Awangarda Krakowska
Awangarda Krakowska - grupa literacka działająca w latach 1922-1927 przy krakowskim czasopiśmie "Zwrotnica". Grupie przewodził Tadeusz Peiper, główny teoretyk i twórca programu. O założeniach nowej poezji mówił ogłoszony w 1922 r. przez Peipera manifest "Miasto. Masa. Maszyna". Awangarda Krakowska była jedynym nowatorskim polskim ruchem artystycznym, który opracował swój program poetycki w szczegółach. Hasło Awangardzistów Krakowskich brzmiało: "Minimum słów, maksimum treści".
Wyjaśnienie nazwy
Awangarda Krakowska swoją nazwę wzięła od słowa z języka francuskiego avant-garde („przednia straż") oraz od siedziby w Grodzie Kraka.
Lata istnienia
Ta krakowska grupa literacka istniała w latach 1922-1927. Do jej założeń nawiązywała między innymi Awangarda Lubelska.
Przedstawiciele
Główne założenia
tzw. kult 3 x M ("Miasto, Masa, Maszyna") - kult współczesnej cywilizacji
Postęp cywilizacyjny i dynamiczny rozwój gospodarczo- społeczny Europy miał być symptomatyczny dla przemian dokonujących się również w literaturze. To zatem nowoczesność i jej wynalazki, bożyszcze, dzieci: miasto, masa, maszyna stają się źródłem poezji, inspiracją i wzorem do naśladowania. Nowa cywilizacja, zurbanizowana i zindustrializowana, wznosi się na zasadzie ekonomii i ładu. Pisarz tworzy teraz nie dla jednostek, lecz dla masy- z jej specyfiką i wymaganiami musi się liczyć, choć jednocześnie powinien ją umieć kształtować. Nowa estetyka to estetyka miast, które stają się naturalnym środowiskiem człowieka. Wzorem "twórcy" i twórczości jest zaś maszyna- szczyt myśli ludzkiej.
artysta jako architekt-budowniczy zdań
ekwiwalentyzacja uczuć - prezentowanie obrazu będącego ekwiwalentem uczuć
metafora jako środek wyrażania i tworzenia nowej, poetyckiej rzeczywistości
używanie skrótów myślowych i skondensowanej (spiętrzonej) metafory
ekonomiczność języka poetyckiego
zajmowanie się teraźniejszością
kult nowości
emocjonalna powściągliwość (antysentymentalizm)
intelektualna dyscyplina
precyzyjna budowa wiersza, zwięzłość
Program
Szczegółowy program Awangardy Krakowskiej w 1922 roku ogłosił główny teoretyk i założyciel grupy zwany papieżem awangardy – Tadeusz Peiper. Zatytułował go Miasto. Masa. Maszyna, czym podkreślił jeszcze bardziej krąg poetyckich zainteresowań i inspiracji grupy, której naczelnym hasłem stały się słowa: Minimum słów, maksimum treści.
Innym ważnym tekstem stanowiącym wykładnię nowej estetyki jest szkic Metafora teraźniejszości.
Zafascynowany XX-wieczną cywilizacją i jej wytworami, wyznający kult nowości Peiper postulował między innymi:
- stworzenie nowej poezji opartej na tzw. estetyce cywilizacji,
- zajmowanie się teraźniejszością, a nie rozpamiętywanie przeszłości czy marzenie o przyszłości,
- emocjonalną powściągliwość, sprzeciwienie się romantyczno-modernistycznej metafizyce i nadmiernemu liryzmowi w myśli słów: Poeta nie jest kapłanem, nie jest beztroskim lekkoduchem, lecz poważnym rzemieślnikiem, pracującym w materiale słowa,
- popularyzację prostoty, zwięzłości i oszczędności środków poetyckiego wyrazu, ekonomiczności języka poetyckiego: (…) precz z watą słów - sens tkwi w skrócie i sile metafory, w kondensacji znaczeń słowa,
- posługiwanie się logiczną konstrukcją przy budowie dzieła literackiego,
- używanie skrótów myślowych,
- kierowanie utworów nie do jednostki, lecz do masy ludzkiej, ponieważ to w niej tkwi największa siła cywilizacji,
- postrzegania artysty jako animatora wyobraźni masowej, jako rzemieślnika, jako architekta-budowniczego zdań, a nie jako wyobcowanego twórcy czy profetycznego poety,
- usytuowanie roli poezji nie w ukazywaniu rozterek targających natchnionym, posługującym się intuicją poetą, lecz w pokazywaniu, tłumaczeniu i „wyjaśnianiu” świata i reguł nim rządzących, a roli literatury w pomocy jednostce w odnalezieniu miejsca w nowym świecie miasta, masy, maszyny,
- nowy typ metafory mającej kreować rzeczywistość czysto poetycką, wyrażającej i tworzącej nową, poetycką rzeczywistość, odsyłającej
- odbiorcę do wielu znaczeń i dzięki temu umożliwiającej zachowanie ekonomicznej zwięzłość dzieła,
- rezygnację z bliskich, regularnych rymów na rzecz bardziej oddalonych od siebie, dzięki czemu zbliżono rytm poezji do rytmu prozy
Organ prasowy
Od maja 1922 do października 1923 i od maja 1926 do grudnia 1927 roku grupa Awangarda Krakowska publikowała w artystyczno-literackim czasopiśmie ”Zwrotnica” (pełny tytuł brzmi: „Zwrotnica. Kierunek: sztuka teraźniejszości”), redagowanym przez Tadeusza Peipera. Obie edycje liczyły po sześć numerów.
Na początku istnienia członkowie grupy publikowali też w piśmie „Nowa Sztuka”, założonym przez Peipera w Warszawie po powrocie w 1921 roku z Hiszpanii. Współtworzył jedyne dwa numery, jakie się ukazały, wraz z reprezentantem futurystów Anatolem Sternem, Skamandrytą Jarosławem Iwaszkiewiczem (o którym po upadku tytułu napisał artykuł Iwaszkiewicz – idiota) oraz Formistą malarzem Leonem Chwistkiem.
ZWROTNICA
"Zwrotnica" ukazywała się od 1922 do 1927 roku z przerwami, gdyż czasopismo uchodziło za elitarne i nie cieszyło się nadmierną popularnością. Grupa poetów skupiona wokół niego, którą zaczęto nazywać Awangardą Krakowską, istniała jednak aż do 1939, choć relacje między jej członkami były raz silniejsze, raz słabsze. "Zwrotnica" była czasopismem publikującym program poetycki ugrupowania, manifesty awangardowe ( w tym innych pokrewnych formacji -np. formistów Jana Chwistka, czy Witkacego) oraz poezję. Ponad to w przerwach miedzy poszczególnymi edycjami poeci Awangardy Krakowskiej: Przyboś, Brzękowski, Kurek, Ważyk wydawali swe poezje w zbiorach.