3. Główne czynniki rozwoju człowieka i znaczenie wśród nich wychowania i kształcenia
Współcześnie w polskiej psychologii rozwojowej rozpowszechniona jest koncepcja czterech czynników rozwoju:
wrodzone zadatki fizjologiczno-anatomiczne organizmu i są to przede wszystkim: struktura i niektóre właściwości funkcjonalne układu nerwowego, zwłaszcza mózgu; budowa i funkcjonowanie analizatorów; typ układu nerwowego tzn., siła, równowaga i ruchliwość podstawowych procesów nerwowych - pobudzenia i hamowania, czyli temperament
aktywność własna jednostki - czynne zaspokajanie potrzeb, poprzez coraz lepsze orientowanie się w rzeczywistości oraz coraz sensowniejsze działanie. Źródłem aktywności dziecka mogą być przypadkowe, spontaniczne bodźce zewnętrzne, wyzwalające własne działanie, a przez to poszerzające zakres wiedzy i doświadczenia. Aktywność może być też stymulowana, w sposób zamierzony, przez inne osoby. Aktywność ta przybiera coraz wyższe formy - od zabawy, poprzez pracę oraz własną twórczość, kreatywność w stosunku do otaczającej rzeczywistości
środowisko - oddziałuje na jednostkę od początku jej istnienia, człowiek jest istotą społeczną i żyje w środowisku społecznym. Poprzez procesy uczenia się i dojrzewania przyswaja sobie zdolność mówienia, obyczaje, formy zachowań, normy kulturowe swojego środowiska. Szczególną rolę odgrywa tu rodzina. Tworzy ona środowisko, w którym dziecko ma możliwość rozwijania swoich zdolności i zainteresowań, zapewnia możliwość pełnej realizacji potencjału twórczego dziecka. Człowiek, podlegając wpływom środowiskowym również sam bierze udział w procesie przemian społecznych, sam wpływa na kształtowanie się środowiska. Ogromny wpływ odgrywają też tutaj środki masowego przekazu, które nie zawsze promują odpowiednie postawy i zachowania
wychowanie - główną rolę odgrywają tu rodzice, którzy oddziałują poprzez świadome i zamierzone wpływy wychowawcze i niezamierzone oddziaływania, które nie podlegają kontroli (czynności i zdarzenia w domu, relacje pomiędzy członkami rodziny); w procesie wychowania rodzice powinni przede wszystkim posiadać i prezentować określony system wartości i mieć ustaloną hierarchię wartości, ustalić normy i zasady postępowania - czytelne, spójne i rozsądne, uczyć dziecko ekonomii czasu (ma to wpływ na pełnienie dalszych ról społecznych), promować zdrowe i dobre życie z wykorzystaniem własnego potencjału w każdej ze sfer rozwojowych
Proces wychowawczy realizowany przez rodziców jest czynnie wspierany przez inne osoby, a także instytucje, nauczycieli i szkołę, których zadaniem jest kształcenie. Kształcenie to ogół czynności, umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznej, umysłowej, zdolności, zainteresowań, przekonań, postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji zawodowych. Uczniowie kierowani są w procesie kształcenia pewnymi zasadami, aby proces przebiegł poprawnie i uczeń zdobył wcześniej założone treści.