AWANGARDA KRAKOWSKA

DZIEJE GRUPY

• Nazwa obejmuje pisarzy skupionych wokół programu teoretycznego T. Peipera i wydawanego przez niego pisma „Zwrotnica”, które tworzyli także J. Przyboś, J. Brzękowski, J. Kurek. Pisarzy tych cechowało silne poczucie wspólnoty grupowej, duża świadomość teoretyczno-programowa, przyjęcie nazwy „awangarda”.

• Peiper po powrocie do kraju wszedł w środowisko formistów i futurystów. W 1922 przystąpił do wydawania własnego pisma „Zwrotnica” (dwie serie, łącznie od 1922 do 1927). Ogłaszał ważne artykuły teoretyczno programowe (art. Wstępny „Punkt wyjścia”, „Miasto, masa, maszyna” – o problemach sztuki na tle współczesnych przemian cywilizacyjnych. Ogólny ton pisma był napastliwy i emocjonalny, niekiedy przekraczający granice polemiki artystycznej

• Najważniejszą publikacją tego okresu był odczyt Peipera „Nowe usta” 1925r.

• W drugiej serii Zwrotnicy główną rolę odgrywał nadal Peiper, ale wokół niego skupili się młodzi pisarze: Przyboś, Brzękowski, Kurek. Pismo stało się bardziej kolektywne, a także polemiczne. Rozgłosu nabrał gwałtowny atak Przybosia na twórczość Wittlina, Kasprowicza (nie…jak to możliwe?) i Zegadłowicz, których uznał za wulgaryzatorów najwznioślejszych idei – przyczyniło się to do upadku pisma.

• Zamknięcie pisma nie osłabiło poczucia wspólnoty. W Paryżu Brzękowski zaczął wydawać polsko-francuskie pismo „L’art. Contemporain” (Sztuka Współczesna) – poświęcone plastyce i poezji, nie odegrało większej roli.

• Kolejną próbą działalności zbiorowej był udział Przybosia i Brzękowskiego w grupie „a.r.”. Wystąpienia polegały na ogłaszaniu Komunikatów mówiących o plastyce i poezji.

• Przyboś, Brzękowski i Kurek przystępują do wydawania „Linii” – ujawniła ewolucję poglądów literackich wobec programu Peipera, ukazała że ruch awangardowy objął już młodsze pokolenie i ma zasięg ogólnopolski. Drukowali tu np. przedstawiciele „Żagarów”. W okresie „Linii” ogólnie przyjęto stosowanie terminu „awangarda” w odniesieniu do poetów odchodzących od tradycjonalnych wzorów, zwłaszcza wersyfikacyjnych.

PROGRAM ARTYSTYCZNY

• U podstaw awangardy tkwił system myślowy Peipera. Powtarzały się w nim pewne wątki wspólne dla całej awangardy początków XX wieku

• Mit postępu technicznego i wiara w naukę łączyły się u Peipera z przekonaniem o linearnym charakterze procesu historycznego, z przyszłościową utopią społeczną. Podkreślał znaczenie współczesnych przemian (rozwoju cywilizacji, demokratyzacji itp.), żądał nowej sztuki współdziałającej w ewolucji społecznej, nowe wzorce form artystycznych miały kształtować społeczną podświadomość

• Przekonanie o zależności sztuki od przemian nowoczesnej cywilizacji, sprzeciw wobec tradycji. Futuryzmowi zarzucano podporządkowanie postulatów artystycznych hasłom politycznym, bałwochwalczy stosunek do maszyny

• Wg Peipera sztuka powinna być analogiczna do współczesności, postulował „budowanie” dzieła na zasadzie organicznej, funkcjonalnej. W szkicu „Nowe usta” przedstawił swoją teorię języka poetyckiego. W opinii autora dopiero zdanie poetyckie jest w stanie oddać stosunek podmiotu do przedmiotu. W odróżnieniu od prozy, która „nazywa” to poezja „pseudonimuje” (pseudonim oznaczał synonim, peryfrazę.). Zmianie uległa także koncepcja poety – „słowiarz”, świadomy swych zadań i narzędzi

• Rezygnacja z jednostki tematyczno-zdarzeniowej, zerwanie z zasadą rozdzielania utworu na dwie odrębne sfery: deklaracji o uczuciach i tło.

• Rytm oddalony, ekonomiczność środków literackich, ład, nowatorstwo formalne stawało się zadaniem moralnym, uważano, że nowa sztuka wypada przygotowania i do szerszych mas może dotrzeć po pewnym czasie.

• Przyboś, Brzękowski, Kurek przyjęli za Peiperem główne tezy: cywilizacyjny optymizm, ideę konstrukcji, postulat powściągliwości w wyrażaniu uczuć, kult zdania poetyckiego (aj pusz maj fingers) i metafory. Własny wątek: antypuentyzm, funkcjonalizm

• W 1930r. „Tędy” Peipera – podsumowanie programu literackiego. Zaznacza się stopniowe odchodzenie od niego młodszych, zwłaszcza Przybosia i Brzękowskiego.

• Przyboś sprzeciwił się przede wszystkim wykluczeniu obrazowości, otworzył drogę tendencjom lingwistycznym w poezji. Brzękowski postulował poezję integralną, która miała polegać na zespoleniu aktu twórczego z kontrolującą czynnością rozumu.

• Przyboś, Brzękowski – centralne kategorie-wizja, wyobraźnia, obraz

• Kurek – estetyka ładu, kult zdania i świadomej pracy poety, zwięzłość i celowość mowy

POEZJA AWANGARDY

• Najważniejszym dziełem twórczości Awangardy Krakowskiej była poezja

• Ustalił się ( głównie za sprawą Przybosia) pewien model poezji, jego główne składniki to: