PSYCHOLOGIA WYKŁAD 7
TEMAT: Emocje
Procesy emocjonalne
Uczucia
(uczucia wyższe - np. moralne, etyczne; uczucia estetyczne i intelektualne
Afekty
Emocje
Nastroje
Namiętności
Sentymenty (postawy emocjonalne)
Istotne cechy procesów emocjonalnych
znak emocji (wartościowość, walencja) – ich pozytywny (przyjemny) lub negatywny (przykrość) charakter;
natężenie emocji, które wiąże się z wielkością wpływu tego procesu na zachowanie, tok myśli itp.;
treść emocji, które określa znaczenie bodźca i usposabia do konkretnego zachowania (np. lęk do ucieczki, gniew do zachowań agresywnych).
Emocja
Subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu działania.
Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania.
Emocja jako względnie nietrwałe stany afektywne, o silnym zabarwieniu i wyraźnym wartościowaniu, poprzedzone jakimś wydarzeniem i ukierunkowane.
Na emocje składają się trzy odrębne składniki:
wyraz mimiczny, pobudzenie fizjologiczne i subiektywne doznanie
nastrój – o znacznie mniejszym nasileniu i długim czasie trwania (np. nostalgia, irytacja, samotność, tęsknota, dobrostan wewnętrzny).
Źródła emocji
bodźce odbierane przez nasze zmysły: ciepło słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś,
przedmioty lub obiekty, które nie budziły wcześniej żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Dla kogoś, kto tonął, jezioro może kojarzyć się z lękiem itd.,
potrzeby- dążenie do ich zaspokojenia może wywoływać emocje. Kiedy wydaje się, że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę- smutek, żal, lęk, złość,
kontakt z samym sobą- można siebie lubić, nienawidzić, być z siebie dumnym, złościć się na siebie. Przekonania żywione o sobie, stopień, w jakim jesteśmy bliscy tego, jakimi chcielibyśmy być- wszystko to jest ważnym źródłem emocji,
słowa- mogą działać podobnie jak czyny i wywoływać emocje (nie tylko w wypowiadającym je, ale tez w innych): radość, żal, wstyd, lęk, poczucie winy, słowo „nie” często jest sprawcą smutku, rozgoryczenia.
Emocje a ewaluacja
Ocena poznawcza – rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów i interesów.
Ocena pierwotna – proces determinujący to, czy emocja się pojawi, a jeśli tak to jaka będzie jej walencja.
Ocena wtórna – rozważenie, w jaki sposób można się uporać z problemem i jego emocjonalnymi konsekwencjami.
Podział emocji
pierwotne – niższe, które dotyczą zaspokojenia biologicznych potrzeb organizmu
wtórne – wyższe, mające charakter społeczny, dotyczące sfery wartości i wiedzy.
Emocje pierwotne
Paul Ekman odkrył, że ekspresja emocji jest tylko częściowo kulturowo uwarunkowana, gdyż gniew, pogarda, wstręt, strach, radość, smutek i zdziwnienie to emocje uniwersalne, każdy człowiek potrafi je rozpoznać na twarzach ludzi dowolnej rasy.
system kodowania wyrazów twarzy opisuje sposób kurczenia się różnych mięśni, prowadzących do różnych wyrazów twarzy.
Mikroekspersje mięśni twarzy
Emocje są zwykle widoczne na zewnątrz, mają swoje korelaty fizjologiczne nawet jeśli są skrywane, np:
Strach wiąże się z szybszym biciem serca, często falą gorąca, zwiększonym napięciem mięśni;
Wstyd wiąże się z rozszerzeniem naczyń krwionośnych twarzy (rumieńce) i górnej części ciała.
Szczęście związane jest z uczuciem unoszenia, ekspansji płuc.
Smutek związany jest z rozluźnieniem mięśni nóg i rąk, napięciem mięśni gardła i okolic oczu.
Emocje pozytywne - wzbudzanie tendencji do podtrzymywania danej aktywności lub określonego kontaktu(z sytuacjami, przedmiotami), który te emocje wywoływał.
Emocje negatywne mają za zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się ich przyczyną, bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji.
Darwin - pierwsze systematyczne obserwacje emocji u zwierząt (O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt, 1872).
Funkcje podstawowych emocji podobne są u ludzi jak i u zwierząt.
Teoria Jamesa-Langego
Fizjologiczna teoria Williama Jamesa, rozwinięta niezależnie przez Carla Langego, zwana teorią Jamesa-Langego.
Lange - emocje to reakcje naczyniowo - ruchowe,
James - emocje to postrzegane reakcje organizmu, spostrzeżenie prowadzi do reakcji fizjologicznych a te są analizowane świadomie i "postrzegane" jako stany emocjonalne.
Bodźce pobudzają korę czuciową, ważne bodźce emocjonalne pobudzają najpierw korę ruchową i reakcje fizjologiczne, a to dopiero postrzegane jest jako emocje.
Potykając się lub odskakując przed pędzącym pojazdem najpierw reagujemy, łapiemy równowagę, pojawia się reakcja fizjologiczna a dopiero potem uświadomienie emocji strachu.
Emocje powstały w wyniku rozszerzenia mechanizmów zachowania homeostazy, by przygotować organizm do odpowiedniej reakcji.
Powszechny pogląd:
emocje są spowodowane uświadomieniem sobie jakiegoś bodźca znaczącego (np. zagrażającego - niedźwiedzia), co z kolei powoduje zmiany somatyczne (np. przyspieszone bicie serca) i zmiany behawioralne (np. ucieczkę).
Teoria Jamesa-Langego:
najpierw zauważony zostaje bodziec (np. niedźwiedź)
spostrzeżenie powoduje zmiany somatyczne (przyspieszone bicie serca) i behawioralne (ucieczka)
Zmiany somatyczne i behawioralne są interpretowane przez podmiot jako emocja (strach)
Oznacza to, że według tej teorii, nie uciekam bo boję się niedźwiedzia, lecz boję się niedźwiedzia, ponieważ uciekam.
Teoria Cannona-Barda (1915)
najpierw czujemy emocje a potem zmiany fizjologiczne.
Za reakcje emocjonalne odpowiedzialne jest podwzgórze, w którym dokonuje się ocena emocjonalnego znaczenia dochodzącej informacji;
sygnały przechodzą najpierw przez wzgórze a stąd do kory i do podwzgórza, które z jednej strony przesyła je po modyfikacji również do kory (dzięki czemu mamy świadome odczucie emocji), a z drugiej wysyła sygnały do pnia mózgu odpowiadając za reakcje fizjologiczne, występujące jednocześnie z emocjami.
Dwuczynnikowa teoria emocji
Stanley Schachter
Sposób w jaki dochodzi w umyśle człowieka do poznania i zrozumienia własnych emocji.
W powszechnym przekonaniu emocje jawią się nam "po prostu" w introspekcji. Doznajemy na przykład radości lub gniewu, bo są to "naturalne" reakcje na pewne powszechne sytuacje. Jak jednak dochodzi do tego, że te emocje przeżywamy?
aby człowiek poczuł emocje, muszą być spełnione dwa warunki.
dwa czynniki powstawania emocji:
musi uświadomić sobie, że jest pobudzony.
musi w pewien sposób zinterpretować swoje pobudzenie.
Bardzo często ludzie interpretują swoje obudzenie zwracając uwagę na to w jakiej znajdują się sytuacji.
Jakość przeżywanej emocji zależna jest więc od interpretacji a nie pobudzenia fizjologicznego, które jest niespecyficzne i podobne dla każdej emocji.
błędne określenie przyczyn pobudzenia - ludzie mogą źle oceniać czynnik, który wpływa na wywołanie ich pobudzenia fizjologicznego.
Dlaczego diagnozujemy rozwój emocjonalno – społeczny ?
Emocje i uczucia pozwalają dziecku na ocenę i ustosunkowanie się do otoczenia, a także do samego siebie. Wpływają na regulowanie wzajemnych oddziaływań, komunikowanie się z ludźmi, przystosowanie do otoczenia.
Emocje i uczucia pozytywne pobudzają do kontaktów, poznania, zbliżania, zaś emocje negatywne powodują unikanie odrzucanie bądź atakowanie tego, co jest oceniane ujemnie.
Informacje o rozwoju społeczno – emocjonalnym dziecka uzyskać można wykorzystując następujące metody:
obserwację dziecka w różnych sytuacjach,
rozmowę z dzieckiem,
rozpoznawanie przeżyć dziecka poprzez organizowane w tym celu zabawy, gry, ćwiczenia, rysowanie malowanie, lepienie; poprzez muzykę, scenki dramowe itp.,
techniki socjometryczne.
Zaburzenia
Zaburzenia emocjonalne – subiektywnie nieprzyjemne odczucia trwające tygodniami, miesiącami czy latami, przeszkadząjace podmiotowi w efektywnym funkcjonowaniu.
Urazy psychiczne: zespół pourazowych zaburzeń emocjonalnych (PTSD, Post-Traumatic Stress Disorder) powstaje w wyniku silnych przeżyć emocjonalnych stanowiących zagrożenie dla życia, np. katastrof.
Silne stany lękowe mogą zmienić silnie strukturę wielu obszarów mózgu.Trauma
Sytuacja, w której osoba doświadczyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze zdarzeniem, w którym ktoś poniósł śmierć, doznał poważnych obrażeń ciała lub istniała groźba śmierci lub poważnych obrażeń, albo doświadczyła lub była świadkiem sytuacji, w której jej samej lub innej osobie grożono uszkodzeniem ciała.
Reakcję osoby na to zdarzenie charakteryzuje intensywny strach, bezradność lub przerażenie.
Zdarzenie traumatyczne
nagle pojawiająca się sytuacja wywołująca przerażenie i poczucie paniki wśród osób uczestniczących w tej sytuacji.
czasami już po jednorazowym doświadczeniu takiego zdarzenia występują u uczestników głębokie zaburzenia psychiczne i zakłócenia w codziennym zachowaniu.
Sytuacja traumatyczna nie kończy się najczęściej w chwili wypadku
Akcja ratownicza, wrażenia z pobytu w szpitalu, postępowanie pracowników służb ratowniczych, czy reakcje osób bliskich mogą być źródłem dalszych urazów.
Czasem późniejsze wydarzenia są odczuwane jako bardziej przykre niż sama trauma.
Stres traumatyczny
Zdarzenie traumatyczne - sytuacja gwałtownego stresu, którą może być np. śmierć kolegi na służbie, czyjeś samobójstwo na terenie jednostki, tłumienie zamieszek.
Traumatyczne mogą być np. oględziny zwłok dziecka
Uraz ten jest tym silniejszy, im bardziej wyraźny, zdefiniowany jest jego sprawca. Jeśli ktoś świadomie chce zrobić nam krzywdę, odczuwamy to boleśniej niż kiedy jest ona dziełem przypadku
Wydarzenia traumatyczne
Wypadki samochodowe
Wypadki komunikacyjne
Klęski żywiołowe
Przypadki przemocy
Przestępstwa
Akty terroru
Z traumą spowodowaną przez człowieka oraz związaną z przemocą, przestępstwem czy terrorem trudniej się pogodzić, niż z traumą powstałą na skutek klęski żywiołowej.
Fobie - obezwładniające stany lękowe
Niektóre popularne i osobliwe fobie:
agorafobia - lęk otwartych przestrzeni, najczęściej spotykana fobia.
klaustrofobia - lęk przed zamkniętymi przestrzeniami.
akrofobia - lęk wysokości,
arachnofobia - lęk przed pająkami
antropofobia - lek przed ludźmi
brontofobia - lęk przed piorunami;
gefynofobia - lęk przed przekraczaniem mostów;
nadmierna trema,
strach przed lotem samolotem.
fobia czystości - całe życie w wannie?
Panika - intensywny, krótkotrwały okres przerażenia, powoduje bardzo silne pobudzenie autonomicznego układu nerwowego.
Panika związana jest z fobiami lub silnymi lękami.
Napady paniki wywołać może hiperwentylacja, CO2, mleczan sodu, a nawet sugestia
Obserwacja własnych doznań cielesnych może wywołać stany lękowe, np. obserwacja bicia serca.
Całkowity brak uczucia strachu związany jest z zwapnieniem jąder migdałowatych (znanych jest tylko kilka przypadków).
Jest to bardzo niebezpieczne, gdyż łatwo się zabić.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD, obsessive-compulsive disorder)
tzw. nerwica natręctw - charakteryzuje się uporczywymi nawrotami myśli lub obrazów i przymusem wykonywania różnych czynności.
Obsesyjne stany umysłu prowadzą do czynności natrętnych, rytualnych, symbolicznych, należy do nich np. ciągłe mycie rąk, przymus liczenia, obawa przed pomyłką, obsesje moralne, poczucie winy.
Cierpi na nie około 2% ludności.Zespół Tourette'a
nieprawidłowość działania mózgu, w której co kilkanaście minut pojawia się kilkuminutowy przymus wykonywania niekontrolowanych sekwencji ruchów, tików, wypowiadania obscenicznych słów.
Najpierw pojawia się poczucie przymusu, potem ruchy ciała i okrzyki.
Ruchy są wynikiem pobudzenia skorupy, która ma projekcje do kory przedruchowej w płacie czołowym.
Zespół czołowy - problemy z rozpoznawaniem swojego własnego stanu emocjonalnego wynikając z uszkodzeń płatów czołowych.
prowadzi do płaskości emocjonalnej, powstają problemy z podejmowaniem decyzji.
(bezwolność, braki inicjatywy i zainteresowania światem i swoją przyszłością, monotonią uczuciową)Alekstymia - niezdolność do wyrażania emocji; człowiek jest wściekły a zachowuje się spokojnie ("siła spokoju").
Zespół Aspergera - zaburzenie rozwojowe prowadzące do znacznej redukcji ekspresji emocji