Styl i jego odmiany

Styl to sposób świadomego i celowego kształtowania wypowiedzi językowej z wykorzystaniem środków fonetycznych, składniowych, morfologicznych i figur stylistycznych. Według słownika pod redakcją Witolda Doroszewskiego styl to wyraz wieloznaczny:

• w mowie , piśmiennictwie, utworach literackich to indywidualny sposób ekspresji;

• w sztuce: zespół cech właściwych danej epoce, twórcy, dziełu;

• sposób postępowania, zachowania się, mówienia.

Styl stanowi zawsze rezultat wyboru uzależnionego od sytuacji komunikacyjnej, celów, którym ma służyć wypowiedź. Na wybór wpływa też forma gatunkowa i indywidualne cechy autora. W języku polskim wyodrębniały się stopniowo różne odmiany stylistyczne określane jako style funkcjonalne.

Style funkcjonalne- stylistyczne odmiany polszczyzny charakteryzujące się doborem takich środków językowych, które uznane są za szczególnie przydatne ze względu na określony typ wypowiedzi i pełnione przez nie funkcje społeczne. Odmiany: styl artystyczny, naukowy, potoczny, publicystyczny, urzędowy. Stosowanie któregoś z nich wiąże się z celem, dla którego tworzona jest dana wypowiedź.

Styl artystyczny- styl dzieła literackiego, które ma za tworzywo język, ale rządzi się innymi prawami niż wszelkie inne komunikaty językowe. W języku artystycznym na pierwszy plan wysuwa się funkcja estetyczna i poetycka. W tekstach zaliczanych do literatury pięknej zauważamy wielkie zróżnicowanie stylistyczno- językowe. Cechy stylu artystycznego:

• oryginalność metaforyki, która wiąże się z oryginalnością stylu pisarza;

• zależność od osobowości i talentu pisarza;

• świadome i celowe użycie elementów emocjonalnych;

• umiejętna indywidualizacja języka postaci;

• występowanie neologizmów;

• umiejętny dobór środków plastycznych służących do opisu przedstawianych postaci, zdarzeń, miejsc, zjawisk, przedmiotów;

• bogactwo środków językowych;

• bogactwo figur stylistycznych;

• stosowanie stylizacji na gwary środowiskowe, archaizacji, dialektyzacji.

Styl naukowy- styl, którym pisane są dzieła specjalistyczne z różnych dziedzin nauki; funkcjonalna odmiana stylowa języka literackiego, występująca w pracach naukowych. Styl jest zróżnicowany ze względu na przedmiot badań naukowych i ze względu na cechy indywidualne autorów. Zależnie od tego, jakiej nauki rozprawa dotyczy, występuje w tym stylu duża liczba wyrazów specjalnych, terminów o ściśle określonych znaczeniach. Cechy stylu naukowego:

• terminologia naukowa i specjalistyczna, język wzorów i symboli;

• jednoznaczność i precyzja informacji;

• unikanie elementów oceniających;

• obiektywne przedstawianie zjawisk i problemów (używanie form bezosobowych lub formy liczby mnogiej);

• brak pierwiastków emocjonalnych;

• przeważają zdania złożone podrzędnie nad współrzędnymi;

• stosowanie wyrażeń modalnych;

• występowanie dużej liczby rzeczowników niekonkretnych, oznaczających pojęcia umysłowe, oderwanych przymiotników i czasowników nazywających czynności pojęciowe, przysłówków i wyrażeń przysłówkowych, spójników i zaimków wskazujących cechy i relacje;

• logiczna kompozycja obejmująca tezy, argumenty, wnioski, przykłady;

• stosowanie tabel, wykresów;

• cytowanie prac innych autorów, stosowanie przypisów.

Styl przemówień (styl retoryczny)- styl najbardziej zbliżony do języka artystycznego, najbardziej ozdobny, operuje kunsztowną budową zdań. Zawiera wyrazy, wyrażenia i zwroty nacechowane em0ocjonalnie.

Cechy stylu przemówień:

• stosowanie apostrof, za pomocą których mówca zwraca się do słuchaczy;

• pytania retoryczne, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ale pobudzają słuchaczy do myślenia;

• zdania wykrzyknikowe;

• starannie dobrane słownictwo;

• podniosłe epitety i metafory;

Wyodrębnia się dwa rodzaje wystąpień: okolicznościowe i oficjalne. W wystąpieniach okolicznościowych wprowadza się wiele elementów języka potocznego, cechuje się schematyzmem i szablonowością składniową i frazeologiczną.

Styl publicystyczny- odmiana polszczyzny literackiej realizowana w tekstach dziennikarskich. Dobór środków językowych zależy od tematyki przekazu oraz od gatunku. Styl ten skupia w sobie elementy stylu potocznego, artystycznego, naukowego i urzędowego. Cechy stylu publicystycznego:

• oficjalność wypowiedzi;

• stosowanie wyrażeń i zwrotów idiomatycznych, potocznego słownictwa i potocznej frazeologii;

• występowanie wyrażeń i zwrotów stereotypowych, słownictwa modnego, wyrazów obcych

• występowanie elementów emocjonalnych i wartościujących;

• stosowanie słownictwa specjalistycznego w recenzjach i artykułach problemowych;

Styl urzędowy- odmiana języka literackiego, realizowana w instrukcjach, zarządzeniach, regulaminów, komunikatach, zawiadomieniach i pismach urzędowych. Występuję w dwóch rodzajach: styl wypowiedzi kancelaryjnych i styl aktów prawnych. Należy do stylów oficjalnych, do sfery komunikacji społecznej. Cechy stylu urzędowego:

• nakazowość;

• używanie trybu rozkazującego;

• przewaga zdań bezosobowych;

• odindywidualizowanie języka;

• słownictwo pozbawione emocji;

• nakazy i zakazy;

• częste występowanie strony biernej;

• treść w formie paragrafów i punktów;

• terminologia z zakresu ekonomii, prawa, administracji.

Styl potoczny- styl funkcjonalny przeważający w codziennych wypowiedziach , odmiany mówionej i pisanej. Jest naturalnym środkiem porozumiewania się ludzi. Cechy stylu potocznego:

• słownictwo o zabarwieniu potocznym;

• podobieństwo do stylu kolokwialnego i odmian regionalnych;

• słownictwo ekspresywne;

• potok składniowy;

• duża obrazowość;

• bogata synonimika potoczna;

• przewaga zdań pojedynczych nad złożonymi, współrzędnie złożonych nad złożonymi podrzędnie;

• zdania niepełne, eliptyczne, anakoluty, występują równoważniki zdań;

• powtarzanie wyrazów;

• dosadne porównania.

Styl indywidualny- charakterystyczny dla danego autora zespół środków językowo- stylistycznych stosowany w jego dziełach, zależny od cech indywidualnych pisarza. Termin ten odnosi się też do stylu utworów. Rozwijany świadomie dla uzyskania oryginalności dzieł.