiotu w przestrzeni ), odnajdywanie figury na zamaskowanym tle
UKŁAD NERWOWY:
Ośrodkowy Układ Nerwowy – mózg i rdzeń kręgowy ( OUN )
Obwodowy U. N. – tkanka nerwowa poza mózgiem i rdzeniem kręgowym ( wszystkie neurony łączące OUN z ciałem)
Somatyczny u.n. – włókna nerwowe czuciowe i ruchowe; przewodzą impulsy nerwowe między receptorami, OUN a mięśniami lub gruczołami
Autonomiczny u.n. – łączy OUN i narządy wewnętrzne np. serce, żołądek
Sympatyczny – reguluje procesy wewnętrzne i zachowanie w syt. Stresowych
Parasympatyczny – reguluje codzienne proc. wewn. i zachowanie
Obwodowy u. n. tworzą : 12 par nerwów czaszkowych i 31 par nerwów rdzeniowych.
NEURON
Komórka wyspecjalizowana w odbieraniu, przetwarzaniu i/lub przekazywaniu informacji do innych komórek wewnątrz organizmu
Dendryt – zbiór rozgałęzionych włókien; odbiera impulsy od innych neuronów lub receptorów zmysłowych i przenosi do ciała komórki
Akson (neuryt) dł. 1m, śr. 1-20 makrometrów – przekazuje informacje przez całą długość dalej, od ciała komórki do komórek efektorowych ( mięśniowe lub gruczołowe) lub kolejnych neuronów
Mechanizm funkcjonowania : procesy myślowe i percepcyjne zachodzą w postaci impulsów nerwowych ( potencjałów czynnościowych) przemieszczających się wzdłuż, w poprzek i w głąb kory
Potencjał czynnościowy – reakcja fizyczna; impuls nerwowy; w synapsie ( połączenie 2 lub więcej neuronów) przekazuje info. z 1 neuronu do 2
Budowa neuronu
Ciało komórki – integruje inf.o impulsach otrzymanych od dendrytów i przekazuje je do aksonu. Zawiera jądro kom.i cytoplazmę ( to otoczenie jądra na rys.), która utrzymuje ją przy życiu.
STRUKTURA ŁUKU ODRUCHOWEGO
Odruch – podstawowa jednostka funkcjonalna czynności nerwowej
Łuk odruchowy – droga, po której biegnie pobudzenie; impuls nerwowy od receptora bodźca przez neuron czuciowy(kojarzeniowy, ruchowy) do efektora.
Ośrodki kierujące odruchami leżą w rdzeniu kręgowym
Receptor odbiera bodziec, który wywołuje impuls nerwowy, neuron czuciowy przewodzi impuls z receptora do odpowiedniego ośrodka nerwowego w mózgu lub rdzeniu kręgowym. W ośrodku nerwowym impuls zostaje przetworzony, a następnie przewodzony przez neuron ruchowy do efektora (mięsień lub gruczoł).
(z wykładu) włókna czuciowe odbierają bodziec, który zamieniony na bodziec przekazywany jest włóknami czuciowymi do rogu grzbietowego istoty szarej rdzenia kręgowego i dalej przez neuron pośredniczący przekazywany jest do rogu brzusznego; dalej aksonem do mięśnia, który reaguje na bodziec
W synapsie 2 rodzaje mediatorów( subst.chemiczne):
1.pobudzające- acetylocholina, noradrenalina
2.hamujące – serotonina, glutaminian, kwas gamma-aminomasłowy
Rdzeń kręgowy
Istota szara ( kształt litery H lub motyla)- z komórek nerwowych; w postaci 2 par rogów: 2 brzuszne, 2 grzbietowe
Istota biała – otacza szarą; z włókien nerwowych
Odruchy bezwarunkowe:
- wrodzone, utrwalone dziedzicznie, właściwe dla całego gatunku
-mają gotowy układ dróg nerwowych i zamknięty układ przewodników
-należą do czynności niższych pięter UON; nowych nie daje się utworzyć
- chwytny Robinsona (wpływa na rozwój dużej motoryki rąk; wkładając palec w dłoń noworodka- zaciska on palce tak mocno że można go unieść)
- Babińskiego ( na łaskotki pięty – odwiedzenie palucha lub wszystkich palców stopy)
-Moro (odruch obejmowania; energiczne wyprostowanie rąk i nóg na dźwięk lub hałas)
- oddychania, połykania
2. Odruchy warunkowe :
-nabyte i nie są niezmienne- powstają, utrwalają się i wygasają w zależności od warunków zewn.
-zachodzą przy udziale kory mózgowej
-musi nastąpić utorowanie pewnego odcinka drogi dla pobudzenia; odc.ten jest w korze mózgowej, gdzie następuje proces, który uniemożliwia przejście pobudzenia dróg czuciowych na drogi odśrodkowe(?)
Większość zachowań psychospołecznych jest zależna od dojrzałości jądra migdałowatego i kory przedczołowej ( adolescenci są b. chwiejni w zachowaniach bo mózg jest jeszcze niedojrzały