Wykład 1. Formy rzeźby i ich formowanie.

Czynniki morfogenetyczne – siły działające na powierzchnię ziemi.

Procesy morfogenetyczne – przeobrażenie rzeźby.

Czynniki i procesy geomorfologiczne.

Geomorfologia – rzeźba powierzchni Ziemi i procesy ją kształtujące.

Powiązania geomorfologii z innymi naukami: hydrologia, klimatologia, glacjologia, botanika, zoologia, paleontologia, paleobotanika, geodezja, geotechnika, hydraulika, antropogeografia, turyzm.

Podział geomorfologii ze względu na metody badań:

- historyczna – metody dedukcyjne. Odtwarzanie rozwoju form czy rzeźby.

- dynamiczna – metoda indukcyjna, bezpośrednie pomiary natężenia procesów w terenie, badanie skutków.

Ze względu na zakres:

- geomorfologia ogólna – badania form i typów rzeźby

- regionalna – poznanie rzeźby w danym obszarze.

Geomorfologia klimatyczna – rola klimatu w rozwoju rzeźby.

Geomorfologia strukturalna – rola struktury w rozwoju rzeźby.

Geomorfologia ilościowa – analiza statystyczna elementów rzeźby.

Geomorfologia teoretyczna – dąży do konstrukcji i modeli matematycznych.

Geomorfologia stosowana – zmierza do określenia przydatności form terenów dla różnych działaów gospodarki.

W geomorfologii stosuje się metody badań własne i zapożyczone z geodezji, botaniki, hydrologii i hydrodynamiki, metody historyczne, petrografii, sedymentologii itd.

Klasyfikacje form powierzchni Ziemi.

Formy:

- konstrukcyjne

- destrukcyjne

• R. Sailsbury (1913) – rzędy:

I – kontynenty i oceany

II – pasma górskie

III – grzbiety

IV – wierzchowiny, przełęcze

V – mikroformy

• M. Piotrowski (1963) skale form:

- planetarne

- megaformy

- mezoformy

- makroformy

Czynnik morfogenetyczny –relacja–> system morfodynamiczny/proces morfogenetyczny

forma \

Czynnik – proces–> forma } rzeźba

forma /

Rzeźba – monogeniczna

– poligeniczna

Czynniki morfogenetyczne – czynniki fizyczne (siły) działające na kuli ziemskiej zdolne do wykonania pracy geomorfologicznej lub umożliwiające wykonanie pracy geomorfologicznej i inne czynniki.

Czynniki

Wewnętrzne Zewnętrzne

- trzęsienia Ziemi woda opadowa, siła ciężkości <- czynniki denudacyjne -

- wulkanizm woda -

- ruchy orogeniczne (płynąca, rozmywająca, falująca

- ruchy izostatyczne i epejrogeniczne rozpuszczająca)

lodowce -

wiatr -

zamróz -

rośliny i zwierzęta -

człowiek -

Procesy geomorfologiczne (morfologiczne) – wszelkie działania (praca) czynników geomorfologicznych, którego efektem jest:

- powstawanie nowych form powierzchni ziemi

- przekształcenie istniejących

Badanie procesów:

I

- ustalenie ewolucji form poprzez ewolucję procesów

- określenie kolejności form i osadów

II

- poznanie przestrzenne i czasowe zmian procesów

III

- badania terenowe

- badania laboratoryjne

- analiza danych terenowych, opracowanie teorii

Procesy

przygotowujące morfogenetyczne

/ \

- wietrzenie fizyczne pokrywy forma procesy niszczące -

- wietrzenie chemiczne zwietrzelinowe procesy budujące -

Podstawowe źródła energii procesów rzeźbotwórczych to:

Promieniowanie słoneczne – podstawowe źródło energii dla wszystkich procesów uwarunkowanych klimatycznie,

Geomagnetyzm – pod którego wpływem występują okresowe zmiany biegunów, badania paleomagnetyczne mają duże znaczenie dla oceny ruchu kontynentów,

Energia grawitacyjna – siła napędowa ruchu mas, wody i lodowców,

Energia geotermiczna – pochodząca głównie z przemian pierwiastków promieniotwórczych, pobudzająca działalność wulkanów, trzęsienia ziemi, ruchy górotwórcze i dryft kontynentów.

Degradacja - niszczenie -> erozja -> denudacja.

Gradacja – niszczenie i budowanie.

Agradacja – nadbudowywanie -> akumulacja -> sedymentacja/depozycja.

Wietrzenie - jeden z podstawowych procesów zmieniających powierzchnię Ziemi, polegający na rozluźnianiu, rozkruszaniu oraz chemicznej przemianie litych skał i przekształcaniu ich w skały luźne.

Czynniki Procesy

Denudacyjne: Siła ciężkości = ciężar luźnych mas Woda opadowa i roztopowa Ciężar luźnych mas Gruz skalny + lód	Denudacyjne = stokowe Procesy grawitacyjne = ruchy masowe Spłukiwanie Spływanie
Rzeki, potoki, oceany, morza i jeziora: Woda infiltrująca, wymywająca Woda przesiąkająca – sufozja Woda rozpuszczająca śnieg (mróz, zamróz) Lód gruntowy	Fluwialne = rzeczne = korytowe = litoralne = brzegowe Sufozja Denudacja chemiczna, solucja – woda rozpuszczająca Krasowe (krasowienie) Niwalne, niwacyjne Mrozowe, kriogeniczne

Procesy	Niszczące	Budujące
Ruchy masowe	Korazja,