Anatomia 26.10.2010

Temat: Obwodowy układ nerwowy

Obwodowy układ nerwowy – tworzy go 31 par nerwów rdzeniowych oraz 12 par nerwów czaszkowych widocznych na powierzchni podstawowej mózgu.

Nerw rdzeniowy jest krótkim, pniem nerwowym leżącym w otworze międzykręgowym, który powstaje z polaczenia korzeni przyusznych i grzbietowych. Od każdego z rogów przednich rdzenia kręgowego odchodzi zespól włókien nerwowych, ruchowych, tworzący korzeń przedni. Do każdego rogu tylnego rdzenia kręgowego odchodzi zespól włókien nerwowych czuciowych tworzący korzeń tylny. Włókna korzenia tylnego są wypustkami Komorek czuciowych tworzące skupienia zwane zwojami rdzeniowymi. Każda Komorka zwojowa ma jedna wypustkę zwojową – neuryt kieruje do rogów tylnych rdzenia kręgowego, gdzie ulega ona przedłużeniu na następny neuron czuciowy lub przedłuża się we włókna dróg czuciowych sznurów tylnych. Dendryty tych komórek biegną w nerwie rdzeniowym. Korzeń przedni i tylny laczy się tuz za zwojem rdzeniowym w obrębie kanału rdzeniowego i wychodzi przez otwór miedzy kręgowy . każdy nerw rdzeniowy po wyjściu z kanału kręgowego dzieli się na:

• Gałąź przednia – brzuszna unerwiająca czuciowo i ruchowo część przednia tułowia oraz kończyny górne i dolne

• Gałąź grzbietowa – tylna unerwiająca czuciowo i ruchowo tułów, mięsnie i skórę grzbietu

• Gałąź oponowa, która wraca przez otwór międzykręgowy i częściowo unerwia oponę twarda rdzenia kręgowego

• Gałąź łącząca układ mózgowordzeniowy z pniem współczulnym układu autonomicznego

W odcinku szyjnym jest 8 par nerwów rdzeniowych
W odcinku piersiowym gałęzie przednie nie tworzą splotów a oddaja 12 par nerwów międzyżebrowych
W odcinku lędźwiowym jest 5 nerwów rdzeniowych
Odcinek krzyżowy liczy również 5 nerwów

NERWY CZASZKOWE

I – węchowy - to nerw czuciowy, który przewodzi wrażenia zmysłowe z narządu węchu.

II – wzrokowy – to nerw czuciowy, który przewodzi wrażenia zmysłowe z narządu wzroku.

III – okoruchowy – to nerw ruchowy, który steruje ruchami gałki ocznej, unerwia zwieracz źrenicy, dźwigacz powieki i mięsień rzęskowy.

IV- bloczkowy – to nerw ruchowy, który steruje ruchami gałki ocznej.

V – trójdzielny – to nerw czuciowo-ruchowy, który unerwia ruchowo mięśnie policzków i żuchwy oraz przewodzi wrażenia dotykowe ze skóry twarzy i smakowe z języka.

VI – odwodzący – to nerw ruchowy, który steruje ruchami gałki ocznej.

VII – twarzowy – to nerw czuciowo-ruchowy, który reguluje czynność gruczołów jamy ustnej, unerwia ruchowo mięśnie mimiczne twarzy i powieki oraz przewodzi wrażenia smakowe języka.

VIII – przedsionkowo-ślimakowy – to nerw czuciowy, który przewodzi wrażenia zmysłowe z narządów słuchu i równowagi.

IX – językowo–gardłowy – to nerw czuciowo-ruchowy, który steruje pracą ślinianek przyusznych, unerwia ruchowo mięśnie gardła oraz przewodzi wrażenia smakowe z języka.

X – błędny – to nerw czuciowo-ruchowy, który przewodzi wrażania czuciowe ze skóry uszu oraz z krtani i tchawicy, steruje pracą serca i innych narządów klatki piersiowej oraz jamy brzusznej, a także unerwia ruchowo mięśnie gardła, krtani i przełyku.

XI – dodatkowy - to nerw czuciowo-ruchowy, który oddaje włókna autonomiczne do nerwu błędnego, unerwia ruchowo mięśnie szyi i górnej części obręczy barkowej oraz przewodzi wrażenia czuciowe z prioprioreceptorów mięśni szyi.

XII – podjęzykowy – to nerw ruchowy, który unerwia mięśnie języka.

1. Mózg –kresomózgowie i międzymózgowie

2. Pień mózgu – śródmózgowie, tyłomózgowie ( móżdżek i most Varola ), rdzeniomózgowie

Kresomózgowie – półkule mózgowe , prawa i lewa oddzielona szczeliną podłużna mózgu.
Łącza się tzw. ciałem modzelowatym ( spoidło wielkie mózgu )
Na powierzchni każdej półkuli wyróżnia się 3 bruzdy

1. Środkowa

2. Boczna

3. Ciemieniowo-potyliczna

Oddzielają one od siebie płaty :

• Czołowy

• Ciemieniowy

• Skroniowy

• Potyliczny

Sa również bruzdy płytsze które ograniczają liczne fałdy zwane zakrętami. Półkule pokryte sa komórkami nerwowymi, które tworzą tzw. korę Mozgowa, pod kora leży istota biała półkul mózgowych. Tworzą ja włókna nerwowe, wśród których wyróżnia się:

• Włókna kojarzeniowe

• Spoidłowe

• Rzutowe

W utkaniu istoty białej leża skupienia istoty szarej zwane jadrami podkorowymi kresomózgowia. Najważniejsze z nich to:

• Ciało prążkowane ( jadro ogniste i skorupa )

• Przedmóżdże 

• Ciało migdałowe sa to jadra ruchowe i wraz z drogami nerwowymi które z nich wychodzą i tworzą układ nerwowy pozapiramidowy

Międzymózgowie – leży pod środkową częścią ciała modzelowatego, miedzy półkulami mózgu. Bezpośrednio przed śródmózgowiem. Obejmuje :

• Komorą III która łączy się wąską szczeliną (tzw. odciąg mózgu)

• Komorą IV , łączy się również z komorami bocznymi mózgu

Boczne ściany komory III zbudowane ze skupień istoty szarej tworzą tzw. wzgórze, od tyłu wzgórza leży szyszynka, a od dołu w części zwanej podwzgórzem widać popielaty guz przechodzący w lejek na którym zawieszona jest przysadka mózgowa – nadrzędny gruczoł dokrewny. We wzgórzu kończą się wszystkie drogi czuciowe zdążające od wszystkich receptorów całego ciała.

Pień mózgu
Tyłomózgowie różnicuje się na tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie.
Rdzeniomózgowie czyli rdzeń przedłużony łączy się ku tyłowi z rdzeniem kręgowym. Kanał środkowy rdzenia kręgowego po przejściu do rdzenia przedłużonego, rozszerza się tworząc komorę IV. Sklepienie komory IV utworzone przez oponę naczyniowa, ponad która leży móżdżek. Tworzy otwór łącząc komorę IV z przestrzenia podpajeczynówkową. Istotę biała rdzenia przedłużonego stanowią drogi nerwowe przechodzące impulsy z mózgowia do rdzenia i odwrotnie. Część włókien nerwowych rdzenia przedłużonego tworzących drogi ruchowe zwane drogami piramidowymi, krzyżuje się tu prowadząc impuls z półkuli mózgu jednej strony na stronę przeciwna. Istota szara tworzy skupienia (jądra), z których na obwód wychodzą 4 pary nerwów czaszkowych ( od IX do XII )

Tyłomózgowie wtórne składa się z móżdżku i mostu.
Most leży na brzusznej powierzchni rdzenia przedłużonego, ma kształt grubego walca, a jego włókna łączą półkule móżdżku. Przez most przechodzą włókna przewodzące impuls z kory mózgowej do móżdżka, rdzenia przedłużonego i kręgowego i w kierunku odwrotnym. Są to włókna drogi piramidowej.
Móżdżek składa się z dwóch półkul i nieparzystej części zwanej robakiem. Powierzchnie półkul pokrywa istota szara która tworzy szereg równoległych bruzd, wewnątrz jest istota biała. Móżdżek łączy się drogami nerwowymi ze śródmózgowiem, mostem i rdzeniem przez układ nerwowy.

W układzie nerwowym można wyodrębnić dwie czesci:

1. Ośrodkowy układ nerwowy – Mozgowie i rdzeń kregowy

2. Obwodowy układ nerwowy – nerwy obwodowe

Pod względem czynnościowym dzielimy układ nerwowy na:

1. Układ nerwowy somatyczny – animalny

2. Układ nerwowy autonomiczny – wegetatywny

Układ somatyczny – utrzymuje łączność ustroju ze swiatem zewnętrznym i zarzadza czynooscia miesni prążkowanych. Zaopatruje organizm w nerwy czuciowe a miesnie szkieletowe w nerwy ruchowe.
Układ autonomiczny – dzieli się na czesc wspolczulna i przywspolczulna – kieruje czynnościami narządów wewnętrznych i przemianą materii. Zaopatruje on misnie gładkie, gruczoły, oraz reguluje procesy przemiany materii.

Ośrodkowy układ nerwowy.

Rdzeń kręgowy – leży w kanale kręgowym od pierwszego kregu szyjnego do drugiego lędźwiowego, gdzie przechodzi do w stożek rdzeniowy kończący się tzw. nicią końcową. Przez otwory miedzy kręgowe odchodzi od rdzenia 31 par nerwów rdzeniowych. W miejscu gdzie odchodzą nerwy do kończyn, rdzeń ma wyraźny zgrubienia:

• Szyjny

• Lędźwiowy

Na przekroju poprzecznym rdzenia (średnica ok. 1cm ) widoczna jest istota szara ułożona w kształcie litery „H” , oraz otaczajaca ja na obwodzie istota biała.
Istota szara – to komórki nerwowe
Istota biała - to włókna nerwowe
W samym środku rdzenia przebiega kanał rdzeniowy, kory łączy się z komora IV mózgu, wypełnia go płyn mózgowo-rdzeniowy.
Istota szara układa się wzdłuż całego rdzenia tworząc tzw. slupy (dwie pary)

1. Tylne (grzbietowe)

2. Przednie (brzuszne)

Słupy istoty szarej dzielą istotę biała na 3 pary sznurów.

1. Grzbietowy

2. Boczny

3. Brzuszny

Sznury utworzone są z pęczków włókien nerwowych, który tworzą w rdzeniu tzw. ośrodkowe drogi przewodzące.
Wyróżnia się:

1. Drogi przewodzące które, pęczki własne, łącza różne części rdzenia miedzy sobą

2. Drogi przewodzące długie – łączą rdzeń kręgowy z mózgiem.

Opony rdzeniowe:

1. Twarda – zbudowana z tkanki lącznej zbitej, dzieli się na dwie blaszki:

• Zewnętrzna

• Wewnętrzna

Szczelina miedzy obu blaszkami nosi nazwe jamy nadtwardówkowej

1. Pajęcza – to cieka lecz można blona łącznotkankowa, od której odchodzą do naczyniówki liczne włókna co przypomina pajęczą sieć, przestrzeń miedzy wewnętrzna blaszkę twardówki a pajęczyną to jama podtwardówkowa.

2. Naczyniowa - miękka silnie przylega do rdzenia, zawiera liczne naczynia krwionośne. Komórki opony miękkiej wydzielają z osocza krwi płyn mózgowordzeniowy, który wypełnią jamę podpajęczynówkowa.

Autonomiczny układ nerwowy

Jest czescia układu nerwowego niezależna od woli człowieka. Układ ten unerwia wszystkie miesnie gładkie, serce, gruczoly oraz reguluje procesy przemiany materii. Dzieli się na dwie antagonistyczne w stosunku do siebie czesci

• Wspolczulna

• Przywspolczulna

Układ autonomiczny sklada się z czesci srodkowej i obwodowej. Czesc srodkowa leży w ośrodkowym układzie nerwowym w postaci ośrodków autonomicznych, jest z nim zwiazana. Osrodki autonomiczne jako pojedyncze zgrupowania Komorek nerwowych leza w korze mozgowej, śródmózgowiu rdzeniu przedłużonym i kręgowym.

Osrodki autonomiczne kory maja łącznośc z innymi neuronami kory jak i z jadrami podkorowymi i osrodkami podwzgórza ( okolica guza popielatego ). W podwzgórzu mieszcza się osrodki przemiany materii , bialek i tluszczów. Autonomiczne srodki mozgowe kieruja czynnością autonomicznych ośrodków w rdzeniu kręgowym oraz czynnością jader autonomicznych, nerwów czaszkowych. W rdzeniu kręgowym osrodki współczulne znaduja się w slupach bocznych w istota cie szarej srodkowej czesci rdzenia.

Do czesci obwodowej zaliczamy pień współczulny i wszystkie jego odgałęzienia. Pień współczulny zbudowany jest z 21-25 par zwojow przykręgowych leżących po obu stronach kręgosłupa przy trzonach kręgów, połączonych ze sobą i w kierunku poziomym i pionowym włóknami trzyzwojowymi. Łączy się on z rdzeniem za pomocą tzw. gałęzi łączących.

Od pnia współczulnego odchodzą gałęzie łączące do poszczególnych nerwowo rdzeniowych i nerwy do splotow autonomicznych oraz gałęzie do naczyń krwionośnych.

Do części obwodowej układu przywspółczulnego zaliczamy włókna przywspółczulne biegnące w niektórych nerwach czaszkowych ( III,VII,IX,X ) i włókna odchodzące od ośrodka przywspółczulnego części krzyżowej rdzenia kręgowego.

Ważniejsze sploty:

• Sercowy – leży w miejscu odejścia dużych pni naczyniowych od serca. Gałęzie odchodzą do układu przewodzącego serca oraz do naczyń wychodzących z serca.

• Płucny – leży wzdłuż oskrzeli i naczyń dochodzących do płuc.

• Trzewny (słoneczny) – tworzą go gałęzie nerwu błędnego i gałęzie nerwów układu autonomicznego współczulnego. Leży w jamie brzusznej i w miejscu odejścia pnia trzewnego od aorty , dzieli się na mniejsze sploty. Unerwia roladek, dwunastnice, jelito cienkie i grube, wątrobę, śledzionę i trzustkę.

• Podbrzuszny – leży w miednicy mniejszej, unerwia narządy miednicy oraz dolny odcinek jelita grubego.

Odruch i łuk odruchowy.

Podstawowym sposobem działania układu nerwowego jest odruch. Przykładem najprostszego odruchu jest odruch kolanowy. Odruch ten wywołujemy uderzając w więzadło rzepki przy zgiętym Sawie kolanowym. W wyniku tego uderzenia występuje ruch prostowania stawu kolanowego. Na skutek uderzenia w wiązadło rzepki, następuje podrażnienie zakończeń czuciowych (receptorów) w wiązadle i mięśniu czworogłowym uda. Podrażnienie tą drogą włókien czuciowych dochodzi do nerwu rdzeniowego i przez zwoj rdzeniowy oraz korzen grzbietowy do rogu tylnego istoty szarej rdzenia kręgowego. Ten zakres przebiegu bodźca odpowiada przebiegowi nerwu czuciowego znajdującego się w zwoju rdzeniowym. Bodziec z neuronu czuciowego w rogu przednim zostaje przekazany na neuron ruchowy (drugi neuron) stad droga przez korzeń brzuszny na nerw rdzeniowy, którym dochodzi do zakończeń ruchowym nerwu w mięśniu (płytka nerwowomięśniowa) i powoduje skurcz mięśnia czworogłowego uda. Skurcz mięśnia czworogłowego powoduje prostowanie stawu kolanowego. Zakończenia czuciowe w wiązadle rzepki nazywamy receptorami, natomiast narząd, który reaguje na podrażnienie ( w tym odruchu mięsień czworogłowy) nazywamy efektorem. Luk tego odruchu składa się z dwóch neuronów. Jest to luk odruchowy odruchu prostego. Czyli mono synaptycznego.

Odruchem nazywamy wiec odpowiedz efektora wywołana przez bodziec działającą na receptor, przy czym reakcja ta odbywa się przy współdziałaniu układu nerwowego. Drogę jaka przepływa bodziec od receptora do efektora, nazywamy lukiem odruchowym.

Drugim rodzajem sa odruchy złożone, czyli poli synaptyczne, w których bierze udział więcej niż dwa neurony. Te dodatkowe neurony nazywamy neuronami pośredniczącymi i stanowią one ośrodek nerwowy. Luk odruchowy w odruchach złożonych składa się z 5 części:

• Receptora

• Neuronu czuciowego

• Osrodka nerwowego

• Neuronu ruchowego

• Efektora