Recenzja: Szanse i zagrożenia rodziny w ponowoczesności

Dr Muszyński w owym rozdziale porusza tematykę zmian zachodzących w podstawowej grupie społecznej, jaką jest rodzina. Zmiany te są ściśle skorelowane ze zmianami społecznymi o charakterze globalnym. Współczesność niesie za sobą wiele nowych procesów, które modyfikują społeczeństwo tradycyjne, a co za tym idzie również postawy indywidualne. Autor zaznacza, iż zmieniają się wzory osobowe członków rodziny. Inne są bowiem oczekiwania wobec rodziców, większe wymagania stawiane wobec nich, na co wpływ ma nie tylko presja społeczna, ale wzrost świadomości dzieci i młodzieży. Zmienia się też wzór osobowy dziecka, w interesującym tu kontekście postrzeganego w relacjach rodzinnych.

Podkreślane są przez autora problemy dotyczące osobowości partnerów we współczesnych związkach. Mianowicie fakt niedojrzałości psychicznej i społecznej do podjęcia roli małżonka i rodzica. Owe zjawisko wydaję się być na tyle żywotne, iż stanowi temat do badań i opisów dla przedstawicieli nauk społecznych.

Istotną kwestię poruszoną przez dr Muszyńskiego stanowi tutaj zmiana w podejściu do małżeństwa we współczesnym społeczeństwie. Rodzina, miłość, małżeństwo, jak twierdzi autor, to pojęcia ściśle związane z potrzebami i postawami. Aktualnie mamy do czynienia z redefinicją tychże postaw, bowiem jednostki w tym kontekście często podejmują postawy roszczeniowe. Redefiniowane są również czynniki doboru małżonka. Jeszcze do niedawna dobór ten miał charakter autoteliczny, dzisiaj – instrumentalny. Obecnie, jednostka przy wyborze partnera sugeruje się takimi wytycznymi jak: status materialny, stanowisko i miejsce pracy, posiadane dobra, styl życia.

Zmiany zachodzące we współczesnym społeczeństwie mają wpływ również na relację rodzic – dziecko. Czynnikiem tutaj jest rozpowszechnienie konsumcyjnego stylu życia. W tym kontekście rodzic jest sprowadzany do roli instytucji zaspokajającej potrzeby dzieci. W momencie nie spełnienia tejże roli, spotykają się z dezaprobatą, sprzeciwem i buntem.

Zmienia się również wzór męża i ojca. Współczesność stawia przed mężczyznami nowe wymagania, których nie zawsze mężczyżni są w stanie spełnić. Nowe wytyczne dotyczą rozpowszechnienia partnerskiego wzoru małżeństwa, czyli podejmowania przez mężczyzn działań tradycyjnie przypisanych kobietom. Jak podkreśla autor, niektórzy mężczyźni nie godzą się na taki stan rzeczy i odchodzą, co nie pozostaje bez wpływu na rodziny i na nich samych.

Dr W. Muszyński poruszył kwestię nowych realiów na rynku pracy. Obecnie dokonuje się wiele przeobrażeń w tej dziedzinie. Wzrasta poziom wykształcenia społeczeństw, a z drugiej strony coraz mniej stanowisk wymaga kwalifikacji. Coraz większy udział kobiet w strukturze zatrudnienia. Z szybkością, jakiej nie znały wcześniejsze pokolenia, wprowadzane są nowe technologie. W rezultacie możliwa staje się redukcja zatrudnienia. Aby utrzymywać się na wysokim poziomie w świecie wolnej konkurencji, koncerny muszą dokonywać restrukturyzacji. Wielkie koncenry nie muszą zatrudniać stałych pracowników, są zorientowane na umowy zlecenia, czy o dzieło. Tu tkwi pewien paradoks bowiem, wciąż rozwijający się rynek pracy i pojawiające się co rusz nowe możliwości technologiczne, skutkują we wzroście bezrobocia, pogorszenia warunków materialnych, a co za tym idzie wpływają też na pauperyzację społeczeństwa. Autor podaje w tym kontekście zjawisko zwane syndromem bezradności bezrobotnego oraz uzależnienia od świadczeń pomocy społecznej, które objawia się w momencie, gdy osoby nie potrafią się odnaleźć we wciąż zmieniającej się rzeczywistości na rynku pracy. Nie potrafią się zmobilizować do polepszania własnych kwalifikacji, by sprostać coraz większym wymaganiom pracodawców.

Jak zaznacza autor, większość tych zmian ma negatywne znaczenie dla funkcjonowania rodziny. Przykładowo kobiety, które obecnie charakteryzują się zwiększoną mobilnością w uzyskiwaniu awansu zawodowego, pomimo, że rozwijają swoje kwalifikacje i podnoszą poziom materialny rodziny, to przez to skazane są na zaniedbywanie obowiązków domowych. Ponadto kobieta, która spełnia jednocześnie rolę żony, matki i pracownika posiada siłą rzeczy mniej czasu na pielęgnowanie ogniska domowego i rozwijania więzi emocjonalnych między członkami rodziny. Tak więc, relacje emocjonalne w takiej rodzinie automatycznie się obluźniają. Mimo wielu pozytywnych zmian w zakresie prawa pracy nadal wielu pracowników niechętnie patrzy na kobiety , nie brak też takich, którzy utrudniają pełnienie ról macierzyńskich. Na osobne wspomnienie zasługuje przemiana kobiet, które nie widzą się w roli matki i świadomie rezygnują z macierzyństwa.

Następnym problemem poruszonym przez autora w kontekście rynku pracy, jest fakt, iż wiele osób jest zmuszonych do wyjazdów zarobkowych poza miejsce zamieszkania. Pomimo, że polepsza to warunki materialne rodziny, to źle wpływa na samo małżeństwo. Jest to jedną z istotnych przyczyn gwałtownego wzrostu wskaźnika rozwodów (według danych GUS około 1/3 małżeństw rozwodzących stanowią związki, w któryc jeden z partnerów przebywał lub aktualnie przebywa za granicą).

Autor nadmienił i pokrótce opisał również zjawisko pracoholizmu i jego przyczyny. Jedną z przyczyn, którą podał jest zła relacja w rodzinie. Następnie, wyodrębnił aspekt niejako wymuszonego pracoholizmu, który jest przyczyną niedostatku materialnego w rodzinie i szukania dodatkowych źródeł dochodu. Niekiedy też winni są pracodawcy domagający się wręcz do pozostawania w pracy w godzinach ponadwymiarowych, ale w tych ostatnich przypadkach nie występują raczej cechy pracoholizmu, chociaż można o nich mówić w kontekście zagrożeń dla rodziny.

Dr W. Muszyński poruszył również temat korelacji między rozwojem mediów, a obrazem współczesnej rodziny. Rozwój mediów ma obecnie kolosalny zasięg, nieznany dotąd. W tych realiach szczególne miejsce zajmują także nowe media, wykorzystujące elektronikę i zdolne docierać do ludzi (prawie) bez granic.(…) Z każdym rokiem wzrasta(…) liczba uzytkowników Internetu, zwiększa się też liczba odbiorców publikacji elektronicznych, przekaz cyfrowy i jego odbiorniki relatywnie tanieją.

To wszystko ma wpływ na kształt rodziny współczesnej. W tym aspekcie wymienia się pozytywne zmiany, jak i negatywne. Do pozytywnych należy na pewno fakt, iż członkowie rodziny pomimo dzielącej ich odległości geograficznej mają szanse na komunikację. Do negatywów zalicza się internetholizm oraz wolność nowych mediów w sferze erotyki. Ponadto przekaz medialny ma często negatywny charakter, a jak powszechnie wiadomo media stanowią ostatnimi czasy formę edukacyjną.

Osobiście dodałabym, iż pomimo panującego przekonania, że „Internet łączy”, to uważam, że również dzieli. Nic nie jest w stanie zastąpić relacji „twarzą w twarz”, a świadomość, że w każdej chwili można zadzwonić, tudzież wysłać maila do odbiorcy, stwarza marazm w podejmowaniu działań na rzecz kontaktu rzeczywistego. W kontekście rodziny Internet dzieli, bowiem przyczynia się do marnotrawienia czasu członków rodziny, który powinien być pochłaniany na budowanie więzi emocjonalnych i zwykłym obcowaniu ze sobą.

Kolejną kwestią poruszoną przez autora jest dysfunkcjonalność rodzin. W potocznym rozumieniu rodzina dysfunkcjonalną jest ta, której dotyczy alkoholizm jednego z członków rodziny. W większości przypadków problem ten dotyczy mężczyzn, jednakowoż istneją również przypadki uzależnień kobiet, jak również obojga partnerów. Fakt alkoholizmu jednego z członków rodziny nie jest problemem indywidualnym, bowiem rzutuje na relacje wewnątrz rodziny, jak również na jej funkcjonowanie w społeczeństwie. Ponadto badania dowodzą, iż alkoholizm u rodziców jest powielany wśród dzieci, bowiem doświadczenia z domu pozostawiają trwały ślad na osobowości. Problem uzależnień dotyczy również w coraz większym stopniu narkotyków i leków.

Alkoholizm jest przyczyną innej patologii, jaką jest przemoc w rodzinie. Utarło się przekonanie, iż to kobiety są ofiarami przemocy ze strony mężczyzn, jednak coraz częściej podmiotami przemocy są kobiety. Terapeuci zwracają tez uwagę na fakt, iż wraz ze wzrostem wykształcenia nie zmniejsza się prawdopodobieństwo stosowania przemocy domowej, jednak formy stają się bardziej wyrafinowane. Szczególnej pomocy wymagają też ci członkowie rodzin, którzy dotknięci sa syndromem maltretowanego małżonka i nie odchodzą mimo wielu negatywnych doświadczeń.

Funkcjonowanie rodzin zagrożone jest także od zewnątrz. Dane udostępnione przez wyspecjalizowane instytucje wskazują, iż co roku kilka tysięcy kobiet wywożonych jest za granicę w ramach handlu żywym towarem. Podobnie tez dzieci porywane są jako tania siła robocza, dawcy organów lub w celach seksualnych. W społeczeństwach zachodnich od lat utrzymuje się wysokie zapotrzebowanie na współczesne formy quasi- niewolnictwa oraz rośnie popyt na narządy ludzkie. Mimo coraz liczniejszych starań służących przeciwdziałaniu temu zjawisku wciąż jest to znaczący problem społeczny.

Dr Wojciech Muszyński biorąc „pod lupę” kształt rodziny współczesnej, jej szanse oraz zagrożenia naświetlił wiele aspektów dotyczących tejże tematyki. Po przeanalizowaniu treści tegoż autora, można dojść do wniosku, iż współczesna rodzina jest narażona na mnogości problemów, jak nigdy w historii ludzkości. Przemiany społeczne, takie jak globalizacja, konsumpcjonizm, czy „wyścig szczurów” negatywnie wpływają na funkcjonowanie rodziny. Nastawienie na zdobywanie dóbr materialnych, powoduje zaniedbywanie działań typowo ludzkich, prorodzinnych. Także wywalczenie przez kobiety pozycji na rynku pracy i oswobodzenie się spod jarzma mężczyzn przyniosło nie tylko pozytywne skutki, ale również negatywne, właśnie w kontekście rodziny i więzi między jej członkami. W dobie rozwoju mediów, jak i nowych mediów rodzina ewoluuje do nowych postaci. Wraz ze zmieniającą się rzeczywistościa społeczną, zmienia się rodzina. Więzi międzyludzkie zostają obluźnione, cele życiowe redefiniowane, a co za tym idzie instytucja rodziny zostaje podważona. Nasuwa się na myśl pytanie, czy istnieje możliwość powrotu do tradycyjnego wzoru rodziny, jako stabilnej, postawowej komórki społecznej budowanej na trwałych fundamentach.