Dawne źródła prawa polskiego:
Prawo zwyczajowe (przekazywane z pokolenia na pokolenie)
Prawo stanowione (statuty, przywileje)
Prawo kościelne (dot. wewnętrznych i zewnętrznych spraw kościoła)
Prawo kanoniczne (dot. tylko wewnętrznych spraw kościoła)
Prawo niemieckie (zapożyczone – dotyczyło lokowania miast i wsi)
---
Państwo – szczególna forma organizacji społecznej obejmująca określoną pozycję w stosunkach międzynarodowych. Państwo spełnia określoną misję historyczną, którą jest integrowanie społeczeństwa i obrona jego nieprzerwanego bytu. Na terytorium państwa funkcjonuje jego władza, obowiązuje konstytucja i prawo z niej wynikające.
---
Atrybuty państwa:
Ludność
Terytorium
Władza suwerenna
Konstytucja i prawo
Celem państwa jest dobro wspólne wszystkich obywateli.
---
Suwerenność – niezależność państwa od momentu jego powstania od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi (suwerenność zewnętrzna), oraz samodzielność w regulowaniu spraw wewnętrznych (suwerenność wewnętrzna).
System polityczny – oznacza zasadniczą strukturę w ramach której toczy się życie polityczne. System polityczny to: aparat państwowy, partie polityczne, oraz organizacje i grupy społeczne uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa, oraz ogół zasad i norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki.
System partyjny – jest podukładem systemu politycznego, obejmuje partie polityczne rywalizujące między sobą o zdobycie władzy państwowej lub współdziałające w jej sprawowaniu. Systemy partyjne dzielą się na:
- System jednopartyjny – występuje zazwyczaj w państwach totalitarnych, w których tylko jedna partia może legalnie istnieć i sprawować władzę; inne partie są zdelegalizowane
- System dwupartyjny – faktycznie tylko dwie partie mają równe szanse sprawowania władzy w państwie w wyniku wyborów parlamentarnych (choć formalnie dozwolone jest istnienie wielu partii). System ten występuje między innymi w USA i Wielkiej Brytanii
- System wielopartyjny – istnieje w społeczeństwach, w których występuje duże zróżnicowanie społeczeństwa pod względem struktury etnicznej, religijnej, kulturowej.
---
Naród – trwała wspólnota ludzka wytworzona na podstawie wspólnych losów historycznych, kultury, języka, terytorium i warunków gospodarczych.
Naród – wspólnota:
- językowa
- terytorialna
- kulturowa (religia, tradycja, zwyczaje, korzenie)
- gospodarcza
- polityczna
---
System prawa polskiego – gałęzie prawa polskiego:
Prawo konstytucyjne (państwowe)
Prawo cywilne (p. rodzinne i opiekuńcze, p. zobowiązań, p. spadkowe)
Prawo administracyjne
Prawo karne
Prawo pracy
Prawo handlowe
Prawo gospodarcze
Prawo finansowe
Prawo międzynarodowe: p. międzynarodowe prywatne, p. międzynarodowe publiczne
Prawo procesowe: p. procesowe karne, p. procesowe cywilne, p. procesowe administracyjne
---
Praworządność – zasada praworządności jest adresowana do organów państwowych i odnosi się do ograniczenia ich samowoli i podporządkowania prawu stanowionemu w podejmowaniu decyzji względem obywateli.
Praworządność formalna – jest to praworządność rozpatrywana w oderwaniu od wartości. Praworządne jest takie państwo, w którym prawo pozytywne jest przestrzegane przez organy władzy państwowej i samorządowej.
Praworządność materialna – jest to praworządność rozpatrywana w kontekście wartości. Organy państwowe i inne jednostki organizacyjne stosujące prawo w imieniu państwa mają dążyć do tego, aby prawo stanowione i stosowane służyło osiąganiu określanych wartości ludzkich (aksjologia prawa).
---
Prawo pozytywne (stanowione) – jest to zespół norm prawnych ustanowionych przez organy władzy państwowej przy zachowaniu odpowiednich procedur regulujących różne dziedziny życia społecznego. Aby prawo mogło obowiązywać musi być ogłoszone (promulgowane).
Prawo naturalne:
- wrodzone
- zapisane w naturze człowieka
- powszechne
- uniwersalne
- niezmienne
- niezbywalne (nie można się zrzec)
Przykłady prawa naturalnego:
- prawo do życia
- prawo do wolności
- prawo do własności
- prawo do równości
---
Konstytucja – jest ustawą zasadniczą, tzn że jest nadrzędnym (najwyższym) aktem prawnym państwa i treść wszystkich pozostałych przepisów prawnych nie może być sprzeczna z postanowieniami konstytucyjnymi (najwyższa moc prawa konstytucji). Przepisy konstytucyjne tworzą podstawę całego systemu prawnego państwa, mają na celu zapewnienie stabilności państwa, jego prawidłowego i skutecznego funkcjonowania. Regulują strukturę organizacyjną i kompetencje naczelnych władz państwowych, oraz podstawowe wolności, prawa i obowiązki obywateli.
Konstytucja składa się z 243 artykułów, 13 rozdziałów, na początku zawiera preambułę (uroczysty wstęp).
---
Rozdział I Konstytucji (art. 1-29) – w rozdziale 1 Konstytucji zawarte są podstawowe zasady ustrojowe, czyli założenia ustroju ekonomicznego, społecznego i politycznego państwa (pozostałe rozdziały są ich szczegółowym rozwinięciem). Zasady ustrojowe są fundamentem tworzącym oparcie dla wszystkich dziedzin życia społeczeństwa w ramach organizacji politycznej, jaką jest państwo.
---
Podstawowe zasady konstytucyjne:
Zasada nadrzędności Konstytucji nad innymi przepisami prawnymi (art. 8)
Zasada suwerenności Narodu (art. 4)
Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2)
Zasada trójpodziału władz (art. 10)
Zasada niezawisłości sędziowskiej (art. 173 i 178)
Zasada konstytucyjnych gwarancji wolności i praw człowieka i obywatela (art. 5)
Zasada wolności tworzenia i funkcjonowania partii politycznych (art. 11)
Zasada swobody działalności gospodarczej (art. 20)
Zasada ochrony własności prywatnej i prawa do dziedziczenia (art. 20 i 21)
---
Źródła prawa Polskiego:
Konstytucja
Ustawy
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Rozporządzenia
Akty prawa miejscowego
---
Zasada trójpodziału władzy:
Władza ustawodawcza:
- Sejm (460 posłów) i Senat (100 senatorów) – parlament
- kadencja trwa 4 lata
- funkcja ustawodawcza
- funkcja kontrolna
2. Władza wykonawcza:
- Prezydent i rada ministrów (premier)
- Prezydent jest głowa państwa:
- podpisuje ustawy
- ma prawo veta
- ma prawo łaski
- przydziela medale, ordery i obywatelstwo
- jest naczelnym zwierzchnikiem sił zbrojnych
- Rada ministrów:
- decydują o polityce państwa
- dbają o bezpieczeństwo
- należy do nich inicjatywa ustawodawcza w zakresie przygotowania projektu ustawy budżetowej (plan finansowy państwa)
3. Władza sądownicza:
- Sądy i trybunały
- Sądy: powszechne, administracyjne, wojskowe, Sąd Najwyższy
- Trybunały: Konstytucyjny
- Sądy są niezawisłe
---
Niccolo Machiavelli (1469-1527) – florencki historyk, filozof, dyplomata, jeden z czołowych pisarzy renesansu. Pełnił urząd sekretarza we władzach Republiki Florenckiej (tzw. Kancelarii Dziesięciu), odbył liczne misje dyplomatyczne we Włoszech, Francji, Niemczech, zorganizował armię republikańską. Po powrocie do władzy Medyceuszy w 1512 roku i obaleniu Republiki został odsunięty od władzy i udziału w życiu politycznym. Zajął się wówczas działalnością pisarską. Do najważniejszych jego dzieł należą:
„Książę”
„Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza”
„Historie florenckie”
„Książę” – w tym dziele Machiavelli oddzielił politykę od etyki narzucając nowy kierunek filozofii politycznej. Od starożytności polityka i etyka były ze sobą powiązane, a Machiavelli rozerwał to powiązanie. Chodziło mu nie o państwo zbudowane na etycznym ideale, lecz o analizę państwa takiego, jakim rzeczywiście ono jest. W tym czasie, w którym żył i tworzył Machiavelli, Florencja była ciągle wstrząsana i zagrożona wewnętrznym rozbiciem. Machiavelli pragnął wskazać drogę do trwałego, uporządkowanego państwa, którego organizację wzmacnia etyczna świadomość obywateli oraz dobry władca, który potrafi uporządkować państwo i utrzymać się u władzy.
Według Machiavellego, dobry władca to taki, który posiada cechy lwa i cechy lisa, czyli tak, jak lew jest odważny, waleczny, wzbudza respekt i tak jak lis jest sprytny, inteligentny, przebiegły, zdolny do podstępu, jeśli wymaga tego sytuacja. W tym przypadku chodzi o skuteczność władcy i utrzymanie porządku w państwie. Władca w przypadkach koniecznych musi być gotowy czynić zło. W interesie utrzymania władzy nie jest on zobowiązany być dobrym, lecz musi wydawać się dobrym, aby mieć poważanie u ludzi (podwładnych). Skuteczny władca powinien umieć przystosować się do zewnętrznych okoliczności i posiadać dzielność, aby zwalczać przeciwieństwa losu. Dobry władca (dzisiejszy polityk) to skuteczny władca.
Makiawelizm – doktryna polityczna izolująca politykę od etyki i moralności (polityka rządzi się własnymi prawami i działaniami, które często są niezgodne z etyką). Jest to sztuka skutecznego działania odnosząca się do sprawowania władzy, zarządzania państwem, przedsiębiorstwem, oraz naszym własnym życiem (chodzi tutaj o skuteczne osiąganie celów życiowych).