Doktryny badają jak na przestrzeni dziejów ludzie zajmujący się prawem i polityką definiowali i rozumieli pojęcie prawa człowieka i społeczeństwa. Prawo ujmowano w kategorii nauk humanistycznych – nie ma w nim nauk absolutnych. Nie ma jednej koncepcji powszechnej, każda z prób definicyjnych ma swoje wady i zalety.
definiowalne tak, ze - prawo to zespół norm
definiowalne tak, że prawo to zespół faktów
Na kontynencie europejskim dominuje ujęcie prawa jako zespołu norm.
Wydziela się tutaj podgrupy:
istnienie dualizmu normatywnego
prawo jako normy ukształtowane bezpośrednio przez człowieka (pr.stanowione)
Na kontynencie amerykańskim (prawo anglosaskie) dominuje prawo jako zespół faktow. Mowi się o tzw. „realizmie prawnym”.
W ramach liberalizmu pojawia się koncepcja melioryzmu- w świecie istnieje postęp. Przyjmuje się, że to, co jest dawne – jest gorsze niż dzisiaj, dzisiaj to, co jest dzisiaj będzie gorsze niż w przyszłości. Doktryny wykazują, że dawne próby dają więcej odpowiedzi niż dzisiejsze i że są ciekawsze.
Najstarsze historie:
myśl egipska (najstarszy system)
myśl hebrajska
starożytna Grecja
MYŚL EGIPSKA
Cywilizacja egipska kojarzona jest z wielobóstwem. Myśl egipska wyrasta z monoteizmu. Egipcjanie uważali, ze istnieje jeden Bóg, który ogarnia cały świat. Dominuje panteizm pogląd filozoficzno-religijny- przyjmujący,ze wszystko jest w Bogu ( przyroda istnieje w bóstwie)
Zasada ładu kosmicznego –meat- bogini Meatis =personifikacja
Cała myśl egipska poświęcona była zrozumieniu tej zasady (przyjęcie idei,że wszystko jest)
Cywilizacja ta była konserwatywna. Egipcjanie byli przekonani, że świat, w którym żyją jest najlepszy, najbardziej doskonały wśród możliwych.
Zasada maat – rządziła też światem ludzkim
Wyznaczała miejsce w świecie każdemu człowiekowi. To powodowało, że struktura polityczna i społeczna była statyczna. Sprawiedliwość jako wypełnienie swego losu – o tym, czy jesteś dobry czy zły decyduje wypełnianie obowiązków. Uznano, że miejsce, w którym ludzie się znajdują jest tym, które powinni wypełniać. Obdarzano się szacunkiem. Nie było także różnic w tym, co ludzie robili na codzień. Liczył się sposób wykonywania nałożonych im obowiązków.
Społeczeństwo było schierachizowane- nauka przestrzegania hierarchii społecznej.
FARAON
URZĘDNICY (najbliżsi- przekładają język faraona ludowi)
LUDW hierarchii nie ma niewolników.Cywilizacja ta nie znała niewolnictwa. Było co prawda niewolnictwo sakralne. Niewolnik miał jednak tutaj uprawnienia. Faraon był wszechmocny, wiele może. Ma jednak też pewne obowiązki, służy ludowi. Było to związane z koncepcją, która późniejsze pokolenia próbują odkodować. Ta kwestia nosi nazwę despocji wschodniej.
W ramach despocji wschodniej – król cechuje się tym, że:
Monarcha- król – opiekun ludu (buduje świątynie, służy ludowi)
Król jest obrońcą państwa, stoi na czele administracji i wojska, broni ludu
Nadanie cech religijno-magicznych
Król jest jedynym pośrednikiem między Bogiem i ludem. Powinien on wpływać na zjawiska przyrodnicze. –Pan światła, Pan zbiorów, Pan wody—od niego zależą wylewy Nilu
Miało to swoje konsekwencje pomiędzy ludem. Jeśli rozpoczęły się klęski żywiołowe, klimatowe- winnym został faraon, bowiem uważano, że klęski nastąpiły gdyż on rozgniewał sferę sam, stracił poparcie bogów, stracił prawo do spełnienia roszczeń ludu. Lud miał prawo wówczas do wystąpienia przeciwko władcy.
Król istnieje po to, by lud mógł trwać
Nie rozdzielano sfery sacrum i profanum- łączenie aspektu religijnego i świeckiego. Rozdzielenie to nastąpiło wraz z chrześcijaństwem. Kapłani nie stanowili odrębnej grupy. Byli wyznaczeni przez faraona – kapłana głównego. Nie mieli żadnego wykształcenia żeby nimi zostać.
Władca traktowany był jako Bóg- przysługiwał mu, dlatego osobny kult
Źródłem informacji o społeczeństwie żydowskim był Stary Testament. W społeczeństwie konkurowały dwie rożne koncepcje związane z tym, jak powinno społeczeństwo funkcjonować.
1.Starsza- cechy antymonarchiczne
2.Młodsza- nurt monarchiczny
STARSZA- cechy antymonarchiczne
Wszystkie społeczeństwa wokół żydów miały ustalone struktury państwowe, scentralizowane. Żydzi musieli się odnosić do wszystkiego, co wokół nich się dzieje (Kult Jahwe był podważany)
Kwestie ustrojowe.
Pod demokracją pustynną (plemienną) przewaga cech, antymonarchicznych= zakładała istnienie egalitaryzmu (równości) dotyczył on mężczyzn, którzy byli głowami rządów.
W pierwotnej społeczności żydowskiej rodzina stanowiła majątek pana domu- ojca- egalitarnym na poziomie głów rodowych
Dekalog 9, 10 przykazanie w Starym Testamencie- żona –rzecz człowieka ojca- Ten sposób funkcjonowania rodu przetrwał do 11 w.p.n.e
Cały czas pojawiały się tendencje do utworzenia monarchii. Sędziowie przestrzegali przed takim posunięciem. Jedyna rzeczą wspólną, na którą ludzie się godzili były zasady rozstrzygania sporów- tzw. Okres sędziów
Zanim powstała monarchia- istnieje system TEOKRATYCZNY
Sędziowie uznali, że królem Izraela jest bezpośrednio Bóg- Jahwe. Na górze Synaju-pakt z Bogiem- królem Izraela. Dlatego też pojawia się opór ludzi przed monarchą.
MŁODSZA- Nurt monarchiczny
Pojawiła się konieczność scentralizowania. Pojawia się monarchia (Dawid,Salomon) i od razu przybiera cechy monarchii orientalnej.
Król jako
Napełniony chwałą Boża /adoptowany Syn Boży
Zasiada po prawicy bożej sprawując sprawiedliwość
Porównywany jest do zjawisk przyrodniczych
Monarchia hebrajska nie jest typowym reprezentantem despocji wschodniej
Król nie ma własnego kultu, jest jedynie władca
Nie ma cech boskich
Nie zasiada na tronie, lecz obok –po prawicy
Nie on stanowi normy prawne- nie jest wszechwładny
System monarchii dał podstawy do utworzenia koncepcji dualistycznej= król nie stanowi sfery sacrum i profanum- następuje początek oddzielenia tych sfer.
Homer i Hezjod – łączyły ich rozważania na temat myśli prawnej i filozofii politycznej z artyzmem, wypowiadali się w dziełach sztuki.
HOMER
Iliada- refleksja dawnej monarchii mykeńskiej
Odyseja- stan opisywania tego dzieła z VIII w.p.n.e
Przesiąknięte informacjami dotyczącymi prawa i polityki, rożne podejście w obu dziełach.
Iliada- Monarchia Agamemnona
Jako wyobrażenie Homera o funkcjonującym państwie, podkreśla konieczność istnienia monarchii- jednowładztwo „Niedobrze jest by wielu rządziło”
Władze monarsza ustanowił Zeus, dając mu berło- znak siły militarnej, przemocy i thermistes- reguły dobrego rządzenia. W przekonaniu Homera, władza dana jest przez Zeusa – najpotężniejszego Boga. Wiele cech monarchii wschodniej- Homer przedstawia, bowiem monarchie Agamemnona jako monarchie wschodnia-magiczna-
Król-dobry pasterz, człowiek Pan i władca
Poddani- jego owce
Struktura społeczna wg. Homera i Iliadzie- król, pomocnicy, lud
Arystokracja- urzędnicy (pod królem) jest ważniejsza niż urzędnicy z państw Bliskiego Wschodu
Dają rady królowi, który niekoniecznie musi z nich korzystać, ale ma obowiązek ich wysłuchać. Z czasem sami urzędnicy przybierają termin królów.
Istnienie zgromadzenia.
Na zgromadzeniu zbiera się cały lud- demos. W monarchii mykeńskiej lud nie wypowiada się na zgromadzeniu, ale tam jest. Z tego zgromadzenia narodzi się idea demokracji. Lud ma aktywna role do odegrania. Na zgromadzeniach podejmuje decyzje sędziowskie- lud podejmuje je spośród proponowanych rozstrzygnięć.
Oligarchia.
Odnotowana w Odysei na przykładzie Itaki.
Następuje rozpad scentralizowanej władzy monarszej. Resztką tego jest koncepcja rodu królewskiego, nie mają już takiego wpływu –porządek boski, ale nie maja już wpływu na zjawiska przyrodnicze.
Władza centralna przechodzi na arystokracje, która zaczyna nazywać się królami. Na czele królów – 1 wśród równych, ze względu na pochodzenie. Arystokracji mają sprawować funkcje sądowe i pobierać podatki. Cała reszta ulega destrukcji.
HEZJOD – „Prace i dni” VII w
Pisze dzieło ze względów osobistych. Opisuje wspólnotę grecka, która broni swej wspólnotowości. Pojawia się własność prywatna a nie wspólnotowa. Przejawem są problemy związane z dziedziczeniem. Spór o ojcowiznę po śmierci ojca z bratem Peresem (przegrał) Hezjod pokazuje świat, w którym nie ma władzy centralnej, istnieje tylko drobna szlachta, pożeracze -wl, sadownicza
U Hezjoda po raz pierwszy pojawia się refleksja oddzielenia prawa od sprawiedliwości. Dla Homera to była jedność. „Prawem jest to, co orzeka władca” –sędzia
Prawo to nie zawsze sprawiedliwość, związane z inna koncepcja u Hezjoda- pojawia się koncepcja prawa jako reguły o charakterze abstrakcyjnym. Pojawia się termin nomos-prawo
Pojawia się koncepcja prawa jako konkretnego orzeczenia. Nomos- panuje wszędzie, w świecie zewnętrznym i ludzkim. Pewne dane nam przez Boga rzeczy dotyczą tylko gatunku ludzkiego. Ziemia, ryby, ptaki pożerają się wzajemnie, bo nie ma pomiędzy nimi prawa. Nomosy dotyczą zwierząt, liczy się silniejszy, jest to zgodne z wola Boga.
„Prace i dni” sa sprzeciwem przeciw stosowaniu tej zasady silnym wobec ludzi, w stosunkach międzyludzkich. Nie liczy się prawo pięści. Godnymi zasadami w stosunkach międzyludzkich jest: dobre postępowania i pokój.
Te dwa elementy składają się na DICE dobry, sprawiedliwy wyrok. Istnieje Bogini Dice (Zeus i Temida) idea sprawiedliwego oceniania.
ROZNICE MIEDZY HOMEREM I HEZJODEM
W podejściu do pracy i ludzi.
Homer- szlachetność, dobroć, męstwo i odwaga- wiąże się z arystokratycznym urodzeniem. Cnota (arte) przynależy z urodzenia arystokracji. O ludziach wypowiada się, że są słabi i brzydcy. On jest reprezentantem cechy,ze nie ma nic bardziej poniżającego niż praca własnymi rękami,
Hezjod- krytyczny wobec arystokracji. Jest piewcą pracy narodu- praca rolnika- dzięki zgodnej pracy z prawami roku – można osiągnąć cnotę- własnymi rękami
GRECJA
Sofiści- dokonali przewrotu antropologicznego, zwrócili uwagę na człowieka.
PROTAGORAS ADBERY- I sofista
Był uczniem Demokryta (legenda) Znał on pisma Heraklita i filozofie Elatow (istnieje tylko byt)
451 – Protagoras przybywa do Aten, zapoznaje się z Peryklesem i związał się ze stronnictwem Demokryta. Mówiono na niego „Logos” (znak, szacunek, mądrość) Perykles powierzył mu opracowanie prawa dla jednej z wsi helleńskiej.
434-435- wraca do Aten, zaczyna nauczać
Sofiści- łączono ich z nowa metoda uczenia ( za pieniądze). Uczenie się na wyższym poziomie jako dzielenie się swoja mądrością. Wśród przyjaciół i uczniów był Eurypides. Protagoras napisał dzieło „O Bogach”, które odczytywano w domu Eurypidesa, stało się to przyczyna tragedii. W Atenach wprowadzono prawo nakazujące przestrzeganie kultu religijnego jako gwarancji jedności państwa. Protagoras zostaje wygnany, skazany na śmierć i opuszcza Ateny i ginie w wyprawie morskiej. Wszystkie jego dzieła spalono na wyroku. Żadna jego książka nie zachowała się w całości.
KSIĘGI:
„Antropologia”, „O bycie” „O państwie”, „O pochodzeniu życia społecznego”
„Sztuka estetyczna”- podręcznik wymowy zawierał wiedzę o tym jak mówić, aby przekonać słuchaczy. Protagoras był przekonany,że każdy pogląd ma dwie przeciwstawne strony i dlatego „chciał nauczać jak słabszy pogląd uczynić mocniejszym”
Protagoras kwestionuje istnienie prawdy obiektywnej.
Dobry mówca musi mieć dwa zdania i wszystkie uzasadnić na tak i na nie.
Technika mów przeciwstawnych- wypowiedz wzorowana na wystąpieniach Protagorasa (400 r.p.n.e)
Poszukiwanie drugiej strony medalu- od każdej zasady istnieje wyjątek- zbijanie argumentów przeciwnika.
Sofiści zawsze starają się znaleźć dobra stronę złego bądź zła dobrego.
Euathlos- uczeń Protagorasa, pozwał go, ale przegrał
Sofiści pragnęli nauczać ludzi świadomości i samodzielności politycznej, aby świadomie współrządzili państwem. Prometeusz wyznał bogom mądrość, która pomogła im przystosować się do świata. Jednak ludzie maja odwieczna tendencje do robienia sobie krzywdy, dlatego nie przetrwaliby w dzikim świecie. Zlitował się nad nimi Zeus, wysłał Hermesa, który dostarczył ludziom
AIDS- poczucie wstydu
DICE –poczucie prawdy
Dzięki temu powstało i może istnieć państwo i społeczeństwo (rodzaj niepisanej umowy dorozumianej)
Dzięki temu ludzie wyzbyli się skłonności do krzywdzenia się i zawarli niepisana umowę społeczną i zawarciu państwa i społeczeństwa.
Protagoras mowi,że nie to, co kiedyś jest dobre, ale że moment, w którym żyje jest prawie ideałem. Istnienie państwa jest konieczne, dzięki temu ludzie wzajemnie się szanują. Ustrojem państwa musi być demokracja, bo wszyscy ludzie maja aidos i dice (elementy te nie są wypełnieniem cnoty).
Protagoras nauczał cnoty (arete) –jest to podejście nowatorskie, gdyż uważano (od czasów Homera), ze cnota jest wrodzoną cechą człowieka.
ARETE (cnota)
Pobożność
Sprawiedliwość
Rozsądek i zdolności panowania nad sobą
Według sofistów wszystko jest względne. Byt jest poza naszym poznaniem. Protagoras unika definicji, gdyż wszystko się zmienia w zależności od sytuacji „Człowiek jest miara wszechrzeczy” (tych, które istnieją i tych, które nie istnieją). Nie ma ogólnej prawdy, istnieją tylko prawdy subiektywne. Istnieją tylko zjawiska, one mają jakiś realny byt. Prowadzi to do chaosu. Ta badana względność istnieje, gdy nie ma państw. Z chwilą zawarcia umowy społecznej powstaje obiektywny arbiter –państwo. Człowiek musi się podporządkować i porzucić swoją naturę, gdyż ludzie żyli „dziko”. To wszystko nie jest wieczne. Reguły prawne istnieją tak długo, jak długo istnieje akceptacja społeczna. Nomos –ostatecznie zostaje przypisane państwu poprzez Protagorasa.
TRZY POKOLENIA SOFISTÓW:
1.Relatywiści
2.Zwolennicy prawa natury
3.Politycy
GORGIASZ Z LEONTUNOI (483-375 p.n.e)
Studiował u Elektów, prawdopodobnie o Zenona. W 429 roku przybył do Aten i stał się wspaniałym mówcą konkurującym z Protagorasem. Wprowadził do języka greckiego nowe figury retoryczne, pozwalające lepiej przekazać wiedzą.
Poglądy:
1 okres- powstało dzieło „O optyce”, w którym Gorgiasz przedstawia teorie, że od przedmiotów odrywają się drobne cząstki, „które wnikają do ludzkiego organizmu”, dzięki temu odbieramy bodźce zewnętrzne
2 okres- dzieło „O naturze, czyli o niebycie” 3 księgi
Byt nie istnieje
Jeżeli istnieje to jest niepoznawalny
Jeżeli istnieje i jest niepoznawalny to ludzie nie sa w stanie komunikować się o tym
3.okres – od 440 r.p.n.e – okres retoryczny- dzieło „Pochwała Helleny” Gorgiasz szuka pozytywnych stron istnienia Heleny
Gorgiasz z Leontinoj (gr. Γοργίας ὁ Λεοντῖνος Gorgias ho Leontinos, ur. ok. 480, zm. ok. 385 p.n.e.[1]) – grecki filozof, retor, teoretyk wymowy, prekursor teorii sztuki, jeden z czołowych sofistów. Pochodził z Leontinoj na Sycylii. Był uczniem Empedoklesa. Dyskurs był dla niego jedynie środkiem służącym do wpływania na ludzi i ich namiętności, pozwalający osiągnąć zamierzony cel (co w późniejszych czasach nazwane zostało erystyką). Sławne paradoksy Gorgiasza, spisane w swoistym manifeście starożytnego nihilizmu, dziele O naturze albo o niebycie, brzmią następująco:
Nie ma nic.
Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne.
Gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać.
Swoje tezy argumentował w następujący sposób:
Nie ma nic: Skoro wśród filozofów przyrody zdania na temat bytu, tego czym właściwie jest i jaki jest, są podzielone, to oznacza ni mniej ni więcej, że go nie ma, gdyż w przeciwnym wypadku nie dałby się określić zarazem jako "jeden", "mnogi" bądź "niezmienny" i "powstający".
Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne:
Myśl według ówczesnych poglądów sprowadzana była do myśli o bycie w taki sposób, że można było uznawać myśl i byt za to samo. Niebytu w tej koncepcji pomyśleć się nie dało. Tymczasem Gorgiasz dowodzi, że można sobie wyobrazić np. latającego człowieka, mimo że taki nie istnieje. W konsekwencji myśli zostają oddzielone od bytu i przestają być wiarygodnym źródłem poznania świata.
Gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać:
Swoje odczucia zmysłowe takie jak kolor, zapach czy barwę możemy przekazać innemu za pomocą słów, które te odczucia symbolizują. Lecz nie mamy żadnej gwarancji, że drugi rozumie nasze sformuowania tak, jak my. Nie wiemy też czy te same bodźce powodują u niego takie same uczucia.
Wobec takich racji Gorgiasz neguje zarówno prawdę absolutną ( aletheia) jako niepoznawalną, jak i prawdę subiektywną (doksa) jako nie mającą sensu.
ELACI
Założycielem szkoły był Parmenides (nie istnieje próżnia, nie ma niebytu).
Zenon z Elei
Był prawnikiem. Wymyślił dialektykę, argumentacje nie wprost
Argument dychotomii, ruch jest niemożliwy, jak można pokonać nieskończoną liczbę odcinków w skończonym czasie.
GORGIASZ
Był uczniem elektów. Odwoływał się do Parmenidesa, ze „byt zawsze oddaje myśl”, ale nie zgadał się z tym uważał, że możemy myśleć o rzeczach, które nieistnieją. Skupił się na problemie komunikacji, przekonywania ludzi do swoich racji.
„Pochwała Heleny”
Gorgiasz zauważa, że jest ona powszechnie potępiana, co jest wynikiem siły słowa, poezji, która przedstawia Helenę w złym świetle.
ALETHEIA (prawda ludzka) jest kompletnie niedostępna, Gorgiasz mowi,ze istnieje prawda obiektywna, modyfikuje twierdzenie Protagorasa. Wiedze pojmuje jako własne postrzeganie informacji, informacje powinny być przez nas weryfikowane dzięki rozumowi i doświadczeniu.
Wprowadza pojęcie:
Kairom (okazja)- stad jego pogląd nazywa się okazjo-kolizmem- głosił, że każda rzecz możemy oceniać tylko w pewnym kontekście. Można podawać definicje pojęć, ale nie były to definicje absolutne a tylko obowiązujące w danym miejscu i czasie.
Ludzie sa równi sobie, każdy ma zdolność, aby posiadać cnotę. Jedynym sensownym ustrojem jest demokracja. Wychodzi on z założenia, ze prawo jest systemem norm o zmiennej treści i zmiennym obszarze obowiązywania. Państwo powstaje w drodze umowy społecznej- źródłem powstania jest język i pismo.
PRODIKOS Z KEOS
Dzieła: „Pary”, „O pochodzeniu życia społecznego”
Synomika- jak oddać cudze tezy używając synonimów.
Kwestia cnoty na pierwszym planie,stanęła na rozdrożu „mitu Heraklesa”
ARTE KAKIA
Musisz pracować, zasłużyć na szczęście Bierz, co Ci życie daje,nie przejmuj się niczym
Pojawia się kategoria pracy, wokół której Prodikos zbuduje uzasadnienie demokracji.
Ludzie wyszli ze stanu dzikości, przedpaństwowości poprzez pracę i trud. Aby zagwarantować to, co się osiągnęło poprzez prace, ludzie zawiązują poprzez umowę społeczeństwo. Państwo ma chronić ludzi pracy i najważniejszej części społeczeństwa.
Religia jest produktem działalności ludzkiej. Powstała w 2 etapach:
Ludzie bojąc się zjawisk przyrodniczych ubóstwiali je
Ludzie zaczynają ubóstwiać innych ludzi – wynalazców
Sam nie wierzył w bogów, ale według niego religia jest spoiwem państwa i społeczeństwa.
Człowiek przestaje istnieć całkowicie wraz ze śmiercią.
Sofiści naturaliści:
Hippiasz z Elidy- uważał, że jest najmądrzejszy na świecie
HIPPIASZ Z ELIDY
„Synagoga” najważniejsze dzieło
Nowa metoda nauczania encyklopedyzmu (wprowadzał mnemotechniki- sztuczki ułatwiające zapamiętywanie) Rzeczywistość jest obiektywna, składa się z par przeciwieństw. Jest to tzw. Physis, punktem centralnym jego filozofii jest człowiek (tak jak u innych sofistów)
Ludzie dążą do nieśmiertelności. W sferze przyrodniczej nieśmiertelność to płodzenie potomków (jak u zwierząt). Człowiek ma jeszcze inna metodę- pozostanie w pamięci potomnych (może to uzyskać dzięki cnocie). Twórczość wyprowadza rzeczy z niebytu ku nieśmiertelności.
Praw w państwach greckich są różne, mają charakter względny.
PRAWO- wszystko to, co ogół obywateli wspólnie uchwala i podaje w formie rozporządzenia na piśmie do wiadomości, co czynić a czego unikać.
Zmienność, płynność prawa niepokoiła Hippiasza, dlatego stawia on pytanie- jak można przestrzegać praw, które sam prawodawca często zmienia? Prawo jest wiec często niesprawiedliwe, niezgodne z obiektywna rzeczywistością.
Wszyscy ludzie sa równi.
Istnieją dwa systemy normatywne:
NOMOS- wszystko to, co ogół obywateli wspólnie uchwala i podaje w formie rozporządzenia na piśmie do wiadomości, co czynić a czego unikać
AGRAFOI Nomoi (system praw niepisanych) powszechnie przyjęte we wszystkich społecznościach ludzkich
Poprzez agrafoi nemoi, zrównuje wszystkich ludzi, nawet barbarzyńców i Greków.
Pochodzenie państwa:
Umowa społeczna wynikała z konieczności chronienia się ludzi przed zagrożeniem zewnętrznym. Powinna kształtować państwo o ustroju demokratycznym.
ANTYFONT ( V w.p.n.e)
W odróżnieniu od innych sofistów nigdy nie występował publicznie, ale pisali wiele przemówień innym.
Prace: „Prawda” , „O zgodzie”, „Traktat polityczny”
Nawiązuje do eleatow, w szczególności do jedności bytu i myśl Parmonidesa. To wskazywało, jego znaniem, ze rozum ludzki jest jedynym arbitrem rzeczywistości.
Prawda:
Bogowie tak naprawdę sa natura, nie potrzbuja kultu, nie obchodzi ich życie ludzkie, jednostka. Nie ma życia po śmierci. Życie powinno być maksymalnie wykorzystywane, pełne. Celem życia jest szczęście –mamy je wtedy, gdy działamy zgodnie z własna korzyścią.
Istnieją reguły rządzące kosmosem- prawa natury.
Prawo ludzkie ma charakter względny. Śledzi zmianę znaczenia słow. słuszności i sprawiedliwości. Różne ludy inaczej przyjmują te słowa.
Zastanawia się czy umowa społeczna kształtująca państwo jest zgodna z natura- opowiada się za tym, ponieważ występuje tu korzyść dla człowieka zapewniająca bezpieczeństwo, jednak ulega ona degradacji (z czasem, bo poszczególne przepisy okazują się niesprawiedliwe z prawami natury).
Wszyscy ludzie sa, rowni, bo sa tak samo wyposażeni przez naturę, zatem prawo powinno traktować ich równo.
„Jeżeli sa świadkowie- przestrzegajcie prawa pozytywnego, jeśli nie- prawa natury (korzystniejsze) „
Prawa natury powinny być poszukiwane rozumem. Po ich odkryciu powinno się kierować tymi regułami, biorąc pod uwagę zasadę korzyści. Obywatel musi darzyć do zgody społecznej, bo to przynosi największą korzyść.
Anarchia dla Greka to totalny chaos nie do objęcia przez rozum ludzki. Aby jej uniknąć musi być skuteczny system edukacyjny (przyzwyczajający dzieci do rozkazów, posłuszeństwa).
Antyfont uważa, ze dzieci nie maja w Atenach tej zdolności, dlatego ceni Spartiatow.
Pochwala dawnego ustroju- gdy system edukacyjny był skuteczny.
Sofiści –politycy
KALLIKLES (bohater literacki wymyślony przez Platona)
CHARYKLES (istniał naprawdę, związany ze stronnictwem oligarchicznym)
Teza podstawowa:
Pomiędzy prawem natury a prawem stanowionym istnieje daleko idącą rozbieżność, wynikająca z tego,ze natura promuje silnych a prawo słabszych.
Prawo stanowione, mowi,ze dobra rzeczą jest znosić krzywdę człowieka, człowiek wolny to człowiek świadom swej siły i który realizuje dzięki niej swoje potrzeby. Z silą związana jest umiejętność zdobywania majątku. Nierówność majątkowa jest wiec zgodna z natura. Prawo stanowione jest tu sprzeczne z naturalnym, gdyż stara się to niwelować. Ta diametralna rozbieżność powoduje,ze Kallikles nazywa prawo „kuglarskimi sztuczkami”
Człowiek silny i mądry może odrzucić prawo stanowione.
Państwo powstało jako umowa słabych przeciw silnym. Można było to zrobić, gdyż słabych jest znacznie więcej. Demokracja musi być odrzucona a ustrojem powinna być OLIGARCHIA.
Hedonizm:
KRITIASZ ( V w.p.n.e)
Bardzo sprawny polityk, wujek Platona, skazany na wygnanie. Powrócił do Aren po wojnach Peloponeskich, uczył się u Sokratesa.
Przyjmuje, ze istnieje rozwiewa miedzy prawem naturalnym a prawem stanowionym. Uznaje, ze to silny powinien rządzić. Silny – taki, który jest silny fizycznie charakteryzuje się zdolnością rozumu (mądrość), wynikający z silnej nauki od młodości. Człowiek silny kieruje się egoizmem, nie musi przestrzegać reguł ustalonych przez państwo, które jest tworem ludzi słabych.
Pierwotne państwo powstało na pewnym etapie rozwoju ludzkości. Ludzie krzywdzili się wzajemnie, aż pojawiła się tzw. jednostka wybitna, potrafiąca zapanować nad większością. Początkowo panowanie utrzymywano kara, zorientowano się jednak, ze to nie wystarczy gdyż ludzie potrafią popełniać zbrodnie w tajemnicy. Wtedy wymyślono bogów, którzy obserwują ludzi, to pozwoliło człowiekowi przebiegłemu (twórcy bogów) zapanować nad społeczeństwem. Religia jest pozytywnym zjawiskiem, ma zastraszyć człowieka by lepiej było nim rządzić. Jednostka wybitna nie podlega tej zasadzie, gdyż wie, co się dzieje dookoła.
SOKRATES
Początkowo skupił się na filozofii przyrody, później nastąpił przełom i stwierdził,ze filozofia przyrody niczego nie uczy. Zaczyna pobierać naukę u sofistów, ale stwierdza, że sofiści nie sa w stanie jednoznacznie powiedzieć, co jest celem życia, ale przejmuje od nich skupienie się na człowieku i niektóre metody dyskusyjne.
Moment przełomowy:
Odkrycie istoty człowieka „człowiek to jego dusza”
Psyche-dusza
Do czasów Sokratesa psyche nie była związana z indywidualizmem człowieka, było to cos niezależnego. Sokrates mówiąc o psyche miał na myśli owe nasze „ja”, jest to cos, co wyróżnia ludzi z całego świata, nasza świadomość. Dzięki temu odkryciu, może nastąpić przewartościowanie celu człowieka.
Dobre jest to, co wspiera nasza dusze, złe, co się jej przeciwstawia. Cnota będzie wiedza i poznanie, przeciwieństwem cnoty jest niewiedza i ignorancja.
Ktoś, kto posiada wiedze, nie jest w stanie czynić źle, błędy sa wyrazem niewiedzy.
Poznanie siebie – metoda ironiczna (elementy)
1.ELENKTYCZNY
2.MAIEUTYCZNY
Elenktyczny- Sokrates prowokował ludzi do dyskusji, następnie przez użycie synonimów sprowadzał swojego rozmówcę na manowce, iż sam zaczyna wątpić w to, co mówi
Maieutyczny- Rozmówca jest gotów przyjąć wiedze i to tak by myślał,ze sam do tego doszedł
Sokrates nie angażował się w życie polityczne- twierdził,ze jego filozofia jest apolityczna- aczkolwiek chce doprowadzić do powstania nowego człowieka, odpowiedzialnego za losy miasta. Nowy człowiek charakteryzuje się tzw. AUTARKIĄ – samowystarczalnością
Na autarkię składały się 2 elementy:
panowanie intelektu nad odruchami zewnetrzynymi (panowanie nad sobą) –nad bólem cierpieniem- jest to idea obywatela
wolność.
Metodą walki politycznej jest rewolucja bez użycia siły. Polega na przemienianiu człowieka „starego typu”
Trzeba dawać przykład własnym życiem.
Myśli Sokratesa dały początek wielu nurtom np. Sokratycy mniejsi (opracowują aspekty myśli Sokratesa), Cynicy, Antystenes (założyciel szkoły)
NICOLO MACHIAVELLI -przełom XV, XVI wieku
Dzieła: „Książe”, „Rozważania nad 10 pierwszymi księgami Tytusa Liwiusza”
Przejął założenie, że prawidłowa metoda badawcza powinna polegać na badaniu faktów, a nie idei.
Badania powinny być skierowane na to, co jest, a nie na to, co być powinno. Wychodząc od faktów nie można stosować metody dedukcyjnej, ale można użyć metody indukcyjnej (mamy wydarzenia i stwierdzamy między nimi związki, wyciągamy wnioski). Istnieje pełen ład rządzący światem i kosmosem, a więc istnieją ogólne prawa. Wśród tych praw odkrył on, prawo mówiące o równej ilości zła i dobra w świecie. Ruch istniejący w świecie jest wynikiem przepływu i koncentracji dobra i zła na świecie. Wpływa to na zachowanie ludzi.
Na zachowanie maja również wpływ:
VIRTU – energia tkwiąca w człowieku
FORTUNA – los, niezależny od nas
Dysproporcje miedzy virtu a fortuną wpływają na zachowania ludzi i narodów.
Był taki czas, że istniały narody wielkie, gdy virtu było w nich dużo, Włochy mają mało virtu, wszelki ruch odbywa się po kole.
Rozwój pokoleń- dużo optymizmu- jeśli ktoś jest na dnie, to niedługo wzniesie się na wyżyny (taka miał nadzieję odnośnie Włoch).
Nie jesteśmy podporządkowani fortunie, możemy się jej przeciwstawić (przynajmniej częściowo)
1.Projekt taktyczny
2.Projekt strategiczny ( stworzenie silnego narodowego państwa Włoskiego) Ideałem jest republika o ustroju mieszanym (demokracja-monarchia-arystokracja)
Projekt STRATEGICZNY- tezy
Republika jest lepsza od jednowładztwa, gdyż chroni własność (wyłącza arbitraż państwa)
Fundamentem republiki ma być prawo stanowione.
Prawo ma być proste, zrozumiałe i bezwzględnie przestrzegane nawet przez twórców.
Prawo nie funkcjonuje, jeśli nie stoi za nim siła.
Republika musi mieć stabilny układ społeczny, co zapewnić może dominacja warstwy średniej.
Walki o majątek wyrównują poziom życia w państwie.
Życie i działanie ludzi powinno być nastawione na bogacenie się, wtedy można stworzyć silną armię niezbędna dla państwa.
Jest twórcą teorii stworzenia armii narodowej.
Stabilizatorem republiki jest religia, ale musi to być tzw. „religia obywatelska”. Traktuje religie jako narzędzie gwarantowania ładu społecznego.
Powstanie silnej republiki- projekt TAKTYCZNY „Książe”
Pojawia się projekt dyktatury księcia pełnego Virtu,
Jeżeli mamy konkretny cel to musimy odrzuci wszelka moralność żeby go osiągnąć
Polityka jest amoralna (jest poza moralnością) liczy się skuteczność
Książe na zewnątrz powinien zachowywać pozory,ze przestrzega zasad moralnych, a w rzeczywistości je porzucić
Nie można stale używać terroru, przemocy, ale tylko w sytuacjach koniecznych, złe rzeczy należy robić szybko i sprawnie, dobre długo
Złe rzeczy zwalać na swych urzędników, a jak przyjdzie pora to się ich pozbywać
Książe musi być i dobry i zły, sprytny i odważny
Wszystkie odpowiednie akty muszą być odpowiednio dozowane
Dyktatura ma charakter przejściowy
ANTROPOLOGIA- Człowiek z natury jest zły, oznacza to, że w momencie wyboru miedzy dobrem i złem wybierze zło.
Z definicji utopii:
1.Opis cech, które sformułował Chad Walsh zakłada, że
Człowiek z natury swojej jest dobry (optymizm antropologiczny)
Człowiek ma naturę plastyczna, o zachowaniu decyduje zmiana czynników zewnętrznych
Człowiek jest istota rozumna
Celem życia człowieka jest szczęście, człowiek nie może nim się znudzić
Nie ma nieusuwalnej sprzeczności miedzy jednostka a społeczeństwem
Można znaleźć sprawiedliwych władców
Utopijne doktryny składały się z 2 elementów:
Element destruktywny –krytyka istniejącej rzeczywistości społeczno-politycznej, (kontrproporcje które przedstawiają idealny świat)
Element konstruktywny
TOMASZ MORUS
Dzieła: „Utopia” 1516 rok
Wyspę Utopia tworzy się ciężka praca ludzka
Głównym zajęciem jest uprawa roli, istnieje rzemiosło,ale jest nastawione na obsługę rolnictwa
54 miasta po 6000 ludzi. Każde miasto to związek około 30 rodzin, w tym ok. 16 mężczyzn
elementem charakterystycznym doktryn utopijnych jest stateczność społeczna, populacja jest pod kontrola władz publicznych
nie ma własności prywatnej, jest tylko wspólnotowa, dzięki temu negatywne uczucia (zazdrość, zawiść) ulęgają destrukcji
Podział dóbr następuje według zasady: Każdemu według potrzeb, następuje wewnątrz rodziny
Wszystkie miasta są identyczne, wszyscy ludzie tak samo ubrani, wszyscy pracują
Istnieją jednak pewnie różnice społeczne, gdyż pewne praca nie są dla ludzi atrakcyjne (np.wywoz nieczystości). Osoby, które wykonywały te prace były niewolnikami. Biorą się oni z wojen, jeńcy albo więźniowie, albo emigranci z lądu
Ludzie mądrzy nie pracują ręcznie na Utopii, zajmują się kształtowaniem nauk, sa elita społeczeństwa, zarządzają wyspa
Utopia prowadzi wojny, ma zakładać kolonie, gdzie będą się toczyć walki, gdzie wysyła się „nadwyżkę” ludności
Tereny niecywilizowane mogą być zawłaszczone i zagospodarowane.
TOMASZ CAMPANELLA XVI / XVII wiek
„Miasto słońca”
soloniusz- człowiek oddany, każdy obywatel
Podstawa ideowa tej koncepcji jest wspólnota.
Wspólnota materialna (brak własności prywatnej) wszystko jest własnością wszystkich
Wspólnota moralna – moralność to podstawowa sprawa społeczeństwa, – jeżeli jakikolwiek obywatel popełni wykroczeniem jest to traktowane jako błąd całego społeczeństwa. Sam sprawca chce być ukarany, gdyż ma świadomość popełnienia błędu, jeśli nie ma tej świadomości społeczeństwo będzie z nim rozmawiać, aż zrozumie i sam nałoży na siebie karę
Wspólnota w zakresie dóbr niematerialnych – cała wspólnota jest posiadaczem nowych wynalazków i odkryć. Cała wspólnota podejmuje decyzje czy kogoś ewentualnie wyróżnić.
Wspólnota wspólnot ma być państwo, na jego czele stoi metafizyk (istota najwyższa) pomaga mu 3 ministrów.
Moc
Mądrość
Miłość
To wszystko razem stanowi władzę w Mieście Słońca.
O ludzkim zachowaniu w dużej mierze decyduje układ gwiazd.
Minister miłości decyduje, kto, gdzie, z kim ma się związać.
Społeczeństwo to zespół jednostek idealnych. Ludzie muszą być piękni i w tym celu pracować nad sobą.
Ludzie ułomni nie mogą istnieć (likwidacja) za wyjątkiem ułomnych, którzy maja dobry słuch, gdyż mogą oni wsłuchać się w to, co mówią soloniusze i donosić władzom o ich grzechach.
Ludzie starzy powinni też sami się eliminować, gdyż nie są estetyczni, psują wygląd społeczeństwa
Stosunki bez celu prokreacji nie powinny mieć miejsca,
Społeczeństwo jest statyczne, gdy zaistnieją nadwyżki ludności, trzeba je wysłać na wojnę,
Soloniusze sa zadowoleni ze swojego zycia
Miasto Słońce jest zamknięte, nikt nie może do niego się dostać z zewnatz
Ludzie wracający z wojny musze przejść proces reedukacji
Obcy jest dla Miasta Słońca zagrożeniem
Wspólnota jest, schierarchizowana, ponieważ naszym zachowaniu decydują funkcjonariusze wybrani na zgromadzeniu ogólnym, najbardziej pracowici, bystrzy
Nie ma rodzin, wychowaniem dzieci zajmuje się państwo
Właściwie to ministrowie wybierają funkcjonariuszy a społeczeństwo akceptuje wybór
Metafizyka wybierają ministrowie
Redukcje paragwajskie są przykładem realizacji doktryn utopijnych. Jezuici na terenie dzisiejszego Paragwaju zakładali misje na wzór miasta Słońca. Ludzie żyli tam dobrowolnie, funkcjonowały przez 160 lat. Zniknęły wraz z Jezuitami. Kibuce Izraelskie sa przykładem kolejnym realizacji tych koncepcji.
ARYSTOTELES IV w. p.n.e
“Polityka”, Etyka Nikomachejska
Rozróżnił 3 grupy nauk:
Praktyczne (zdobywanie wiedzy dla niej samej)
Teoretyczne (zdobywanie wiedzy dla poprawiania moralności człowieka)
Wytwórcze (zdobywanie wiedzy dla wytwarzania przedmiotów)
PRAKTYCZNE:
Dzielimy na:
Etykę – celem istnienia człowieka jest szczęście (eudajmonia). Człowiek utożsamia się z dusza. To, co jest dla niej dobre- przyjemność, szczęście.
Dusza składa się z 3 części:
Wegetatywnej - odpowiada za nią strona biologiczna
Zmysłowej (pragnienia)- może przynosić szczęście, jeśli jest kontrolowana przez rozum,
dwie grupy cnót:
Zwykłe- elementy będące środkiem pomiędzy skrajnościami, najważniejszą jest tu cnota sprawiedliwości
Rozumne – to, co wynika z rozumu- Dianoetyczne cnoty –rozsadek jest taka cnotą (phronesis-rozsądek, sophia- mądrość)
Rozumnej (intelekt)
Wyizolowana jednostka nie istnieje (tylko zwierzę lub bóg może żyć bez kontaktu z innymi)
Człowiek istniejący w grupie to człowiek żyjący w państwie –nie istnieje jeszcze kategoria społeczeństwa.
ZOON POLITIOA –zwierzę polityczne
Podstawowa grupa jest rodzina. Rodziny łączą się i tworzą wieś. Jest ona w stanie zapewnić przetrwanie, ale nie potrafi zapewnić szczęścia, dlatego wsie tworzą państwo (polis).
Rodzinne więzi sa wtórne wobec państwa, które jest tworem natury. Rodzina i wieś nie mogą funkcjonować poza państwem.
Na rodzinę składają się relacje:
Mąż- żona (maż jest mądry, żona nie, mąż panuje żona jest posłuszna)
Ojciec – dzieci (ojciec jest madry,dzieci nie, ojciec panuje, dzieci sa posłuszne)
Pan – niewolnicy (niewolnictwo jest czymś zasadnym i powinno być, niewolnicy to istoty przeznaczone do tego z natury, Tak jak naturalna jest relacja mąż –żona, są ludzie, którzy wymagają, aby ktoś nad nimi panował. Niewolnikami często zostawali ranni Grecy (np.w wyniku wojen). Arystoteles mówi, ze Grecy nie powinni być niewolnikami, a barbarzyńcy, ponieważ są oni mniej mądrzy.
Technika zdobywania i powiększania majątku zdobywa się dobra poprzez
bezpośrednią umowę, hodowlę, łowiectwo
pośrednio- wymiana, poprzez zakup pieniędzmi (według Arystotelesa ten sposób jest niegodziwy,bo nie znamy granic bogacenia się, to wypacza nasz charakter, więc powinniśmy to odrzucić)
Ustrój polityczny- uporządkowanie władz publicznych publicznych ogolnościm a w szczegolnosi- władzy spośród tych najważniejszych (o ustroju decyduje to, kto sprawuje władzę)
Ustroje:
Ze względu na ilość osób sprawujących władzę (dobre)
Ze względu na działanie władz – czy dla siebie czy dla innych (złe)
Monarchia – tyrania
Arystokracja – oligarchia
Politeia – demokracja (sprawowanie władzy w interesie ubogich, a nie wszystkich)
We współczesnej Grecji I i II jest ciężki do realizacji, gdyż nie ma takich jednostek, takiej elity, która byłaby w stanie tak rządzić.
W politei w władze sprawuje stan średni. Obywatele są podstawą funkcjonowania państwa. Aby być obywatelem trzeba mieć możliwość czynnego udziału w rządzeniu państwem.
Idealne państwo Arystotelesa:
Celem państwa jest zapewnienie cnoty (dóbr duchowych)
Struktura:
Ludność- ludzi ma nie być ani za dużo ani za mało, ludzie powinni się wzajemnie znać w państwie (niekoniecznie bezpośrednio)
Terytorium – ani za duże, ani za małe- nie może być za duże, bo mogłoby nadmiernie produkować, musi być trudne do zaatakowania, łatwe do obrony, musi mieć dostęp do morza i lądu
Cechy ludzi: dwa typy
Barbarzyńcy z północy- odważni, maja zamiłowanie do wolności, ich wadą jest brak bystrości, nie mają zamiłowania do sztuk, nie potrafią budować państw
Ludy azjatyckie- są bystre, mają zamiłowanie do sztuk, mogą budować państwa, nie są odważne, nie potrafią przez to utrzymać wolności
W idealnym państwie ludzie powinni być mieszanką obu ludów, stanowią ją Grecy.
Części składowe państwa idealnego:
Rolnicy
Rzemieślnicy
Kupcy
Wojownicy
Zarządcy (prawodawcy) – obywatele mający czas
Kapłani
Nie każda z części zasługuje na szacunek (ci, którzy pracują tak naprawdę nie sa obywatelami)
Wojownicy i grupa prawodawcza powinna stanowić te same osoby, tylko w różnym wieku, gdy ktoś jest młody (jest wojownikiem) na starość prawodawca.
Ludzie muszą być przyuczeni do pełnienia swoich funkcji, ale tylko ci, którzy maja zdolności naturalne(predyspozycje). Szkolenie dotyczy tylko wojowników, kapłanów, zarządców.
TOMASZ Z AKWINU (1225-1274)
„ten, który dokonał tzw. chrztu Arystotelesa”
Leon XIII uznał jego doktrynę za doktrynę kościoła. Tworzył on swe poglądy w okresie wielkich przemian, w czasie konfliktów społecznych w ramach feudalizmu (okres, w którym kościół zyskuje największą potęgę)
W oparciu o doktrynę Arystotelesa układa poglądy zaprzeczające religii chrzesijańskiej, toteż kościół musiał walczyć o swoja pozycję i dopasować doktrynę Arystotelesa do swoich potrzeb.
Był uczniem Alberta Wielkiego.
Teoria państwa.
Oparta na przesłankach świeckich i teologicznych. Wszelka władza pochodzi od Boga i w tym sensie istnienie tej instytucji jest naturalne i konieczne. Życie w społeczeństwie jest stanem naturalnym. W każdej zbiorowości musi być przywódca, który ma dążyć do jednego celu- by uniknąć rozterek.
Człowiek jest stworzeniem społecznym i politycznym (jest obdarzony rozumem przez naturę). Zadaniem władzy jest zmierzanie do dobra ogółu, co jest zgodne z nakazami Bożymi.
Jeśli władzę sprawuje kilka osób, to jest oligarchia (zabarwienie negatywne, wbrew nakazom Bożym)
Demokracja to tez zły ustrój, najlepsza jest monarchia, bo jest mieszanka tych systemów.
Rządy są szkodliwsze im bardziej są zbliżone do jedności (tyrania jest najgorsza i najbardziej niesprawiedliwa)
Tyranem jest ten, kto nielegalnie zdobywa władzę i który źle władzy używa (narusza prawa boże i naturalne), albo taki, kto narusza prawo pozytywne.
Rozróżnił istotę od formy władczej.
Istota – istnienie zwierzchnika i poddanego
Forma władcza
Można wystąpić przeciw władzy w następujących wypadkach:
Gdy władca występuje przeciw prawom bożym i ludzkim
Gdy działa w sposób niesprawiedliwy
Władza nielegalna może być zalegalizowana poprzez:
Inwestyturę
Wole poddanych
Sprawiedliwość to odpowiednie regulowanie stosunków między ludźmi.
Sprawiedliwość zmienna ( miedzy jednostkami)
Sprawiedliwość prawna (jednostka – państwo)
Prawo:
Zjawisko dychotomiczne
Norma postępowania- reguła i miara czynu, rozporządzenie rozumu, promulgowanie ze względu na wspólne dobra, zostało ustanowione przez suwerena. Promulgacja jest niezbędna –nie dotyczy to prawa wiecznego.
Nieodłączna od prawa jest sankcja.
Prawo czyni ludzi dobrymi
Określenie prawa przez wole a nie rozum jest bezprawiem
Definicje prawa
Nominalna: ustawa to reguła, miara czynu, która prowadzi do spełnienia lub zaniechania określonego czynu
Realna –rozporządzenie rozumu, które ma na względzie dobro ogółu
Rozróżnienie prawa:
Istnieje samo przez się- wieczne
Rezultat rozumu ludzkiego- wyraża reguły za pomocą, których Bóg rządzi światem. Zgodnie z tym prawem zgoda Boga opiera się na ideach rozumu Boga. Bóg wszczepił prawo wieczne całej naturze oraz jej zasadom. Każda istota ma skłonności do urzeczywistniania dobra.
Istnieje przez uczestnictwo:
Naturalne –istnieje przez odciśnięte w rozumnej woli ludzi prawo wieczyste (Dążenie do dobra jest zasadą, zachowanie się w zgodzie z naturą, przedłużenie gatunku)
Ludzkie – nieregulowane prawo natury, stanowi jego uszczegółowienie
Boskie
PLATON
Początkowo uczył się u filozofów przyrody, ale stwierdził, że nauka ta nie jest w stanie oddać rzeczywistości.
Później Platon zmienił swoje poglądy i twierdził,że filozofia to wysiłek.
Poznanie prawdy odbywa się poprzez dialog między ludźmi. Myśl Platońska była przekazywana uczniom w dialogach,
Nie można w pełni poznać jego filozofii, bo myśl Platońska była wielopłaszczyznowa.
Prawdziwym bytem są IDEE (ideon- wiedzieć, ujmować coś zmysłami).
Idee to rzeczy postrzegalne za pomocą intelektu.
Mają pewne cechy:
Inteligibilność –to, co jest postrzegane tylko przez rozum
Niecielesność – nie są materialne
Bycie bytem samym w sobie – nie mają przeżyć, są obiektywne
Niezmienność – nie powstają, ani nie giną, są niezmienne
Samoistność
Jedność – są bytem w pełni
Wyższym poziomem jego filozofii była próba odpowiedzenie na pytanie, dlaczego są idee i zasady?
Jedno – to, co czyni całość
Diada- Forma
Demiurg - twórca
Mit jaskini –wyjście z jaskini to początek długiego żeglowania, gdy człowiek zobaczy jedno i diade.
Odrzucamy pozory- to co istnieje, co widzimy, to tylko emanacja idei, nie same jego istnienie.
Wszystko do czego zmierza Platon to odnalezienie idealnego systemu politycznego.
Dobry rząd to rząd filozofów, bądź rząd nauczanych przez filozofów rządzących.
Sprawiedliwość:
Coś co cechuje człowieka. Państwo i człowiek to to samo (pod względem cech), człowiek może istnieć współpracując z innymi, państwo powstaje z potrzeby przetrwania.
Ludzie mają różne zdolności, nie są równie, każdy powinien robić to, do czego przysposobiła go natura. W państwie musi istnieć podział zawodów, jest podział społeczeństwa.
a) kupcy, rzemieślnicy – najniższa z grup. Mogą zakładać rodziny, mogą się bogacić. Najmniej wykształceni
b) Strażnicy – zdolni sprawować pieczę nad społeczeństwem- 2 rodzaje – broniący fizycznie oraz wydający rozkazy (filozofowie) grupa żołnierzy – kontrola nad grupą a) majątku itp. Porównani do rasowych psów. Małżeństwa nie są dobrowolne. Losowanie! Fikcyjne oczywiście tak, aby wyszło na brak skażenia grupy. Wszystko było rozplanowane. Dzieci niewychowywane przez rodziców, ale przez specjalnie do tego wyselekcjonowanych ludzi. Mężczyźni i kobiety mieszkają osobno! Dzieci kalekie powinno się zabijać.
c) Grupa rządząca – filozofowie, politycy, brak małżeństw i dzieci. Wiek 20 – 30 poddawani szkoleniom. 35 – uczeni strategii wojennej. Rządzić mogli dopiero od wieku lat 55!
Strażnicy fizyczni- idea wychowania muzyczno-gimnastycznego. Ma obejmować zarówno chłopców jak i dziewczęta. Odbywa się do około 20 roku życia. Zawiera również elementy matematyczne. Nauka ma się odbywać na zasadzie zabawy. Można podczas nauki wyselekcjonować jednostki „wybitne’, miały one przejść między 20 a 30 rokiem życia dodatkowy kurs, nabywając zdolność do widzenia całości i wszystkiego. Między 30 a 35 rokiem życia – nie wszyscy z nich – przejdą dodatkowy kurs czyniący ich mędrcami, znających świat idei i zasad. Wrócą do wojska jako dowódcy. Sa oni w stanie ukształtować się jako pełen filozof do 50 roku życia, który jest w stanie rządzić. Strażnicy chronią ład zewnętrzny i wewnętrzny, powstrzymują warstwę wytwórczą przed zbytnimi ambicjami. Wśród strażników nie istnieje własność prywatna, bowiem grupa 1 (kupcy, rzemieślnicy) produkuje i dzieli się ze strażnikami.
Nie ma rodzin w tradycyjnym znaczeniu Platon wyraźnie powiedział, że ludzi należy hodować. Rozrodczość musi być pod pełną kontrolą państwa. Należy łączyć ludność w pary.
Platon strzorzył „mit metali”-każdy ma w sobie metale, brąz, złoto, itp. które można łączyć. Dziecko zrodzone bez zgody państwa nie ma racji bytu, należy jest zostawić na zagłodzenie. Dzięki przejęciu rozrodczości przez państwo można wyeliminować nepotyzm.
„Człowiek jest niczym w porównaniu z państwem”
Sprawiedliwość oznacza działanie zgodne z naturalnymi predyspozycjami, zgodnymi z prawem
Na niesprawiedliwość składają się cnoty:
Męstwo – stałość pomimo zmiany warunków zewnętrznych
Rozum – cechuje filozofów („dobrze sobie radzić”)
Umiarkowanie – zdolność pogodzenia się z naturalnym porządkiem rzeczy
Tym cnotom odpowiadają cechy duszy człowieka, składającej się z 3 części.
Duszy rozumnej
Duszy emocjonalnej
Duszy popędliwej
Platon twierdził, że przedstawione przez niego państwo nie jest możliwe do stworzenia.
Timokracja – chęć uzyskania zaszczytów, można je uzyskać za pomocą bogactw, toteż przekształca się ona w:
OLIGARCHIE – dominuje tu chciwość, majątek, wywołuje ona rewoltę i powstanie
DEMOKRACJA – jej zasadą jest samowola, ludzie dążą do bogactwa i uzyskania wpływów politycznych. Może się czasami pojawić jednostka, której społeczeństwo nie wyeliminuje. Musi ona w obawie przejąć władzę i powstaje najgorszy ustrój.
TYRANIA
Można wyróżnić ustroje:
ze względu na liczbę rządzących
ze względu na stosunek do prawa (realizowanie cnoty)
jedna osoba- monarchia
grupa –arystokracja
większość – demokracja
Tu przestrzega się praw
tyrania
oligarchia
demokracja zepsuta
Tu nie przestrzega się praw
Najlepsza jest monarchia ( tam gdzie przestrzega się praw), tam gdzie nie przestrzega się praw- demokracja zepsuta, gdyż ciężko podejmować decyzje.
„Prawa”
Model państwa możliwy do zrealizowania. Coś miedzy monarchią (najlepiej funkcjonującej w Persji) a demokracja (najlepsza w Grecji). Tak powstaje państwo „drugie w kolejności”
5040 obywateli
10080 działek
Każdy obywatel ma 2 domy- w mieście, przy granicy państwa
Obywatele i państwo podzielone jest na 12 części – szczepy po 420 osób
Obywatel nie może działać jako rolnik lub rzemieślnik, każdy jest rolnikiem tzn. właścicielem ziemi.
Obywatele mogą być żołnierzami. Aby zostać obywatelem trzeba przejść odpowiednie wychowanie.
Rzemieślnikom nie wolno się ruszać z miejsca, jest ich 13 grup, 12 obsługuje rolnictwo, 1 polis.
W państwie tym mogą przebywać obcy, ale góra przez 20 lat, gdyż zakłócają oni ład społeczny. Ich ewentualne dzieci mogą zostać jako rzemieślnicy, jeśli mają zdolności techniczne.
Kupców traktował Platon jako prawnie nie-ludzi.
Recepcja idei Arystotelesa nastąpiła poprzez kulturę arabską.
Powstały 2 nurty.
albertyńsko- tomistyczny
awergizm – kwestie religii i filozofii są zupełnie nieetyczne. Religia jest potrzebna by łatwiej zgodzić ludzi. Religia daje pół-prawdy, tylko filozofia jest w stanie odkryć prawdziwy byt. Ludzkość i świat są wieczne.
Czas- Sigent z Prowansji, Boecjusz z Dacji – dochodzą oni do wniosku, że nieśmiertelność duszy ludzkiej to fikcja. Człowiek jest jedynie emanacja ludzkości. To ludzkość jest nieśmiertelna, a nie człowiek. Po śmierci dusza ludzka jest wchłaniana przez ludzkość. Człowiek jest tylko narzędziem ludzkości. Nasze życie jest zdeterminowane zjawiskami przyrody.
TEZA O PODWÓJNEJ PRAWDZIE:
Prawda filozoficzna
Prawda religijna
Każda z nich jest prawdą samą dla siebie, nie są one styczne. Stało to się podstawą pod rozdzielenie bytu politycznego –wynikającego z rozumu i bytu religijnego.
Konsekwencje polityczne tych tez (awerroizmu)
przekonanie o ciągłości bytu państwa
najważniejsza jest prawda filozoficzna
pojawia się idea suwerenności
całość jest nadrzędna wobec części składowych
MARSYLIUSZ Z PADWY XIII/ XIV wiek
Silnie zaangażowany w życie polityczne Europy. Stał po stronie cesarstwa w konflikcie między cesarzem a papieżem.
Dzieła: „Obrońca pokoju”, „Obrońca mniejszy”
Państwo jest tworem natury, ludzie nie mogą żyć samotnie, w gromadzie ludzie doprowadzają do konfliktów, gdyż są egoistyczni. Dlatego państwo jest potrzebne jako strażnik ładu i sędzia.
Państwo ma zapewniać potrzeby doczesne człowieka.
Cnotą jest życie zgodne z naturą, gdyż natura daje nam szczęście.
Państwo może zapewniać bezpieczeństwo, jeśli ma na względzie by to zrobić.
Państwo składa się z człowieka jak u Arystotelesa, tyle,że istnieje wyraźna część nadrzędna- władza, rząd
Rząd nie może być ograniczony w swoich kompetencjach.
Władza musi być skumulowana w swoich kompetencjach, inaczej państwo się rozpadnie.
Władza jest suwerenna.
Marsyliusz z Padwy był prekursorem suwerenności ludu. Pochodzi to z awerroizmu (całość jest ważniejsza od części)
Lud ustanawia prawo poprzez wolę większości (inaczej niż u Rousseau)- ta większość musi być liczebna i jakościowa.
Ludzie, którzy sami dla siebie ustalają prawa z większą chęcią ich przestrzegają.
Władza prawodawcza może być przez lud czasowo delegowana na inny podmiot np. króla.
Relacja państwo- kościół.
Kościół jest częścią państwa, musi mu być podporządkowany. Państwo powinno mianować, odwoływać duchownych. Religia ma zapewniać moralność ludzi.
Idea prawa
Prekursor pozytywizmu prawniczego. Prawo to rozkaz władzy poparty sankcja. Prawo boskie nie ma sankcji tu i teraz, jest więc doktryną, a nie realnym prawem. Prawo natury istnieje, ale jest wtórne wobec państwa, gdyż jest to część wspólna różnych państw.
DANTE ALIGIERI
Dzieła: „Uczta”, „O monarchii” „Boska komedia”
Twórca państwa wszechświatowego.
Celem najważniejszym państwa jest szczęście człowieka. Szczęście ma 2 aspekty:
wieczny
doczesny
Oba są tak samo ważne. Aby to zapewnić ludzie muszą żyć w pokoju. Potrzebna jest silna władza publiczna by to osiągnąć. Władza, która może zapewnić te 2 aspekty, to władza, która już więcej nie chce, nie potrzebuje. Tylko władza wszechświatowa nie może chcieć już więcej. Na czele monarchii wszechświatowej miał stać cesarz.
Dante uważany jest za prekursora stworzenia narodu włoskiego. Pojawia się idea języka narodowego, jako wyróżnienie narodu. Włochy mają być „ogrodem cesarstwa wszechświatowego”.
Kościół nie może ingerować w politykę, jest ona wyłączona ze sfery sacrum.
Idea logistów zakłada odrzucenie idei ustroju mieszanego (monarchistyczno- arystokratyczno- demokratycznego)
We Francji przedstawicielem może być tylko monarcha.
JEAN BODIN (druga poł. XVI wieku)
1559- gwałtowne osłabienie władzy królewskiej, a więc i wpływów logistów – potrzebę stworzenia nowych poglądów umacniających władzę króla.
Dzieła: „6 ksiąg o Rzeczpospolitej”
METODA BADAWCZA
Podobna do Machiavelliego- realizm polityczny.
Zakłada, że księgi polityczne mają dawać naukę techniki rządzenia. Nasze rozważanie trzeba zakotwiczyć w historii i doświadczeniu.
Bodin odrzuca autorytety (odwołań do nich), zdarza mu się odwoływać tylko do Starego Testamentu. Opisuje również to, co obecnie dzieje się na świecie (również poza Europą).
Część jego hipotez wyjaśnianych jest poprzez odniesienie do astrologii, symboliki liczb itp.
TEORIA PAŃSTWA:
Źródłem państwa jest rodzina, gdyż jest ona tworem natury. Z rodzin stworzy się Rzeczpospolita.
Państwo tworzy się za pomocą podboju jednych rodzin przez inne, lub ewentualnie poprzez porozumienie. Porozumienie rodzin to porozumienie ojców tych rodzin.
Nie ma suwerenności ludu.
„Państwo to sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami oraz nad tym, co jest im wspólne z władzą suwerenną na czele”
Bodin odwołuje się do rodziny wzoru starotestamentowego opisując relacje rodzin współczesnych.
ELEMENTY PAŃSTWA:
Sprawiedliwy rząd działa zgodnie z prawem bożym i prawami natury, rząd jest rządem legalnym a nieuzurpowanym
rodzina
to, co jest wspólne rodzina: sądy, administracje, drogi, skarb.
Własność prywatna jest nienaruszalna, jest prawo natury, które przysługuje członkom rodzinnym
Suwerenna władza – absolutna i trwała, władza publiczna z suwerenności wypływają wszelkie prerogatywy władcy,
suwerenność jest absolutna- nie może być ograniczona zewnętrznie np. przez papieża, cesarza
Nie może być też ograniczona od wewnątrz – nie mogą jej ograniczyć obywatele.
Jest trwała, wieczna, niezwiązana prawem wcześniej ustanowionym.
Zawsze istnieje jeden podmiot rządzący – każda władza jest absolutna.
Cechą podstawową suwerenności jest wyłączność prawodawcza.
Prawo to nakaz suwerena, ale nie każdy musi cechować się sprawiedliwością (zgodność z prawem boskim i naturalnym). Prawo boskie poznajemy przez Pismo Święte, prawo natury- poprzez rozum.
Bodin dopuszcza różne ustroje w formie czystej:
Arystokracje
Monarchie
Demokracje
Monarchia absolutna i czysta jest najlepszym i najpewniejszym ustrojem.
Jeżeli prawo nie jest sprawiedliwe jest rozkazem bandyckim, jednak nikt nie może oceniać rozkazów suwerena,tego dowie się człowiek dopiero po śmierci.
Bodin ogranicza suwerena:
zgoda z prawami naturalnymi i boskimi
umowy, które zawiera król muszą być przestrzegane, pacta sunt serwantka
prawo fundamentalne- cos na kształt konstytucji monarchii francuskiej, nie można ich zmienić
nie wolno suwerenowi naruszać własności prywatnej
Człowiek jest bezpośrednio podporządkowany władzy- jest poddanym.
Jeżeli rozkaz jest oczywiście niesprawiedliwy poddany może go nie słuchać. Bodin dopuszcza bierne prawo oporu.
W zasadzie nie odgrywa większej roli, kościół może być podporządkowany władzy –jest jej organem. Papież nie może ingerować w sprawy kościoła lokalnego. Nakazy władzy duchowej nie mają mocy prawnej. Religia to narzędzie kontroli społeczeństwa.
FASZYZM
Machiavelli
Filozofia Hegla- dokładnie neoheglistów – Gentile
Gentile- próbował dowieść, że rzeczywistość jest przejawem ducha narodów, który się uaktualnia (aktualizm) toteż, wszystko jest procesem, dlatego unika się zapisania faszyzmu.
Sorel – usprawiedliwienie przemocy adoptują faszyści
Syndykalizm
Nacjonalizm włoski –Mazini, Gandhi?
Poreto i jego filozofia krążenia elit
Nietzsche
Odwołanie się do tradycji Cesarstwa Rzymskiego
Państwo jest centrum doktryny, jest absolutem, bogiem
Państwo wchłania wszystko (nawet naród), nic nie funkcjonuje poza państwem, które w pełni kontroluje każdy aspekt życia ludzkiego
NAZIZM
Typowy niemiecki ruch (nie zawiera nic co powyżej, prócz Nietzsche)
Wypływa z tzw. Volkizmu
daleko idący nacjonalizm, ale inny niż włoski (kulturalny), niemiecki odwołuje się do narodu jako tworu biologicznego
nazizm to próba wymieszania rasizmu i neodarwinizmu
doktryna gospodarki wielkiego obszaru- niemiecka doktryna zakłada możliwość budowy zamkniętego państwa handlowego (autorykratycznego)
rewolucja konserwatywna – niemiecki nurt twierdzący, że tradycyjny świat wartości uległ destrukcji poprzez rozwój liberalizmu, ostateczny cios tradycji zadała I wojna światowa
doktryny nazistowskie rodzą się w połowie XIX wieku (Chamberlain)
dla nazistów najważniejszy jest naród (pojmowany w kategoriach rasowych)
państwo jest narzędziem pozwalającym stworzyć jednolitą strukturę rasowa
rasizm jest fundamentem nazizmu (nie ma go w faszyzmie)
rasizm w faszyzmie pojawia się dopiero pod koniec lat 30 XX wieku,jako wyraz ustępstw Mussoliniego wobec Hitlera
z rasizmu wyrasta antysemityzm, nie jest pochodna przekonań religijnych, wypływa z konfliktów ekonomicznych ekonomicznych politycznych
antysemityzmu nie ma w faszyzmie
faszyści dążą do stworzenia nowego systemu etycznego
Korporacjonalizm faszystowski – likwidacja walk klasowych, wszyscy mieliby udział we władzy ekonomicznej, wszyscy ludzie mieli być połączeni w korporacje, łączą się na poziomie państwa
pracodawców
pracobiorców
wolnych zawodów
Naziści nie wykształcili systemu ekonomicznego
Faszyzm to doktryna nastawiona na przyszłość
Naziści to powrót do natury