Dydaktyka

gr. Didacticos – nauczający – dydaktyka jest jedną z podstawowych nauk pedagogicznych której celem jest szeroko pojęte kształcenie ludzi niezależnie od tego gdzie się ono odbywa.

• Czym się dydaktyka zajmuje:

• zajmuje się badaniem osób, które nauczają, kształcą

• zajmuje się badaniem osób kształcących się

• zajmuje się stawianiem celów kształcenia i realizacji tych celów

• zajmuje się treściami i kształceniem ( planowanie i wprowadzanie treści )

• zajmuje się metodami i formami kształcenia ( świadomie dobranym; sposób oddziaływania na drugiego człowieka )

• zajmuje się organizowaniem całego środowiska dydaktycznego ( musi być zaplanowane, doskonałe )

• zajmuje się szeroko pojętym procesem kształcenia

Głównym zadaniem jest ustalanie zależności, które warunkują działalność dydaktyczną.

Za ojca dydaktyki uznaje się dziś Arystotelesa, który za podstawę szeroko pojętego kształcenia uznał rozumne działanie za uczynienie człowieka szczęśliwym. Sokrates natomiast był prekursorem dialogu.

• Dydaktyka jako nauka ma być dialogiem edukacyjnym; dydaktyka bazuje na trzech nurtach filozoficznych:

• filozofii dialogowej

• filozofii spotkania

• filozofii wspólnotowej

• Podstawowym celem dialogu edukacyjnego jest:

• uzyskanie brakujących informacji

• wypracowanie wspólnego stanowiska w przypadku ewentualnych kwestii spornych

• wysiłek, który prowadzi do rozumienia; przekracza przetwarzanie gotowych znaczeń

• Dwa rodzaje dialogu:

• dialog zewnętrzny – rozmowa z wychowankiem, uczniem, etc.

• dialog wewnętrzny – mądre przewodnictwo

• Wspólne zastanawianie się

• Wątpienie

• Cofanie się ( po to by się na czymś oprzeć )

• Przeformułowywanie zagadnień

• Musi być postępowanie naprzód

• Metody badań w dydaktyce:

• sondaż diagnostyczny

• eksperyment pedagogiczny

• pomiar dydaktyczny

• studium indywidualne przypadków

• monografie pedagogiczne

• Gadamer –

• Dydaktyka w systemie nauk:

D_s – dydaktyki szczegółowe – metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów

• Główne aspekty jednolitej teorii nauczania:

• Podstawowe pojęcia i relacje zachodzące między nimi:

Systemy dydaktyczne w historii:

• Czym jest system? System to inaczej układ, który jest uporządkowanym zbiorem elementów oraz związków i zależności między tymi elementami tworząc określoną całość, gdzie całość ma służyć celom społeczno-użytecznym. Działanie każdego systemu jest działaniem wszystkich jego elementów i wszystkich jego powiązań.

• Systemy dydaktyczne:

• 4 sposoby unowocześniania systemu:

• Nauczanie problemowe w zespołach, proponowane przez Jana Barteckiego

• Wielostronne kształcenie Wincentego Okonia

• System rozwijania myślenia przez łączenie teorii z praktyką Kazimierza Lecha

• Zintegrowany system dydaktyki Eugeniusza Flaminga

Naprawa systemu poprzez placówki alternatywne – placówki „albo albo”.

• Systemy dydaktyczno-wychowawcze - zespół elementów, które obejmują treści i cele kształcenia, związki między tymi elementami. Naczelną ideą tego systemu jest ukształtowanie idei tego systemu, by funkcjonowały jako całość w systemie dydaktyczno-wychowawczym.

• System oświatowy - ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek, instytucji dydaktyczno-wychowawczych w zakresie oddziaływań pośrednich lub bezpośrednich; pozwala on w zdobyciu wykształcenia, czyli do wszechstronnego rozwoju osobowości wychowanka. Instytucje oświaty: żłobki, przedszkola, szkoły, świetlice, internaty, domy dziecka, domy kultury, biblioteki, dom – rodzina – czyli główny element systemu oświaty.

• Budowa systemu oświaty:

Wniu = f(z,m,o,t,Sr,b)

Wniu – wyniki nauczania i uczenia się

N – nauczyciel

U – uczeń

z – zasady

m – metody

o – organizacje

t – treść

sr – środki dydaktyczne

b – baza dydaktyczna

f – funkcja

• Schemat organizacyjny systemu oświaty

PLACÓWKI TE PEŁNIĄ WZGLĘDEM SIEBIE:

• NADZÓR HIERARCHICZNY

• NADZÓR MERYTORZYNY

• Proces konstrukcji systemu kształcenia

• Poglądy dotyczące dróg uczenia się przedstawicieli różnych szkół

Nazwa szkoły	przedstawiciele	Najważniejsza droga uczenia się
Szkoła tradycyjna	T. Ziller J. Herbart W. Rein	Przyswajanie
Szkoła progresywistyczna (progresywna) – postępowa	J. Dewey	Odkrywanie
Szkoła twórcza	E. Dalcroze G. Zappa H. Rowid	Przezywanie
Szkoła pracy	U. Cygnaeus A. Abrahamson A. Clauson-Kaas G. Kerschensteiner	Działanie

Cele w edukacji szkolnej

• Cele edukacji szkolnej – to sensowne, świadome, z góry oczekiwane i planowane efekty edukacji. Cele edukacji szkolnej odnajdujemy w teoriach socjologicznych w pedagogice życia i ideałów, w konkretnej praktyce szkolnej. Nasza świadomość musi iść w stronę ustanowienia celu.

• Yelon i inni proponują:

• Przedstawiać cele w kategoriach behawioralnych

• W osiąganiu tych celów rozpisanych na zachowania, przyporządkować zadania nauczycieli i uczniów

• Dostosować do nich narzędzia kontroli i oceny

• Ujednolicić poziom uczniów poprzez strukturalizację

• Poprawnie zdefiniowane cele decydują o całym cyklu kształcenia. Praktyka szkolna odsłania wiele mankamentów w celach nauczania.

• Cele kształcenia – to świadomie założone efekty, które chcemy osiągać; od nich zależy układ treści, metod, form, zasad, dlatego cel powinien być sformułowany jednoznacznie, a po drugie operacyjnie. Bez należycie sformułowanych celów, nauczanie ulega dezorganizacji, a postępy naszych wychowanków są trudne do uchwycenia, a tym bardziej do oceny.

Nie są jednak one równoznaczne z wynikami kształcenia. Cele kształcenia wskazują tylko kierunek drogi po której ma zmierzać uczeń i nauczyciel.

• B. Niemierko wskazuje na dwie formy celów nauczania:

• Cele w terminach ogólnych mają być zrozumiałe intuicyjnie jako kierunki dojścia

• Cele jako krótkie opisy rodzajów czynności których opanowanie przez ucznia ma być punktem dojścia

• Cel ogólny kształcenia to pewien rezultat nauczania, który wyrażony jest w kategorii uczenia. Precyzowanie celów w terminach ogólnych cechuje się zwięzłością. Do wad należy zaliczyć wieloznaczność terminów i dowolność interpretacji.

• Istnieją trudności w powiązaniu celów ogólnych z czynnościami uczniów, które mają one wykonać. Istnieje brak możliwości stwierdzenia czy ten cel został wykonany przez ucznia czy też nie. Z celów ogólnych tych w każdym przedmiocie można wyprowadzić jakieś cele operacyjne.

• Cele szczegółowe (operacyjne) to cele których osiągnięcie jest bezpośrednio sprawdzalne, a cele cząstkowe można traktować jako konkretne zadania dla ucznia. Cele szczegółowe dotyczą całego procesu kształcenia przez to, że uszczegółowimy cele, mobilizujemy naszych wychowanków do realizacji celów, a nauczycieli do realizowania celów nauczania.

Opracowywanie takich celów jest bardzo czasochłonne i eliminuje cele trudne przez co wiele celów istotnych zostanie wyeliminowanych. Nauczyciel zaś wybierając cel operacyjny, planuje go tak, by go osiągnąć.

Cele cząstkowe są niezbędnymi warunkami do osiągnięcia celów końcowych. Opisują nam konkretne zachowania, które muszą być wyuczone przez uczniów.

• Wincenty Okoń mówi, że cele kształcenia należy wyrażać w następujący sposób:

• W ujęciu tradycyjnym – przedstawia się charakterystykę jednego lub więcej celów.

• W ujęciu opisowym – prezentuje się zestawienie celów działalności dydaktycznej, lecz nie wystarczającej do mierzenia jej wyników.

• W ujęciu szczegółowych taksonomii celów kształcenia – zmierzają do kompletnego i rozłącznego ujęcia celów kształcenia z założeniem, że poszczególne pozycje taksonomii mogą być oddzielne.

• Taksonomia – gr. taxis – układ, inaczej porządek, ład; gr. nomos – prawo; względnie ścisły zespół zasad jakiejś klasyfikacji i opis wyodrębnionych jej członków.

Aby taksonomia mogła pośredniczyć między autorami celów, a nauczycielami, którzy te cele realizują w konkretnej praktyce, to powinno ono spełniać pewne warunki:

• Powinna być poprawna naukowo – powinna pozostawać w zgodzie z uznanymi teoriami rozwoju człowieka i jego kształcenia

• Powinna być kumulatywna – wyższe kategorie muszą obejmować te cele i te osiągnięcia, które składają się na niższe kategorie

• Powinna być praktycznie użyteczna w konstrukcji programów nauczania, w pomiarach dydaktycznych co wymaga jednoznaczności i definiowania jej kategorii

• Powinna być łatwa do przyswajania przez niespecjalistów; jej terminologia powinna nawiązywać do wiedzy pedagogicznej, a nawet do potocznej

• Zadanie to zooperacjonalizowany cel nauczania w postaci pytań, poleceń, rozkaźników. Zadanie ma prowokować do wypowiedzenia się na dany temat zajęcia stanowiska. Polecenia mają wywołać pewne zachowania. Polecenia:

• Zadania operacyjne

• Zadania poznawcze

• Do opisywania celów operacyjnych używa się czasowników czynnych: zdefiniować, wyliczyć, zmierzyć, streścić, rozwiązać, porównać. Konkretny czasownik który będzie zadaniem dla ucznia. Nie można stosować słów wieloznacznych - wiedzieć, doceniać, rozumieć – mogą być używane tylko do celów ogólnych. Nie można stosować celów zbyt prostych, wpływa to na proces kształcenia; zazwyczaj wymagają one odtworzenia gotowej wiedzy.

W procesie dydaktycznym treści kształcenia powinny być tak dobierane aby doprowadziły do osiągnięcia zaplanowanych celów. Nawet najlepsza taksonomia pozostanie zwykłym frazesem, jeśli nie zostanie przełożona na język zadań.

• Piramidowy układ celów wychowania, nauczania, uczenia się:

• Realizacja celów kształcenia w szkole

• Operacjonalizacja celów wg B. Niemierko

POZIOM	KATEGORIA	CZYNNOŚCI
Wiadomości	A – zapamiętanie wiadomości	Gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania, elementarne zrozumienie wiadomości
	B – zrozumienie wiadomości	Uczeń potrafi przedstawić wiadomości w innej formie niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania
Umiejętności	C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych	Opanowanie przez uczniów umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu wzorów
	D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych	Opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów

KATEGORIA	OKRESLENIE WIELOZNACZNE	OKREŚLENIE KONKRETNE
		CZASOWNIKI OPERACYJNE
Zapamiętanie wiadomości	Wiedzieć	nazwać zdefiniować wymienić elementy zidentyfikować wyliczyć …
Zrozumienie wiadomości	Rozumieć	opisać (pod tym kątem, że rozumie) wyjaśnić zilustrować streścić rozróżniać …
Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych	Kształtować	kształtować (typowe sytuacje) (poziom umiejętności) rozwiązać zastosować porównać sklasyfikować narysować zmierzyć wybrać sposób rozwiązania wykreślić (dobrać wykres danych) zaprojektować scharakteryzować …
Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych	Kształtować (sytuacje problemowe)	dowieść przewidzieć zanalizować wykryć ocenić wnioskować zaplanować zaproponować

Treści kształcenia w edukacji

• Teoria treści kształcenia – określa istotę pojęcia treści

• zerwanie z utożsamianiem treści kształcenia z wiadomościami.

Treści ≠ wiadomości

• nauczyciel, pedagog musi sięgać więcej niż tylko do wiadomości.

• Na treści składa się:

1. System wiadomości o technice, przyrodzie, społeczeństwie, myśleniu.

2. System umiejętności .

3. System nawyków do opanowania.

4. System doświadczenia.

5. System norm do świata, drugiego człowieka.

• Wg Kruszewskiego na treści kształcenia składa się:

1. Wiedza – materiał nauczania, materiał zmian psychicznych.

2. Zmiany, które mają zajść w umiejętnościach ucznia i jego systemie wartości.

3. Czynności ucznia, które powodują, że określone zmiany psychiczne zajdą.

• Teoretyczne podstawy celów jako etap poprzedzający treści:

• najważniejsze są postawy, kompetencje, umiejętności, wiadomości.

• pedagog musi opanować:

1. Umiejętność strukturalno – funkcjonalnego rozumienia procesu dydaktyczno-wychowawczego.

2. Umiejętność wielostronnej interpretacji zjawisk i sytuacji pedagogicznych.

3. Umiejętność modyfikacji własnych działań.

4. Umiejętność podejmowania racjonalnych decyzji dydaktyczno-wychowawczych.

• kształtowanie człowieka sprawcy, a nie odbiorcy!

• Uwarunkowanie na dobór treści kształcenia:

1. Wymagania społeczno-polityczne – w zależności od tego w jakim państwie żyjemy, to muszą być inne treści kształcenia.

   • Wiele zależy od pochodzenia człowieka.

   • Zróżnicowanie treści kształcenia na wsiach i w mieście.

2. Wymagania naukowe

				Dyscyplina naukowa		Przedmiot nauczania:
				Biologia		Biologia
OBIEKTYWNIE ISTNIEJĄCA RZECZYWISTOŚĆ				Fizyka		Fizyka
				Chemia		Chemia
				Geografia		Geografia
				Historia		Historia
				Matematyka		Matematyka

1. Wymagania dydaktyczne

UKŁAD TREŚCI W KURSIE NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW

1. Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia

   • Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) – teoria której głównym celem było przekazanie jak największej ilości wiadomości z różnych dziedzin.

   • Formalizm dydaktyczny – przerost formy nad treścią.

   • Utylitaryzm dydaktyczny – przy doborze treści kształcenia koncentrowano się na zajęciach konstrukcyjnych będących rekonstrukcją społecznych doświadczeń ludzkości.

   • Teoria problemowo-kompleksowa – Suchodolski – aby uczyć poszczególnych przedmiotów nie odrębnie, lecz kompleksowo czyniąc przedmiotem działalności poznawczej problemy, dla rozwiązania trzeba było operować wiedzą z różnych przedmiotów.

   • Egzemplaryzm – Schiller – układanie treści w sposób ogniskowy, operując jedynie egzemplarzami tematycznymi.

   • Strukturalizm – treści każdego przedmiotu nauczania podzielić na elementy podstawowe i elementy wtórne.

• Wg Kuligowskiej na treści kształcenia składają się:

1. Informacje gotowe – informacje zawarte w podręcznikach, w wyjaśnieniach nauczyciela; informacje przeznaczone do zapamiętania.

2. Informacje ukryte w innych informacjach – informacje, które uczeń ma odkryć i zapamiętać, a nawet wykorzystać.

3. Czynności gotowe pokazane uczniom do obserwacji, a później do odtwarzania.

4. Czynności ukryte w innych czynnościach do wynalezienia i do zautomatyzowania.

5. Ewaluacja wszystkich informacji i czynności, ich ocenianie pod względem przydatności.

• Przy rozpatrywaniu czynników efektywności należy uwzględnić czynniki treści kształcenia:

1. Poprawność rzeczowa treści.

2. Zbieżność zakresów pojęć – treści przyjęte przez nauczyciela i do zapamiętania przez ucznia.

3. Uwzględnianie głównych warstw treści nauczania.

4. Nowość i trudność treści kształcenia.

5. Strukturalizacja i integracja treści.

6. Nastawienie na dalsze kształcenie.

Proces kształcenia jako związek nauczania i uczenia się.

• Proces kształcenia – zespół różnych zdarzeń pod wpływem czynności nauczyciela i ucznia dokonujący w uczniach wiele zmian określonej kierunkowości. Te zmiany to:

• Edukacja – wytwarzanie pozytywnych zmian, oczekiwanych, pożytecznych.

• Reedukacja – przekształcanie zmian już wytworzonych albo niepożądanych.

Na proces kształcenia składają się zdarzenia:

• Nauczyciel/pedagog.

• Uczeń / wychowanek.

• Środowisko wychowawcze.

• Treści kształcenia.

Dawniej proces kształcenia utożsamiany był z edukacją, zaś dziś jest to uczenie się + nauczanie oraz kształtowanie wychowanka przy jego podmiotowym udziale.

• W każdym procesie kształcenia istnieją gnosoligiczne (poznawcze) podstawy procesu kształcenia:

• Odzwierciedlenie obiektywnej rzeczywistości.

• Aktywne spostrzeganie (obserwacja).

• Orientacja w całym procesie kształcenia.

• Myślenie.

• Wyobrażenia (uczeń jest aktywniejszy, otwarty).

• Przetwarzanie informacji.

• Nauczanie podające.

• Tworzenie struktury poznawczej.

• Praktyka jako źródło poznawcze.

• Zachowanie harmonii między poznaniem pośrednim, a bezpośrednim.

• U podstaw procesu kształcenia leżą odrębne koncepcje dydaktyczne, często powiązane z teoriami psychologicznymi. Koncepcje te znajdują odbicie w postępowaniu pedagogów, mniej lub bardziej świadomie.

• Naturalizm:

  • Inaczej natywizm.

  • Reprezentowany przez przedstawicieli swobodnego wychowania (Rousseau, Tołstoj).

  • Szkoła na miarę dziecka; angielska nowa szkoła – wychowankowie mogą wszystko.

  • Zasada – wychowawca nic nie ma robić z wychowankiem.

  • Rolą nauczyciela/wychowawcy jest zapewnienie maksymalnej swobody emocjonalnej, równowagi, bezpieczeństwa.

  • Proces kształcenia jest obserwowaniem dzieci, przystosowaniem się do ich zainteresowań, zdolności.

  • Działanie nauczyciela nie powoduje zmian.

• Behawioryzm:

  • Zwolennicy uważali, że zmiany w wychowanku są skutkiem zmian otaczającego do świata.

  • Wytwarzanie zmian poprzez manipulację sytuacjami wychowawczymi.

  • Zły wpływ środowiska – trzeba zmienić środowisko.

  • W sytuacjach wychowawczych wyznacza się uczniom rolę – za wypełnienie roli jest nagroda, za brak wypełnienia jest kara.

  • Nie biorą pod uwagę czasu pozaszkolnego – wychowuje się tzw. dwulicowców, bo zachowują się dobrze dla nagrody, gdy wiedzą że są kontrolowani.

• Kognitywizm:

  • Przeciwstawianie się naturalizmowi i behawioryzmowi.

  • Zwolennicy: Rejkowski, Kozielecki.

  • Koncepcja typowo poznawcza – poznanie czynnikiem kształtowania osobowości.

  • Działanie – w celu podbudowania procesów poznawczych .

• Aktywizm:

  • Zapoczątkowali: Obuchowski, Tomaszewski.

  • Kazimierz Lech – łączenie teorii z praktyką.

  • Okoń – materializm funkcjonalny.

  • Proces formowania osobowości oparty na związku poznania z działaniem.

  • Czynności poznawcze i praktyczne na przemian.

  • Założenie, że zmiany zachodzące w wychowanku zależą od jego podmiotowej aktywności.

  • Brak aktywności – brak zmian.

  • Zadaniem szkoły jest podniesienie jakości kształcenia ze zwróceniem uwagi na kompetencje, np. intelektualne, praktyczne i inne.

• Siedem ogniw/momentów procesu kształcenia, wg J. Kozłowskiego:

Momenty procesu nauczania	Momenty uczenia się
1. uświadomienie uczniom celów i zadań uczenia się – moment wyjściowy wpływa na całość; uczniowie powinni zaakceptować cele; cele jednoznaczne, konkretne i realne do osiągnięcia	1. kształtowanie motywów uczenia się i aktywnej postawy – aktywność badawcza, współodpowiedzialność za zadania
2. zaznajomienie uczniów z nowym materiałem – uczniowie mogą poznawać poprzez: a) bezpośrednie zetknięcie się ze zjawiskami podczas obserwacji lub działań praktycznych b) za pomocą środków zastępczych, np. media c) za pomocą słowa mówionego lub drukowanego Wyboru dokonuje nauczyciel – czy sposób który stosuje jest celowy ze względu na rozwój i czy jest możliwy do zastosowania	2. przyswojenie nowego materiału
3. kierowanie procesem uogólniania – cała wiedza zawiera się w pojęciach. 3 etapy: a) kojarzenie nazw i rzeczy b) kształtowanie pojęć elementarnych c) kształtowanie pojęć naukowych Praca nauczyciela nad kształtowaniem pojęć winna obejmować następujące momenty: a) zestawienie tego przedmiotu z innym b) wyszukiwanie w przedmiotach cech podobnych c) wyszukiwanie cech różniących d) określenie przez uczniów danego pojęcia e) zastosowanie przez uczniów pojęcia w nowych sytuacjach	3. opanowanie pojęć i sądów ogólnych
4. utrwalenie wiadomości przez uczniów – wzmacnianie: słowne, poglądowe, przez praktykę. Trzeba mobilizować. Sposoby utrwalania: a) powtarzanie b) systematyzowanie i klasyfikowanie c) ćwiczenie d) uczenie się na pamięć e) samodzielna praca uczniów Warunki skutecznego utrwalania: a) nastawianie ucznia na zapamiętywanie b) pełne zrozumienie materiału c) stosowanie odpowiedniej techniki uczenia się	4. utrwalanie i inne sposoby powtarzania wiadomości Co powtarzać? a) nie wszystko! b) powtarzać wiadomości najistotniejsze c) powtarzać to, co trudne do zapamiętania Kiedy powtarzać? a) jak najszybciej b) na początku i na końcu zajęć
5. kształtowanie umiejętności i nawyków – uczymy się by lepiej działać. Nawyk → sprawność w posługiwaniu się regułami. Umiejętność przechodzi w nawyk.	5. ćwiczenie Obejmuje: a) uświadamianie uczniom nazwy i znaczenia umiejętności b) przypominanie reguł działania c) pokazanie uczniom wzoru czynności d) pierwsze czynności pod kontrolą nauczyciela e) systematyczne ćwiczenie
6. wiązanie teorii z praktyką Praktyka to: a) źródło nowego poznania b) kryterium prawdziwości teorii c) narzędzie przekształcania rzeczywistości Aby przygotować do przekształcania rzeczywistości, trzeba ich przyzwyczaić	6. praktyczne wychowywanie różnych zajęć
7. kontrola i ocena wyników	7. udział w kontroli i ocenie własnych osiągnięć

Technologia dydaktyczna i jej miejsce we współczesnej edukacji.

• Technologia kształcenia – dział dydaktyki, który zajmuje się racjonalną formą technik nauczania, poprzez optymalizację zadań nauczycieli i czynności uczniów, jak również środowiska dydaktycznego; wprowadzanie przepisów optymalnego nauczania, kształcenia się; nauka interdyscyplinarna o skutecznej edukacji; sposób myślenia i postępowania; nowa droga organizowania oświaty.

• Powstała po II Wojnie Światowej, była wtedy bardziej zorientowana na praktykę, niż na teorię.

• Trudności w zdefiniowaniu zmiany w świecie edukacyjnym; rozwój techniki wchodzącej do edukacji; poszerzone zostają metody badawcze; następuje zwiększenie kręgu zainteresowań wokół kształcenia.

• Ujęcia anglojęzyczne:

  • Postrzeganie technologii w kształceniu.

  • Czysta technologia kształcenia (ujęcie teoretyczne) – koncentrowano się głownie na aspektach metodologicznych.

• Technologia współczesna = postrzeganie technologii w kształceniu + czysta technologia kształcenia.

• Odejście od sterowania człowiekiem; gotowe recepty:

  • Międzyludzka komunikacja.

  • Pobudzenie wyobraźni.

  • Stymulowanie przeżyć.

• Najbardziej dynamiczna dyscyplina pedagogiczna.

• Cechy konstruktywne teorii kształcenia:

1. Nowoczesność – teoria kształcenia wdraża do praktyki pedagogicznej innowacje.

2. Optymalizacja – wkładanie jak najmniej wysiłku, a uzyskiwanie jak najlepszych skutków.

3. Integracja – łączenie dorobku nauk pokrewnych (psychologii, socjologii, informatyki).

4. Naukowość – badanie skutków wdrażania do praktyki nowych treści, metod, środków, etc.

5. Powtarzalność – dążenie do osiągania podobnych wyników przy zastosowaniu tych samych środków.

6. Programowanie czynności nauczyciela i ucznia – likwidowanie jakiejkolwiek przypadkowości.

7. Szerokie stosowanie technicznych środków i materiałów dydaktycznych, ale również metod aktywizujących.

8. Racjonalna organizacja materialnego środowiska dydaktycznego.

9. Jakościowa ocena efektów pracy dydaktycznej.

• Cztery etapy rozwoju technologii kształcenia:

• Etap komunikacji masowej.

• Etap indywidualizacji nauczania (od 1954r.) .

• Etap nauczania grupowego (od 1962r.).

• Etap kształcenia multimedialnego (od 1989r. w Polsce).

• Kształcenie – ogół czynności i procesów, które umożliwiają ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury, ale także uczestnictwo w ich przekształcaniu; osiągnięcie wszechobecnie możliwego rozwoju, przekonań, postaw, kwalifikacji zawodowych. Proces kształcenia może być realizowany przez pojedyncze osoby.

• Rodzaje kształcenia:

1. Ogólne.

2. Specjalne – kształcenie uzawodowione.

3. Stacjonarne – korespondencyjne.

• Samokształcenie (samouctwo) – osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treści, warunki i środki ustala sam podmiot. Samokształcenie osiąga więc optymalny poziom kiedy przekształca się w ciągłą (stałą) potrzebę człowieka. Rzadko występuje w postaci czystej.

• Zadaniem współczesnej dydaktyki jest przywrócenie samowychowania!

• Efektem kształcenia i samokształcenia jest wykształcenie.

• Wraz z rozwojem technologii następuje wzrost wykształcenia.

• Zwrócenie uwagi dla dobrej efektywności samokształcenia na:

• Przygotowanie i wdrażanie się do pracy – niezbędne przedmioty; stałe stanowisko pracy umysłowej; szybkie przestawianie się z jednej dziedziny na drugą; układanie planów pracy i postępowanie wg nich.

• Aktywność intelektualna – trening w myśleniu i rozwiązywaniu problemów.

• Skupienie się na przedmiocie nauki.

• Nastawienie na zapamiętanie – wyrobienie umiejętności selekcjonowania treści.

• Wyrobienie umiejętności szybkiego przeglądania.

• Zwiększenie tępa czytania wraz z jego zrozumieniem.

• Notowanie – luźne notatki.

• Powtarzanie.

• Wyrobienie nawyków – nieustanne ćwiczenie.

• Twórczy stosunek do pracy, nauki, rozwoju, szkolnictwa.

Nauczyciel i jego etyka zawodowa.

• W. Dawid: „nauczyciel zły człowiek jest sprzecznością samą w sobie.”

• Etyka zawodowa – to spisane normy, które odpowiadają na pytanie, jak ze względów moralnych przedstawiciele danego zawodu powinni i jak nie powinni postępować.

• Istnieje strona teoretyczna i praktyczna etyki zawodowej

• 1965r. – Paryż – specjalna konferencja UNESCO ustalająca specjalną rekomendację dla wszystkich państw członkowskich by rozwijały etykę zawodową nauczyciela oraz tworzyły Krajowe Kodeksy Etyki Zawodowej Nauczyciela.

• Krajowe kodeksy przyczyniają się do nadania zawodowi nauczyciela prestiżu oraz przyczyniają się do wypełniania obowiązków nauczyciela.

• Trojaka postać etyki nauczyciela w Polsce:

1. Rozważania pedentologiczne nad ideałem osobowym nauczyciela

   • Okoń, Balej, Dawid, Mysłakowski, etc.

2. Badania opinii uczniów o idealnym nauczycielu

   • Kozłowski, Malinowski, etc.

3. Próby formułowania projektu kodeksu etyki zawodowej

   • Kozakiewicz

• Etyka zawodowa nauczyciela jest ważna, ponieważ jej przedmiotem jest dziecko

• Karta Praw i Obowiązków Nauczyciela

• Znajdują się tu aspekty etyki nauczyciela

• Uchwalona w 1972r. ; znowelizowana w 1982r. ; kolejne poprawki w 1992r.

• Główne założenia etyki zawodowej:

• Stosowanie słownej agitacji, perswazji, sugestii

• Stwarzanie w świadomości nauczycielskiej podobnej wrażliwości moralnej na podobne zagadnienia i sytuacje w pracy

• Wytwarzanie postawy chętnej zgody i przyzwolenia oraz uznanie pewnych rygorów moralnych ze względu na dobro pracy nauczyciela

• Zwrócenie uwagi na:

• Zabezpieczenie istotnych interesów nauczycielskich niedwuznacznymi potępieniami ich czynów, które to narażają na szwank reputację nauczycieli

• Budzenie świadomości zawodowej oraz wiedzy o wielkiej złożoności oczekiwań społecznych od nauczyciela

• Podnoszenie stopnia identyfikacji z zawodem poprzez budzenie dumy zawodowej i solidarności grupowej ludzi

• Obszar spraw poddanych regulacji etycznej:

1. Obowiązki moralne nauczyciela względem wychowanków i uczniów

• Szacunek dla osobowości wychowanka

• Uznanie prawa wychowanka do wygłaszania przez niego sądów, nawet sprzecznych z poglądami nauczyciela

• Wysoka jakość pracy dydaktycznej

• Dyskrecja i takt w drażliwych sytuacjach wychowawczych

• Poszanowanie tajemnicy ucznia, wychowanka

• Wykluczenie jakichkolwiek więzi erotycznych

• Szczerość i prawda

• Troska o doskonalenie poziomu nauki

1. Obowiązki nauczyciela względem rodziców i szerszego otoczenia społecznego

• Współpraca i współdziałanie z rodzicami i szerszym otoczeniem społecznym

• Zasada szczerości intelektualnej i moralnej z rodzicami i szerszym otoczeniem społecznym

• Uznanie prawa władz co do treści kształcenia i jego pełna realizacja

• Szanowanie odrębności światopoglądowych i nieranienie uczuć w czasie realizacji programu

1. Obowiązki względem własnej grupy zawodowej

• Koleżeństwo i zdrowa solidarność

• Dbanie o honor i autorytet zawodu

• Pełne wykorzystanie czasu pracy dla uczniów, szkoły, wychowanków

• Niewyciąganie konfliktowych spraw nauczycielskich na forum publiczne

• Dwoistość sytuacji nauczycielskich – nauczyciel z jednej strony reprezentuje siebie jako osobowość i z drugiej strony społeczną instytucję oświatowy.

Edukacja alternatywna

• Alternatywa – sytuacja wymagająca wyboru między dwiema wykluczającymi się możliwościami; zachodzi wtedy gdy występuje jedno z dwojga zjawisk.

• Edukacja alternatywna – edukacja dwuwariantowa, sprowadzona do jednoznacznych antynomii edukacyjnych; edukacja wyborów pomiędzy różnymi, ale wzajemnie wykluczającymi się ofertami; próba ucieczki od rzeczywistości; próba dokonania w tej rzeczywistości pewnych zmian; niezgadzanie się z tym co jest; „pedagogiczne kicze”; zjawisko ponadnarodowe.

Alternatywne szkoły są bardzo popularne w krajach zachodnich; to zwykła alternatywa do typowego wychowania i do typowych szkół; nowe projekty wychowawcze, nowe modele szkół, nowe rozwiązania oświatowe; przypisuje się im takie cechy jak: postępowość, innowacyjność.

• Alternatywy w edukacji alternatywnej:

• Kształcenie publiczne i niepubliczne

• Kształcenie tradycyjne i innowacyjne

• Kształcenie adaptacyjne i emancypacyjne

• Wychowanie autorytarne i antyautorytarne

• Wychowanie dyrektywne i niedyrektywne

• Pedagogika i antypedagogika

• Przyczyny pojawienia się alternatyw w edukacji:

• Odrzucenie tego, co w dotychczasowym wymiarze było dominujące, a przez odrzucających zostało uznane za niezgodne kultywowania.

• Reakcja wyzwalania się od obowiązujących rozwiązań

• Niepodporządkowanie się żadnym strukturom organizacyjnym państwa

• Rozpoznanie w swojej rzeczywistości tego, czego nie zamierza się kontynuować

• Bunt pedagoga, który przez wiele lat był posłuszny oświatowej władzy totalitarnej

• Poszukiwanie komfortu nauczania, wychowania (komfort psychiczny i ekonomiczny)

• Elementy edukacji alternatywnej:

• Humanizacja edukacji – każde dziecko ma inną drogą rozwoju; wychowanie i nauczanie ma pomagać dziecku w tworzeniu siebie samego

• Dążenie do przezwyciężania percepcyjno-odtwórczych form aktywności dzieci na rzecz form percepcyjno-innowacyjnych

• W pracy pedagogicznej eksponowaną pozycję zajmuje tzw. przymus wewnętrzny jako podstawowe źródło aktywności edukacyjnej

• Zmienia się funkcja programu – odrzuca się programy jako dokumenty do realizacji i przerobienia, a przyjmuje się program do interpretacji i ewentualnego wykorzystania w zależności od potrzeb i aktywności dziecka

• Eksponującą pozycję zajmuje diagnozowanie przy wykorzystywaniu obserwacji – wskaźnikiem tego jest ocena opisowa

• Szkoła nie jest selekcjonerem treści czy osiągnięć, lecz szkoła pełni funkcję wspomagającą rozwój dziecka

• Podejmuje się próby odejścia od form lekcyjnych na rzecz takich jak: dzień pracy, aktywność dziecka

• Program wychodzi od wychowanka, a szkoła dostosowana do skłonności i potrzeb dziecka

• Analiza reform oświatowych wysuwa pewne koncepcje przeciw współczesnej szkole:

• Społeczeństwo bez szkoły – szkoła ma stać się wspólnotą

• Zastąpienie obecnej szkoły, szkołami alternatywnymi

• Zachowanie zasadniczej struktury organizacyjnej szkoły istniejącej przy doskonaleniu jej metodyki działań ,środków ,form itd

• Przeszłość szkół alternatywnych:

• 1919r. – w Sztadgardzie założono I szkołę alternatywną; szkoła założona na zlecenie właściciela fabryki tytoniu Waldorf, miała służyć jako szkoła dla dzieci, których rodzice pracowali w fabryce

• Założyciel szkoły alternatywnej: Rudolf Sztainer – stworzył podwaliny szkół alternatywnych; chciał on stworzyć człowieka wolnego poprzez wychowywanie go przez sztukę, działalność praktyczną; człowieka o dużym poczuciu własnego „ja”; dwunastoletni cykl nauki po którym dzieci otrzymywały świadectwo szkoły realnej

• W Niemczech istnieje około 120 takich szkół typu Waldorf, a na świecie 300; kierowane są kolegialnie; każdy ma głos decydujący

• Antypedagogika – czarna pedagogika – wyrosła ze sprzeciwu wobec pedagogiki wszechwładności; głosi:

• Wolność

• Samostanowienie

• Miłość

1981r. – Stanisław Ruciński zainicjował walkę o zmianę pedagogicznego paradygmatu w duchu antypedagogiki

1988r. – Bolesław Śliwerski – szeroko pojęta analiza działań antypedagogicznych

Lekcja jako forma organizowania procesu nauczania, uczenia.

Lekcja przeprowadza proces nauczania, uczenia w pewnej jednostce czasy przy wymiarze treści nauczania. Nauczyciel jest decydentem tego wszystkiego co na lekcji się dzieje.

• Struktura lekcji powinna być wyznaczana przez:

• Cele w kształceniu

• Treści kształcenia

• Wiek uczniów

• Metodykę nauczania

• Funkcje, które stawia się przed szkołą, nauczycielem, lekcją

• Ogólna struktura lekcji

Części lekcji	Charakterystyczne czynności
Część przygotowująca i ukierunkowująca pracę uczniów (względnie stała)	Czynności organizacyjne Sprawdzanie pracy domowej Podanie tematu, określenie zadań lekcji budzących motywy i zainteresowania
Część główna zdeterminowana przez obraną strategię i metodę	Fazy (układ czynności nauczyciela i uczniów) charakterystyczne dla modelu zastosowanej strategii
Część końcowa syntezująco-utrwalająca i wyrażająca (względnie stała)	Włączenie zdobytych struktur w struktury opanowane poprzednio Stosowanie wytworzonych struktur w nowych sytuacjach teoretycznych lub praktycznych Zadanie pracy domowej Ocena z uzasadnieniem

• Strategia lekcji

Drogi uczenia	Strategie	Etapy strategii
Przyswajanie	Strategia „A” asocjacyjna	Zetknięcie uczniów z nowymi wiadomościami Skojarzenie nowych wiadomości z już posiadanymi Uporządkowanie wiadomości Zastosowanie wiadomości
Odkrywanie	Strategia „P” problemowa	Stworzenie sytuacji problemowej Postawienie problemu Sformułowanie hipotezy Weryfikacja hipotez Ocena rozwiązań
Działanie	Strategia „O” operacyjna	Poznanie celu i reguł działania Ustalenie modelu działania Pokaz działania wzorowo wykonanego Kontrolowanie działania uczącego się Samodzielne ćwiczenia w sprawnym wykonywaniu działania
Przeżywanie	Strategia „E” emocjonalna	Zetknięcie z dziełem i ukierunkowanie kontaktu z nim Eksponowanie dzieła Analiza problemowa dzieła i ocena Umiejscowienie dzieła na tle dorobku autora i epoki

Lekcja jako forma organizowania procesu nauczania, uczenia.

• Lekcja przeprowadza proces nauczania, uczenia w pewnej jednostce czasu przy wymiarze treści nauczania. Nauczyciel jest decydentem tego wszystkiego co na lekcji się dzieje.

• Struktura lekcji powinna być wyznaczona przez:

• Cele w kształceniu

• Treści kształcenia

• Wiek uczniów

• Metodykę nauczania

• Funkcje, które stawia się przed szkołą, nauczycielem, lekcją.

• Ogólna struktura lekcji:

Część lekcji	Charakterystyczne czynności
Część przygotowująca i ukierunkowująca pracę uczniów (względnie stała).	Czynności organizacyjne. Sprawdzanie pracy domowej. Podanie tematu, określenie zadań lekcji budzących motywy i zainteresowania.
Część główna zdeterminowana przez obraną strategię i metodę.	Fazy (układ czynności nauczyciela i uczniów charakterystyczne dla modelu zastosowanej strategii) .
Część końcowa syntezująco-utrwalająca i wdrażająca (względnie stała).	Włączenie zdobytych struktur w struktury opanowane poprzednio. Stosowanie wytworzonych struktur w nowych sytuacjach teoretycznych lub praktycznych. Zadanie pracy domowej. Ocena z uzasadnieniem.

Kontrola w edukacji.

• Kontrola w edukacji – ogół zabiegów pedagogiki, które mają na celu:

• Obserwację

• Analizę

• Ocenę

• Informację

Ocena – wypowiedz o charakterze wartościowym, która jest wyrazem opinii o przedmiocie oceny.

Ocena szkolna – ustosunkowanie się nauczyciela do osiągnięć ucznia; bądź też opinia wyrażona w formie pisemnej lub ustnej; mimika nauczyciela.

• Rola kontroli:

• Mobilizowanie do wysiłku.

• Umożliwienie głębszego przyswojenia określonych treści.

• Rozszerza treści zakresu wiadomości, umiejętności, postaw, nawyków.

• Utrwalanie wiedzy nagromadzonej przez uczniów.

• Umożliwia zorientowanie się w tym na ile uczniowie mają opanowane treści, a na ile nie – rola orientacyjna.

• Umożliwia krytyczny stosunek do podejmowanej pracy naukowej.

• Kształtuje świadomą dyscyplinę.

• Kształtuje siłę woli, pracowitości, wiarę we własne siły, poczucie odpowiedzialności za określone wyniki.

• Pełni funkcję stresującą.

• Oceny są słuszne z punktu widzenia:

• Nauczyciela

• Ucznia

• Wymagań społecznych

• Odchylenia:

• Ignorowanie wymagań społecznych.

  • Subiektywność nauczania.

  • Liberalizm ocen.

• Odchylenia ocen.

  • Zależne od spraw ubocznych.

  • Zależność wartości oceny od przekonań uczniów co do tego, czy jest słuszna, czy też nie.

• Przyczyny odchyleń.

• Fałszywie rozumiana walka z drugorocznością.

• Brak odkrycia własnych braków w wiedzy.

• Cele kontroli:

• Cele rozpoznawczo-przygotowujące.

• Cele organizacyjno-doskonalące.

• Cel oceniający bieżące i końcowe rezultaty kontroli.

• Informacje o stanie badanych problemów.

• Funkcje kontroli:

• Pedagogiczne (wychowawcze).

• Psychologiczne (zmiany wewnętrzne).

• Społeczne (zmiany grup społecznych).

• Zakresy kontroli:

• Proces nauczania, uczenia się.

• Poznawcza gotowość samokształcenia ucznia.

• Zagadnienia wychowawcze.

• Działania porządkowo-organizacyjne.

• Organizacyjne formy kontroli:

• Indywidualne.

• Frontalne.

• Kondensacyjne.

• Miejsce kontroli w procesie dydaktycznym:

• Kontrola wstępna (rozeznanie nauczyciela w stanie wejściowym).

• Kontrola bieżąca (w trakcie).

• Kontrola końcowa (na zakończenie).

• Kontrola dystansowa (na trwałość wiedzy po pewnym czasie).

• Rodzaje kontroli:

• Zewnętrzna (heteronomiczna).

• Wewnętrzna (społeczna).

• Autonomiczna (samokontrola).

GRAFICZNY OBRAZ RÓŻNYCH PRAKTYK OCENIANIA

• Krzywa prawdopodobieństwa rozsiewu dyspozycji psychicznych wg Gausa-Krügera:

• Charakterystyka oceny szkolnej:

Przedmiot oceny	Cechy oceny	Formy wyrażania ocen
Wiadomości Umiejętności i nawyki Poprawność logicznego i samodzielnego działania	Obiektywność Jawność Instruktywność Działanie mobilizacyjne do dalszej pracy	Ocena wyrażona w formie stopnia. Ocena wyrażona w innej formie niż stopnie: Stopnie pozorne (dobrze, źle, poprawnie, zaliczone, itp.) . Plusy i minusy bez ocen cyfrowych. Wyrażenia zastępujące stopnie pozorne (ślicznie, pięknie, doskonale). Potwierdzenie lub dezaprobata „dziękuję”, dosyć, wystarczy. Aprobata lub dezaprobata „dziękuję”, dosyć, wystarczy. Uwagi merytoryczne o osiągnięciach ucznia (komentarze, opisy, recenzje, charakterystyka, ale bez stopnia). Punkty bez przeliczenia na oceny. Wyrażenia dwuznaczne (jest w tym sporo prawdy, można i tak, itp.).

Uczeń zdolny. Rozpoznawanie i praca z nim.

• O uczniu zdolnym mówimy w odniesieniu do jednostek które przejawiają wysoki poziom zdolności ogólnych (inteligencji); posiadają jakąś zdolność specjalną i tym samym przewyższają swoich rówieśników.

• Wyodrębnienie ucznia zdolnego na podstawie:

• Testów inteligencji (wysoki lub wybitny iloraz inteligencji).

• Wybitnych osiągnięć odnoszonych w nauce.

• Testów osobowości.

• Dokładnej obserwacji.

• Inteligencja może przejawiać się:

• We wszystkich dziedzinach w których wychowanek uczestniczy.

• W jednej dziedzinie.

• efektach zdolności decydują:

• Osobowość ucznia/wychowanka.

• Stopień zaangażowania w działalność.

• Subiektywne i obiektywne warunki życia jednostki.

• Współdziałanie tych czynników zadecyduje o działaniu jednostki zdolnej. Sam pomiar inteligencji jeszcze o niczym nie świadczy; można jedynie sądzić, że są to uczniowie/wychowankowie zdolni.

• Uczniowie zdolni o ilorazach inteligencji od 125 do 150 są bardzo dobrze przystosowani. Powyżej 155 (uczniowie wybitni) napotykają ogromne trudności przystosowawcze, ponieważ utrudnia im to porozumienie się z otoczeniem.

Jako grupa uczniowie zdolni są bardziej dojrzali emocjonalnie, są to osoby zrównoważone i odporne psychicznie; bardziej wrażliwi niż ich rówieśnicy. Reprezentują oni bardzo różne wzory osobowości. Wysoki poziom inteligencji i zdolności nie gwarantuje wysokich wyników w nauce. Duży procent uczniów zdolnych nie wykorzystuje swoich zdolności w nauce szkolnej i często się w tę naukę nie angażuje. Do przyczyn możemy zaliczyć:

• Braki w osobowości i motywacji do nauki.

• Środowiska rodzinne i szkolne, które powodują zmniejszanie zainteresować i aspiracji edukacyjnych; te środowiska nie mogą wypracowywać nawyków i zdolności uczenia się; nie uczą swoich dzieci wytrwałości; nie potrafią, nie chcą rozpoznawać jednostek zdolnych wśród przeciętnych wyników, które są widoczne.

Na co zwracać uwagę przy rozpoznawaniu ucznia zdolnego? Na błahostki, które dają sygnał, że to uczeń zdolny.

• Ucznia zdolnego cechuje:

• Zdolność do efektywnego uczenia się rzeczy nowych, po raz pierwszy zasłyszanych.

• Wyróżniające się wyniki w jakiejś dziedzinie.

• Oryginalność w myśleniu i działaniu.

• Osoby te przejawiają wysoki poziom analitycznego i produktywnego (twórczego).

• Charakteryzuje łatwość rozumienia i przyswajania symboli abstrakcyjnych.

• Charakteryzują się zainteresowaniami poznawczymi, wrażliwością na problemy i wytrwałość w rozwiązywaniu ich.

• Satysfakcja z tego co robią.

• Zdolność koncentracji i uwagi.

• Wyższy poziom wiary we własne siły.

• Silne dążenie do osiągnięć.

• Osoby o wysokim poczuciu humoru.

• Ciekawość intelektualna, wysoka zdolność rozumowania, abstrahowania i uogólniania faktów.

• Jednostki o szerokim zakresie uwagi.

• Szybka i chętna nauka.

• Bogate słownictwo.

• Zdolne do samodzielnej i efektywnej pracy.

• Bardzo wcześnie opanowały czytanie.

• Bardzo szybko uczą się na pamięć.

• Interesują ich problemy filozoficzne.

• Niezwykła wyobraźnia.

• Liczne hobby.

Wszystkie te zdolności nie muszą występować razem; może występować nawet jedna z nich i jest to już sygnał by zainteresować się jednostką.

• Rozpoznanie ucznia zdolnego jest ważne ze względu na:

• Możliwość stymulowania ich rozwoju.

• Wykorzystanie zdolności tych osób w społeczeństwie.

• Pewne zdolności trzeba rozwijać bardzo wcześnie.

• Szczególną rolę do spełniania mają:

• Rodzice

• Nauczyciele

• Uczniów zdolnych nie wolno pozostawiać własnemu losowi, ponieważ wiąże się to ze stratą dla nich i całych zbiorowości, dlatego próbowano już różnych form umieszczania zdolnych w systemie szkolnym:

• Umieszczanie w klasach wyższych niż odpowiednie dla ich wieku (powoduje to jednak zakłócenie przystosowania społecznego).

• Utworzono klasy wyselekcjonowane wg kryterium zdolności.

• Tworzono szkolnictwo specjalne dla uzdolnionych artystycznie.

• Rozbudowa zajęć pozalekcyjnych, zajęć indywidualnych dla uzdolnionych intelektualnie.

• Wprowadzenie równoległych klas profilowanych w szkolnictwie średnim.

• Pracy z uczniem zdolnym powinna towarzyszyć staranna obserwacja prowadzona równolegle przez wiele osób. Obserwacja jest utrudniona ponieważ jednostki zdolne zachowują się tak, by nie zwracać na siebie uwagi; są one zdolne do „przeciętnego” zachowywania się; nie chcą pokazywać, że są lepsze, przez co nie są zauważane i trafnie oceniane. Obserwacja może być również utrudniona z powodu, iż uczniowie zdolni żyją w warunkach, w których nie mogą ujawnić swoich zdolności. Obserwacja może jeszcze być utrudniona, ponieważ aktualne osiągnięcia zdolnych nie są duże ze względu na braki w wiedzy spowodowane lekceważącym stosunkiem do szkoły.

Rozwijanie zdolności uczniów oraz ich sytuacja w klasie w dużym stopniu zależy od nauczyciela, który powinien:

• Być zainteresowany zdolnościami ucznia.

• Pracą z uczniem o różnym poziomie zdolności.

• Nauczyciel powinien dużo czasu poświęcać na przygotowywanie się do lekcji i znajdować tam miejsce dla wybitnie zdolnego.

• Adaptować materiał programowy tak, by uczniowie zdolni mieli możliwość szybszej pracy i by mogli iść do przodu.

• Poznać i uwzględnić w nauczaniu zdolności, sprawności, umiejętności i hobby swojego wychowanka.

• Zapewnić uczniom zdolnym poczucie więzi z klasą, bądź grupą wychowawczą.

• Różnicowanie poziomu trudności dla uczniów zdolnych.

• Rozwijanie myślenia oryginalnego i twórczego.

• Przydzielenie dodatkowych zadań do wykonania.

• Indywidualizacja w celu wykorzystania możliwości uczącego się.

• Sposoby indywidualizacji ucznia zdolnego:

• Indywidualizacja przydziału czasu.

• Uzupełnienie wiadomości i umiejętności.

• Zmiany zakresu i układu materiału.

• Stanowienie celów indywidualnych.

• Grupowanie uczniów zdolnych.

• Wykorzystywanie środków dydaktycznych.