Rozwój poznawczy

Procesy poznawcze – procesy przetwarzania informacji, jakie zachodzą w układzie nerwowym i polegają na odbieraniu informacji z otoczenia, ich przechowywaniu i przekształcaniu, oraz wyprowadzaniu ich ponownie do otoczenia w postaci reakcji – zachowania

Do procesów poznawczych należą m.in.:

• Percepcja

• Recepcja sensoryczna

• Spostrzeganie

• Uwaga

• Pamięć

• Myślenie

• Język

• Wyobraźnia

Okres prenatalny

• w okresie 3 ostatnich miesięcy życia przed urodzeniem dziecko ma już zdolność uczenia się i zapamiętywania tj. przechowywania informacji. Uczenie się przejawia się w zdolności do habituacji (proces poznawczy polegający na stopniowym zanikaniu reakcji na powtarzający się bodziec, jeżeli nie niesie on żadnych istotnych zmian (informacji))

• uczenie się jako organizacje doświadczeń obserwuje się w zakresie wszystkich modalności

• obserwuje się nabywanie predyspozycji – np. dzieci matek nadużywających alkoholu istotnie częściej zapadają na chorobę alkoholową we wczesnej dorosłości

• komunikacja prenatalna jest wyrazem stopnia i rodzaju więzi rodziców z dzieckiem i wpływa na tę więź. Komunikacja neurohormonalna między matką, a dzieckiem przebiega nieprzerwanie od poczęcia, a jej mediatorem są wydzielane przez matkę hormony – fizjologiczne odpowiedniki matczynych emocji. Dostarczają one dziecku informacji o tym, jaki jest świat, oraz umożliwiają komunikację z matką i reagowanie na spowodowany np. stresem matki, dyskomfort. Dziecko nieświadomie towarzyszy matce w jej doświadczeniach, gdyż w zależności od jej stanu psychicznego (np. agresja, smutek, radość) dociera do niego w krótkim czasie określony zestaw hormonów , będący korelatem jej samopoczucia. Kształtuje się w ten sposób ogólna „orientacja emocjonalna” dziecka, która może zostać utrwalona w postaci predyspozycji do trwania w stanie rozluźnienia lub napięcia, poczucia bezpieczeństwa lub zagrożenia

• komunikacja behawioralna przejawia się w postaci zachowań matki podejmowanych na rzecz dziecka lub też skierowanych przeciw niemu; prenatalna przemoc – np. brak opieki lekarskiej, niedożywienie; działanie teratogenów – czynniki środowiska zaburzające prawidłowy przebieg rozwoju prenatalnego np. nikotyna, alkohol, narkotyki, kawa

• już od pierwszych chwil po urodzeniu dziecko samodzielnie wyłapuje bodźce pobudzające jego zmysły i mózg do poznawania i odczuwania oraz ustosunkowywania się do rzeczywistości przez aktywność własną. Obecne jest tu zjawisko synchronii interakcyjnej między nimi, a bliskimi mu osobami.

Wczesne dzieciństwo

Wiek niemowlęcy (1 rok)

• okres w rozwoju inteligencji, który Piaget nazywa stadium sensomotorycznym

• powtarzanie reakcji ruchowych oraz poznawanie świata przez odbieranie bodźców, również tych wywołanych działaniem, daje możliwość budowanie schematów sensomotorycznych czyli czynnościowych

• 4 podstadia wyróżnione przez Piageta

• podstadium pierwsze – ćwiczenie odruchów; następuje modyfikacja odruchów np. dziecko zaczyna dostosowywać sposób ssania do kształtu obiektu, który ma w ustach oraz, ssąc wiele różnych przedmiotów, „zdobywa wiedzę” o ich różnych własnościach i z czasem potrafi odróżnić obiekty zaspokajające głód od tych, które nie mają takich własności

• podstadium drugie - reakcje okrężne pierwotne; między 2 a 4 miesiącem życia, dziecko wielokrotnie powtarza czynności, które nie są już prostymi odruchami, ale tzw. nabytymi przystosowaniami (np. puszczanie baniek ze śliny). Ponieważ odnoszą się do własnego ciała Piaget nazwał je pierwotnymi

• podstadium trzecie – reakcje okrężne wtórne; dziecko zaczyna chwytać przedmioty i wykonywać w ich użyciem ruchy np. postukiwania, upuszczania. Reakcje ruchowe odnoszą się do świata „poza ciałem dziecka” i są oparte na schematach czynnościowych wtórnych

• podstadium czwarte – między 8 a 12 miesiącem życia dziecko potrafi już połączyć za sobą 2 schematy, z których 1 jest wykorzystywany w roli środka, a 2 związany jest z celem czynności. Połączenia między schematami są plastyczne i typowe. Początki rozumienia przez dziecko stałości przedmiotu – czego dowodzi poszukiwanie go, gdy znika z pola widzenia

• w pierwszym roku życia, szczególnie intensywnie, gdy dzieci przyjmują postawę siedzącą i same zaczynają manipulować przedmiotami, rozwijają się reprezentacje przedmiotów czyli rozbudowuje się wiedza o ich właściwościach przestrzennych (mają rozmiar), czasowych (są trwałe) i mechanicznych (nie mogą się przenikać)

• błąd „A-nie-B” – gdy 9-miesięczne niemowlę wielokrotnie zobaczy, że interesującą zabawkę chowamy w miejscu A, to mimo że na jego oczach zmienimy położenie zabawki (schowamy je w miejscu B), zgodnie z dotychczas utrwalonym schematem będzie ono poszukiwać zabawki w miejscu A

• pamięć niemowlęcia ma zarówno wady i zalety. Słabe strony: mały zakres pamięci bezpośredniej, czy niewielka trwałość pamięci. Mocne strony: pamięć zaczyna funkcjonować przed narodzinami, a w pierwszym roku życia zaczynamy obserwować przejawy działania zarówno pamięci proceduralnej, jak i deklaratywnej oraz roboczej

• niemowlęta, podobnie jak starsze dzieci i dorośli stopniowo zapominają detale powiązane z doświadczanymi zdarzeniami

Rozwój poznawczy	Noworodek	Niemowlę do 8 m.ż.	Małe dziecko 8-18 m.ż.	Małe dziecko 18-36 m.ż
Percepcja	dotykowa, smaku i zapachu rozwinięta; rozpoznawanie głosu matki i twarzy matki	poprawa ostrości wzroku; rozwijanie się widzenia głębi	percepcja stałości kategorii
Myślenie	reakcje odruchowe	rozwój schematów czynnościowych wtórnych; stałość przedmiotu	czynne eksperymentowanie	reprezentacje symboliczne
Pamięć	pamięć wrażeń okresu płodowego	pamięć rozpoznawcza	pamięć odtwórcza	skrypty zdarzeń; wzrost trwałości i zakresu pamięci; ekwiwalenty strategii pamięciowych
Język		od głużenia do gaworzenia	gesty; pierwsze słowa, holofrazy	gramatykalizacja mowy (zdania i odmiana słów)

Wiek poniemowlęcy (2-3 rok)

• rozwój poznawczy w drugim roku życia dziecka polega na przejściu od inteligencji w działaniu do inteligencji refleksyjnej (Piaget)

•  stadium piąte inteligencji sensoryczno-motoryczne j (12- 18 miesięcy) - dzieci drogą czynnego eksperymentowania, budują wiedzę na temat przedmiotów

• Reakcje trzeciego rzędu dotyczą reakcji między ciałem a przedmiotami i polegają na modyfikowaniu działania tak, aby poznać wszystkie właściwości przedmiotu

• Interioryzacja- uwewnętrznianie schematów czynnościowych pozwalających na przejście do kolejnego stadium

• szóste stadium inteligencji sensoryczno-motorycznej powstają tu schematy umysłowe, czyli reprezentacje schematów i działań, które zastępują realne obiekty i czynności. Piaget nazwał je obrazami umysłowymi, twierdząc że dowodami ich istnienia są:

• naśladownictwo odróżnicowane ( pod nieobecność modela)

• zabawa symboliczna ( z przedmiotami zastępczymi)

• posługiwanie się mową (jako systemem arbitralnych znaków i symboli)

• wewnętrzne rozwiązywanie problemów drogą inwencji lub wglądu

Można twierdzić, że szóste stadium stanowi zaczątek myślenia pojęciowego ( Goswami).

• pojęcie podwójnej reprezentacji- symbol „ jest czymś, co ktoś chce, aby zastępowało lub reprezentowało coś innego” ( Judy DeLoache). Obiekty będące symbolami mają „podwójną naturę”, gdyż wymagają rozumienia, iż są konkretnymi przedmiotami i jednocześnie pojmowania abstrakcyjnej relacji między przedmiotem a jego odniesieniem (np. mały młotek- zabawka to właśnie ten przedmiot, a zarazem coś, co oznacza prawdziwy młotek)

• dzieci w okresie między 20 a 24 miesiącem życia nie radzą sobie z podwójną reprezentacją, o czym świadczy popełniany przez nich tzw. błąd skali zwany również pomyłką Guliwera (np. próbują usiąść na małym, zabawkowym stołku czy wejść do autka dla lalek)

• zdaniem DeLoache, myślenie symboliczne rozwija się stopniowo w drugim i trzecim roku życia dzieci, dzięki nabywaniu zdolności do kontroli polegającej na hamowaniu oraz zanikaniu dysocjacji między planowaniem a kontrolą podejmowanych działań

• w wieku 18 miesięcy pamięć dzieci staje się bardziej plastyczna, a więc rozumieją one, że takie same przedmioty, nawet w innych warunkach czy mające niektóre inne cechy, będą działać tak samo

• w drugim roku życia zaczynają również korzystać z werbalnych wskazówek, które ułatwiają generalizacją w sytuacji nowych dla dziecka warunków badania

• kolejnym krokiem w rozwoju strategii są tzw. prestrategie.

• drugi i trzeci rok życia to okres, w którym powstają pierwsze skrypty zdarzeń, a wiec dziecko porządkuje swoje doświadczenia w formie schematów sekwencji wydarzeń w danym kontekście.

Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny

Sprawności percepcyjne:

• rozpoznawanie liter jako zbiorów punktów

• 3-4 rok życia - potrafią odróżnić pismo od tego co nim nie jest (bazgrot)

• do 7-8 roku życia - piszą litery jak w lustrzanym odbici

• nie ujmują jeszcze dokładnie wielkości przedmiotów i ich proporcji i ich części składowych oraz mają trudność w ustaleniu wielkości przedmiotu co do odległości

• wzrasta zdolność do rozróżniania barw i ich odcieni oraz do ich nazewnictwa

• wzrasta wrażliwość słuchowa w zakresie słuchu muzycznego i fonemowego

• stadium przedczytelnicze- dziecko udaje, że czyta odtwarzając historie podczas oglądania znanej książeczki, nazywa litery alfabetu

Funkcje zarządzające- zespół wyższych funkcji poznawczych które umożliwiają planowanie, inicjowanie i kierowanie nastawionym na cel działaniem w sposób zorganizowany i przemyślany

• obejmuje giętkość poznawczą, planowanie, pamięć roboczą

• między 3-6 rokiem obserwuje się proces intensywnego rozwoju funkcji zarządzających zwłaszcza w zakresie hamowania, przekierunkowywania uwagi oraz elastyczności poznawczej

• badania rozwojowe wskazują na intensywny rozwój funkcji zarządzających między 5 a 10 rokiem życia

Pamięć

• są różnice w efektach pamięci jawnej i utajonej

• wysokie zdolności zapamiętywania

• powiększająca się wiedza dziecka i rozwój strategii pamięciowych sprzyjają lepszemu wykorzystaniu pojemności pamięci przez odpowiednie porcjowanie informacji, co z kolei sprzyja wzrostowi tempa przetwarzania informacji

• tendencja do ujmowania obiektów nie w kategorie pojęciowe, a w struktury tematyczne

• podstawą zapamiętywania są skrypty, dzieci zaczynają korzystać ze strategii pamięciowych

Myślenie

• materiałem czynności umysłowych dziecka w wieku przedszkolnym są przede wszystkim obrazy umysłowe- traktowane jest jako narzędzie wiedzy

• podstawowymi czynnościami myślowymi dziecka są porównywanie, szeregowanie i klasyfikowanie. Pojawia się zdolność do ujmowania obiektów z wielu punktów widzenia czyli decentracja

• przejście od myślenia synkretycznego (charakter globalny) do kompleksowego(percepcyjne cechy obiektów)

• myślenie egocentryczne : egocentryzm bezpośredni –wyjaśnienie zjawisk zgodnie z modelem własnego działania np. Słońce zachodzi bo dziecko idzie spać, egocentryzm pośredni- przypisywanie własnego sposobu widzenia świata rzeczą nieożywionym(animizm) i zwierzęta (antropomorfizm) oraz przekonanie, że cały świat został skonstruowany przez człowieka

Reprezentacja poznawcza

• przejście od realizmu absolutnego, przez bezpośredni i pośredni do relatywizmu

• przejście od wiedzy ukrytej-nieuświadamianej przez jednostkę- do wiedzy jawnej

• ok. 4 roku życia dziecko odróżnia przekonania na temat rzeczywistości od niej samej, a między 4-5 rokiem już przekonania własne od przekonań innych na temat tego samego fragmentu rzeczywistości

• rozumienie kłamstwa, metafory, żartu, pseudo-kłamstwa

• aktywne wytwarzanie stanów wewnętrznych

Późne dzieciństwo – młodszy wiek szkolny

Myślenie

W wieku szkolnym dziecko rozwija myślenie logiczne i zorgaizowane. Operacje logiczne to zinterioryzowane, zintegorwane i odwracalne czynności myślowe. Czynności te dotyczą relacji między przedmiotami i tworzą układy związane z czynnościami jednego rodzaju. Operacje mają charakter konkretny, czyli dzieki myśleniu logicznemu dziecko jest w stanie rozwiązać zadania zawierające pełne informacje i dotyczące rzeczywistych obserwowanych przemdiotów i zdarzeń. Dzięki temu możliwe jest formułowanie przez dziecko prostych praw oraz rozumowanie indukcyjne.

Operacje logiczne

W fazie operacji konkretnych dziecko poznaje dwie formy odwracalności – inwersję i wzajemność. Odwracalność powiązana jest z zasadą zachowania stałości (niezmienników), czyli świadomością, że ilość substancji pozostaje taka sama niezależnie od operacji wykonywanych na wymiarach z nią niezwiązanych. Dzieci najpierw uczą się stałości liczby (5-6lat), następnie masy, powierzchni i ilości cieczy (7-8lat), ciężaru (9-11lat), a najpózniej niezmiennika objętości (11-12lat).

Inwersja – rozumia jest w ten sposób, że jeżeli kulki w rurce ułożone są w kolejności C B A to po odwróceniu jej o 180º dziecko wie, że kulki będą miały kolejność A B C.

Decentracja

Decentracja to umiejętność ujmowania cech rzeczywistości z różnych punktów widzenia i na zintegrowanie ich w bardziej obiektywny i wielostronny obraz stanu rzeczy. Dzięki temu dziecko rozwija w sobie umiejętność szeregowania, opartą na rozumieniu przechodniośći, oraz klasyfikacji, uwzględniając zasadę zawierania zbiorów. Najpierw dziecko potrafi szeregować przedmioty według ich długości (7-8lat), później wagi (9-10lat), a na końcu objętości (11-12lat).

Obrazy umysłowe i pojęcia

Dzięki operacyjności myslenia dziecko może rozwinąc nowe formy reprezentacji. Są to bardziej zaawansowane obrazy umysłowe (obrazy antycypacyjne, kinetyczne oraz transformacyjne) oraz pojęcia. W okresie operacji konkretnych dziecko dostrzega nie tylko stany, ale również ich przekształcenia, dzieki czemu zdolne jest do przewidywania ruchu przedmiotów (7lat), a w późniejszym okresie wskazania dokładnej kolejności ruchów i relacji między nimi oraz przekształcen obiektów ze wskazaniem kolejnych faz ich transformacji. W tym czasie dziecko rozwija rozumeinie pojęć, zarówno konketnych jak i abstrakcyjnych, min. przyczynowości, caszu, przestrzeni i prędkości.

Sprawność systemu poznawczego

W okresie operacji konkretnych zwiększa się sprawność systemu poznawczego dziecka. Zwiększają się zasoby poznawcze, przez co skróceniu ulega czas potrzebny na wykonywanie zadań umysłowych. Wiąże się to z większymi zasobami pamięci operacyjnej i mozliwością jednoczesnego wykonywania większej ilości zadań. Ponadto, zwiększa się sprawnosc mechanizmów kontroli oraz następuje rozwój funkcji zarządzających. Zmiany te powiązane są z rozwojem uwagi oraz pamięci.

Uwaga

Uwaga dziecka w wieku szkolnym staje się bardziej dowolna (kierowana przez wewnętrzne reguły poznawcze, a nie cechy sytuacji), selektywna i planowa oraz zwiększa się możliwość adaptacji uwagi. Do 5 roku życia dziecko skupia się na bodźcach atrakcyjnych i o dużej intensywności, natomiast międzi 5 a 7 rokiem życia dziecko zaczyna skupiać się na tym aspekcie sytuacji, który zgodny jest z celem jego aktywności, ignorując te, które są dla niego nieistotne (selektywność).

Pamięć

Młodsze dzieci zapamiętują tekst dosłownie, co ulega zmianie w wieku szkolnym. Starają się one zrozumieć treść tego, czego się uczą, dokonują anlizy i organizacji nabywanych informacji, wykorzystując przy tym różnorakie strategie pamięciowe.
Przed rozpocząciem nauki szkolnej dzieci polegaja na strategiach niewerbalnych, tj. wskazywaniu palcem oraz przyglądaniu się. Później jest to wyliczanie i powtarzanie, systematyczne organizowanie, tworzenie wskazówek i opracowywanie, czyli elaboracja (6-10 lat). Po 10 roku życia dzieci stosują już hierarchiczną kategoryzację lub używają wskazówek dotyczących kategorii. Fakt, że dziecko poznało już daną strategię poznawczą nie oznacza, że będzie systematycnzie i spójnie jej używać. Zazwyczaj dzieci mieszają różne strategie i nie od razu wpływa to na polepszenie sposobu ich zapamiętywania.

Pod koniec wieku szkolnego dzieci maja rozwinięta metapamięć, czyli posiadają własną wiedzę na temat pamięci i skuteczneo zapamiętywania oraz stosują ją w sposób zróżnicowany, zaleznie od rodzaju i stopnia trudności zadania. Wyborem strategii pamięciowej kieruje ilośc czasu i wysiłku potrzebnego do opanowania materiału, objętością oraz stopień jego złożoności i trudności.

Dorastanie

Myślenie

Postawową zmianą w zakresie myślenia adolescentów jest stopniowe przejście od operacji konkretnych do operacji formalnych. Operacje formalne charakteryzują się rozumowaniem do ogółu (hipoteza, przesłanka) do szczegółu (dedukcja, konkluzja), wyprowadzaniem ogólnych konkluzji ze szczegółowych faktów (myslenie naukowo-indukcyjne), zdolnością równoczesnego uwzględniania wielu zmiennych (rozumowanie kombinatoryczne), abstrahowanie odzwierciedlające rozumiane jako wewnętrzna myśl lub refleksja oparta na dostepnej wiedzy, ale wykraczająca poza to, co jest do zaobserwowania (myslenie odwierciedlająco-abstrakcyjne)(Wadsaworth).Wg. Colemana mniejsza część populacji opanowuje myslenie formalne przed 16 rokiem życia. Wcześniej operacje wykonywane są na poziomie konkretnym, ze sporadycznym wkraczaniem na poziom formalny dla niektórych zadań. W okresie adolescencji rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczne, zdolnośc do refleksji i autorefleksji, do rozważań natury morlanej, do pespektywicznego ujmowania zdarzeń oraz zainteresowanie społeczne i polityczne.

Pamięć

Rozwój pamięci można połączyć ze zamianami w obszarach pojemności pamięci, bazowych procesów pamięciowych, strategii zapamiętywania oraz metapamięci. Związane jest to z rozwojem struktór mózgowych, nowymi połączeniami neuronalnymi oraz bardziej plastycnzym i szybciej przebiegającym procesom rozpoznawania, kodowania, segregowania i odszukiwania. Adoelstenci częściej i skuteczniej posługują się strategiami pamięciowymi, doskonalą metapamięć oraz zdolnosc celowego zapamiętywania i częściej niż mechaniczną poslugują się pamięcią logiczną. Rozwija się u nich pamięć długoterminowa deklaratywna i proceduralna i związana z tym wiedza.

Procesy poznawcze

U adolescentów procesy poznawcze przybierają formy rozumowania indukcyjnego i dedukcyjnego, podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów oraz uczenia się. Na rozwój procesów poznawczych duży wpływ na śrdowisko w jakim młody człowiek dorastał i poziom jego stymulacji intelektualnej oraz interakcje społeczne, zwłaszcza rozmowy.

Operacje logiczne

Nastolatek wykorzystuje takie operacje logiczne jak identycznośc, negacja, odwrotnosć i wzajenmość. W okresie adolescencji dominującym sposobem rozstrzygania sprzeczności umysłowych jest odrzucenie jednej z alternatyw. Nastolatki myślą relatywistycznie i są przekonane o względności wiedzy. Może to wynikać z faktu, że młody człowiek zmuszony jest do odgrywania różnorkaich ról społecznych i styka się z wieloma problemami społecznymi.

Egocentryzm młodzieńczy (Elkind)

Mianem młodzieńczego egocentyzmu określane jest skupienie młodego człowieka na sobie, czemu sprzyja „monitoring kognitywny”, czyliobserwacja i analiza własnego umysłu umozliwiająca krytyczne ujęcie oraz modyfikację swoich umysłowych właściwości(Nielsen). Przed 16 rokiem życia nastolatek nie odróznia myslenia związanego ze soba od myslenia dotyczącego innych, chociaż potrafi poznac myślenie innych. Przez to zakłada, ze tak jak on sam, inni również są obsesyjnie zainterowani jego osobą, zachowaniem i wyglądem. Dlatego wytwarza sobie „wyimaginowaną publiczność”, której przedstawia swoje ciało czy argumenty i która mysli o nastalotaku dokadnie to, co on o sobie. Natomiast po 16 roku życia człowiek uczy się odrózniać wyimaginowane audytorium od rzeczywistego (obiektywizacja) oraz własne zainteresowanie sobą od zainteresowania sobą innych.

Wczesna dorosłość

Perspektywa psychometryczna
- podobny poziom sprawności w nabywaniu i posługiwaniu się wiedzą abstrakcyjną , co w wieku dojrzewania
- wyższy poziom sprawności (jak wyżej) niż w średniej i późnej dorosłości
- po okresie adolescencji wskaźniki inteligencji mogą wzrastać
Okres wczesnej dorosłości =optymalny czas dla aktywności poznawczej

Perspektywa genetyczno-epistemologiczna
Rozumowanie dorosłych = praktyczne, związane z kontekstami treściowymi, płynne, relatywistyczne
-pozwala syntetyzować sprzeczności, ujmować dynamikę zjawisk
-uwzględnia złożoność systemów i zależności między nimi

Struktury postformalne – nowe struktury wyznaczające kolejne stadium rozwoju.
struktura postformalna = system porządkujący relacje między podsystemami
Rozwój tych struktur stymulują zadania osoby dorosłej np. obowiązki związane z rodziną, pracą i relacjami społecznymi

Myślenie relatywistyczne – uwzględnia subiektywny charakter wiedzy, wynikający z indywidualnych doświadczeń, potrzeb lub przyjmowanej perspektywy

Sinnot (autorka 9 operacji relatywistycznych)
1. Definiowanie problemu 6. Generowanie wielu rozwiązań
2. Nazywanie kluczowych zmiennych 7. Ocena użyteczności rozwiązań
3. Refleksja metateoretyczna 8. Odkrywanie wewnętrznych sprzeczności problemu
4. Wyodrębnienie procesu rozumowania 9. Ujmowanie kontekstualnego charakteru prawdy
i jego efektu w postaci rozwiązania problemu
5. Poszukiwanie złożonych przyczyn analizowanych danych

Myślenie dialektyczne – bardziej zaawansowana forma poznania, związana ze świadomością możliwości i ograniczeń podmiotu
- pozwala budować różne przekonania odnośnie zmieniającej się rzeczywistości
- myślenie dialektyczne wyróżnił Basseches
- Basseches wyróżnił 24 formy tego myślenia, które uporządkował w schematy zorientowane na:
1. Zmianę 2. Formę 3. Wzajemne relacje 4. Schematy metaformalne (s.300, Trempała)

Myślenie postformalne jako „odkrywanie problemów” (Arlin)
- rozbieżny proces kreatywnego myślenia, prowadzący do formułowania problemów
-wykorzystuje schematy rozumowania hipotetyczno-dedukcyjnego
- nie do końca potwierdzone w badaniach ( raczej dzieci i młodzież stosują to myślenie do zadań natury społecznej)

Cztery stadia myślenia posformalnego (Commons, Richards i inni)

1. Systemowe uporządkowania – określenie wszystkich możliwych przyczynowo-skutkowych związków i wyznaczenie ich przyczyn oraz generowanie nowych systemów, z jedną właściwą dla nich strukturą; 20% dorosłych w USA funkcjonuje na tym poziomie

2. Metasystemowe uporządkowania - przeciwstawianie, przekształcanie i łączenie systemów; profesorowie wyższych uczelni w ramach swojej dziedziny naukowej reprezentują ten poziom

3. Paradygmatyczne uporządkowania – odkrywanie związków między dużą liczbą odmiennych obszarów wiedzy, wymaga porzucenia utrwalonego sposobu rozumienia wybranych obszarów rzeczywistości; znani fizycy np. Clark Maxwell

4. Ponadparadygmatyczne – dotyczy zboru paradygmatów; niektórzy odkrywcy np. Kopernik, Kartezjusz

Myślenie intersystemowe i autonomiczne (zintegrowane) (Labouvie-Vief)
- nasycenie osobistym doświadczeniem
-odejście od zasad formalnej logiki na rzecz intuicji

Regulacje z poziomu :
A) intersystemowego
- charakterystyczne jest tu myślenie formalno-operacyjne = rzeczywistość i logika to odrębne, ale równoważne systemy, integracja wiedzy teoretycznej z ograniczającą rzeczywistością
- dostrzeganie różnorodnych, właściwych dla danej sytuacji rozwiązań, przy jednoczesnym zachwianiu poczucia pewności odnośnie posiadanej wiedzy
-umiejętność ujmowania siebie w kontekście wielu związków z innymi osobami, twórcze relacje społeczne
B) autonomicznego
- występuje na najwyższym etapie rozwoju
- Self (metasystem) integruje 3 sfery: 1. Myślenia 2. Emocji 3. Działania
- osoba jest zdolna do podjęcia odpowiedzialności za swoje działania i rozwój
- uniezależnienie się od zewnętrznych norm i ograniczeń
- ujawnienie pełni własnej osobowości

Różnice myślenia młodych dorosłych i młodzieży:
- sposób rozwiązywania codziennych problemów młodzi dorośli głębiej analizują problemy, co umożliwia im kreatywne rozwiązanie
- w dorosłości następuje przełom, częściej stosujemy myślenie postformalne

Średnia dorosłość

Następuje stabilizacja osiągniętych możliwości poznawczych, ale można je dalej rozwijać

Inteligencja płynna- wrodzona, decyduje o przetwarzaniu informacji, stanowi bazę dla nowych sprawności (s.335, Trempała)
-ulega regresji w wieku dojrzałym

Inteligencja skrystalizowana- nabyta w toku uczenia się i gromadzenia doświadczenia (s.335, Trempała)
-przejmuje główne funkcje adaptacyjne

Osobiste teorie inteligencji (Sternberg)
- badania nad 30, 50 i 70-latkami
-wyniki badań wskazują na to, że w wieku średnim wzrasta rola tych zdolności intelektualnych, które mają znaczenia dla rozwiązywania problemów praktycznych, codziennych

Problemy dorosłego człowieka to problemy natury społecznej, nieokreślone, mają wiele poprawnych rozwiązań. Do rozwiązania takich problemów wykorzystywane jest myślenie postformalne.

Wiedza „ekspertywna”
1. Mądrość
- wysokie kompetencje intelektualne
- ktoś jest ekspertem w danej dziedzinie
- dużo różnorodnych doświadczeń, praktyki życiowej
- pewne czynności opanowane są niemalże perfekcyjnie

Model „kapsulacji” (Hoyer, Rybash i Roodin)
-teoria czynności, „kapsuła” wiedzy ekspertywnej, czyli to w czym jesteśmy wyspecjalizowani
- trzy wymiary tworzące system poznawczy to:
1. Przetwarzanie informacji – następują regresywne zmiany
2. Wiedza – coraz bogatsza, specyficzna treściowo, intuicyjna, stanowiąca podstawę ekspertywności
3. Myślenie- występują specyficzne dla dorosłości style myślenia

Specjalizacja istota rozwoju poznawczego w dorosłości

Późna dorosłość

Zmiany w sferze percepcyjno-motorycznej:
* Słabnie wrażliwość zmysłów; podwyższa się próg wrażliwości (kolejno) wzroku, słuchu, smaku. Wrażliwość bólowa zostaje na tym samym poziomie.
* Słabnie koncentracja uwagi, podzielność, selektywność.
* Wydłuża się czas reakcji wykonywania czynności prostych i złożonych
* Powodem tych zmian jest zanikanie tkanki nerwowej oraz brak teningu

Zmiany w sferze pamięci i zapamiętywania:
~ Najbardziej obniża się pamięć mechaniczna i bezpośrednia
~ Najmniej obniża się pamięć skojarzeniowa i logiczna
~ 2 wyjaśnienia słabnięcia pamięci:

1. Procesualne – proces przetwarzania informacji słabnie, ponieważ zanikają płaty czołowe i hipokamp. Wtedy pobieranie informacji z pamięci roboczej i magazynowanie ulega ograniczeniu.
-do pamięci operacyjnej dostają się przypadkowe informacje
-problemy z eliminowaniem z pola uwagi informacji zbędnych

2. Systemowe
-występuje kilka typów pamięci, stąd różnice w słabnięciu poszczególnych elementów pamięci
a. pamięć proceduralna – informacje zapamiętywane automatycznie, utrzymuje się w takim samym stanie do późnych lat życia, ograniczenia związane z korzystaniem z nabytych umiejętności są związane z deficytami aparatu ruchowego
b. pamięć semantyczna – dobrze ugruntowana wiedza ogólna, utrzymuje się na względnie stałym poziomie, * u osób starszych nie występuje efekt torowania
c. pamięć epizodyczna – bieżące wydarzenia, zdecydowanie słabnie z wiekiem
d. pamięć autobiograficzna – odgrywa ważną rolę w życiu osób starszych, najwięcej wspomnień z okresu 10-30, najważniejsze wspomnienia z ostatnich 10 lat życia

~ Na zmiany w pamięci mają wpływ: samoocena, poczucie samoskuteczności, stres(przyspiesza regresję!)

Zmiany w sferze intelektualnej
-spadek myślenia indukcyjnego, wyobraźni przestrzennej, koordynacji wzrokowo-ruchowej
-utrzymują się na tym samym poziomie: rozumowanie arytmetyczne, kompetencje słowno-pojęciowe, wiadomości
-zmiany w strategii poznania operują kategoriami dialektycznymi, są bardziej skłonne powiedzieć, że „Człowiek rozwija się przez całe życie” niż „Osobowość jest stała”