Temat: W imię wspólnoty narodowej : nacjonalizm
Nacjonalizm i polityka
Nacjonalizm ma charakter wyzwolicielski, jak i opresyjny : prowadzi do niezależności i wolności, ale i do podboju i podporządkowania
Jest postępowy i wsteczny: spogląda w przyszłość niepodległego i wielkiego narodu, a także upamiętnia minioną chwałę i utrwala istniejącą tożsamość.
Jest racjonalny i irracjonalny: odwołuje się do przekonań opartych na zasadach, takich jak samostanowienie narodów, a czerpie także z nieracjonalnych popędów i emocji, włączając w to dawne lęki i nienawiść.
Nacjonalizm powstawał w różnorodnych kontekstach historycznych, kształtowały do go przeciwstawne tradycje kulturowe. Używano go również do popierania różnorodnych przedsięwzięć politycznych i dążeń
Tradycje nacjonalistyczne :
Nacjonalizm liberalny
Nacjonalizm konserwatywny
Nacjonalizm ekspansjonistyczny
Nacjonalizm antykolonialny i postkolonialny
Nacjonalizm liberalny
Najstarsza forma nacjonalizmu, swoje początki sięga rewolucji francuskiej. Idee rewolucji rozprzestrzeniały się w sposób błyskawiczny po Europie, najlepszym wyrazicielem był Giuseppe Mazzini, często uważany za proroka zjednoczenia Włoch.
Wywarły wpływ na osiągnięcia Simona Bolivara, który na początku XIX wieku stanął na czele ruchu niepodległościowego w Ameryce Łacińskiej i usunął Hiszpanów z większości terytorium zajmowanego przez nich w Ameryce
14 punktów Woodrowa Wilsona, na których miała się opierać odbudowa Europy po I WŚ miało podłoże w zasadach nacjonalizmu liberalnego.
Idee liberalne inspirowały przywódców antykolonialnych w XX w. Sun Jat-sena jednego z przywódców rewolucji chińskiej w 1911r. albo Jawaharlala Nehru-pierwszego premiera Indii
Idee nacjonalizmu liberalnego zostały ukształtowane przez obronę suwerenności ludu Rousseau, wyrażająca się przede wszystkim w pojęciu woli powszechnej.
W XX w dążenia do rządów ludów stopniowo łączyły się z zasadami liberalnymi. Połączenie było spowodowane tym, że imperia wielonarodowe, (przeciw którym występowali nacjonaliści) miały charakter autokratyczny i opresyjny
Liberalizm opierał się na obronie wolności jednostki, tradycyjnie wyrażanej w jednostce praw. Nacjonaliści wierzyli, że narody są suwerennymi podmiotami, którym przysługuje wolność, a także posiadają prawa z prawem do samostanowienia na czele
Nacjonalizm liberalny jest siłą wyzwolicielską w dwóch znaczeniach.
Po pierwsze sprzeciwia się wszelkim formom obcej dominacji i ucisku, czy to ze strony wielonarodowych imperiów, czy potęg kolonialnych
Po drugie, opowiada się za ideałem samorządu, który wyraża się w wierze w konstytucjonalizm i reprezentację
Nacjonaliści liberalni wierzą, że narody są równe, w równym stopniu mają prawo do samostanowienia.
Celem ostatecznym nacjonalizmu liberalnego jest stworzenie świata niepodległych państw narodowych.
John Stuart Mill wyraził to w postaci zasady, zgodnie z którą „granice państwa powinny pokrywać się z granicami narodowości”
Mazzini utworzył tajną organizację Młode Włochy, wspierającą ideę zjednoczonych Włoch, założył także Młodą Europę w nadziei na rozprzestrzenianie idei nacjonalistycznych na kontynencie
Na konferencji pokojowej w Paryżu Woodrow Wilson przedstawił zasadę samostanowienia, ponieważ wierzył, że Polacy, Czesi, Węgrzy i inne narody mają równe prawo do niepodległości politycznej, którą cieszyli się już Amerykanie
Liberałowie są przekonani, że zasada równowagi czy też naturalnej harmonii ma zastosowanie do narodów świata, a nie tylko do jednostek w ramach społeczeństwa. Osiągniecie samostanowienia narodów jest środkiem do stworzenia pokojowego i stabilnego ładu światowego.
Nacjonalizm jest siłą zdolną do szerzenia jedności w ramach narodu oraz braterstw wśród narodów na podstawie wzajemnego szacunku dla praw i specyfiki narodów.
Krytycy nacjonalizmu liberalnego sugerowali, że jego idee są naiwne i romantyczne
Nacjonaliści liberalni widzą postępowe i wyzwolicielskie oblicze nacjonalizmu; ich nacjonalizm jest racjonalny i tolerancyjny. Nie dostrzegają jednak oni ciemnej strony nacjonalizmu, irracjonalnych więzi czy trybalizmu, który odróżnia groźnych „nas” od obcych i groźnych „ich”
Liberałowie widzą nacjonalizm jako uniwersalną zasadę, ale w niewielkim stopniu rozumieją siłę emocjonalną nacjonalizmu, która w czasie wojny popycha jednostki do zabijania lub umierania za swoją ojczyznę, niezależnie od tego, czy sprawiedliwość jest po stronie ich narodu.
Nacjonalizm liberalny mylnie utrzymuje, że państwa narodowe są kluczem do harmonii politycznej i międzynarodowej.
Nacjonalizm konserwatywny
W XIX w. konserwatyści postrzegali nacjonalizm jako radykalną i niebezpieczną siłę, zagrożenie dla porządku i stabilności politycznej. Z czasem jednak konserwatyści m. in. Disraeli, Bismarck, car Aleksander III, zaczęli przychylnie spoglądać w stronę nacjonalizmu, widząc w nim naturalnego sprzymierzeńca w utrzymaniu porządku społecznego i w obronie instytucji tradycyjnych
W dobie nowożytnej nacjonalizm stał się aktem wiary dla większości konserwatystów
Nacjonalizm konserwatywny rozwija się w ugruntowanych państwach narodowych, a nie w tych, które przechodzą proces tworzenia narodu.
Konserwatyści są zainteresowani spójnością społeczną i porządkiem publicznym, który ucieleśnia uczucie patriotyzmu
Dla konserwatystów społeczeństwo ma charakter organiczny: wierzą, że narody powstają w sposób naturalny z pragnienia jednostek , by żyć z innymi ludźmi, posiadającymi takie same poglądy, zwyczaje i wygląd
Konserwatyści uważają, że istoty ludzkie są ograniczone i niedoskonałe, poszukują więc sensu i bezpieczeństwa we wspólnocie narodowej
Podstawowym celem nacjonalizmu konserwatywnego jest utrzymanie jedności narodowej dzięki wspieraniu lojalności patriotycznej i „dumy z własnego narodu”, zwłaszcza w obliczu wprowadzającej podziały idei solidarności klasowej, głoszonej przez socjalistów.
Konserwatyści widzieli we włączeniu klasy robotniczej do narodu antidotum na rewolucję społeczną
Konserwatywny charakter nacjonalizmu jest podtrzymywany przez zwrócenie się w stronę tradycji i historii : nacjonalizm staje się obroną tradycyjnych instytucji i tradycyjnego stylu życia.
Nacjonalizm konserwatywny cechuje nostalgia i zwrot w stronę w przeszłość, rozpamiętywanie minionych epok chwały czy triumfu narodu – widoczne w odwoływaniu się do rytuałów i upamiętniania w celu przedstawiania minionych zwycięstw zbrojnych jako decydujących momentów w historii narodu; widoczne również w wykorzystywaniu tradycyjnych instytucji jako symboli tożsamości narodowej. ( przykład- angielski nacjonalizm)
Nacjonalizm konserwatywny szczególnie widoczny jest, gdy istnieje poczucie, że tożsamości narodowa jest zagrożona bądź istnieje ryzyko jej utraty. Dlatego też kwestie imigracji i ponadnarodowych form współpracy przyczyniają się do żywotności tej formy nacjonalizmu w wielu państwach współczesnych.
Obiekcje wobec imigracji wyrastają z przekonania, że wielokulturowość prowadzi do niestabilności i konfliktu. Społeczeństwa stabilne i odnoszące sukcesy muszą opierać się na wspólnych wartościach i kulturze, więc imigracja powinna być zdecydowania ograniczona albo mniejszości narodowe powinny być zachęcane do asymilacji z kulturą społeczeństwa- „gospodarcza”
Nacjonaliści konserwatywni obawiają się zagrożenia tożsamości narodowej, więzi kulturowych społeczeństwa, płynącego ze strony organizacji ponadnarodowych, takich jak Unia Europejska.
Nacjonalizm konserwatywny można postrzegać jako formę manipulacji elit. „Naród” tworzą i definiują przywódcy polityczni, którzy mogą używać go do realizacji własnych celów. Widoczne jest to w czasie wojny czy kryzysu międzynarodowego, gdy naród jest mobilizowany do walki za „ojczyznę” przez emocjonalne odwołanie do obowiązku patriotycznego
Nacjonalizm konserwatywny może służyć do szerzenia nietolerancji i fanatyzmu. Konserwatyści, kładąc nacisk na zachowania czystości kulturowej i zakorzenionych tradycji, mogą przedstawiać imigrantów czy w ogóle obcokrajowców jako zagrożenie, a przez to promować lub uprawomocniać rasistowskie i ksenofobiczne lęki.
Nacjonalizm ekspansjonistyczny
Pod koniec XIX w – agresywne oblicze nacjonalizmu, gdy mocarstwo europejskie oddały się „wyścigowi o Afrykę” w imię narodowej chwały i poszukiwania „miejsca pod słońcem”
Imperializm końca XIX w różnił się od wcześniejszych okresów ekspansji kolonialnej tym, że wspierał go klimat powszechnego nacjonalizmu: prestiż narodu coraz bardziej wiązał się z posiadaniem imperium, każde zwycięstwo kolonialne było witane manifestacjami publicznego uznania.
W UK wymyślono nowe słowo – dżingoizm( do licha) popularne w czasie wojny rosyjsko-tureckiej szowinistycznej piosenki G. Mac Dermotta, do określonego nastroju publicznego entuzjazmu dla agresywnego nacjonalizmu czy ekspansji imperialnej.
Na początku XX w rosły rywalizacje mocarstw europejskich, podzielony kontynent na dwa obozy zbrojne – Trójporozumienie ( UK, Francja i Rosja), Trójprzymierze (sojusz Niemiec, Austrii i Włoch)
IWŚ w sierpniu 1914r, po długim wyścigu zbrojnego i kolejnych kryzysach międzynarodowych, wywołało publiczną radość we wszystkich głównych miastach Europy
Autorytarne i faszystowskie reżimy Japonii, Włoch i Niemiec zaczęły prowadzić politykę ekspansji imperialnej i dominacji światowej, doprowadzając w końcu do wojny w 1939r.
Szowinizm – termin pochodzi od nazwiska Nicolasa Chauvina, żołnierza francuskiego w sposób fanatyczny oddanego Napoleonowi I (przekonanie o wyższości czy też dominacje, narody nie posiadają równego prawa do samostanowienia, lecz niektóre dysponują cechami bądź wartościami czyniącymi je lepszymi od innych) – wyrażane były w imperializmie europejskim, uzasadnianym ideologię radowej i kulturowej wyższości.
W 19-stowiecznej Europie uważano, że „białe: narody Europy i Ameryki są intelektualne i moralnie wyższe od „czarnych”, „brązowych” bądź „żółtych” ludów i narodów Afryki i Azji.
Europejczycy przedstawili imperializm jako obowiązek moralny : ludy kolonialne były „brzemieniem białego człowieka”
Imperializm niósł posiadającym rzekomo mniej szczęścia i mniej wyrafinowanym ludom świata zdobycze cywilizacji a przede wszystkim chrześcijaństwo.
Formy szowinizmu narodowego rozwinęły się w Rosji i Niemczech. W Rosji przybrał postać panslawizmu, czasem o9kreślanego mianem nacjonalizmu słowianofilskiego. Który był silny na przełomie XIX i XX w. Rosjanie są Słowianami i łączą ich więzi językowe i kulturowe z innymi narodami we wschodniej i południowo-wschodzniej Europie.
Przedrostek „pan” oznacza „wszyscy” lub „każdy”, zatem panslawizm ma cel jedności słowiańskiej, którą Rosjanie uważali za swoją misję historyczną.
Przed wybuchem IWŚ takie idee zaangażowały Rosję w narastający konflikt z Austro-Węgrami o kontrole na Bałkanach.
Rosjanie są naturalnymi przywódcami Słowian oraz że Słowianie są pod względem kulturowym i duchowym wyżsi niż narody centralnej i zachodniej Europy.
Panslawizm jest zatem zarówno antyzachodni, jak i antyliberalny. Formy te odrodziły się po upadku władzy komunistycznej w Związku Radzieckim w 1991r.
W Niemczech również przejawiał widoczny szowinizm, który zrodziła porażka w wojnach napoleońskich.
Po zjednoczeni w 1871r nacjonalizm niemiecki wykształcił zdecydowanie szowinistyczny charakter wraz z powstaniem grup nacisku, tj Liga Pangermańska i Liga Morska, które prowadziły kampanię na rzecz bliższych więzi z niemieckojęzyczną Austrią i stworzenia imperium niemieckiego – niemieckiego „miejsca pod słońcem”.
Pangermanizm był ekspansjonistyczną i agresywną formą nacjonalizmu, która zakłada stworzenie zdominowanej przez Niemiec Europy.
Niemiecki szowinizm swój najwyższy stopień osiągnął w rasistowskich i antysemickich doktrynach, stworzonych przez nazistów.
Po 1945r Niemcy Zachodnie popierały zupełnie odmienną tradycję narodową, która otwarcie zerwała z ekspansjonistycznymi ideałami przeszłości.
W 1990r odrodzenie skrajnie prawicowego aktywizmu i antysemickich ataków, co skłania niektórych do opinii, że współczesny nacjonalizm niemiecki nie pogrzebał całkowicie swojej przeszłości
Szowinizm narodowy rodzi się z uczucia intensywnego a nawet histerycznego entuzjazmu nacjonalistycznego. Racjonalna istota zostaje zmieniona przez fale uczuć patriotycznych, wyrażających się pragnieniem agresji, ekspansji i wojny.
Charles Maurras, prawicowy nacjonalista francuski(1868-1952) nazwał taki intensywny patriotyzm „nacjonalizmem integralnym” : jednostki i niezależne grupy tracą swoją tożsamość w ramach wszechogarniającego potężnego „ narodu” którego egzystencja i znaczenie wykracza poza życie każdej jednostki.
Ludność cywilna zostaje zmilitaryzowana – zarażona wartościami wojskowymi absolutnej lojalności, całkowitego oddania i godności do poświęcenia życia. ( uczucie zademonstrowane w sierpniu 1914r)
Szowinizm narodowy szczególnie silnie oddziaływuje wśród jednostek wyizolowanych i bezsilnych, którym nacjonalizm oferuje perspektywę bezpieczeństwa, szacunek do siebie i dumy.
W polityce szowinizm narodowy często przejawia się w ideologiach rasistowskich, dzielących świat na grupę własną i obcą, która staje się kozłem ofiarnym obwinianym o wszystkie nieszczęścia i frustracje przeżywanie przez grupę własną.