Temat: Społeczna koncepcja zdrowia i choroby.
Poglądy na temat definiowania zdrowia:
Pojęcie względne, mające różne znaczenie dla różnych ludzi (Sokołowska)
Często utożsamiane z czymś bardzo cennym w życiu człowieka, nawet ze szczęściem (potoczne określenie zdrowia)
Postrzegane bardzo ogólnie jako brak choroby. Choroba była patologicznym stanem funkcjonowania organizmu, zdiagnozowanym przez lekarza i określonym zgodnie z przyjętą klasyfikacją (biomedyczna definicja zdrowia)
„To nie tylko brak choroby, ale pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny” (WHO)
„To stan, w którym jednostka wykazuję optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej przez proces socjalizacji” (Socjologiczna koncepcja zdrowia – Parsonsa) (!)
Jako potencjał (zasady) możliwości indywidualnych i społecznych. Jest środkiem do osiągania celów z życiu (wg karty Ottawskiej) (!)
Jest szczególną wartością w życiu człowieka, a jednocześnie jednym z podstawowych praw
Warunkuje życie i umożliwia działanie. Jego ochrona jest przejawem troski o kulturę i jakoś życia.
Zdrowie wg Narodowego Programu jest:
- wartością, dzięki której jednostka lub grupa może realizować swoje aspiracje i potrzebę osiągania satysfakcji oraz zmieniać swoje środowisko i radzić sobie z nim (!)
- zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny, tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe
- środkiem do osiągnięcie lepszej jakości życia – sprawnego funkcjonowania do późnej starości większej wydajności pracy
Koncepcja zdrowia i choroby
Podanie jednoznacznej definicji zdrowia i choroby jest bardzo trudne, gdyż sa to pojęcia względne, wyznaczone normami kulturowymi, przy czym dla każdego człowieka mogą oznaczać coś odmiennego
W tradycyjnym ujęciu medycznym zdrowie i chorobę traktuje się w kategoriach stanów fizjologiczno – biologicznych
- Zdrowie oznacza prawidłowe funkcjonowanie organizmy jako całości biologicznej, choroba natomiast oznacza zakłócenie w jego prawidłowym działaniu
Obecnie powszechne staje się stanowisko, zgodnie z którym zdrowie i choroba są stanami, które mogą być określane obiektywne i subiektywne (!)
Bures traktuje zdrowie jako proces dynamiczny, jako system wzajemnych uwarunkować w relacji „organizm – środowisko” (zdolność przystosowania się do wymogów środowiska)
Wg WHO zdrowie to nie tylko brak choroby, lecz pełny dobrostan jednostki w sensie biologicznym, psychicznym, społecznym (wyraża rozgraniczenie pomiędzy zdrowiem a chorobą)
Współczesne definicje zdrowia i choroby
Współczesne definicje zdrowia i choroby zmierzają do rozszerzenia tych pojęć o sferę psychospołecznego funkcjonowania człowieka
Traktowanie zdrowia i choroby w kategoriach psychospołecznego w funkcjonowania człowieka zakłada, że całe życie człowieka związane jest z pełnieniem określonych ról społecznych (system względem trwałych zachować, przebiegających według obowiązujący w danej grupie wzorów postępowania)
Zgodnie z definicją WHO dobrostan społeczny oznacza funkcjonowanie w relacjach ze środowiskiem (w jakim stopniu ludzie uczestniczą w życiu społecznym)
Funkcjonowanie społeczne może być rozpatrywane, w trzech wymiarach:
Społeczne interakcje i ich zasięg
Umiejętności radzenia sobie z przeciwnościami
Przystosowanie środowiskowe
4. Socjologiczna koncepcja zdrowia i choroby Talcotta Parsonsa:
Autor koncepcji zdrowia i choroby, która do dziś pozostaje aktualna
Przyjął założenie zgodnie z którym „zdrowie i choroba są (…) nie tylko warunkami lub stanami osobowości albo organizmu jednostki ludzkiej. Są one również stanami ocenianymi
Definiuje on zdrowie jako stan, w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról i zada wyznaczonych jej przez proces socjalizacji
Rozróżnia zdrowie psychiczne (zdolność pełnienia roli) i somatyczne (zdolność wykonywania zadań)
Według niego choroba jest dewiacją społeczną
Definiuję chorobę jako jedną ze specyficznych ról pełnionych przez człowieka, charakteryzująca się pewnymi zakłóceniami umiejętności pełnienia innych ról i zadań zgodnych z normalnymi oczekiwaniami (choroba jest typowym zachowaniem dewiacyjnym)
Podkreślił znaczenie izolacji chorej od pewnego rodzaju kontaktów z otoczeniem (może to wynikać ze względów profilaktycznych oraz motywacyjnych)
Koncepcja choroby jako dewiacja od pełnionych ról społecznych, zapoczątkowana przez T. Personsa, a kontynuowana przez F. Freidsona stawia osobę chorą w pewnej zależności od ludzi zdrowych
Pojęcie dewiacji może być różnie interpretowane. Dewiacją są zachowania:
- wykraczające poza obszar społecznej tolerancji
- zakłócające porządek społeczny
- niezgodne z oczekiwaniami społecznymi
- polegające na braku akceptacji celów kulturowych lub zinstytucjonalizowanych środków prowadzących do ich osiągnięcia
- świadomie sprzeczne z normami społecznymi
- nazwane przez ludzi
Chorobę traktuje jako „zinstytucjonalizowany społecznie typ roli” (charakteryzuje się pewnymi zakłóceniami w pełnieniu innych ról społecznych lub wykonywaniu zadań)
Uważa on, że zdrowie „jest tak istotnym warunkiem sukcesy, że samo w sobie uznane zostało za cenioną wartość”
Dlatego zdrowie jest tak wysoko cienioną wartością w społeczeństwie amerykańskim, w którym najważniejszą pozycję w hierarchii wartości zajmuje sukces
Wyróżnia cztery specyficzne cechy choroby jako roli chorego:
1. Człowiek chory ma prawo być zwolniony z pełnienia normalnych ról i zadań
2. Osoba chora jest nieodpowiedzialna za stan w jakim się znajduje. Wyzdrowienie wymaga przyjęcia postawy wyrażającej chęć powrotu do zdrowia i podjęcia decyzji o wyzdrowieniu.
3. Osoba chora powinna uważać stan choroby za niepożądany, podejmować samodzielnie lub przy pomocy otoczenia wysiłki w celu wyzdrowienia
4. Chora jednostka a także odpowiedzialne za nią mają obowiązek szukania kompleksowej pomocy, współdziałania z nią w celu doprowadzenia do wyzdrowienia i przyjęcia roli chorego
5. Społeczno – ekonomiczny model zdrowia
Podstawowe pojęcia modelu:
Równowaga zdrowotna
Potencjał zdrowotny (celem polityki zdrowotnej jest wzmacnianiem tego potencjału)
Nowy paradygmat koncepcji zdrowia zerwał z poglądem o dominującej roli medycyny w kształtowaniu zdrowia
Przyjął, że stan zdrowia warunkowany jest przez:
Genetykę w 16%
Środowisko w 31%
Styl życia w 53%
Medycynę w 10%
Koncepcja modelu:
Nowy model zdrowia uwzględnia, że:
- Podstawowym kryterium zdrowia jest funkcjonowanie społeczne jednostki
- Zdrowie jest kształtowane przede wszystkim przez układ czynników pozostających poza obszarem medycyny
Przyjęcie modelu zdrowia – konsekwencje
Zmiana priorytetów systemu ochrony zdrowia i jego reorganizacji:
- Najważniejsza staje się podstawowa opieka zdrowotna i promocja zdrowia
Zmiana działań prowadzących na rzecz poprawy stanu zdrowia ludności
- działania te wykraczają znaczenie poza systemem ochrony zdrowia
- nie ograniczają się jedynie do działań edukacyjnych
- zmierzają do zmiany warunków w jakich żyją ludzie
Podniesienie rangi i autonomii innych niż lekarz zawodów medycznych
Zmiany relacji pacjent – personel medyczny
- pacjent w znacznie większym niż dotychczas stopniu staję się współpartnerem lekarza czy pielęgniarki
- pielęgniarka jest bardziej doradcą pacjenta niż osobą, która się nim opiekuję
- pacjent zgodnie z hasłem „Twoje zdrowie w Twoich rękach” jest głównym twórcą swego zdrowia
- pacjent ma prawo do decydowania o swoim zdrowiu
Zwiększenie znaczenia nieprofesjonalnych systemów opieki:
- co jednostka i jej najbliższe otoczenie (rodzina) robią dla zdrowia jest tak samo ważne jak działania profesjonalistów
- pojawia się koncepcja samoopieki i samopielęgnacji (wsparcie podczas choroby i pierwsza pomoc w „naturalnym środowisku”)
Dostrzeżenie znaczenia społeczno – kulturowego kontekstu zdrowia i choroby:
- co ludzie uznają za zdrowie
- jaką wartością jest dla nich zdrowie
- jakie wzory zachowania i normy regulują działania jednostek związane ze zdrowiem
Przyjęcie modelu zdrowia- konsekwencje:
Jednostka wybiera takie zachowania, które zgodnie z oficjalną medycyną są korzystne dla zdrowia:
Zachowania w każdej sferze życia przebiegają zgodnie ze społecznie akceptowanymi wzorami, również te, które dotyczą zdrowia i choroby
Wzorów zachowań uczymy się w procesie socjalizacji, są one zatem warunkowane społecznie i kulturowo
Nowa koncepcja zdrowia posługuje się kategoriami i pojęciami, które są przedmiotem poznania socjologii, szczególnie socjologii zdrowia i choroby
W obszar zainteresowań socjologii wchodzą:
Potoczne rozumienie zdrowia i jego uwarunkowań
Społecznie uznawane i realizowane wzory zachowań w sferze zachowań, tzn. te które mają na celu utrzymanie zdrowia i te które dotyczą sytuacji wystąpienia dolegliwości i choroby
Uwarunkowania realizacji zachowań zdrowotnych
Zdrowie jako wartość ceniona społecznie i jej miejsce wśród innych wartości
Normy społeczne związane ze zdrowiem
Wiedza na temat zdrowia funkcjonująca w świadomości społecznej.
Podsumowanie:
Według WHO (1977r) „zdrowie jest jak najdłuższa możliwość samodzielnego, aktywnego i twórczego życia bez chorób i niepełnej sprawności, albo nawet razem z nimi jeśli nie da się ich wyeliminować
Model ten ujmuje człowieka jako dynamiczny system wzajemnie ze sobą powiązanych elementów biopsychospołecznych, który jest wpisany w system większych elementów składających się na otaczającą go rzeczywistość.
Holistyczne model zdrowia
Open Society Instytute w Nowym Yorku opracował model zdrowia zawierający 6 aspektów:
Zdrowie fizyczne
Zdrowie intelektualne
Zdrowie emocjonalne
Zdrowie społeczne
Zdrowie osobiste
Drowie ruchowe
Modele zdrowia:
Model kliniczny
Zdrowy jest ten, u kogo nie stwierdza się choroby fizycznej i psychicznej oraz dolegliwości bólowych
Model adaptacyjny
Koncentruje się na interakcji człowieka w jego otoczeniem zewnętrznym fizycznym i społecznym
Model ról społecznych
Zdrowy jest ten kto potrafi przystosować się do życia społecznego.